fbpx
Wikipedia

İstanbul müqaviləsi (1724)

Avqust 04, 2021

İstanbul müqaviləsi — (Rusca: Константинопольский договор, İngiliscə: Treaty of Constantinople) 24 İyun 1724-cü ildə Rusiya və Osmanlı İmperiyaları arasında müqavilə bağlandı. Bu müqaviləyə əsasən Səfəvi İranının torpaqlarının böyük hissəsi Rusiya ilə Osmanlılar arasında bölündü.

İstanbul müqaviləsi
Müqavilənin tipi Dostluq müqaviləsi
İmzalanma tarixi 1724-cü il 12 iyun
İmzalanma yeri İstanbul
Qüvvəyə minməsi 1725-ci il 13 yanvar
İmzalayanlar Nepluyev və İbrahim paşa
Tərəflər Rusiya , Osmanlı

Müqavilənin imzalandığı siyasi şərait

1722-1723-cü illərdə Pyotrun Xəzəryanı bölgələrə yürüşü və Peterburq sülhünün imzalanması Osmanlıda böyük narahatlıq və narazılıqla qarşılanmışdı. Sultan III Əhməd hökümətinin vəziri İbrahim paşa Rusiyanın İstanbuldakı konsulu İ. Nepluyevə 1722-ci ilin noyabrında etiraz bəyənatı verdi. Bəyənatda bildiridi ki, rus qoşunları İrana tabe olan torpaqlarda olduqca türk xalq rahatlıq tapa bilməyəcək. Həmin ilin oktyabr ayında Osmanlı dövləti Hacı Davudun Şirvan üzərində hakimiyyətini tanıyaraq onu öz himayəsinə götürdü. Hacı Davud Krım xanı hüququ, yəni Osmanlı imperatorluğu tərkibində vassal hökmdar hüququ aldı. Ona sultanın ayrıca fərmanı, ikibuncuqlu (birinci dərəcəli) paşa şərafəti, quyruqlu bayraq, 30 min çervon, pul verildi. Dekabr ayında böyük vəzir İbrahim paşa, iki dövlət arasında savaş olmasın deyə, Nepluyev vasitəsilə çar Pyotra yenidən öz tövsiyəsini bildirdi: “Bir yaxşı dost, iki imperatorluq arasında sülh saxlamaq istəyən bir adam kimi qoşunlarını alıb öz məmləkətinə varıb getsin”. Pyotrun Xəzər yürüşü onun qılıncını birbaşa İstanbul ilə deyil, London ilə toqquşdurdu. Britaniya rusların Xəzər dənizində ağalığının gələcəyini bəlkə də hamıdan yaxşı anlayırdı. Rusiyanın quzey uğurlarım ingilis hökuməti özü üçün bir fəlakət sanırdı, çünki təkcə ipək ticarəti deyil, bütün Hindistan ticarəti üzərində Rusiyanın bölünməz inhisarı yarana bilərdi. Bu, ingilis millətinin varlanma açarı olan Ost-Hind və Levant şirkətlərinin işini heçə endirə bilərdi. Buna görə Britaniya krallığı Osmanlı dövlətinin siyasətini müdafiə edirdi. Dərbənddən Moskvaya qayıdan Pyotr 13 fevral 1723-cü ildə Türkiyə elçisi Nişli Məhəmməd Ağa ilə görüşdü. Davud bəyin Türkiyə himayəsinə götürüldüyünü rəsmən bildirən bu elçi qoşunları Xəzər vilayətlərindən çıxarmaq haqqında öz hökumətinin tələbini yenidən Pyotra bildirdi. Həmin ilin yazında Türkiyə ordusu Kartliyə və kaxetiyaya girdi. Peterburqda qondarma “Rusiya-iran müqaviləsi” bağlandığı gün (12 sentyabr 1723-cü il), bu qoşun Tiflisi tutdu, sonra Gəncə, İrəvan və Naxçıvan üzərinə yürüdü. Sultan hökuməti barışıq barədə eşitmək belə istəmirdi. Yalnız Böyük vəzirin çalışması sayəsində 1723-cü ilin sonunda müharibə elan edilmədi. Razılaşdırılmış üç aylıq “gözləmədən” sonra dekabr ayında yeni danışıq başlandı.

Müqavilə və onun şərtləri

1724- cü il iyunun 12-də İstanbulda Türkiyə ilə Rusiya arasında müqavilə bağlandı. Müqavilə 6 maddə və 1 nəticədən ibarət idi. Müqaviləyə əsasən Osmanlı tərəfi Rusiyanın işğal etdiyi Xəzərboyu əyalətlərin Rusiyaya güzəşt edilməsini təsdiq etdi. Rusiya tərəfi isə Qərbi Qafqazın və Cənubi Azərbaycanın Osmanlıya çatmasına etiraz etmədiyini bildirdi. İstanbul müqaviləsinə görə osmanlıların Şirvanda qoşun saxlamağa ixtiyarı yox idi. Şirvan osmanlıların himayəsi altında yarımmüstəqil xanlıq elan olunurdu. Müqavilənin imzalanması sayəsində Osmanlı və Rusiya qoşunlarının Azərbaycan ərazisində toqquşmasının qarşısı alındı.

Preambulada müqavilənin rezident Neplyuyev və Böyük vəzir İbrahim paşa arasında İranda yalançı Mahmudun peyda olması, İran vilayətlərinin bu və ya digər dövlətin sərhədlərinə aidiyyatı üzrə Rusiya və Türkiyəyə birləşdirilməsinə Rusiya sarayı ilə Türkiyənin razılığı əsasında imzalanması göstərilir. Mir Mahmudun Səfəvilərin paytaxtı İsfahanı tutub Şah Sultan Hüseyni həbs etdiyinə görə osmanlıların sərhəd torpaqlarını tutmaq üçün qoşun göndərməsi, Rusiyanın isə Dərbənd və Bakını tutması əsaslandırılır. Preambulada daha sonra qeyd edilir ki, Qəzvin və Təbriz diyarlarında özünü Şah Hüseynin oğlu Təhmasib adlandıran bir kimsə peyda olub ki, Çar həzrətləri onunla müqavilələrində Şirvandakı Bakı və Dərbənd sərhədlərinin, Xəzər boyundakı Gilan, Mazandaran və Astrabad vilayətlərinin Çarın hakimiyyətində olması qərarlaşdırılmışdır. Həmin Çar da qarşılıqlı olaraq Təhmasibə söz verib ki, onun öz taxtına çıxması üçün qoşunla kömək edəcək, Mir Mahmudu qovacaq, Osmanlı sarayına müraciət edəcək ki, bu işə öz təsirini göstərsin, əvəzində İran əyalətlərinin bir hissəsini Osmanlı dövlətinə versin. Bunun üçün də öz vəkilini İvan Neplyuyevi təyin etmişdir. Bundan başqa Fransa sarayından Osmanlı sarayında səfir olan Markiz de Bonak vəkil edilmişdir. Beləliklə, tərəflər arasında aşağıdakı maddələrdən ibarət qərar qəbul edilmişdir.

I maddə

Osmanlı və Rusiyaya icazə verilirdi ki, Kür və Arazın birləşdiyi nöqtədə, yəni 3 dövlətin Rusiya, Osmanlı və Səfəvi sərhədlərinin toqquşduğu ərazidə istehkamlar və qarnizonlar saxlasın.Sərhədlərin hüdudlandırılması üçün tərəflər komissarlar ayırmalı, onlar Fransanın iştirakı ilə bu işi yerinə yetirməli idi. Qoyulmuş sərhəd nişanı Şirvan əyalətinin hansı hissəsinin Osmanlı sarayına aid olduğunu bildirməli idi. Həmin nişandan Xəzər dənizinə qədər olan torpaqlar çarın tabeliyində olmalı idi. Həmin nişandan bir saatlıq yolla, Kür və Arazın yaxınlaşdığı yerə qədər çəkilən xətti sərhəd kimi qəbul olunacaq, dənizə yaxın hissə çara, daxilə olan hissə isə Osmanlı Sarayına tabe olacaq. Kür və Araz çaylarının yaxınlaşdığı yerdən cənub hissə İran dövlətinə aid olacaq. Bu üç sərhədin qovuşduğu yerdə Osmanlı Sarayı qala tikdirib qarnizon saxlaya bilərdi. Çar da belə bir qala tikdirə bilərdi. Ancaq bu qalalar sərhəddən üç saatlıq yolla aralıda tikilməli idi.

II maddə

Şirvan xanının iqamətgahı olan Şamaxıya xüsusi xanlıq statusu verilmişdir ki, bu statusu saxlamaqla Şamaxı istehkam olaraq daha da gücləndirilməli və burada Osmanlı dövlətinin əsgərləri saxlanılmamalıdır. Ancaq Şamaxı xanı Osmanlı dövlətinə tabe olmaqdan boyun qaçırarsa və ya Şamaxı əhalisi üsyana qalxarsa Osmanlı ordusuna icazə verilirdi ki , Şamaxıya daxil olsun. Lakin bu zaman Osmanlı ordusu bu barədə Kürü keçənə qədər Rus ordularının komandanına məlumat verməlidir.

III maddə

Bütün Şərqi Gürcüstan və Azərbaycan ərazisinin böyük bir hissəsi, Təbriz, Mərənd, Marağa, Urmiya, Çoros, Salmas, Tiflis, Gəncə-Qarabağ, Naxçıvan, Rəvan, Bərdə, Həmadan, Qum və Kirmanşah torpaqları Osmanlının tərkibinə verilir.

IV maddə

Rusiya II Təhmasibə sözü gedən ərazilərin Osmanlıya verilməsi üçün təsir göstərəcəkdir.

V maddə

II Təhmasib 3-cü maddədə göstərilən əraziləri Osmanlıya könüllü verdiyi təqdirdə Osmanlı və Rusiya əfqanların Səfəvi imperiyasından çıxarılmasına kömək edəcəkdir.

VI maddə

II Təhmasib bu şərtləri qəbul etmədiyi təqdirdə isə Osmanlı və Rusiyanın birləşmiş orduları onu taxtdan salacaq və Səfəvi taxtına öz adamlarını təyin edəcəkdirlər. Nəticədə müqaviləni imzalayan tərəflərə keçən torpaqların onların əbədi zamanadək hakimiyyətində qalmasından, sülh və dostluğun möhkəmliyindən və s. bəhs olunurdu. Bu müqavilə ilə Cənubi Qafqazın Xəzər sahili əraziləri istisna olmaqla bütün torpaqlar: Kartli, Kaxetiya, Gəncə-Qarabağ və Çuxursəd vilayətləri rəsmi olaraq Osmanlı imperiyasına birləşdirilmişdir. Buna baxmayaraq Kartlidən başqa digər ərazilər faktiki olaraq Osmanlının idarəsində deyildi. Bu səbəbdən Osmanlı imperiyası bu ərazilərin zorla Osmanlıya birləşdirilməsi üçün Səfəvi imperiyasına 3 istiqamətdən yürüşlərə başladı.

İstinadlar

  1. Əliyarlı, Süleyman (1996). Azərbaycan tarixi. Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı.
  2. Köse, Ensar (2017). Osmanlı devleti ve Rusya arasında Kafkasların taksimi, İstanbul antlaşması. İstanbul: Büyüyenay yayın evi.
  3. Mahmudov, Yaqub (2009). AZƏRBAYCAN BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR VƏ DİPLOMATİYA TARİXİ DÖVLƏTLƏRARASI MÜQAVİLƏLƏR VƏ DİGƏR XARİCİ SİYASƏT AKTLARI. Bakı.
  4. Vəliyev, Elvin (2014). XVIII. YÜZYILIN İLK YARISINDA GÜNEY KAFKASYA:OSMANLI, SAFEVİ VE RUSYA KISKACINDA. Konya.

Həmçinin bax

Avqust 04, 2021
istanbul, müqaviləsi, 1724, istanbul, müqaviləsi, rusca, Константинопольский, договор, ingiliscə, treaty, constantinople, iyun, 1724, ildə, rusiya, osmanlı, imperiyaları, arasında, müqavilə, bağlandı, müqaviləyə, əsasən, səfəvi, iranının, torpaqlarının, böyük,. Istanbul muqavilesi Rusca Konstantinopolskij dogovor Ingilisce Treaty of Constantinople 24 Iyun 1724 cu ilde Rusiya ve Osmanli Imperiyalari arasinda muqavile baglandi Bu muqavileye esasen Sefevi Iraninin torpaqlarinin boyuk hissesi Rusiya ile Osmanlilar arasinda bolundu Istanbul muqavilesiMuqavilenin tipi Dostluq muqavilesiImzalanma tarixi 1724 cu il 12 iyunImzalanma yeri IstanbulQuvveye minmesi 1725 ci il 13 yanvarImzalayanlar Nepluyev ve Ibrahim pasaTerefler Rusiya Osmanli Mundericat 1 Muqavilenin imzalandigi siyasi serait 2 Muqavile ve onun sertleri 2 1 I madde 2 2 II madde 2 3 III madde 2 4 IV madde 2 5 V madde 2 6 VI madde 3 Istinadlar 4 Hemcinin baxMuqavilenin imzalandigi siyasi serait Redakte1722 1723 cu illerde Pyotrun Xezeryani bolgelere yurusu ve Peterburq sulhunun imzalanmasi Osmanlida boyuk narahatliq ve naraziliqla qarsilanmisdi Sultan III Ehmed hokumetinin veziri Ibrahim pasa Rusiyanin Istanbuldaki konsulu I Nepluyeve 1722 ci ilin noyabrinda etiraz beyenati verdi Beyenatda bildiridi ki rus qosunlari Irana tabe olan torpaqlarda olduqca turk xalq rahatliq tapa bilmeyecek Hemin ilin oktyabr ayinda Osmanli dovleti Haci Davudun Sirvan uzerinde hakimiyyetini taniyaraq onu oz himayesine goturdu Haci Davud Krim xani huququ yeni Osmanli imperatorlugu terkibinde vassal hokmdar huququ aldi Ona sultanin ayrica fermani ikibuncuqlu birinci dereceli pasa serafeti quyruqlu bayraq 30 min cervon pul verildi Dekabr ayinda boyuk vezir Ibrahim pasa iki dovlet arasinda savas olmasin deye Nepluyev vasitesile car Pyotra yeniden oz tovsiyesini bildirdi Bir yaxsi dost iki imperatorluq arasinda sulh saxlamaq isteyen bir adam kimi qosunlarini alib oz memleketine varib getsin 1 Pyotrun Xezer yurusu onun qilincini birbasa Istanbul ile deyil London ile toqqusdurdu Britaniya ruslarin Xezer denizinde agaliginin geleceyini belke de hamidan yaxsi anlayirdi Rusiyanin quzey ugurlarim ingilis hokumeti ozu ucun bir felaket sanirdi cunki tekce ipek ticareti deyil butun Hindistan ticareti uzerinde Rusiyanin bolunmez inhisari yarana bilerdi Bu ingilis milletinin varlanma acari olan Ost Hind ve Levant sirketlerinin isini hece endire bilerdi Buna gore Britaniya kralligi Osmanli dovletinin siyasetini mudafie edirdi Derbendden Moskvaya qayidan Pyotr 13 fevral 1723 cu ilde Turkiye elcisi Nisli Mehemmed Aga ile gorusdu Davud beyin Turkiye himayesine goturulduyunu resmen bildiren bu elci qosunlari Xezer vilayetlerinden cixarmaq haqqinda oz hokumetinin telebini yeniden Pyotra bildirdi Hemin ilin yazinda Turkiye ordusu Kartliye ve kaxetiyaya girdi Peterburqda qondarma Rusiya iran muqavilesi baglandigi gun 12 sentyabr 1723 cu il bu qosun Tiflisi tutdu sonra Gence Irevan ve Naxcivan uzerine yurudu Sultan hokumeti barisiq barede esitmek bele istemirdi Yalniz Boyuk vezirin calismasi sayesinde 1723 cu ilin sonunda muharibe elan edilmedi Razilasdirilmis uc ayliq gozlemeden sonra dekabr ayinda yeni danisiq baslandi Muqavile ve onun sertleri Redakte1724 cu il iyunun 12 de Istanbulda Turkiye ile Rusiya arasinda muqavile baglandi 2 Muqavile 6 madde ve 1 neticeden ibaret idi Muqavileye esasen Osmanli terefi Rusiyanin isgal etdiyi Xezerboyu eyaletlerin Rusiyaya guzest edilmesini tesdiq etdi Rusiya terefi ise Qerbi Qafqazin ve Cenubi Azerbaycanin Osmanliya catmasina etiraz etmediyini bildirdi Istanbul muqavilesine gore osmanlilarin Sirvanda qosun saxlamaga ixtiyari yox idi Sirvan osmanlilarin himayesi altinda yarimmusteqil xanliq elan olunurdu Muqavilenin imzalanmasi sayesinde Osmanli ve Rusiya qosunlarinin Azerbaycan erazisinde toqqusmasinin qarsisi alindi Preambulada muqavilenin rezident Neplyuyev ve Boyuk vezir Ibrahim pasa arasinda Iranda yalanci Mahmudun peyda olmasi Iran vilayetlerinin bu ve ya diger dovletin serhedlerine aidiyyati uzre Rusiya ve Turkiyeye birlesdirilmesine Rusiya sarayi ile Turkiyenin raziligi esasinda imzalanmasi gosterilir Mir Mahmudun Sefevilerin paytaxti Isfahani tutub Sah Sultan Huseyni hebs etdiyine gore osmanlilarin serhed torpaqlarini tutmaq ucun qosun gondermesi Rusiyanin ise Derbend ve Bakini tutmasi esaslandirilir Preambulada daha sonra qeyd edilir ki Qezvin ve Tebriz diyarlarinda ozunu Sah Huseynin oglu Tehmasib adlandiran bir kimse peyda olub ki Car hezretleri onunla muqavilelerinde Sirvandaki Baki ve Derbend serhedlerinin Xezer boyundaki Gilan Mazandaran ve Astrabad vilayetlerinin Carin hakimiyyetinde olmasi qerarlasdirilmisdir Hemin Car da qarsiliqli olaraq Tehmasibe soz verib ki onun oz taxtina cixmasi ucun qosunla komek edecek Mir Mahmudu qovacaq Osmanli sarayina muraciet edecek ki bu ise oz tesirini gostersin evezinde Iran eyaletlerinin bir hissesini Osmanli dovletine versin Bunun ucun de oz vekilini Ivan Neplyuyevi teyin etmisdir Bundan basqa Fransa sarayindan Osmanli sarayinda sefir olan Markiz de Bonak vekil edilmisdir Belelikle terefler arasinda asagidaki maddelerden ibaret qerar qebul edilmisdir 3 I madde Redakte Osmanli ve Rusiyaya icaze verilirdi ki Kur ve Arazin birlesdiyi noqtede yeni 3 dovletin Rusiya Osmanli ve Sefevi serhedlerinin toqqusdugu erazide istehkamlar ve qarnizonlar saxlasin Serhedlerin hududlandirilmasi ucun terefler komissarlar ayirmali onlar Fransanin istiraki ile bu isi yerine yetirmeli idi Qoyulmus serhed nisani Sirvan eyaletinin hansi hissesinin Osmanli sarayina aid oldugunu bildirmeli idi Hemin nisandan Xezer denizine qeder olan torpaqlar carin tabeliyinde olmali idi Hemin nisandan bir saatliq yolla Kur ve Arazin yaxinlasdigi yere qeder cekilen xetti serhed kimi qebul olunacaq denize yaxin hisse cara daxile olan hisse ise Osmanli Sarayina tabe olacaq Kur ve Araz caylarinin yaxinlasdigi yerden cenub hisse Iran dovletine aid olacaq Bu uc serhedin qovusdugu yerde Osmanli Sarayi qala tikdirib qarnizon saxlaya bilerdi Car da bele bir qala tikdire bilerdi Ancaq bu qalalar serhedden uc saatliq yolla aralida tikilmeli idi 4 II madde Redakte Sirvan xaninin iqametgahi olan Samaxiya xususi xanliq statusu verilmisdir ki bu statusu saxlamaqla Samaxi istehkam olaraq daha da guclendirilmeli ve burada Osmanli dovletinin esgerleri saxlanilmamalidir Ancaq Samaxi xani Osmanli dovletine tabe olmaqdan boyun qacirarsa ve ya Samaxi ehalisi usyana qalxarsa Osmanli ordusuna icaze verilirdi ki Samaxiya daxil olsun Lakin bu zaman Osmanli ordusu bu barede Kuru kecene qeder Rus ordularinin komandanina melumat vermelidir III madde Redakte Butun Serqi Gurcustan ve Azerbaycan erazisinin boyuk bir hissesi Tebriz Merend Maraga Urmiya Coros Salmas Tiflis Gence Qarabag Naxcivan Revan Berde Hemadan Qum ve Kirmansah torpaqlari Osmanlinin terkibine verilir IV madde Redakte Rusiya II Tehmasibe sozu geden erazilerin Osmanliya verilmesi ucun tesir gosterecekdir V madde Redakte II Tehmasib 3 cu maddede gosterilen erazileri Osmanliya konullu verdiyi teqdirde Osmanli ve Rusiya efqanlarin Sefevi imperiyasindan cixarilmasina komek edecekdir VI madde Redakte II Tehmasib bu sertleri qebul etmediyi teqdirde ise Osmanli ve Rusiyanin birlesmis ordulari onu taxtdan salacaq ve Sefevi taxtina oz adamlarini teyin edecekdirler Neticede muqavileni imzalayan tereflere kecen torpaqlarin onlarin ebedi zamanadek hakimiyyetinde qalmasindan sulh ve dostlugun mohkemliyinden ve s behs olunurdu Bu muqavile ile Cenubi Qafqazin Xezer sahili erazileri istisna olmaqla butun torpaqlar Kartli Kaxetiya Gence Qarabag ve Cuxursed vilayetleri resmi olaraq Osmanli imperiyasina birlesdirilmisdir Buna baxmayaraq Kartliden basqa diger eraziler faktiki olaraq Osmanlinin idaresinde deyildi Bu sebebden Osmanli imperiyasi bu erazilerin zorla Osmanliya birlesdirilmesi ucun Sefevi imperiyasina 3 istiqametden yuruslere basladi Istinadlar Redakte Eliyarli Suleyman 1996 Azerbaycan tarixi Baki Azerbaycan nesriyyati Kose Ensar 2017 Osmanli devleti ve Rusya arasinda Kafkaslarin taksimi Istanbul antlasmasi Istanbul Buyuyenay yayin evi Mahmudov Yaqub 2009 AZERBAYCAN BEYNELXALQ MUNASIBETLER VE DIPLOMATIYA TARIXI DOVLETLERARASI MUQAVILELER VE DIGER XARICI SIYASET AKTLARI Baki Veliyev Elvin 2014 XVIII YUZYILIN ILK YARISINDA GUNEY KAFKASYA OSMANLI SAFEVI VE RUSYA KISKACINDA Konya Hemcinin bax RedakteKirmansah sulh muqavilesi I Pyotr Nadir sah EfsarMenbe https az wikipedia org w index php title Istanbul muqavilesi 1724 amp oldid 5851863, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.