Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, ancaq mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. Lütfən mənbələri uyğun şəkildə mətnin daxilində yerləşdirərək məqalənin təkmilləşdirilməsinə kömək edin.
Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti (türk.Güney-Batı Kafkasya Cumhuriyeti; osm.Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi) və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti (türk.Kars Demokratik Cumhuriyeti) — Birinci Dünya Müharibəsi dövründə erməni-daşnak silahlı quldur dəstələri tərəfindən türk-müsəlman əhalinin soyqırımına məruz qaldığı Cənub-Qərbi Qafqazda, əhalisinin çoxunu türk təşkil edən demokratik dövlət.
Bölgə təmsilçilərinin 1919-cu il yanvarın 17-də Qarsda keçirilən toplantısında Cənub-Qərbi Qafqaz hökumətinin yaradıldığı elan olundu. Bu siyasi qurum Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti adlandı. 40 min kv.km sahəsi, 1 800 000 nəfər əhalisi olan (onun 4/5-nü türklər təşkil edirdi) bu dövlətin tərkibinə Qafqazın cənub-qərb əraziləri daxil idi.
Cənub-Qərbi Qafqaz Demokratik Respublikasının başında milli azlıqların: rusların, yunan və malakanların öz nümayəndələri daxil edilmiş Milli Şura dururdu. Müvəqqəti hökumət Milli Şura qarşısında məsuliyyət daşıyırdı. Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin 18 maddədən ibarət Konstitusiyası qəbul olundu. Dövlət dili olaraq türk dili qəbul olunmuşdu. Üçrəngli (ağ, yaşıl və qara), ay-ulduzlu bayrağı vardı. Batumda həftədə üç dəfə çıxan «Sədayi millət» qəzeti hökumətin rəsmi orqanı idi. Beləliklə, Rusiya imperiyasının dağılması ilə əlaqədar olaraq Qars, Batum, Axalsıx, Axalkələk, Şərur, Naxçıvan, Sürməli və İrəvan qəzasının cənub- şərq hissəsinin əhalisi öz müstəqilliyini elan etdi.
Hökümətin yaradılması
Partiyalar olmadığından, 65 bitərəf deputatdan ibarət parlament yaradıldı. Doktor Əsəd bəy Oktay (Əsəd bəy Hacıyev) parlamentin sədri seçildi. Parlament respublikanın xarici və daxili siyasətinin aşağıdakı istiqamətlərini müəyyənləşdirdi: 1) Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti bütün qonşuları ilə, xüsusən yeni yaradılmış Qafqaz dövlətləri ilə mehriban qonşuluq əlaqələri qurmaq niyyətindədir; 2) Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti neytral dövlətdir; 3) Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin vətəndaşları milliyyətindən, dinindən, sosial mənşəyindən, siyasi əqidəsindən asılı olmayaraq, bərabər hüquqlara malikdirlər.
Martın 27-də parlament hökumətin – Nazirlər Şurasının yeni tərkibini təsdiq etdi. Nazirlər Şurasının sədri vəzifəsinə keçmiş zabit, İbrahim bəy Cahangirzadə təyin olundu. On nəfər nazir vəzifəsini tutdu: baş nazirin qardaşı Həsən bəy Cahangirov – hərbi nazir; Rza bəy, Kağızman sancağının sakini – daxili işlər naziri; Fəxrəddin bəy, hüquqşünas – xarici işlər naziri; Məmməd bəy Sultanov – maliyyə naziri; Əhməd bəy Hacıyev – yollar naziri; Molla Velam, tacir – torpaq naziri; Abbasəli bəy Əlibəyov - ədliyyə naziri; Muğanlinski, həkim – himayə naziri; Andrianov – maarif naziri; Yusif bəy Yusifzadə - ərzaq naziri.
Nazirlər şurası beynəlmiləl tərkiblə təşkil olunmuşdu. Xarici işlər naziri vəzifəsinə türk Piroğlu Fəxrəddin bəy, xalq maarifi naziri vəzifəsinə əvvəlcə yunan M.Andreyanot, sonra isə türk, müəllim Mehmed bəy Kocaoğlu təyin edilmişdilər.
Münaqişələr
Yeni yaranan dövlət ixtisaslı kadrlar və maliyyə baxımından çətinliklərlə üzləşirdi. Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin köməyinə ümid bəslədiyi ilk dövlət Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti idi. Azərbaycan Cümhuriyyətinin Batumdakı konsulu məsələ ilə bağlı Bakıya teleqram göndərərək bildirdi ki, Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti əhalisi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ona hərtərəfli yardım edəcəyinə böyük ümidlər bəsləyir. Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti hökuməti 1919-cu il yanvarın 25-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə müraciət edərək, hərbi və maddi yardım istəmişdi. Buna cavab olaraq, Azərbaycan hökuməti Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinə hərbi təlim keçmək üçün zabitlər və xeyli qızıl pul göndərdi.
Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti sülhsevər mövqeyinə baxmayaraq, yarandığı gündən Ermənistan və Gürcüstan hökumətlərinin təcavüzkar xarici siyasəti ilə üzləşdi. Respublikanın silahlı qüvvələri 15,5 min nəfərdən ibarət idi. Bu qüvvə ilə iki dövlətin – Ermənistan və Gürcüstanın təzyiqlərinə davam gətirmək mümkün deyildi. Digər tərəfdən, Ermənistan və Gürcüstanı ingilislər də dəstəkləyirdilər. İngilislər Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin ərazisini Ermənistan və Gürcüstan arasında bölüşdürmək istəyirdilər. Onlar üzdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətini Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti ilə bağlı statusu-kvonu saxlayacaqlarına inandırmağa çalışsalar da, əslində, Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin ləğvi istiqamətində fəaliyyət göstərirdilər. Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti Müvəqqəti hökumətinin sədri Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinə 1919-cu il 26 yanvar tarixli notasında bildirirdi ki, Gürcüstan Ərdəhan mahalını və Axalsıx qəzasını işğal etməyə cəhd göstərir. Bütün müsəlman əhalisi buna qarşı ayağa qalxmışdır. Ermənilər də Naxçıvan qəzasına hücumlar edirlər. Gürcülərin Axalsıx və Axalkələk qəzalarına hücumları zamanı 45 min davar aparılmışdı. Ermənilər 1919-cu il aprelin 12-də ingilislərin dəstəyi ilə Qars vilayətinə soxuldular. Azərbaycan Cümhuriyyəti Hökuməti ermənilərin Qarsda törətdiyi soyqırımı ilə bağlı Britaniya komandanlığına etirazını bildirdi. Buna baxmayaraq, Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinə kömək göstərmək ingilislərin planlarına daxil deyildi. Əksinə, ingilislər Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti hökumətinin 35 üzvünü həbs edərək, zirehli qatarda Gümrüyə, oradan da Batum yolu ilə Malta adasına sürgünə göndərdi. Bununla da, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti süqut etdi. Aprelin 14-də ingilis generalı Devinin tövsiyəsilə 6 türk, 1 rus, 1 yunandan ibarət yeni Milli Şura yaradıldı. Aprelin 19-da S.Korqanov Qarsda qubernator kimi fəaliyyətə başladı. Bunun ardınca, erməni qoşunları Qars vilayətinə soxuldular. Yerli müsəlman-türk əhali dəhşətli soyqırımına məruz qaldı. Aprelin 30-da qondarma Milli Şura ləğv edildi. 1920-ci ilin payızınadək Cənub Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinin ərazisi ermənilərin və gürcülərin işğalı altında qaldı.
İ.Cahangirzadə başda olmaqla, Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin Hökumət üzvləri yalnız 1921-ci il mayın 23-də Azərbaycan Xalq Komissarları Sovetinin sədri Nəriman Nərimanovun köməyi sayəsində Maltadan əsirlikdən vətənə qayıtdılar.
Mənbə
Azərbaycan Respublikası MDƏYTA, f. 970, siy. 1, iş 27, v. 14.
Asif Hacılı. Qafqazda türk cümhuriyyətləri // «Ədəbiyyat qəzeti», 01.04.1991
Asif Hacılı. Qəribəm bu vətəndə /Axısqa türklərinin etnik mədəniyyəti/. B., «Gənclik», 1992
Asif Hacılı. Qafqazda türk cümhuriyyətləri// «Ədəbiyyat qəzeti», 01.04.1991
Asif Hacılı. Axısqa türkləri: Vətən bilgisi. İstanbul, 2009
. 2012-03-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 iyul 2015. Arxivləşdirilib.
Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.
Avqust 12, 2021
cənub, qərbi, qafqaz, demokratik, cümhuriyyəti, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, sonunda, mənbə, siyahısı, ancaq, mətndaxili, mənbələr, heç, kifayət, qədər, isti. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var ancaq metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Cenub Qerbi Qafqaz Cumhuriyyeti turk Guney Bati Kafkasya Cumhuriyeti osm Cenub i Garbi Kafkas Hukumet i Cumhuriyesi ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyeti turk Kars Demokratik Cumhuriyeti Birinci Dunya Muharibesi dovrunde ermeni dasnak silahli quldur desteleri terefinden turk muselman ehalinin soyqirimina meruz qaldigi Cenub Qerbi Qafqazda ehalisinin coxunu turk teskil eden demokratik dovlet Cenub i Garbi Kafkas Hukumet i CumhuriyesiCenub Qerbi Qafqaz Demokratik Respublikasi1918 1919BayragiPaytaxtiQarsResmi dilleriOsmanli diliDiniIslamIdareetme formasiParlament respublikasiRehber 30 noyabr 1918 27 mart 1919Ibrahim bey CahangirzadeParlamentin sedri 14 yanvar 1919 19 aprel 1919Esed bey HaciyevBas nazir 27 mart 1919 19 aprel 1919Ibrahim bey CahangirzadeTarixi Osmanlidan ayrilma1 dekabr 19181918 Ingilis isgali19 aprel 19191919ErazisiSelefi XelefiOsmanli dovleti Gurcustan Demokratik RespublikasiErmenistan Demokratik RespublikasiAzerbaycan Xalq CumhuriyyetiTurkiye Mundericat 1 Elan edilmesi 2 Hokumetin yaradilmasi 3 Munaqiseler 4 MenbeElan edilmesi RedakteBolge temsilcilerinin 1919 cu il yanvarin 17 de Qarsda kecirilen toplantisinda Cenub Qerbi Qafqaz hokumetinin yaradildigi elan olundu Bu siyasi qurum Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyeti adlandi 40 min kv km sahesi 1 800 000 nefer ehalisi olan onun 4 5 nu turkler teskil edirdi bu dovletin terkibine Qafqazin cenub qerb erazileri daxil idi Cenub Qerbi Qafqaz Demokratik Respublikasinin basinda milli azliqlarin ruslarin yunan ve malakanlarin oz numayendeleri daxil edilmis Milli Sura dururdu Muveqqeti hokumet Milli Sura qarsisinda mesuliyyet dasiyirdi Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyetinin 18 maddeden ibaret Konstitusiyasi qebul olundu Dovlet dili olaraq turk dili qebul olunmusdu Ucrengli ag yasil ve qara ay ulduzlu bayragi vardi Batumda heftede uc defe cixan Sedayi millet qezeti hokumetin resmi orqani idi Belelikle Rusiya imperiyasinin dagilmasi ile elaqedar olaraq Qars Batum Axalsix Axalkelek Serur Naxcivan Surmeli ve Irevan qezasinin cenub serq hissesinin ehalisi oz musteqilliyini elan etdi Hokumetin yaradilmasi RedaktePartiyalar olmadigindan 65 biteref deputatdan ibaret parlament yaradildi Doktor Esed bey Oktay Esed bey Haciyev parlamentin sedri secildi Parlament respublikanin xarici ve daxili siyasetinin asagidaki istiqametlerini mueyyenlesdirdi 1 Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyeti butun qonsulari ile xususen yeni yaradilmis Qafqaz dovletleri ile mehriban qonsuluq elaqeleri qurmaq niyyetindedir 2 Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyeti neytral dovletdir 3 Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyetinin vetendaslari milliyyetinden dininden sosial menseyinden siyasi eqidesinden asili olmayaraq beraber huquqlara malikdirler Martin 27 de parlament hokumetin Nazirler Surasinin yeni terkibini tesdiq etdi Nazirler Surasinin sedri vezifesine kecmis zabit Ibrahim bey Cahangirzade teyin olundu On nefer nazir vezifesini tutdu bas nazirin qardasi Hesen bey Cahangirov herbi nazir Rza bey Kagizman sancaginin sakini daxili isler naziri Fexreddin bey huquqsunas xarici isler naziri Memmed bey Sultanov maliyye naziri Ehmed bey Haciyev yollar naziri Molla Velam tacir torpaq naziri Abbaseli bey Elibeyov edliyye naziri Muganlinski hekim himaye naziri Andrianov maarif naziri Yusif bey Yusifzade erzaq naziri Nazirler surasi beynelmilel terkible teskil olunmusdu Xarici isler naziri vezifesine turk Piroglu Fexreddin bey xalq maarifi naziri vezifesine evvelce yunan M Andreyanot sonra ise turk muellim Mehmed bey Kocaoglu teyin edilmisdiler Munaqiseler RedakteYeni yaranan dovlet ixtisasli kadrlar ve maliyye baximindan cetinliklerle uzlesirdi Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyetinin komeyine umid beslediyi ilk dovlet Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti idi Azerbaycan Cumhuriyyetinin Batumdaki konsulu mesele ile bagli Bakiya teleqram gondererek bildirdi ki Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyeti ehalisi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin ona herterefli yardim edeceyine boyuk umidler besleyir Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyeti hokumeti 1919 cu il yanvarin 25 de Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetine muraciet ederek herbi ve maddi yardim istemisdi Buna cavab olaraq Azerbaycan hokumeti Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyetine herbi telim kecmek ucun zabitler ve xeyli qizil pul gonderdi Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyeti sulhsever movqeyine baxmayaraq yarandigi gunden Ermenistan ve Gurcustan hokumetlerinin tecavuzkar xarici siyaseti ile uzlesdi Respublikanin silahli quvveleri 15 5 min neferden ibaret idi Bu quvve ile iki dovletin Ermenistan ve Gurcustanin tezyiqlerine davam getirmek mumkun deyildi Diger terefden Ermenistan ve Gurcustani ingilisler de destekleyirdiler Ingilisler Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyetinin erazisini Ermenistan ve Gurcustan arasinda bolusdurmek isteyirdiler Onlar uzde Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumetini Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyeti ile bagli statusu kvonu saxlayacaqlarina inandirmaga calissalar da eslinde Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyetinin legvi istiqametinde fealiyyet gosterirdiler Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyeti Muveqqeti hokumetinin sedri Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumetine 1919 cu il 26 yanvar tarixli notasinda bildirirdi ki Gurcustan Erdehan mahalini ve Axalsix qezasini isgal etmeye cehd gosterir Butun muselman ehalisi buna qarsi ayaga qalxmisdir Ermeniler de Naxcivan qezasina hucumlar edirler Gurculerin Axalsix ve Axalkelek qezalarina hucumlari zamani 45 min davar aparilmisdi Ermeniler 1919 cu il aprelin 12 de ingilislerin desteyi ile Qars vilayetine soxuldular Azerbaycan Cumhuriyyeti Hokumeti ermenilerin Qarsda toretdiyi soyqirimi ile bagli Britaniya komandanligina etirazini bildirdi Buna baxmayaraq Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyetine komek gostermek ingilislerin planlarina daxil deyildi Eksine ingilisler Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyeti hokumetinin 35 uzvunu hebs ederek zirehli qatarda Gumruye oradan da Batum yolu ile Malta adasina surgune gonderdi Bununla da Cenub Qerbi Qafqaz Cumhuriyyeti suqut etdi Aprelin 14 de ingilis generali Devinin tovsiyesile 6 turk 1 rus 1 yunandan ibaret yeni Milli Sura yaradildi Aprelin 19 da S Korqanov Qarsda qubernator kimi fealiyyete basladi Bunun ardinca ermeni qosunlari Qars vilayetine soxuldular Yerli muselman turk ehali dehsetli soyqirimina meruz qaldi Aprelin 30 da qondarma Milli Sura legv edildi 1920 ci ilin payizinadek Cenub Qerbi Qafqaz Cumhuriyyetinin erazisi ermenilerin ve gurculerin isgali altinda qaldi I Cahangirzade basda olmaqla Cenub Qerbi Qafqaz ve ya Qars Demokratik Cumhuriyyetinin Hokumet uzvleri yalniz 1921 ci il mayin 23 de Azerbaycan Xalq Komissarlari Sovetinin sedri Neriman Nerimanovun komeyi sayesinde Maltadan esirlikden vetene qayitdilar Menbe RedakteAzerbaycan Respublikasi MDEYTA f 970 siy 1 is 27 v 14 Asif Hacili Qafqazda turk cumhuriyyetleri Edebiyyat qezeti 01 04 1991 Asif Hacili Qeribem bu vetende Axisqa turklerinin etnik medeniyyeti B Genclik 1992 Asif Hacili Qafqazda turk cumhuriyyetleri Edebiyyat qezeti 01 04 1991 Asif Hacili Axisqa turkleri Veten bilgisi Istanbul 2009 Iz istorii obrazovaniya i padeniya Yugo Zapadnoj Kavkazskoj Karsskoj Demokraticheskoj Respubliki Ajdyn Gadzhiev 2012 03 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 iyul 2015 Arxivlesdirilib Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Menbe https az wikipedia org w index php title Cenub Qerbi Qafqaz Demokratik Cumhuriyyeti amp oldid 5839998, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
