Dağ sustemi paralel və konusvari şəkildə silsilələr əmələ gətirir. Onların hündürlüyü 240-400 arasında dəyişir. Geniş platolarda isə hündürlük 900 metrə çatır. Silsilələr və platolar bir-birindən alcaq təpəliklərlə ayrılır. Burada dərin kanyonlar mövcuddur. Bırranqa dağları 1100 km məsafədə Kara dənizinə daxil olan Yenisey körfəzi sahillətindən başlayaraq Laptevlər dənizi sahillərinə qədər uzanır. Silsilənin ən enli hissəsi 200 km-dir. Dağlar 1736-cı ilə Vasili Pronçişevin rəhbərlik etdiyi Böyük Şimal ekspedisiyası zamanı kəşf edilmişdir.
Adının mənası
Bırranqa dağları ərazisinə hətta nqanaslar belə ayaq basmırdılar. Onlar bu yer haqqında deyirdilər: «Burada zalım ruhların çarlığı, daş və buz başqa hecnə yoxdur. Burada ölüm vardır». Nqanaslara görə «bırranqa» «çayların axdığı və iri daşları dolanaraq keçdiyi, mamır və şibyə ilə örtülmüş dağlardır». Bu ad ilk dəfə Aleksandr Middenforf tərəfindən xəritəyə salınmışdır.
Tarixi araşdırma
1736-ci ildə Vasili Pronçişev Taymır yarımadası sahillərini üzərkən şərq hissədə Bırranqa dağlarını aşkarlayır. 1739-cu ildə Xriton Laptev qışlamaq məqsədi ilə Taymırın şərq sahillərinə yan almışdı. O və onun komandası yarımadanı araşdırmağa cəhd göstərir. Bosman Medvedevin komandası Pyasin çayı vadisini araşdırır. Geodeziyaçı Nikifor Çekin it xizəklərində 1740-cı ilin aprelində Taymır gölünə çatır. Buradan isə Bırranqa dağlarını Taymır çayının vadisi ilə keçir. O, özünün gündəliyində ilk dəfə dağların mərkəzi hissəsi haqqında məlumat vermişdir. 1741-ci ilin aprel-may ayları isə Xritov Larsen Taymır çayı ilə Bırranqa dağlarını keçmişdir. Laptev isə bu hissə haqqında rəsmi məlumatı verir...
Aleksandr Middendorf - Bırranqa dağlarını dünyaya tanıdan şəxs
1843-ci ildə Bırranqa dağlarını Aleksandr Middendorf tətqiq etmişdir. Xritov Laptevin yazılarına əməl edərək tarixdə ilk dəfə Bırranqa dağlarının xəritəsini tərtib etmişdir. İlk dəfə o dağları bırranqa adı ilə xəritəyə daxil edir. Təbii ki, nqanasların verdiyi adı eyni ilə tətbiq etmişdir. 1915-ci ildə Bırranqanın cənub-qərbini Nikifor Beqiçev tətqiq etmişdir. XX əsrin ortalarına qədər Bırranqa dağları olduqca zəif araşdırılır. 1950-ci ildə təsadüf nəticəsində 900 metr yüksəklikdə dağ buzlağı aşkarlanır. Buna qədər düşünülürdü ki, burada buzlaq yoxdur. 1967-ci ildə dağların əlçatmaz bölbələri tətqiq edilmişdir.
Relyefinin quruluşu
Bırranqa dağları Ural dağları ilə eyni dövrdə meydana gəlmişdir. Bırranqanın ərazisi üç yerə bölünür:qərbi, mərkəzi və şərqi. Qərb hissə Yenisey körfəzi ilə Pyasin çayı arasında yerləşir. Hündürlüyü 250-320 metr arasında dəyişir. Mərkəzi hissə Pyasindən Taymır çayı qədər uzanır və 400-600 metr arasında dəyişir. Taymırdan şərqdəki ərazilər isə şərq hissə adlamır. Burada hündürlük 600-1125 metr təşkil edir. Şərq hissədə müasir buzlaqlar yerləşir. Onların ümumi sahəsi 30 km² təşkil edir. Onlar 600-900 metr yüksəkliklərdən başlayır.
Uzun zaman düşünülürdü ki, silsilənin ən hündür zirvəsi 1146 metr olan Lednikovaya dağı hesab edilird. Sonradan bu zirvənin hündürlüyü 1119 olması məlum olur. Dağların ən hündür zirvəsi 1125 metr olan Lednikovayadan 100 km şərqdə yerləşən dağdır. Dağlar çoxlu sayda cərgələr əmələ gətirir. Dəniz sahili əraxilərdə sıldırımlar yaxınlığında Laqunlar meydana gəlmişdir.
Qağlar giı, alevrolit, çınqıl, dolerit, əhəng daşı və azda olsa mərmərə rast gəlinir. Burada daimi qrut buzların qalınlığı cənubda 200 metr, şərq hissəsə isə 300-400 metr arasında dəyişir. Bəzi hissələrində qalınlıq 1000 metrə qədər çatır. Qrunt buzlaqlarda temperatur −10 ; −15 °C arasında dəyişir. Temperaturun birdən enişi daşlarda çatlar meydana gətirir. 1960-cı illərə qədər dağ ərazisində sıx çay şəbəkəsinin olması ehtimal edilirdi. Ancaq araşfırmalar bunun əksini göstərmişdir. Cənub hissələrdə çoxlu sayda göl vardır. Ən iri gölü Taymır gölüdür. Digər gölləri: Nadudoturku, Levinsov-Lessinqa, Pronçişev gölü.
İqlimi
İqlimi sərtdir. Olduqca kəskin kontinentaldır. Sərt qışa və qısa yaya malikdirdir. Dolqanlar dağları «Ölülər ölkəsi» adlandırırlar. Yanvarda orta temperatur −35 °C, iyulda isə +3-5 °C təşkil edir. Yaz iyunda başlayır. Sentyabrda qış başlayır. Şərqində temperatur qərbinə nisbətdə daha soyuqdur. İl ərzində 100–400 mm arası yağıntı düşür. Yağıntının yarısı qardır. Ən çox yağıntı yaya təsadüf edir. Adədən sentyabrdan noyabra qədər və iyunda daha çox yağıntı düşür. Fevral-apreldə ən az yağıntı düən dövrdür.
Qar örtüyü ilk qarın yağmasından tutmuş mayın sonları və iyunun əvvələrinə qədər qalər. Bu müddət 270 gündür. Qar qatının qalınlığı 70-90 sm arasında dəyişir. Halbuki bəzi hissələrdə bu qalınlıq küləyin təsiri ilə 2 metrə çatır. İlin 80 günü 17 m/s təşkil edir. Qışda küləyin orta sürəti 7 m/s-dir
Bitki və heyvanlar aləmi
Cənub ətəklərində tundra, şimal ətəklərində 500—700 metr yüksəklikdə arktik tundra və daha yüksəkliklərdə isə arktik səhralar və buzlaqlar yayılmışdır. Nirkayka-Tarı hövzəsində dünyada şimal qütbünə yaxın ən kol bitkilərindən təşkil olunan cəngəllikdir. Koluqlar əsasən söyüd və qızılağac ibarətdir. Qayalıqlarda (500–700 m) nadir hallarda şibyələrə rast gəlinir. Ən çox yayılan kiçik canlılar arasında lemminqlər üstünlük təşkil edir. Birada onların iki növünə rast gəlinir: Sibir lemminqi və təkdırnaqı lemminq. Onlar bölgədə yırtıcıların əsas qidasını təşkil edir. Burada qütb dovşanı belə görünür. Qayalıqlar yaxınlığında Ochotona hyperboreaya rast gəlmək olar.
Ən geniş yayılmış yırtıcı tülküdür. Ən irisi isə canavardır. Onlar gizli həyat sürdüyündən sayları dəqiq bilinmir. Mustela ermineaya nadir hallarda rast gəlinir.
Çütdırnaqlılardan burada şimal maralı və Müşk öküzü yayılmıdır. Şimal maralları aprel-may ayları Bırranq dağlarına, avqust-sentyabr ayları isə geriyə miqrasiya edir. Onların sayı on minlərlə ölçülür. Müşk öküzləri isə 1974-cü ildə ki bölgəyə gətirilmişdir. Harırda Şərq hissədə sayları daha çoxdur. 2000-ci ildə sayları 2000 baş olmuşdur. Sayları ildən-ilə artır. Əsasən Bikada çayı hövzəsində cəmləşmişlər. Dağlarda ördəklər, qazlar, Charadrii, qağayılar, qırmızıdöş qaz, sahil qağayıları və ağ kəkliklərə rast gəlmək olur. Şimal sərçəsi Bırranqa dağlarında yuva quran yeganə quşdur (400 m). Ərazisinin bir qismində Böyük Arktik qoruğu və Taymır qoruğu yerləşir.
Faydalı qazıntıları
Zəif öyrənilməsi və faydalı qazıntıların çıxarılmasının çətinliyi səbəbindən buradan heç bir yeraltı sərvət çıxarılmır. Potensialı isə olduqca zəngindir. Qiymətli metallardan ən əsası qızıldır. Burada üstəlik sink, gümüş, Qurğuşun ehtiyatları vardır. Böyük ehtimal ki, burada uran belə mövcuddur. Yanacaq tipli faydalı qazıntılar arasında zəngin daş kömür və qonur kömür ehtiyatları vardır.
Mənimsənilməsi
Regionda yaşayış məntəqəsi yoxdur. Öndalıq və vadi ərazilərində maralçılıq inkişaf etmişdir. Burada dağ turizmi təşkil mövcuddur. İnsanlar Taymır gölünün sahilidə yerləşən qütb stansiyası mövcuddur. Dağların ərazisinə ancaq Norilsk, Dikson və Xatanqadan helikopterlə gəlmək mümkündür.
Mənbə
L. Qavaruxov - Bırannanqa dağları
Məqalə[ölü keçid]
Məqalə
Bırranqa dağları
«Bırranqa dağları» şəkillər
Qərbi Bırranqa
Taymır qoruğunun bitkilər aləmi 2005-02-22 at the Wayback Machine
Taymır qoruğunun heyvanlar aləmi 2005-02-22 at the Wayback Machine
[ölü keçid] O dağlar ki, hansıki fəth etmək olmur — [Zavolyarnaya pravda. № 55 ; 18.04.2008]
. 2013-12-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-18.
Троицкий В. А. Географические открытия Н. А. Бегичева на Таймыре. //Летопись Севера, т. 8. М., Мысль
Bırranqa dağları
По данным государственного водного реестра Ниркайка-Тари (rus.)
Dekabr 30, 2021
bırranqa, dağları, bırranqa, saxa, dilində, bıran, təpə, dağ, silsilə, şərqi, sibirin, ucqar, şimalında, krasnodar, vilayəti, ərazisində, taymır, yarımadasında, yerləşən, dağ, sistemi, istər, rusiya, istərsə, dünyanın, şimal, qütbünə, yaxın, dağ, sistemidir, b. Birranqa saxa dilinde biran tepe dag silsile Serqi Sibirin ucqar simalinda Krasnodar vilayeti erazisinde Taymir yarimadasinda yerlesen dag sistemi Ister Rusiya isterse dunyanin simal qutbune en yaxin dag sistemidir BirranqaUmumi melumatlarMutleq hundurluyu 1125 mUzunlugu 1100 kmEni 80 200 kmHundur noqtesi Lednikovaya dagiYerlesmesi76 sm e 108 s u Olke RusiyaBirranqaDag sustemi paralel ve konusvari sekilde silsileler emele getirir Onlarin hundurluyu 240 400 arasinda deyisir Genis platolarda ise hundurluk 900 metre catir Silsileler ve platolar bir birinden alcaq tepeliklerle ayrilir Burada derin kanyonlar movcuddur Birranqa daglari 1100 km mesafede Kara denizine daxil olan Yenisey korfezi sahilletinden baslayaraq Laptevler denizi sahillerine qeder uzanir Silsilenin en enli hissesi 200 km dir Daglar 1736 ci ile Vasili Proncisevin rehberlik etdiyi Boyuk Simal ekspedisiyasi zamani kesf edilmisdir Mundericat 1 Adinin menasi 2 Tarixi arasdirma 3 Relyefinin qurulusu 4 Iqlimi 5 Bitki ve heyvanlar alemi 6 Faydali qazintilari 7 Menimsenilmesi 8 Menbe 9 IstinadlarAdinin menasi RedakteBirranqa daglari erazisine hetta nqanaslar bele ayaq basmirdilar Onlar bu yer haqqinda deyirdiler Burada zalim ruhlarin carligi das ve buz basqa hecne yoxdur Burada olum vardir Nqanaslara gore birranqa caylarin axdigi ve iri daslari dolanaraq kecdiyi mamir ve sibye ile ortulmus daglardir 1 Bu ad ilk defe Aleksandr Middenforf terefinden xeriteye salinmisdir Tarixi arasdirma Redakte1736 ci ilde Vasili Proncisev Taymir yarimadasi sahillerini uzerken serq hissede Birranqa daglarini askarlayir 1739 cu ilde Xriton Laptev qislamaq meqsedi ile Taymirin serq sahillerine yan almisdi O ve onun komandasi yarimadani arasdirmaga cehd gosterir Bosman Medvedevin komandasi Pyasin cayi vadisini arasdirir Geodeziyaci Nikifor Cekin it xizeklerinde 1740 ci ilin aprelinde Taymir golune catir Buradan ise Birranqa daglarini Taymir cayinin vadisi ile kecir O ozunun gundeliyinde ilk defe daglarin merkezi hissesi haqqinda melumat vermisdir 1741 ci ilin aprel may aylari ise Xritov Larsen Taymir cayi ile Birranqa daglarini kecmisdir Laptev ise bu hisse haqqinda resmi melumati verir 2 Aleksandr Middendorf Birranqa daglarini dunyaya tanidan sexs 1843 ci ilde Birranqa daglarini Aleksandr Middendorf tetqiq etmisdir Xritov Laptevin yazilarina emel ederek tarixde ilk defe Birranqa daglarinin xeritesini tertib etmisdir Ilk defe o daglari birranqa adi ile xeriteye daxil edir Tebii ki nqanaslarin verdiyi adi eyni ile tetbiq etmisdir 1915 ci ilde Birranqanin cenub qerbini Nikifor Beqicev tetqiq etmisdir 3 XX esrin ortalarina qeder Birranqa daglari olduqca zeif arasdirilir 1950 ci ilde tesaduf neticesinde 900 metr yukseklikde dag buzlagi askarlanir Buna qeder dusunulurdu ki burada buzlaq yoxdur 1967 ci ilde daglarin elcatmaz bolbeleri tetqiq edilmisdir Relyefinin qurulusu RedakteBirranqa daglari Ural daglari ile eyni dovrde meydana gelmisdir Birranqanin erazisi uc yere bolunur qerbi merkezi ve serqi Qerb hisse Yenisey korfezi ile Pyasin cayi arasinda yerlesir Hundurluyu 250 320 metr arasinda deyisir Merkezi hisse Pyasinden Taymir cayi qeder uzanir ve 400 600 metr arasinda deyisir Taymirdan serqdeki eraziler ise serq hisse adlamir Burada hundurluk 600 1125 metr teskil edir Serq hissede muasir buzlaqlar yerlesir Onlarin umumi sahesi 30 km teskil edir Onlar 600 900 metr yuksekliklerden baslayir Uzun zaman dusunulurdu ki silsilenin en hundur zirvesi 1146 metr olan Lednikovaya dagi hesab edilird Sonradan bu zirvenin hundurluyu 1119 olmasi melum olur Daglarin en hundur zirvesi 1125 metr olan Lednikovayadan 100 km serqde yerlesen dagdir Daglar coxlu sayda cergeler emele getirir Deniz sahili eraxilerde sildirimlar yaxinliginda Laqunlar meydana gelmisdir 4 Qaglar gii alevrolit cinqil dolerit eheng dasi ve azda olsa mermere rast gelinir Burada daimi qrut buzlarin qalinligi cenubda 200 metr serq hissese ise 300 400 metr arasinda deyisir Bezi hisselerinde qalinliq 1000 metre qeder catir Qrunt buzlaqlarda temperatur 10 15 C arasinda deyisir Temperaturun birden enisi daslarda catlar meydana getirir 1960 ci illere qeder dag erazisinde six cay sebekesinin olmasi ehtimal edilirdi Ancaq arasfirmalar bunun eksini gostermisdir Cenub hisselerde coxlu sayda gol vardir En iri golu Taymir goludur Diger golleri Nadudoturku Levinsov Lessinqa Proncisev golu Iqlimi RedakteIqlimi sertdir Olduqca keskin kontinentaldir Sert qisa ve qisa yaya malikdirdir Dolqanlar daglari Oluler olkesi adlandirirlar Yanvarda orta temperatur 35 C iyulda ise 3 5 C teskil edir Yaz iyunda baslayir Sentyabrda qis baslayir Serqinde temperatur qerbine nisbetde daha soyuqdur Il erzinde 100 400 mm arasi yaginti dusur Yagintinin yarisi qardir En cox yaginti yaya tesaduf edir Adeden sentyabrdan noyabra qeder ve iyunda daha cox yaginti dusur Fevral aprelde en az yaginti duen dovrdur Qar ortuyu ilk qarin yagmasindan tutmus mayin sonlari ve iyunun evvelerine qeder qaler Bu muddet 270 gundur Qar qatinin qalinligi 70 90 sm arasinda deyisir Halbuki bezi hisselerde bu qalinliq kuleyin tesiri ile 2 metre catir Ilin 80 gunu 17 m s teskil edir Qisda kuleyin orta sureti 7 m s dirBitki ve heyvanlar alemi RedakteCenub eteklerinde tundra simal eteklerinde 500 700 metr yukseklikde arktik tundra ve daha yuksekliklerde ise arktik sehralar ve buzlaqlar yayilmisdir Nirkayka Tari 5 hovzesinde dunyada simal qutbune yaxin en kol bitkilerinden teskil olunan cengellikdir Koluqlar esasen soyud ve qizilagac ibaretdir Qayaliqlarda 500 700 m nadir hallarda sibyelere rast gelinir En cox yayilan kicik canlilar arasinda lemminqler ustunluk teskil edir Birada onlarin iki novune rast gelinir Sibir lemminqi ve tekdirnaqi lemminq Onlar bolgede yirticilarin esas qidasini teskil edir Burada qutb dovsani bele gorunur Qayaliqlar yaxinliginda Ochotona hyperboreaya rast gelmek olar En genis yayilmis yirtici tulkudur En irisi ise canavardir Onlar gizli heyat surduyunden saylari deqiq bilinmir Mustela ermineaya nadir hallarda rast gelinir Musk okuzu Birranqa daglarinin yeni sakini Cutdirnaqlilardan burada simal marali ve Musk okuzu yayilmidir Simal marallari aprel may aylari Birranq daglarina avqust sentyabr aylari ise geriye miqrasiya edir Onlarin sayi on minlerle olculur Musk okuzleri ise 1974 cu ilde ki bolgeye getirilmisdir Harirda Serq hissede saylari daha coxdur 2000 ci ilde saylari 2000 bas olmusdur Saylari ilden ile artir Esasen Bikada cayi hovzesinde cemlesmisler Daglarda ordekler qazlar Charadrii qagayilar qirmizidos qaz sahil qagayilari ve ag kekliklere rast gelmek olur Simal sercesi Birranqa daglarinda yuva quran yegane qusdur 400 m Erazisinin bir qisminde Boyuk Arktik qorugu ve Taymir qorugu yerlesir Faydali qazintilari RedakteZeif oyrenilmesi ve faydali qazintilarin cixarilmasinin cetinliyi sebebinden buradan hec bir yeralti servet cixarilmir Potensiali ise olduqca zengindir Qiymetli metallardan en esasi qizildir Burada ustelik sink gumus Qurgusun ehtiyatlari vardir Boyuk ehtimal ki burada uran bele movcuddur Yanacaq tipli faydali qazintilar arasinda zengin das komur ve qonur komur ehtiyatlari vardir Menimsenilmesi RedakteRegionda yasayis menteqesi yoxdur Ondaliq ve vadi erazilerinde maralciliq inkisaf etmisdir Burada dag turizmi teskil movcuddur Insanlar Taymir golunun sahilide yerlesen qutb stansiyasi movcuddur Daglarin erazisine ancaq Norilsk Dikson ve Xatanqadan helikopterle gelmek mumkundur Menbe RedakteL Qavaruxov Birannanqa daglari Meqale olu kecid Meqale Birranqa daglari Birranqa daglari sekiller Qerbi Birranqa Taymir qorugunun bitkiler alemi Arxivlesdirilib 2005 02 22 at the Wayback Machine Taymir qorugunun heyvanlar alemi Arxivlesdirilib 2005 02 22 at the Wayback Machine SSRI relyefi Arxivlesdirilib 2012 01 11 at the Wayback MachineIstinadlar Redakte olu kecid O daglar ki hansiki feth etmek olmur Zavolyarnaya pravda 55 18 04 2008 Vladlen Troiski Xritov Laptevin qeydleri 2013 12 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 01 18 Troickij V A Geograficheskie otkrytiya N A Begicheva na Tajmyre Letopis Severa t 8 M Mysl Birranqa daglari Po dannym gosudarstvennogo vodnogo reestra Nirkajka Tari rus Menbe https az wikipedia org w index php title Birranqa daglari amp oldid 5723650, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.jpg.html){kind=link}
