fbpx
Wikipedia

Böyük Qafqaz təbii vilayətinin iqlimi

September 22, 2021

Ümumi məlumat

Böyük Qafqaz təbii vilayətinin fiziki-coğrafi rayonunun iqlimi - Böyük Qafqaz vilayətinin də iqlim şəraitinin formalaşmasına buraya düşən günəş radiasiyası, əraziyə daxil  olan müxtəlif istiqamətli hava kütlələri böyük təsir göstərir. Eyni zamanda ona müxtəlif istiqamətli dağ yamacları, ərazinin dəniz səviyyəsindən hündürlüyünün dəyişməsi də əhəmiyyətli təsir edir.                                                                                              

Vilayət daxilində günəşli saatların illik miqdarı 1900-2500 saat arasında tərəddüd edir. Ümumi günəş radiasiyasının illik kəmiyyəti 130-145 kkal/sm2  arasında müşahidə edilir. Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, Böyük Qafqazın 3000 m-dən yüksək olan hissələrində buludluğun az olması ilə əlaqədar bu göstərici 140-150 kkal/sm2-a qədər yüksələ bilir. Radiasiya balansının kəmiyyəti də hündürlükdən asılıdır. Belə ki, 3000 m-dən hündür olan ərazilərdə radiasiya balansı 15-25 kkal/sm2 arasında olursa, Qanıx-Əyriçay vadisində, Samur-Dəvəçi ovalığında və Abşeronda onun illik miqdarı 45-50 kkal/sm2-a qədər yüksəlir [Azərbaycanın iqlimi, 1968, Şixlinski Ə.М. 1949, Hadıyev Y.C., Rəhimli V.Ə. 1998].                                               

İqlimin formalaşmasına iqlimyaradan amil kimi ərazidə gedən makro və mikro atmosfer sirkulyasiya prosesləri də təsirsiz qalmır. Dağlıq vilayət olduğuna görə burada atmosferin sirkulyasiyasına səth örtüyü,  müxtəlif istiqamətdə uzanan dağ yamaclarda hava kütlələrinin  istiqamətini dəyişməklə müəyyən təsir edir. Bütün Azərbaycan ərazisində olduğu kimi  bu vilayətin də iqliminə Kara, Skandinaviya, Azor, subtropik, kontinental, orta Asiya antisiklonları təsir göstərir. Baş Qafqaz sıra dağları isə şimaldan gələn quru soyuq hava kütlələrinin əraziyə birbaşa daxil olmasının qarşısını alır.                                                                                              

Böyük Qafqazın mürəkkəb relyef şəraiti, eləcədə Kür-Araz ovalığının və Xəzər dənizinin təsiri burada külək rejiminin də çox mürəkkəb səciyyə daşımasına səbəb olur.  Abşeron yarımadasında əsasən şimal, şimal-şərq (xəzri), cənub, cənub-şərq (gilavar), şimal-şərq yamacda qərb və şimal-şərq, qərbdə şimal və şimal-qərb küləkləri üstünlük təşkil edir.                                         

Vilayətin şimal-şərq hissəsindəki dağətəyi, düzən və sahilboyu ərazidə əsasən şimal-qərb istiqamətli küləklər hakim olur və bəzən şərq istiqamətli küləklər də təkrarlanır. Əsasən küləyin orta illik surəti 5 m/san müşahidə edilsə də, bəzən sürəti 10 m/san və daha çox olan küləklər də əsir. Şimal şərq yamacın dağlıq hissələrində isə cənub-qərb və şimal-şərq küləkləri üstünlük təşkil edir [Rəhimov M.K., 2013]. Abşeron yarımadasında şimal, şimal-şərq və cənub istiqamətli küləklər daha çox təkrarlansa da, onların surəti əsasən 6-10 m/san müşahidə edilir. Lakin bəzən burada küləyin surəti saniyədə  30-40 m-ə də çata bilir. Qanıx-Əyriçay vadisində və ona yaxın ərazilərdə əsasən şimal-şərq və şimal-qərb istiqamətli küləklər əsir və küləyin orta surəti 2-5 m/san olur. Lakin son illər burada qasırğa tipli güclü küləklər də müşahidə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, Böyük Qafqaz vilayətində bəzən, [Məmmədov Ə.S., 2013] xüsusən keçid fəsillərində fyön tipli dağ-dərə küləkləri də əsir.                                                                                          

Havanın temperaturunun rejimi və paylanması əksər hallarda relyef şəraitindən və ərazini əhatə edən makrorayonların coğrafi xüsusiyyətlərindən asılıdır [Azərb Resp. Aqroiqlim atlası, 1993]. Dağlıq ərazilərdə relyef forması xüsusi mikrosirkulyasiya yaratdığına görə havanın temperaturunun paylanmasında xüsusi əhəmiyyət  oynayır.                                                            

Böyük Qafqaz vilayətində havanın orta illik temperaturu 10-14oC ilə 0oC-dən aşağı həddə müşahidə edilir. Burada hündürlükdən asılı olaraq temperaturun dəyişməsi, yəni temperaturun şaquli qradiyenti müxtəlifdir. Şimal-şərq yamacda qış aylarında hündürlükdən asılı olaraq temperaturun hər 100 m-də dəyişməsi 0,2-0,3oC olmaqla 800-1500 m-ə qədər olan ərazilərdə müşahidə edilir. 1500 m-dən sonra temperatur qradiyenti tədricən yüksəlir, və təqribən 3000 m-də qışda 0,4-0,6o, yayda isə 0,7-0,90-yə çatır [Şıxlinski Ə.М., Мədətzadə Ə.А. 1968].              

Bütün şimal-şərq yamacda temperatur qradiyentinin orta kəmiyyəti 3000 m hündürlüyə qədər olan ərazilərdə qışda 0,4oC, yayda 0,6oC, ildə isə 0,4oC müşahidə edilir [Mahmudov R.N., 2007, Rəhimov X.Ş., Həsənov M.S. 2008].                                                                                                  

İl ərzində havanın temperaturunu səciyyələndirmək üçün onun fəsillər üzrə rejimindən istifadə edilir. Bu zaman isə yanvar, aprel, iyul və oktyabr aylarında temperaturun gedişi təhlil edilir. Vilayətin hər yerində temperaturun aydan-aya dəyişməsi eyni kəmiyyətə malik deyil. Şimal-şərq yamacın sahil-boyu hissələrində yanvar və fevral aylarının temperaturu demək olar ki, eynidir. Bəzən isə fevralın temperaturu yanvardakından aşağı müşahidə edilir. Belə hal yaydan payıza keçiddə də nəzərə çarpır. Bəzən iyulun orta temperaturu avqustunkundan 1,0-1,5o aşağı müşahidə edilir [Hadıyev Y.C., 1999].                                                                                                       

Ümumiyyətlə yanvar ayının orta temperaturu Abşeronda, Samur-Dəvəçi ovalığında, Qanıx-Əyriçay vadisində 0-3o, dağətəyi hissələrdə 0-  -3o, orta dağlıqda -6- -3o, yüksək dağlıqda isə -6- -14o və daha aşağı müşahidə edilir [SSRİ iql. sorğu  kitabı, 1956, 1970].                                       

Böyük Qafqazın dağətəyi hissələrində relyef formasından asılı olaraq yanvarın orta temperaturu 1,5o isti ilə 0,7o şaxta arasında tərəddüd edir [Səfərov S.H. 2000]. Orta dağlıq hissədə (1000-2000 m) yanvarın orta temperaturu demək olar ki, hər yerdə 0o-dən aşağı müşahidə edilir. Yüksək dağlıq hissədə hər yerdə yanvarın orta temperaturu təxminən 100 m-də 0,3o aşağı düşür və yuxarıda qeyd edilən kimi 6-14o şaxta müşahidə edilir.                                              

Apreldə havanın temperaturu xeyli yüksəlir və iyul-avqust aylarında maksimuma çatır. Bunun kəmiyyəti Abşeron yarımadasında 25-27oC, Şimal-şərq yamacda 24-25oC, dağətəyi ərazilərdə 21-22oC müşahidə edilir. Bundan sonra hündürlüyün hər 100 m artması ilə temperatur 0,5o yüksəlir və yüksək dağlıqda 5-10oC və daha az olur.

 
Böyük Qafqaz təbii vilayətində havanın orta illik temperaturu

Havanın orta sutkalıq temperaturunun müəyyən hədləri keçməsi və həmin dövrün davamiyyəti bütün sahələrdə, xüsusən kənd təsərrüfatında xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Müasir iqlim dəyişmələri fonunda bunun əhəmiyyəti daha çoxdur. Məhz buna əsaslanaraq gələcəkdə landşaft qurşaqlarının, kənd təsərrüfatı bitkilərinin areallarının dəyişməsi haqqında mülahizələr irəli sürmək olar. Böyük Qafqazda orta sutkalıq temperaturun 0oC-dən aşağı keçməsi dağlıq rayonlarda müşahidə edilir və təxminən 1 aya yaxın davam edir. 1000-1500 m-dən sonra bu dövr 3 aya qədər davam edir. Məsələn, Qonadkənddə bu 82 gün, Qırızda 130 gün olur. Hündürlüyün artması ilə bu dövrün davamiyyəti də artır [Əyyubov Ə.C., 1968, 1975].   

Vilayət ərazisində 10o-dən yuxarı fəal temperatur cəmi 9800-4400o ilə 600-800o arasında dəyişir. Böyük Qafqazda havanın mütləq maksimum temperaturu 40-43o ilə 20-10o arasında, mütləq minimum temperaturu isə 14-18o şaxta ilə 26-30o şaxta arasında müşahidə edilir. Digər dağlıq ərazilər kimi, Böyük Qafqazda da yağıntıların paylanmasında aşağıdakı qanunauyğunluq nəzərə çarpır: ən az atmosfer yağıntısı düzən və dağətəyi hissələrə düşür, hündürlüyün artması ilə yağıntıların miqdarı çoxalır, müəyyən yüksəklikdə maksimuma çatır və sonra yenidən azalır. Müşahidələr göstərir ki, Böyük Qafqazın cənub yamacında yağıntının miqdarı tədricən artır, 2400-3000 m-də maksimuma çatır (1400-1450 mm) və sonra tədricən azalaraq 3700-4400 m-də 1200-900 mm olur.               

                                   Cədvəl 2.1                            

  İllik atmosfer yağıntılarının miqdarının hündürlükdən asılı olaraq dəyişməsi

 Yamaclar Hündürlük, m-lə
200 600 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
Cənub-qərb yamac 440 750 980 1200 1340 1400 1380 1270 1080
Şimal-şərq yamac 380 550 680 480 500 560 700 600 600

Cədvəldən göründüyü kimi, Böyük Qafqazın cənub-qərb və şimal-şərq yamacları atmosfer yağıntılarının kəmiyyətinə görə kəskin fərqlənir. Belə ki, cənub-qərb yamacda 1000 m-dən yuxarı hündürlüklərdə atmosfer yağıntılarının miqdarı şimal-şərq yamaca nisbətən xeyli çoxdur

Şəkildən göründüyü kimi, burada ən çox yağıntı Böyük Qafqazın cənub yamacının şimal qərb hissəsinə  (Balakəndən İsmayıllıya qədər) ən az isə Abşeron yarımadasına düşür. Cənub yamacda yağıntıların çox düşməsi yamacların daha meylli, nisbətən yüksək termik şərait və havanı rütubətlə zənginləşdirən geniş meşə massivinin olması ilə izah edilir.                         

İlin isti dövründə yağıntıların miqdarı ən az Abşeronda (100 mm-dən az), Balakən-İsmayıllı ərazisində isə  nisbətən çox 600-800 mm və daha artıq müşahidə edilir [Аlpatyev А.М., 1954. 1969, Şıxlinski Ə.М., 1949]. Vilayətdə atmosfer yağıntılarının illik miqdarı 200-300 mm-lə 1400-1600 mm arasında dəyişir.

 
Böyük Qafqaz təbii vilayətində atmosfer yağıntılarının illik temperaturu

İlin soyuq dövründə (oktyabr-mart) ən az yağıntı şimal-şərq yamacda və cənub-şərq qurtaracaqda (150-200 mm), ən çox isə cənub yamacda (300-400 mm) nəzərə çarpır.                                

Yağıntıların gedişində bilavasitə dəniz sahilində yerləşən hissələrdən başqa ərazilərdə çox yaxşı ifadə olunmuş iki maksimum (may-iyun və sentyabr), və bir minimum (yanvar) müşahidə edilir. Qeyd etmək lazımdır ki, qərb hissədə daha aydın nəzərə çarpan payız (sentyabr) maksimumu şərqə doğru gəldikcə digər payız aylarındakı kəmiyyətdən o qədər də fərqlənmir. Şimal-şərq yamacda da sentyabr maksimumu digər aylardan kəskin fərqlənmir.                                            

Çayların qidalanmasında, deməli ölkənin su təchizatında qar örtüyünün də böyük əhəmiyyəti vardır. Böyük Qafqaz Azərbaycanda qar örtüyünün qalınlığı və davamiyyəti ilə seçilən ərazisidir. Bunun səbəbi əraziyə rütubətli qərb hava kütlələrinin daha çox daxil olması, yamacların daha meylli olmasıdır [Тürk L. 1958]. Qar örtüyünün davamiyyəti və qalınlığı Balakən-İsmayıllı ərazisində daha çox müşahidə edilir.                                                                           

Cənub yamacın dağətəyi hissəsində Balakəndən Şamaxıya qədər olan ərazidə qar örtüyü 1-10 sm qalınlığında olur. Yüksəkliyə doğru onun qalınlığı artır və orta kəmiyyəti 45-65 sm hüdudunda dəyişir. Şimal-şərq yamacda qar örtüyünün qalınlığı 10-30 sm arasında tərəddüd edir.


Həmçinin bax

Xarici keçidlər

İstinadlar

  1. Azərbaycan Respublikasının Coğrafiyası. III cild. Regional Coğrafiya. Bakı, 2015. səh 400.(M.S.Həsənov, X.Ş.Rəhimov)

September 22, 2021
böyük, qafqaz, təbii, vilayətinin, iqlimi, mündəricat, ümumi, məlumat, həmçinin, xarici, keçidlər, istinadlarümumi, məlumat, redaktəböyük, qafqaz, təbii, vilayətinin, fiziki, coğrafi, rayonunun, iqlimi, böyük, qafqaz, vilayətinin, iqlim, şəraitinin, formalaşma. Mundericat 1 Umumi melumat 2 Hemcinin bax 3 Xarici kecidler 4 IstinadlarUmumi melumat RedakteBoyuk Qafqaz tebii vilayetinin fiziki cografi rayonunun iqlimi Boyuk Qafqaz vilayetinin de iqlim seraitinin formalasmasina buraya dusen gunes radiasiyasi eraziye daxil olan muxtelif istiqametli hava kutleleri boyuk tesir gosterir Eyni zamanda ona muxtelif istiqametli dag yamaclari erazinin deniz seviyyesinden hundurluyunun deyismesi de ehemiyyetli tesir edir Vilayet daxilinde gunesli saatlarin illik miqdari 1900 2500 saat arasinda tereddud edir Umumi gunes radiasiyasinin illik kemiyyeti 130 145 kkal sm2 arasinda musahide edilir Eyni zamanda qeyd etmek lazimdir ki Boyuk Qafqazin 3000 m den yuksek olan hisselerinde buludlugun az olmasi ile elaqedar bu gosterici 140 150 kkal sm2 a qeder yuksele bilir Radiasiya balansinin kemiyyeti de hundurlukden asilidir Bele ki 3000 m den hundur olan erazilerde radiasiya balansi 15 25 kkal sm2 arasinda olursa Qanix Eyricay vadisinde Samur Deveci ovaliginda ve Abseronda onun illik miqdari 45 50 kkal sm2 a qeder yukselir Azerbaycanin iqlimi 1968 Sixlinski E M 1949 Hadiyev Y C Rehimli V E 1998 Iqlimin formalasmasina iqlimyaradan amil kimi erazide geden makro ve mikro atmosfer sirkulyasiya prosesleri de tesirsiz qalmir Dagliq vilayet olduguna gore burada atmosferin sirkulyasiyasina seth ortuyu muxtelif istiqametde uzanan dag yamaclarda hava kutlelerinin istiqametini deyismekle mueyyen tesir edir Butun Azerbaycan erazisinde oldugu kimi bu vilayetin de iqlimine Kara Skandinaviya Azor subtropik kontinental orta Asiya antisiklonlari tesir gosterir Bas Qafqaz sira daglari ise simaldan gelen quru soyuq hava kutlelerinin eraziye birbasa daxil olmasinin qarsisini alir Boyuk Qafqazin murekkeb relyef seraiti elecede Kur Araz ovaliginin ve Xezer denizinin tesiri burada kulek rejiminin de cox murekkeb seciyye dasimasina sebeb olur Abseron yarimadasinda esasen simal simal serq xezri cenub cenub serq gilavar simal serq yamacda qerb ve simal serq qerbde simal ve simal qerb kulekleri ustunluk teskil edir Vilayetin simal serq hissesindeki dageteyi duzen ve sahilboyu erazide esasen simal qerb istiqametli kulekler hakim olur ve bezen serq istiqametli kulekler de tekrarlanir Esasen kuleyin orta illik sureti 5 m san musahide edilse de bezen sureti 10 m san ve daha cox olan kulekler de esir Simal serq yamacin dagliq hisselerinde ise cenub qerb ve simal serq kulekleri ustunluk teskil edir Rehimov M K 2013 Abseron yarimadasinda simal simal serq ve cenub istiqametli kulekler daha cox tekrarlansa da onlarin sureti esasen 6 10 m san musahide edilir Lakin bezen burada kuleyin sureti saniyede 30 40 m e de cata bilir Qanix Eyricay vadisinde ve ona yaxin erazilerde esasen simal serq ve simal qerb istiqametli kulekler esir ve kuleyin orta sureti 2 5 m san olur Lakin son iller burada qasirga tipli guclu kulekler de musahide olunur Qeyd etmek lazimdir ki Boyuk Qafqaz vilayetinde bezen Memmedov E S 2013 xususen kecid fesillerinde fyon tipli dag dere kulekleri de esir Havanin temperaturunun rejimi ve paylanmasi ekser hallarda relyef seraitinden ve erazini ehate eden makrorayonlarin cografi xususiyyetlerinden asilidir Azerb Resp Aqroiqlim atlasi 1993 Dagliq erazilerde relyef formasi xususi mikrosirkulyasiya yaratdigina gore havanin temperaturunun paylanmasinda xususi ehemiyyet oynayir Boyuk Qafqaz vilayetinde havanin orta illik temperaturu 10 14oC ile 0oC den asagi hedde musahide edilir Burada hundurlukden asili olaraq temperaturun deyismesi yeni temperaturun saquli qradiyenti muxtelifdir Simal serq yamacda qis aylarinda hundurlukden asili olaraq temperaturun her 100 m de deyismesi 0 2 0 3oC olmaqla 800 1500 m e qeder olan erazilerde musahide edilir 1500 m den sonra temperatur qradiyenti tedricen yukselir ve teqriben 3000 m de qisda 0 4 0 6o yayda ise 0 7 0 90 ye catir Sixlinski E M Medetzade E A 1968 Butun simal serq yamacda temperatur qradiyentinin orta kemiyyeti 3000 m hundurluye qeder olan erazilerde qisda 0 4oC yayda 0 6oC ilde ise 0 4oC musahide edilir Mahmudov R N 2007 Rehimov X S Hesenov M S 2008 Il erzinde havanin temperaturunu seciyyelendirmek ucun onun fesiller uzre rejiminden istifade edilir Bu zaman ise yanvar aprel iyul ve oktyabr aylarinda temperaturun gedisi tehlil edilir Vilayetin her yerinde temperaturun aydan aya deyismesi eyni kemiyyete malik deyil Simal serq yamacin sahil boyu hisselerinde yanvar ve fevral aylarinin temperaturu demek olar ki eynidir Bezen ise fevralin temperaturu yanvardakindan asagi musahide edilir Bele hal yaydan payiza kecidde de nezere carpir Bezen iyulun orta temperaturu avqustunkundan 1 0 1 5o asagi musahide edilir Hadiyev Y C 1999 Umumiyyetle yanvar ayinin orta temperaturu Abseronda Samur Deveci ovaliginda Qanix Eyricay vadisinde 0 3o dageteyi hisselerde 0 3o orta dagliqda 6 3o yuksek dagliqda ise 6 14o ve daha asagi musahide edilir SSRI iql sorgu kitabi 1956 1970 Boyuk Qafqazin dageteyi hisselerinde relyef formasindan asili olaraq yanvarin orta temperaturu 1 5o isti ile 0 7o saxta arasinda tereddud edir Seferov S H 2000 Orta dagliq hissede 1000 2000 m yanvarin orta temperaturu demek olar ki her yerde 0o den asagi musahide edilir Yuksek dagliq hissede her yerde yanvarin orta temperaturu texminen 100 m de 0 3o asagi dusur ve yuxarida qeyd edilen kimi 6 14o saxta musahide edilir Aprelde havanin temperaturu xeyli yukselir ve iyul avqust aylarinda maksimuma catir Bunun kemiyyeti Abseron yarimadasinda 25 27oC Simal serq yamacda 24 25oC dageteyi erazilerde 21 22oC musahide edilir Bundan sonra hundurluyun her 100 m artmasi ile temperatur 0 5o yukselir ve yuksek dagliqda 5 10oC ve daha az olur Boyuk Qafqaz tebii vilayetinde havanin orta illik temperaturu Havanin orta sutkaliq temperaturunun mueyyen hedleri kecmesi ve hemin dovrun davamiyyeti butun sahelerde xususen kend teserrufatinda xususi ehemiyyet kesb edir Muasir iqlim deyismeleri fonunda bunun ehemiyyeti daha coxdur Mehz buna esaslanaraq gelecekde landsaft qursaqlarinin kend teserrufati bitkilerinin areallarinin deyismesi haqqinda mulahizeler ireli surmek olar Boyuk Qafqazda orta sutkaliq temperaturun 0oC den asagi kecmesi dagliq rayonlarda musahide edilir ve texminen 1 aya yaxin davam edir 1000 1500 m den sonra bu dovr 3 aya qeder davam edir Meselen Qonadkendde bu 82 gun Qirizda 130 gun olur Hundurluyun artmasi ile bu dovrun davamiyyeti de artir Eyyubov E C 1968 1975 Vilayet erazisinde 10o den yuxari feal temperatur cemi 9800 4400o ile 600 800o arasinda deyisir Boyuk Qafqazda havanin mutleq maksimum temperaturu 40 43o ile 20 10o arasinda mutleq minimum temperaturu ise 14 18o saxta ile 26 30o saxta arasinda musahide edilir Diger dagliq eraziler kimi Boyuk Qafqazda da yagintilarin paylanmasinda asagidaki qanunauygunluq nezere carpir en az atmosfer yagintisi duzen ve dageteyi hisselere dusur hundurluyun artmasi ile yagintilarin miqdari coxalir mueyyen yukseklikde maksimuma catir ve sonra yeniden azalir Musahideler gosterir ki Boyuk Qafqazin cenub yamacinda yagintinin miqdari tedricen artir 2400 3000 m de maksimuma catir 1400 1450 mm ve sonra tedricen azalaraq 3700 4400 m de 1200 900 mm olur Cedvel 2 1 Illik atmosfer yagintilarinin miqdarinin hundurlukden asili olaraq deyismesi Yamaclar Hundurluk m le200 600 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000Cenub qerb yamac 440 750 980 1200 1340 1400 1380 1270 1080Simal serq yamac 380 550 680 480 500 560 700 600 600Cedvelden gorunduyu kimi Boyuk Qafqazin cenub qerb ve simal serq yamaclari atmosfer yagintilarinin kemiyyetine gore keskin ferqlenir Bele ki cenub qerb yamacda 1000 m den yuxari hundurluklerde atmosfer yagintilarinin miqdari simal serq yamaca nisbeten xeyli coxdurSekilden gorunduyu kimi burada en cox yaginti Boyuk Qafqazin cenub yamacinin simal qerb hissesine Balakenden Ismayilliya qeder en az ise Abseron yarimadasina dusur Cenub yamacda yagintilarin cox dusmesi yamaclarin daha meylli nisbeten yuksek termik serait ve havani rutubetle zenginlesdiren genis mese massivinin olmasi ile izah edilir Ilin isti dovrunde yagintilarin miqdari en az Abseronda 100 mm den az Balaken Ismayilli erazisinde ise nisbeten cox 600 800 mm ve daha artiq musahide edilir Alpatyev A M 1954 1969 Sixlinski E M 1949 Vilayetde atmosfer yagintilarinin illik miqdari 200 300 mm le 1400 1600 mm arasinda deyisir Boyuk Qafqaz tebii vilayetinde atmosfer yagintilarinin illik temperaturu Ilin soyuq dovrunde oktyabr mart en az yaginti simal serq yamacda ve cenub serq qurtaracaqda 150 200 mm en cox ise cenub yamacda 300 400 mm nezere carpir Yagintilarin gedisinde bilavasite deniz sahilinde yerlesen hisselerden basqa erazilerde cox yaxsi ifade olunmus iki maksimum may iyun ve sentyabr ve bir minimum yanvar musahide edilir Qeyd etmek lazimdir ki qerb hissede daha aydin nezere carpan payiz sentyabr maksimumu serqe dogru geldikce diger payiz aylarindaki kemiyyetden o qeder de ferqlenmir Simal serq yamacda da sentyabr maksimumu diger aylardan keskin ferqlenmir Caylarin qidalanmasinda demeli olkenin su techizatinda qar ortuyunun de boyuk ehemiyyeti vardir Boyuk Qafqaz Azerbaycanda qar ortuyunun qalinligi ve davamiyyeti ile secilen erazisidir Bunun sebebi eraziye rutubetli qerb hava kutlelerinin daha cox daxil olmasi yamaclarin daha meylli olmasidir Turk L 1958 Qar ortuyunun davamiyyeti ve qalinligi Balaken Ismayilli erazisinde daha cox musahide edilir Cenub yamacin dageteyi hissesinde Balakenden Samaxiya qeder olan erazide qar ortuyu 1 10 sm qalinliginda olur Yuksekliye dogru onun qalinligi artir ve orta kemiyyeti 45 65 sm hududunda deyisir Simal serq yamacda qar ortuyunun qalinligi 10 30 sm arasinda tereddud edir 1 Hemcinin bax RedakteBoyuk Qafqaz Iqlim Azerbaycan erazisinin fiziki cografi rayonlasdirilmasiXarici kecidler RedakteIstinadlar Redakte Azerbaycan Respublikasinin Cografiyasi III cild Regional Cografiya Baki 2015 seh 400 M S Hesenov X S Rehimov Menbe https az wikipedia org w index php title Boyuk Qafqaz tebii vilayetinin iqlimi amp oldid 4046296, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.