Dyoma çayı

Dyoma (başq. Dim ^dinlə; həmcinin başq. Күгиҙел) —Başqırdıstan və Orenburq vilayəti ilə axaraq Ağidel çayına tökülən çay.

Dyoma çayı
başq. Дим
Ölkələr	Rusiya Rusiya Başqırdıstan Başqırdıstan
Mənsəbi	Ağidel
Uzunluğu	535 km
Meyilliyi	35 m/km
Su sərfi	35 m³/s
Hövzəsinin sahəsi	12800 km²
mənbəyi mənsəbi Kolıma çayı Başqırdıstanın fiziki xəritəsində: 53°10′43″ şm. e. 55°02′54″ ş. u. 54°42′50″ şm. e. 55°54′47″ ş. u.
DSR^[ru]	10010201312111100024137
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Etimalogiya

А. А. Kamalovun fərziyyəsinə görə Dyoma sözü başqısdcada Dim sözündən götürülmüş, «çayın dərin yeri» mənasını verir. Çayın digər adı Kuk-idel (başq. Күгиҙел) olaraq adı çəkilir. Mənası «göy çay» mənasını verir. Bu isə «rəng + çay» sistemi üzrə müşahidə edilən digər adlardan fərqlənir. Belə ki, Başqısdıstan ərazisində Ağ çay və Qara çay çay adı ilə çaylar olsada, səma rənginə uyğun digərinə rast gəlinmir. Bununla belə digər türk ölkələrinin ərazisində o cümlədən vətənimizdə bu adlı çay vardır

Axını

Çay başlanğıcını Obşiy Sırt yüksəkliyindən, Başqırdstanın Fyodorov rayonu Alyomşkin kəndinin 2 km şimal-şərqindən başlayır. Çay sonradan Oreberq vilayəti ərazisinə keçir. Uzunluğu 535 km, hövzəsinin sahəsi 12 800 km² təşkil edir. Mənsəbdə su sərfiyyatı 35 m³/san-dir. Çay sonradan düzənlik ərazisinə keçir. Burada Davlekanovo şəhəri yerləşir.

Oberburq vilayətində çaya 28 axar tökülür. Onların 11 uzunluğu 10 kilometri keçir. Əsas qolları: Balşoy İzyak (496-cı km. uzunluğu 58 km), Tyater (465-ci km, uzunluğu 91 km), Sadak (407-ci km, 74 km)

Çay Belaya çayına sağdan Ufa yaxınlığında yerləşən Dyomski rayonu ərazisində tökülür.

Qolları

• Bakalka
• Qaynı
• Kaziyaz
• Meneuz
• Miyaki
• Sadak
• Tyater
• Udryak
• Uyazı

Mənsəbi

Çayın hazırkı mənsəbi insanlar tərəfindən yönləndirilmişdir. XIX əsrin sonlarında Belsko dəmiryolu körpüsünün inşası məqsədi ilə axının istiqaməti dəyişdirilmişdir.

Köhnə mənsəb körpüdən 6–7 km aralıda, Zaton rayonunun Romanovka kəndi yaxınlığında yerləşirdi. Köhnə mənsəbə gedən yataqda haxırda çoxlu göllər vardır (Axmazlar).

•  

  1 — Belaya çayı, 2 — Ufa çayı, 3 — Dyoma çayı, 3А — Köhnə yatağ, 4 — Sutoloka çayı, 5 — Şuqurovka. В конце XIX века русло Дёмы изменили с 3A на 3.

•  

  Belaya çayının hövzəsi

İstinadlar

1. Статья в Башкирской энциклопедии 2016-03-06 at the Wayback Machine (başq.)
2. Словарь топонимов Республики Башкортостан. Уфа: Китап, 2002. — 256 с. — С.63.
3. Матвеев А. К. Географические названия Урала: Топонимический словарь. — Екатеринбург: ИД «Сократ», 2008. — 352 с.— С.77.
4. Ономастика Востока. Институт востоковедения АН СССР, Институт этнографии имени Н. Н. Миклухо-Маклая, Изд-во «Наука», Глав. ред. восточной лит-ры, 1980, стр. 99
5. Vadim Maruşin. Ufa yaxın və uzaq.

Mənbə

• Балков В. А. Водные ресурсы Башкирии. Уфа, 1978.
• Dyoma^{[ölü keçid]}
• Başqırtıstan: Qısa ensiklopediya 2013-09-06 at the Wayback Machine
• Başqırt eksiklopediyası 2016-03-06 at the Wayback Machine (başq.)