fbpx
Wikipedia

Böyük Qafqazın dağətəyi maili düzənlik landşaftı

Avqust 12, 2021

Böyük Qafqazın dağətəyi maili düzənlik landşaftı- Dağətəyi maili-düzənlik landşaftlarının inkişaf etdiyi ərazi Böyük Qafqaz silsiləsinin cənub yamacı ətəklərinə paralel olaraq (Azərbaycan daxilində) Gürcüstan sərhədindən Girdiman çayınadək 210 m-lik məsafədə uzanan Qanıx-Əyriçay vadisini əhatə edir.Qanıx-Əyriçay vadisi dördüncüü və müasir dövrün ellüvial və prolüvial çöküntülərindən təşkil olunmuşdur.Çökəkliyin cənub qanadında relyefin mütləq yüksəkliyi 200m, şimal qanadında isə 700-800 m-dir.

İqlimi

Qışı quraq keçən mülayim isti iqlimi ilə seçilən bu ərazidə orta illik tempratur 10-140 C-dir, yağıntıların orta illik miqdarı 400-900 mm olur. Əsasən ellüvial çəmən və ellüvial çəmən-meşə torpaqlarının, kol və çəmən bitkilərinin yayıldığı vadidə dağətəyi maili-düzənliyin çəmən-meşə landşaftları inkişaf etmişdir.Meşə çox yerlərdə qırıldığından burada çəmənlik ərazicə üstünlük təşkil edir.Çəmən-meşə landşaftları başlıca olaraq yeraltı suların torpaq qatına yaxınlığı hesabına yaranmışdır. Yeraltı suların səviyyəsi aşağı düşdükdə bəzi ağac növləri quraqlığa tab gətirməyib quruyur.

Bitki örtüyü

Azərbaycanın yarımrütubətli subtropik zonasına daxil olan bu ərazilərdə tütün, dənli bitkilər, efir yağlı bitkilər (qazanlıq qızılgülü, nanə), çay və s. əkilir; meyvəçilik, baramaçılıq və heyvandarlıq inkişaf etmişdir.

Ərazisi

Böyük Qafqazın cənub yamacının Qanıx-Əyriçay vadisi ilə qovuşduğu dağətəyi hissələrində Balakən, Zaqatala, Qax, Şəki, Oğuz, Qəbələ və İsmayıllı kimi iri yaşayış məntəqələri yerləşmişdir. Respublikanın iqtisadi həyatında mühüm rol oynayan bu rayonların ekoloji-geokimyəvi xüsusiyyətlərinin öyrənilmə-sinin ərazidə gələcəkdə xalq təsərrüfatının daha intensiv inkişafını təmin etməkdən, eləcə də burada məskunlaşmış əhalinin daha sağlam yaşaması üçün müəyyən tədbirlər görməkdən ötrü böyük əhəmiyyəti vardır.

Qanıx Əyriçay çökəkliyi

Qanıx-Əyriçay çökəkliyində inkişaf edən meşə, meşə-çəmən landşaft kompleksinin litoloji əsasını 4-cü dövrdə Böyük Qafqazın cənub yamacı çaylarının gətirib burada topladığı çay daşları, qumlar və qismən gillər təşkil edir. Sinklinor quruluşa malik olan bu ərazinin müasir relyefi gətirmə konusları, çay terrasları və terraslaşmış ellüvial düzənliklərdən təşkil olunmuşdur.

Landşaft tipləri

Əsasən meşə, çəmən-meşə və çəmən landşaft tiplərinin hakim olduğu bu dağarası çökəklikdə təbii coğrafi komplekslər həm üfüqi istiqamətdə-şimal-qərbdən cənub-şərqə doğru, həmdə mütləq yüksəkliklərin artdığı istiqamətdə - cənubdan şimala doğru dəyişir. Belə ki, əgər vadinin qərbində meşə landşaftı hakimdirsə Qaşqaçaydan Oğuzçaya qədər olan ərazidə çəmən, çəmən-bataqlıq landşaftı, şərqdə müxtəlif tipli meşələr, çökəkliyin şərq qurtaracağında İsmayıllı ilə Girdimançay arasında çəmən, çəmən-kol landşaftları yayılmışdır. Vadinin qərb və şərq hissələrində Baş Qafqaz silsiləsinin, eləcə də Şirək və Qəbələ yaylaqlarının qalxması ərazidə rütubətin 700-1000 mm-ə qədər artmasına və zəngin meşə bitkilərinin inkişafina səbəb olur.Qaşqaçayla Oğuzçay arasını əhatə edən mərkəzi hissədə iqlimin nisbətən quraq olması və orta illik yağıntıların miq-darının 600-800 mm-ə qədər aşağı düşməsi ilə əlaqədar olaraq meşələr azalır.Meşələrin azalması həm də onunla əlaqədardır ki, şərqdən və qərbdən gələn hava kütlələri bu ərazilərə çatana qədər əsas rütubətliyini itirir və bir qədər qurulaşır. Bu ərazidə Baş Qafqaz silsiləsinin suayrıcısının qərb və şərq hissələrinə nisbətən alçalması və cənubdan orta Kür çökəkliyi sahəsindən isti-quru hava kütlələrinin bu çökəkliyə daxil olması iqlimin qurulaşmasını xeyli artırır.Təbii komplekslərin yüksəklik istiqamətində – cənubdan şimala doğru dəyişməsi belə təzahür edir:vadinin cənub hissəsində qrunt sularının səthə yaxın olduğu yerlərdə inkişaf etmiş lianlı qızılağac, qızılağac-yalanqoz meşələri şimala keçdikcə gətirmə konsullarının yuxarı hissələrində quraqlıq sevən palıd-dəmirağac kolluqları ilə əvəz olunur. Qanıx-Əyriçay çökəkliyinin şimal və mərkəzi hissələri dördüncü dövrün ellüvial-prolüvial, cənub hissələri isə ellüvial çöküntülərindən təşkil olunmuşdur. Bu çökəkliklər üzərində ellüvial mənşəli çəmən-meşə, çəmən, bataqlıqlaşmış çəmən və bataqlıq torpaqları yayılmışdır.

Torpaq örtüyü

Vadidə relyefin yüksək hissələri üçün skeletli çəmən-meşə torpaqları xarakterikdir. Meşələrin qırıldığı yerlərdə daha çox yayılan bu torpaqların səciyyəvi xüsusiyyəti onun üst qatında tünd qonur, tünd qara rəngli olması, mexaniki tərkibinin kəltənvari strukturlu, ağır gillicəli və rütubətli olmasıdır. Çəmən-meşə torpaqlarının əksəriyyəti meyvə bağları, taxıl və tütün sahələri altındadır. Şəki bölgəsində, xüsusən Əyriçayın sol sahilindəki terraslaşmış düzənliklərdə geniş üzüm bağları salınmışdır. Vadinin şərqində ellüvial prolüvial çöküntülər üzərində orta humuslu zəif karbonatlı ellüvial-çəmən, relyefin alçaq hissələrində isə bataqlaşmış çəmən torpaqları yayılmışdır. Buradakı çəmən, çəmən-meşə, çəmən-bataqlıq və bataqlaşmış çəmən torpaqları üzvi maddələrlə çox zəngindir. Bataqlaşmış çəmən torpaqları çay terrasları boyunca alçaq sahələrdə inkişaf etmişdir. Vadinin mərkəzi hissəsində karbonatlı çəmən, çəmən-meşə və bataqlıq torpaqları çökəklik boyu ümumi zolaq əmələ gətirir. Ərazidəki bataqlaşmış çəmən torpaqları uzun illər çəltik plantasiyaları altında qalmış, son illərdə isə bu torpaqlardan biçənək sahələri kimi istifadə edilir. Hazırda bu torpaqlarda yenidən çəltikçiliyin inkişaf etdirilməsinə başlanılmışdır. Tədqiq edilən ərazidə yayılmış ellüvial mənşəli torpaqların kimyəvi analizlərinin nəticələri göstərir ki, landşaftda kalsium-hidrokarbonatın çoxluğu ilə əlaqədar olaraq əsasən neytrala yaxın və zəif qələvi mühitə malik olan bu torpaqlarda pH-in miqdarı 7,2-8,2 arasında dəyişir. Humusun miqdarı çəmən-meşə torpaqlarında 5,07-0,36%, ellüvial çəmən torpaqlarında 8,28-1,55%, bataqlıqlaşmış çəmən torpaqlarında 5,28-0,83%- dir. Göründüyü kimi ellüvial çəmən torpaqlarında humusun miqdarı daha çoxdur.Çəmən-meşə torpaqlarının tərkibində stronsium,civə,molibden və borun miqdarının ellüvial çəmən və bataqlıqlaşmış çəmən torpaqlarına nisbətən az olması müşahidə edilir. Çəmən-meşə torpaqlarında təxminən orta klark səviyyəsində olan mikroelementlər molibden və xrom, miqdarı orta klark göstəricisinə nisbətən az olan mikroelementlər isə stronsium, civə,nikel,titan,manqan və sirkoniumdur. Allüvial çəmən və bataqlıqlaşmış çəmən torpaqlarının tərkibində mikroelementlərindən stronsium, molibden, xrom, nikel, titan,kobalt,manqan,gümüş və sirkoniumun miqdarı əksər hallarda həmişə klark səviyyəsindən xeyli aşağı olur.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

relyefin əsas tipləri 2017-06-14 at the Wayback Machine


İstinadlar

  1. Q.İ.Rüstəmov,A.M.Rüstəmova.Böyük Qafqazın cənub yamacı landşaftlarının ekogeokimyəvi xüsusiyyətləri.Bakı.2016.189 səh.

Avqust 12, 2021
böyük, qafqazın, dağətəyi, maili, düzənlik, landşaftı, dağətəyi, maili, düzənlik, landşaftlarının, inkişaf, etdiyi, ərazi, böyük, qafqaz, silsiləsinin, cənub, yamacı, ətəklərinə, paralel, olaraq, azərbaycan, daxilində, gürcüstan, sərhədindən, girdiman, çayınad. Boyuk Qafqazin dageteyi maili duzenlik landsafti Dageteyi maili duzenlik landsaftlarinin inkisaf etdiyi erazi Boyuk Qafqaz silsilesinin cenub yamaci eteklerine paralel olaraq Azerbaycan daxilinde Gurcustan serhedinden Girdiman cayinadek 210 m lik mesafede uzanan Qanix Eyricay vadisini ehate edir Qanix Eyricay vadisi dorduncuu ve muasir dovrun elluvial ve proluvial cokuntulerinden teskil olunmusdur Cokekliyin cenub qanadinda relyefin mutleq yuksekliyi 200m simal qanadinda ise 700 800 m dir Mundericat 1 Iqlimi 2 Bitki ortuyu 3 Erazisi 4 Qanix Eyricay cokekliyi 5 Landsaft tipleri 6 Torpaq ortuyu 7 Hemcinin bax 8 Xarici kecidler 9 IstinadlarIqlimi RedakteQisi quraq kecen mulayim isti iqlimi ile secilen bu erazide orta illik tempratur 10 140 C dir yagintilarin orta illik miqdari 400 900 mm olur Esasen elluvial cemen ve elluvial cemen mese torpaqlarinin kol ve cemen bitkilerinin yayildigi vadide dageteyi maili duzenliyin cemen mese landsaftlari inkisaf etmisdir Mese cox yerlerde qirildigindan burada cemenlik erazice ustunluk teskil edir Cemen mese landsaftlari baslica olaraq yeralti sularin torpaq qatina yaxinligi hesabina yaranmisdir Yeralti sularin seviyyesi asagi dusdukde bezi agac novleri quraqliga tab getirmeyib quruyur Bitki ortuyu RedakteAzerbaycanin yarimrutubetli subtropik zonasina daxil olan bu erazilerde tutun denli bitkiler efir yagli bitkiler qazanliq qizilgulu nane cay ve s ekilir meyvecilik baramaciliq ve heyvandarliq inkisaf etmisdir Erazisi RedakteBoyuk Qafqazin cenub yamacinin Qanix Eyricay vadisi ile qovusdugu dageteyi hisselerinde Balaken Zaqatala Qax Seki Oguz Qebele ve Ismayilli kimi iri yasayis menteqeleri yerlesmisdir Respublikanin iqtisadi heyatinda muhum rol oynayan bu rayonlarin ekoloji geokimyevi xususiyyetlerinin oyrenilme sinin erazide gelecekde xalq teserrufatinin daha intensiv inkisafini temin etmekden elece de burada meskunlasmis ehalinin daha saglam yasamasi ucun mueyyen tedbirler gormekden otru boyuk ehemiyyeti vardir Qanix Eyricay cokekliyi RedakteQanix Eyricay cokekliyinde inkisaf eden mese mese cemen landsaft kompleksinin litoloji esasini 4 cu dovrde Boyuk Qafqazin cenub yamaci caylarinin getirib burada topladigi cay daslari qumlar ve qismen giller teskil edir Sinklinor qurulusa malik olan bu erazinin muasir relyefi getirme konuslari cay terraslari ve terraslasmis elluvial duzenliklerden teskil olunmusdur Landsaft tipleri RedakteEsasen mese cemen mese ve cemen landsaft tiplerinin hakim oldugu bu dagarasi cokeklikde tebii cografi kompleksler hem ufuqi istiqametde simal qerbden cenub serqe dogru hemde mutleq yuksekliklerin artdigi istiqametde cenubdan simala dogru deyisir Bele ki eger vadinin qerbinde mese landsafti hakimdirse Qasqacaydan Oguzcaya qeder olan erazide cemen cemen bataqliq landsafti serqde muxtelif tipli meseler cokekliyin serq qurtaracaginda Ismayilli ile Girdimancay arasinda cemen cemen kol landsaftlari yayilmisdir Vadinin qerb ve serq hisselerinde Bas Qafqaz silsilesinin elece de Sirek ve Qebele yaylaqlarinin qalxmasi erazide rutubetin 700 1000 mm e qeder artmasina ve zengin mese bitkilerinin inkisafina sebeb olur Qasqacayla Oguzcay arasini ehate eden merkezi hissede iqlimin nisbeten quraq olmasi ve orta illik yagintilarin miq darinin 600 800 mm e qeder asagi dusmesi ile elaqedar olaraq meseler azalir Meselerin azalmasi hem de onunla elaqedardir ki serqden ve qerbden gelen hava kutleleri bu erazilere catana qeder esas rutubetliyini itirir ve bir qeder qurulasir Bu erazide Bas Qafqaz silsilesinin suayricisinin qerb ve serq hisselerine nisbeten alcalmasi ve cenubdan orta Kur cokekliyi sahesinden isti quru hava kutlelerinin bu cokekliye daxil olmasi iqlimin qurulasmasini xeyli artirir Tebii komplekslerin yukseklik istiqametinde cenubdan simala dogru deyismesi bele tezahur edir vadinin cenub hissesinde qrunt sularinin sethe yaxin oldugu yerlerde inkisaf etmis lianli qizilagac qizilagac yalanqoz meseleri simala kecdikce getirme konsullarinin yuxari hisselerinde quraqliq seven palid demiragac kolluqlari ile evez olunur Qanix Eyricay cokekliyinin simal ve merkezi hisseleri dorduncu dovrun elluvial proluvial cenub hisseleri ise elluvial cokuntulerinden teskil olunmusdur Bu cokeklikler uzerinde elluvial menseli cemen mese cemen bataqliqlasmis cemen ve bataqliq torpaqlari yayilmisdir Torpaq ortuyu RedakteVadide relyefin yuksek hisseleri ucun skeletli cemen mese torpaqlari xarakterikdir Meselerin qirildigi yerlerde daha cox yayilan bu torpaqlarin seciyyevi xususiyyeti onun ust qatinda tund qonur tund qara rengli olmasi mexaniki terkibinin keltenvari strukturlu agir gilliceli ve rutubetli olmasidir Cemen mese torpaqlarinin ekseriyyeti meyve baglari taxil ve tutun saheleri altindadir Seki bolgesinde xususen Eyricayin sol sahilindeki terraslasmis duzenliklerde genis uzum baglari salinmisdir Vadinin serqinde elluvial proluvial cokuntuler uzerinde orta humuslu zeif karbonatli elluvial cemen relyefin alcaq hisselerinde ise bataqlasmis cemen torpaqlari yayilmisdir Buradaki cemen cemen mese cemen bataqliq ve bataqlasmis cemen torpaqlari uzvi maddelerle cox zengindir Bataqlasmis cemen torpaqlari cay terraslari boyunca alcaq sahelerde inkisaf etmisdir Vadinin merkezi hissesinde karbonatli cemen cemen mese ve bataqliq torpaqlari cokeklik boyu umumi zolaq emele getirir Erazideki bataqlasmis cemen torpaqlari uzun iller celtik plantasiyalari altinda qalmis son illerde ise bu torpaqlardan bicenek saheleri kimi istifade edilir Hazirda bu torpaqlarda yeniden celtikciliyin inkisaf etdirilmesine baslanilmisdir Tedqiq edilen erazide yayilmis elluvial menseli torpaqlarin kimyevi analizlerinin neticeleri gosterir ki landsaftda kalsium hidrokarbonatin coxlugu ile elaqedar olaraq esasen neytrala yaxin ve zeif qelevi muhite malik olan bu torpaqlarda pH in miqdari 7 2 8 2 arasinda deyisir Humusun miqdari cemen mese torpaqlarinda 5 07 0 36 elluvial cemen torpaqlarinda 8 28 1 55 bataqliqlasmis cemen torpaqlarinda 5 28 0 83 dir Gorunduyu kimi elluvial cemen torpaqlarinda humusun miqdari daha coxdur Cemen mese torpaqlarinin terkibinde stronsium cive molibden ve borun miqdarinin elluvial cemen ve bataqliqlasmis cemen torpaqlarina nisbeten az olmasi musahide edilir Cemen mese torpaqlarinda texminen orta klark seviyyesinde olan mikroelementler molibden ve xrom miqdari orta klark gostericisine nisbeten az olan mikroelementler ise stronsium cive nikel titan manqan ve sirkoniumdur Alluvial cemen ve bataqliqlasmis cemen torpaqlarinin terkibinde mikroelementlerinden stronsium molibden xrom nikel titan kobalt manqan gumus ve sirkoniumun miqdari ekser hallarda hemise klark seviyyesinden xeyli asagi olur 1 Hemcinin bax RedakteNival subnival landsaft Boyuk Qafqazin cenub serq hissesinin dag mese landsaftlariXarici kecidler Redakterelyefin esas tipleri Arxivlesdirilib 2017 06 14 at the Wayback MachineIstinadlar Redakte Q I Rustemov A M Rustemova Boyuk Qafqazin cenub yamaci landsaftlarinin ekogeokimyevi xususiyyetleri Baki 2016 189 seh Menbe https az wikipedia org w index php title Boyuk Qafqazin dageteyi maili duzenlik landsafti amp oldid 5723439, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.