fbpx
Wikipedia

Cığatay dili

Oktyabr 04, 2021

Cığatay və ya çağatay dili, həmçinin Sovet mənbələrində əski özbək dili (özb. Эски ўзбек тили; Eski oʻzbek tili, rus. староузбекский) adı altında, Çin mənbələrində isə qədim uyğur dili kimi qeyd olunur — XX əsrdə ölmüş halına gələn, Mərkəzi Asiyada işlənilən ədəbi dil. O, müasir türk dillərinin qarluq qruppunu təşkil edən özbək və uyğur dillərin sələfidir. Cığatay ədəbiyyatının ən tanınmış nümayəndəsi Əlişir Nəvaidir.

Cığatay dili
Orijinal adı چغتای
جغتای
Rəsmi status Cığatay xanlığı
Moğolustan
Teymurilər dövləti
Böyük Moğol İmperiyası
Danışanların ümumi sayı
  • 0 nəf.
Status ölü dil
Ölü dil təxminən 1921
Təsnifatı
Kateqoriya Avrasiya dilləri

Altay dilləri

Türk dilləri
Qarluq dilləri
Yazı Nəstəliq xətti
Dil kodları
QOST 7.75–97 чаг 781
ISO 639-1 —
ISO 639-2 chg
ISO 639-3 chg
Ethnologue chg
IETF chg
Glottolog chag1247

Adı

Cığatay sözü Çingiz xanın oğlu Cığatay xana qalmış Cığatay xanlığından gəlir.

Çağatay sözü həmçinin qırımçaqlar tərəfindən XIX əsrin sonuna qədər öz dilləri üçün istifadə olunurdu, günümüzdə isə, Əfqanıstanda danışılan türkmən dilinin teke dialekti üçün işlənilir.

1924-cü ildə Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikasının yaradılmasının hazırlaması üçün, Cığatay dilinin adını rəsmi olaraq "əski özbək dili" adına dəyişiblər. Çində isə onu bəzən qədim uyğur dili adlanırlar. Tarixən, həmçinin türki və sart sözləri də işlənilirdi.

Tarixi

Ekmann (1959) Çağatay dilini üç dövrə bölürdü: klassik-qabaq, klassik və post-klassik. Köpürlü (1981) isə beş dövrə: başlanğıc dövrü, birinci klassik dövr, ikinci klassik dövr, üçüncü klassik dövr və məhsulsuz tənəzzül dövrü.

Ədəbiyyat

Çağatay dilində yazan ən tanınmış şair Əlişir Nəvaidir. Onun 1499 qurtardığı mühakimət ül-lüğəteyn əsəri türki (cığatay) dilinin fars dili ilə müqayisə edib, türki dilinin üstünlüyünü göstərir. Cığatay dilində yazılan başqa bir tanınmış nəsr əsəri, türk ədəbiyyatında ən erkən tanınmış memuarı olan Zəhirəddin Məhəmməd Baburun (1483-1530) Baburnamə əsəridir.

XVII əsrdə cığatay dilində yazılan görkəmli əsərlər Əbülqazi Bahadır xanın Şəcərəyi tərakimə (1659) və Şəcərəyi türk (1663) əsərləri idi. XVIII əsrin ikinci yarısında isə türkmən şairi Məhtimqulu türkmən ədəbiyyatını türmən dilinin xüsusiyyətləri iştədərək cığatay dilində yazmağa başlayıb.

XIX əsrdə Xivədə Şirməhəmməd Munis və onun qohumu Məhəmmədrza Agahi kimi görkəmli cığatay dilli şairlər var idi. II Məhəmmədrəhim xan da cığatayca qəzəl yazırdı. Musa Səyraminin 1903-cü ildə qutardığı Tārīkh-i amniyya adlı əsəri və onun 1908-ci ildə Tārīkh-i ḥamīdi adı altında buraxılmış yeni versiyası 1862–1877 illərin arası baş verən Dunqan üsyanı haqqında ən yaxşı mənbələrdən biri olaraq sayılır.

İstinadlar

  1. Чагатайский язык (Благова, Галина Фёдоровна)
  2. Узбекский язык
  3. ↑ Pengyuan Liu; Qi Su (12 December 2013). Chinese Lexical Semantics: 14th Workshop, CLSW 2013, Zhengzhou, China, May 10-12, 2013. Revised Selected Papers. Springer. 448–. ISBN 978-3-642-45185-0.
  4. ↑ L.A. Grenoble (11 April 2006). Language Policy in the Soviet Union. Springer Science & Business Media. 149–. ISBN 978-0-306-48083-6.
  5. Robert McHenry, ed. (1993). Navā'ī, (Mir) 'Alī Shīr // Encyclopædia Britannica. 8 (15th). Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc. səh. 563.
  6. Vladimir Babak; Demian Vaisman; Aryeh Wasserman (23 November 2004). Political Organization in Central Asia and Azerbijan: Sources and Documents. Routledge. 343–. ISBN 978-1-135-77681-7.
  7. Статья «Туркменский язык» в лингвистической энциклопедия Ethnologue
  8. Schiffman, Harold (2011). Language Policy and Language Conflict in Afghanistan and Its Neighbors: The Changing Politics of Language Choice. Brill Academic. 178–179. ISBN 978-9004201453.
  9. Scott Newton (20 November 2014). Law and the Making of the Soviet World: The Red Demiurge. Routledge. 232–. ISBN 978-1-317-92978-9.
  10. Andrew Dalby (1998). Dictionary of Languages: The Definitive Reference to More Than 400 Languages. Columbia University Press. 665–. ISBN 978-0-231-11568-1. Chagatai Old Uzbek official.
  11. ↑ Paul Bergne (29 June 2007). Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic. I.B.Tauris. 24, 137. ISBN 978-0-85771-091-8.
  12. Varis Cakan
  13. http://www.turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20DILI/abik.pdf 2016-03-10 at the Wayback Machine (in Turkish, with English abstract)
  14. Heydər Əliyev Mərkəzində 57 miniatürdən ibarət sərgi açılıb. modern.az, 26.12.2015  (az.)
  15. Clark, Larry, Michael Thurman, and David Tyson. "Turkmenistan." Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan, and Uzbekistan: Country Studies. p. 318. Comp. Glenn E. Curtis. Washington, D.C.: Division, 1997
  16. [1]; Qahhar, Tahir, and William Dirks. “Uzbek Literature.” World Literature Today, vol. 70, no. 3, 1996, pp. 611–618. JSTOR, www.jstor.org/stable/40042097.
  17. МОЛЛА МУСА САЙРАМИ: ТА'РИХ-И АМНИЙА (Mulla Musa Sayrami's Tarikh-i amniyya: Preface)], in: "Материалы по истории казахских ханств XV–XVIII веков (Извлечения из персидских и тюркских сочинений)" (Materials for the history of the Kazakh Khanates of the 15–18th cc. (Extracts from Persian and Turkic literary works)), Alma Ata, Nauka Publishers, 1969.  (rus.)
  18. Kim, Ho-dong (2004). Holy war in China: the Muslim rebellion and state in Chinese Central Asia, 1864–1877. Stanford University Press. səh. xvi. ISBN 0-8047-4884-5.

Oktyabr 04, 2021
cığatay, dili, cığatay, çağatay, dili, həmçinin, sovet, mənbələrində, əski, özbək, dili, özb, Эски, ўзбек, тили, eski, oʻzbek, tili, староузбекский, adı, altında, çin, mənbələrində, isə, qədim, uyğur, dili, kimi, qeyd, olunur, əsrdə, ölmüş, halına, gələn, mərk. Cigatay ve ya cagatay dili hemcinin Sovet menbelerinde eski ozbek dili ozb Eski yzbek tili Eski oʻzbek tili rus starouzbekskij 1 2 adi altinda Cin menbelerinde ise qedim uygur dili 3 kimi qeyd olunur XX esrde olmus halina gelen Merkezi Asiyada islenilen edebi dil O muasir turk dillerinin qarluq qruppunu teskil eden ozbek ve uygur dillerin selefidir 4 Cigatay edebiyyatinin en taninmis numayendesi Elisir Nevaidir 5 Cigatay diliOrijinal adi چغتای جغتایResmi status Cigatay xanligi Mogolustan Teymuriler dovleti Boyuk Mogol ImperiyasiDanisanlarin umumi sayi 0 nef Status olu dilOlu dil texminen 1921TesnifatiKateqoriya Avrasiya dilleriAltay dilleri Turk dilleriQarluq dilleri dd Yazi Nesteliq xettiDil kodlariQOST 7 75 97 chag 781ISO 639 1 ISO 639 2 chgISO 639 3 chgEthnologue chgIETF chgGlottolog chag1247 Mundericat 1 Adi 2 Tarixi 3 Edebiyyat 4 IstinadlarAdi RedakteCigatay sozu Cingiz xanin oglu Cigatay xana qalmis Cigatay xanligindan gelir 6 Cagatay sozu hemcinin qirimcaqlar terefinden XIX esrin sonuna qeder oz dilleri ucun istifade olunurdu gunumuzde ise Efqanistanda danisilan turkmen dilinin teke dialekti ucun islenilir 7 1924 cu ilde Ozbekistan Sovet Sosialist Respublikasinin yaradilmasinin hazirlamasi ucun Cigatay dilinin adini resmi olaraq eski ozbek dili adina deyisibler 4 8 9 10 11 Cinde ise onu bezen qedim uygur dili adlanirlar 3 Tarixen hemcinin turki ve sart sozleri de islenilirdi 11 Tarixi RedakteEkmann 1959 Cagatay dilini uc dovre bolurdu klassik qabaq klassik ve post klassik Kopurlu 1981 ise bes dovre baslangic dovru birinci klassik dovr ikinci klassik dovr ucuncu klassik dovr ve mehsulsuz tenezzul dovru 12 Edebiyyat RedakteCagatay dilinde yazan en taninmis sair Elisir Nevaidir Onun 1499 qurtardigi muhakimet ul lugeteyn eseri turki cigatay dilinin fars dili ile muqayise edib turki dilinin ustunluyunu gosterir 13 Cigatay dilinde yazilan basqa bir taninmis nesr eseri turk edebiyyatinda en erken taninmis memuari olan Zehireddin Mehemmed Baburun 1483 1530 Baburname eseridir 14 XVII esrde cigatay dilinde yazilan gorkemli eserler Ebulqazi Bahadir xanin Secereyi terakime 1659 ve Secereyi turk 1663 eserleri idi XVIII esrin ikinci yarisinda ise turkmen sairi Mehtimqulu turkmen edebiyyatini turmen dilinin xususiyyetleri istederek cigatay dilinde yazmaga baslayib 15 XIX esrde Xivede Sirmehemmed Munis ve onun qohumu Mehemmedrza Agahi kimi gorkemli cigatay dilli sairler var idi 16 II Mehemmedrehim xan da cigatayca qezel yazirdi Musa Seyraminin 1903 cu ilde qutardigi Tarikh i amniyya adli eseri ve onun 1908 ci ilde Tarikh i ḥamidi adi altinda buraxilmis yeni versiyasi 1862 1877 illerin arasi bas veren Dunqan usyani haqqinda en yaxsi menbelerden biri olaraq sayilir 17 18 Istinadlar Redakte Chagatajskij yazyk Blagova Galina Fyodorovna Uzbekskij yazyk 1 2 Pengyuan Liu Qi Su 12 December 2013 Chinese Lexical Semantics 14th Workshop CLSW 2013 Zhengzhou China May 10 12 2013 Revised Selected Papers Springer 448 ISBN 978 3 642 45185 0 1 2 L A Grenoble 11 April 2006 Language Policy in the Soviet Union Springer Science amp Business Media 149 ISBN 978 0 306 48083 6 Robert McHenry ed 1993 Nava i Mir Ali Shir Encyclopaedia Britannica 8 15th Chicago Encyclopaedia Britannica Inc seh 563 Vladimir Babak Demian Vaisman Aryeh Wasserman 23 November 2004 Political Organization in Central Asia and Azerbijan Sources and Documents Routledge 343 ISBN 978 1 135 77681 7 Statya Turkmenskij yazyk v lingvisticheskoj enciklopediya Ethnologue Schiffman Harold 2011 Language Policy and Language Conflict in Afghanistan and Its Neighbors The Changing Politics of Language Choice Brill Academic 178 179 ISBN 978 9004201453 Scott Newton 20 November 2014 Law and the Making of the Soviet World The Red Demiurge Routledge 232 ISBN 978 1 317 92978 9 Andrew Dalby 1998 Dictionary of Languages The Definitive Reference to More Than 400 Languages Columbia University Press 665 ISBN 978 0 231 11568 1 Chagatai Old Uzbek official 1 2 Paul Bergne 29 June 2007 Birth of Tajikistan National Identity and the Origins of the Republic I B Tauris 24 137 ISBN 978 0 85771 091 8 Varis Cakan http www turkoloji cu edu tr ESKI 20TURK 20DILI abik pdf Arxivlesdirilib 2016 03 10 at the Wayback Machine in Turkish with English abstract Heyder Eliyev Merkezinde 57 miniaturden ibaret sergi acilib modern az 26 12 2015 az Clark Larry Michael Thurman and David Tyson Turkmenistan Kazakhstan Kyrgyzstan Tajikistan Turkmenistan and Uzbekistan Country Studies p 318 Comp Glenn E Curtis Washington D C Division 1997 1 Qahhar Tahir and William Dirks Uzbek Literature World Literature Today vol 70 no 3 1996 pp 611 618 JSTOR www jstor org stable 40042097 MOLLA MUSA SAJRAMI TA RIH I AMNIJA Mulla Musa Sayrami s Tarikh i amniyya Preface in Materialy po istorii kazahskih hanstv XV XVIII vekov Izvlecheniya iz persidskih i tyurkskih sochinenij Materials for the history of the Kazakh Khanates of the 15 18th cc Extracts from Persian and Turkic literary works Alma Ata Nauka Publishers 1969 rus Kim Ho dong 2004 Holy war in China the Muslim rebellion and state in Chinese Central Asia 1864 1877 Stanford University Press seh xvi ISBN 0 8047 4884 5 Menbe https az wikipedia org w index php title Cigatay dili amp oldid 5949973, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.