Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Bentem sultanlığı — Yava adasının şimal-qərbində iqtidarda olan qədim bir İslam dövləti.
| Tarixi dövlət | |||
| Bentem sultanlığı | |||
|---|---|---|---|
| |||
 | |||
| | |||
| Dil | Sunda dili | ||
| Din | İslam | ||
| İdarəetmə forması | monarxiya | ||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Tarixi
Öncələri Bentem, Yava adasının iç bölgəsində hökm sürən Hindu-Budist Pajajaran dövlətinə bağlı bir hakim tərəfindən idarə edilirdi. Bu durum, Yavanın şimal sahillərində olan Demak İslam dövlətinə bağlı bir əsgər və hakim olan Sunan Gunung Jatinin (ö. 1552) Qərbi Yavada ticari və strateji bir mərkəz qurmaq üçün hərəkətə keçməsinə qədər davam etdi. Şeyx İbn Mövlanə deyə də tanınan Jati 1522-ci ildə Bentemdən Pajajaran dövlətinin hakimini qovarak bölgəni ələ keçirdi. Onun ölümünə qədər Bentem Demak sultanlığına bağlı qaldı. Ardından taxta keçən oğlu Həssənəddin (1552–1570) Demak sultanlığından ayrılaraq Bentemi müxtəlif bir dövlət halına gətirdi. Həssənəddin zamanında Bentemin sərhəd-sınırları, Cənubi Sumatrada qara bibərin hazırlandığı Lumbang bölgəsinə qədər genişlədi. Bundan dolayı Bentem şəhəri bir qara bibər anbarı halına gəldi və Yava adasının ixracat limanlarından biri oldu. Bentemin ikinci hökmdarı Pangeran Yusuf (1570–1580) Pajajaranı ələ keçirip Yavadakı son Hindu-Budist dövlətini yıxdı və ölkəsinin sərhəd-sınırlarını daha da genişlətdi. Bu dövlətin ortadan qalxmasıyla İslamiyət Yavanın iç bölgələrinə qədər yayıldı.
1511-ci ildə Malakanın, portuqaliyalılar tərəfindən alınmasından sonra Asiyalılar üçün ticari önəmini itirməsi üzərinə Bentem başlıca ticarət mərkəzi halına gəldi. Bu durum Avropalı müstəmləkəçi dövlətlərin diqqətini çəkdi və ölkə öncə portuqaliyalılar, ardından hollandlar tərəfindən işğal edilmək istənildi. Qarşılarında güclü bir dövlət və ədviyyatla digər məhəlli mahsullərin satıldığı zəngin bir bazar tapan hollandlar, 1603-cü ildə burada Vereenigde Oast Indische Compagnienin ilk daimi ticarət mərkəzini açdılar. 1619-cu ildə Yava adasında Bataia (Cakarta) şəhərini quran hollandlar buradan bütün adanı hakimiyətləri altına almağa təşəbbüs edincə Bentem dövləti onlara qarşı ciddi şəkildə dirənməyə başladı. Bu üzdən Vereenigde Oast Indischə Compagnie ilə aralarında 1633–1639-cu illərdə bir sıra çatışma meydana gəldi; 1645-ci ildə də münasibətləri düzənləmək üçün bir andlaşma imzalandı. Bu andlaşmağı imzalayan Pangeran Ratu (Əbül-Məfaxir Mahmud Əbdülqadir, 1596–1651), 1638-ci ildə həcc ziyarəti üçün getdiyi Məkkədə Osmanlı dövlətindən rəsmən "sultan" ünvanını daşıma izni aldı; beləcə Ratu Yavada bu ünvanı işlədən ilk hakim oldu.
Ratudan sonra başa keçən Əbül-Fəth Agung (1651–1683), 1656-cı ildə hollandlarla təkrar bir çatışmaya girdiysə də 1659-cu ildə yeni bir barış bağladı. Sultan Əbül-Fəth Agung dönəmində Bentem dövləti qızıl çağını yaşadı. Agung osmanlıların idarəsində olan Məkkə ilə davamlı təmas halında idi. Ölkəsini hollandlara qarşı qoruya bilmək üçün güclü bir donanma qurdu. Digər İslam dövlətləriylə sıx ticari əlaqələrə girdi və beləcə Hollandiyanın bölgədəki hakimiyətini təhdid etməyə başladı. Agungun bir planı da Osmanlı dövləti və İngiltərə ilə bir pakt qurub Hollandiyaya qarşı daha aktiv bir tövr almaq idi. Ancaq bütün planlar oğlu Prins Hacı ilə arasında çıxan anlaşmazlık səbəbiylə pozuldu. Saray, bu anlaşmazlıqda Hollandiyanın dəstəyini qazanmağa çalışan Prins Hacının baş qaldırmasıyla (1682–1687) ikiyə ayrıldı. Agung bu durum qarşısında ölkəni tərk etdi və oğlu Prins Hacı sultan oldu. Ancaq atasına qarşı apardığı mübarizə sırasında onlardan yardım istəməsini fürsət bilən hollandalar Bentem sultanlığını öz idarələrinə bağladılar (1682).
Bentem sultanlığı bundan sonra uzun bir müddət Hollandiya hakimiyətində qaldı. XVIII əsrin ortalarında Sultan Zeynal Arifin (1733–1748), bir saray intriqası sonunda arvadı Ratu Şərifə ilə iş birliyi quran hollandlar tərəfindən tutulub sürgünə göndərildi. Fəqət arxasından Ratu Şərifə hakimiyyətinə qarşı bir çox çıxış baş göstərdi və 1750-ci ildə bir din aliminin başlatdığı üsyan, ancaq hollandlar tərəfindən Ratu Şərifənin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmasıyla yatırıla bildi.
Ölkəni 1813-cü ildə ingilislər ələ keçirdilərsə də, 1816-cı ildə təkrar Hollandiyaya verdilər. 1836-cı ildən etibarən Hollandiya müstəmləkəçiliyinə qarşı bir çox üsyan meydana gəldi. 1840-cı ildə üsyanın ardından son Bentem sultanını qovan hollandlar, ölkəni bir başa idarə etdikləri bir müstəmləkə halına gətirdilər (1843).
II Dünya savaşında yapon işğalına qədər hollandların müstəmləkə olan Bentem, yaponların çəkilməsindən sonra (1945) müstəqilliyini elan ədən İndoneziyanın sərhəd-sınırları içində qaldı.
Sultanları
| Bentem sultanları | Hökmranlıq illəri |
|---|---|
| 1526–1552 | |
| – Panembahan Surosowan | 1552–1570 |
| – Panembahan Pakalangan Gedé | 1570–1580 |
| – Pangeran Ratu Ing Banten | 1580–1596 |
| – Abdul Kadir Kenari | 1596–1651 |
| – Abul Fath Abdul Fattah | 1651–1683 |
| – Sultan Haji | 1682–1687 |
| Abdul Fadhl | 1687–1690 |
| Abul Mahasin Zainul Abidin | 1690–1733 |
| Muhammad Wasi Zainifin | 1733–1750 |
| Muhammad Syifa | 1750–1752 |
| Syarifuddin Artu Wakilul Alimin | 1752–1753 |
| Muhammad Arif Zainul Asyikin | 1753–1773 |
| Abul Mafakir Muhammad Aliyuddin | 1773–1799 |
| Muhyiddin Zainush Sholihin | 1799–1801 |
| Muhammad Ishaq Zainul Muttaqin | 1801–1802 |
| Wakil Pangeran Natawijaya | 1802–1803 |
| Aliyuddin II | 1803–1808 |
| Wakil Pangeran Suramanggala | 1808–1809 |
| Muhammad Syafiuddin | 1809–1813 |
| Muhammad Rafiuddin | 1813–1820 |
Ədəbiyyat
- A. W. Nieuwenhuis, "Bantam", İAA, II, 304–306.
İstinadlar
- Şahid Hüseyn Rezaki, İndonisya, Lahor, 1974, s. 54–55.
- L. E. Williams, South-East Asia A History, New York 1976, s. 74–76.
- Java (ed. P. Hutton), Singapore, 1978, s. 133–136.
- Theodore G. Th. Pigeaud — H. J. De Graaf, Islamic States in Java, 1500–1700, The Hogue 1976, s. 12–13.
- İkhtisar Keadaan Politik Hindia-Belanda Tahun 1839–1848 (ed. S. Kartodirdjo), Jakarta, 1973, s. XV–XVI;
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bentem sultanligi Yava adasinin simal qerbinde iqtidarda olan qedim bir Islam dovleti Tarixi dovletBentem sultanligi Bayraq 1527 1813 Dil Sunda dili Din Islam Idareetme formasi monarxiya Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Tarixi 2 Sultanlari 3 Edebiyyat 4 IstinadlarTarixiredakteOnceleri Bentem Yava adasinin ic bolgesinde hokm suren Hindu Budist Pajajaran dovletine bagli bir hakim terefinden idare edilirdi Bu durum Yavanin simal sahillerinde olan Demak Islam dovletine bagli bir esger ve hakim olan Sunan Gunung Jatinin o 1552 Qerbi Yavada ticari ve strateji bir merkez qurmaq ucun herekete kecmesine qeder davam etdi Seyx Ibn Movlane deye de taninan Jati 1522 ci ilde Bentemden Pajajaran dovletinin hakimini qovarak bolgeni ele kecirdi Onun olumune qeder Bentem Demak sultanligina bagli qaldi Ardindan taxta kecen oglu Hesseneddin 1552 1570 Demak sultanligindan ayrilaraq Bentemi muxtelif bir dovlet halina getirdi Hesseneddin zamaninda Bentemin serhed sinirlari Cenubi Sumatrada qara biberin hazirlandigi Lumbang bolgesine qeder genisledi Bundan dolayi Bentem seheri bir qara biber anbari halina geldi ve Yava adasinin ixracat limanlarindan biri oldu Bentemin ikinci hokmdari Pangeran Yusuf 1570 1580 Pajajarani ele kecirip Yavadaki son Hindu Budist dovletini yixdi ve olkesinin serhed sinirlarini daha da genisletdi Bu dovletin ortadan qalxmasiyla Islamiyet Yavanin ic bolgelerine qeder yayildi 1 1511 ci ilde Malakanin portuqaliyalilar terefinden alinmasindan sonra Asiyalilar ucun ticari onemini itirmesi uzerine Bentem baslica ticaret merkezi halina geldi Bu durum Avropali mustemlekeci dovletlerin diqqetini cekdi ve olke once portuqaliyalilar ardindan hollandlar terefinden isgal edilmek istenildi 2 Qarsilarinda guclu bir dovlet ve edviyyatla diger mehelli mahsullerin satildigi zengin bir bazar tapan hollandlar 1603 cu ilde burada Vereenigde Oast Indische Compagnienin ilk daimi ticaret merkezini acdilar 1619 cu ilde Yava adasinda Bataia Cakarta seherini quran hollandlar buradan butun adani hakimiyetleri altina almaga tesebbus edince Bentem dovleti onlara qarsi ciddi sekilde direnmeye basladi Bu uzden Vereenigde Oast Indische Compagnie ile aralarinda 1633 1639 cu illerde bir sira catisma meydana geldi 1645 ci ilde de munasibetleri duzenlemek ucun bir andlasma imzalandi Bu andlasmagi imzalayan Pangeran Ratu Ebul Mefaxir Mahmud Ebdulqadir 1596 1651 1638 ci ilde hecc ziyareti ucun getdiyi Mekkede Osmanli dovletinden resmen sultan unvanini dasima izni aldi belece Ratu Yavada bu unvani isleden ilk hakim oldu 3 Ratudan sonra basa kecen Ebul Feth Agung 1651 1683 1656 ci ilde hollandlarla tekrar bir catismaya girdiyse de 1659 cu ilde yeni bir baris bagladi Sultan Ebul Feth Agung doneminde Bentem dovleti qizil cagini yasadi Agung osmanlilarin idaresinde olan Mekke ile davamli temas halinda idi Olkesini hollandlara qarsi qoruya bilmek ucun guclu bir donanma qurdu Diger Islam dovletleriyle six ticari elaqelere girdi ve belece Hollandiyanin bolgedeki hakimiyetini tehdid etmeye basladi Agungun bir plani da Osmanli dovleti ve Ingiltere ile bir pakt qurub Hollandiyaya qarsi daha aktiv bir tovr almaq idi Ancaq butun planlar oglu Prins Haci ile arasinda cixan anlasmazlik sebebiyle pozuldu Saray bu anlasmazliqda Hollandiyanin desteyini qazanmaga calisan Prins Hacinin bas qaldirmasiyla 1682 1687 ikiye ayrildi Agung bu durum qarsisinda olkeni terk etdi ve oglu Prins Haci sultan oldu Ancaq atasina qarsi apardigi mubarize sirasinda onlardan yardim istemesini furset bilen hollandalar Bentem sultanligini oz idarelerine bagladilar 1682 4 Bentem sultanligi bundan sonra uzun bir muddet Hollandiya hakimiyetinde qaldi XVIII esrin ortalarinda Sultan Zeynal Arifin 1733 1748 bir saray intriqasi sonunda arvadi Ratu Serife ile is birliyi quran hollandlar terefinden tutulub surgune gonderildi Feqet arxasindan Ratu Serife hakimiyyetine qarsi bir cox cixis bas gosterdi ve 1750 ci ilde bir din aliminin baslatdigi usyan ancaq hollandlar terefinden Ratu Serifenin hakimiyyetden uzaqlasdirilmasiyla yatirila bildi Olkeni 1813 cu ilde ingilisler ele kecirdilerse de 1816 ci ilde tekrar Hollandiyaya verdiler 1836 ci ilden etibaren Hollandiya mustemlekeciliyine qarsi bir cox usyan meydana geldi 1840 ci ilde usyanin ardindan son Bentem sultanini qovan hollandlar olkeni bir basa idare etdikleri bir mustemleke halina getirdiler 1843 5 II Dunya savasinda yapon isgalina qeder hollandlarin mustemleke olan Bentem yaponlarin cekilmesinden sonra 1945 musteqilliyini elan eden Indoneziyanin serhed sinirlari icinde qaldi SultanlariredakteBentem sultanlari Hokmranliq illeri Sunan Gunungjati 1526 1552 Maulana Hasanudin Panembahan Surosowan 1552 1570 Maulana Yusuf Panembahan Pakalangan Gede 1570 1580 Maulana Muhammad Pangeran Ratu Ing Banten 1580 1596 Pangeran Ratu Abdul Kadir Kenari 1596 1651 Ageng Tirtayasa Abul Fath Abdul Fattah 1651 1683 Abu Nasr Abdul Kahhar Sultan Haji 1682 1687 Abdul Fadhl 1687 1690 Abul Mahasin Zainul Abidin 1690 1733 Muhammad Wasi Zainifin 1733 1750 Muhammad Syifa 1750 1752 Syarifuddin Artu Wakilul Alimin 1752 1753 Muhammad Arif Zainul Asyikin 1753 1773 Abul Mafakir Muhammad Aliyuddin 1773 1799 Muhyiddin Zainush Sholihin 1799 1801 Muhammad Ishaq Zainul Muttaqin 1801 1802 Wakil Pangeran Natawijaya 1802 1803 Aliyuddin II 1803 1808 Wakil Pangeran Suramanggala 1808 1809 Muhammad Syafiuddin 1809 1813 Muhammad Rafiuddin 1813 1820EdebiyyatredakteA W Nieuwenhuis Bantam IAA II 304 306 Istinadlarredakte Sahid Huseyn Rezaki Indonisya Lahor 1974 s 54 55 L E Williams South East Asia A History New York 1976 s 74 76 Java ed P Hutton Singapore 1978 s 133 136 Theodore G Th Pigeaud H J De Graaf Islamic States in Java 1500 1700 The Hogue 1976 s 12 13 Ikhtisar Keadaan Politik Hindia Belanda Tahun 1839 1848 ed S Kartodirdjo Jakarta 1973 s XV XVI Menbe https az wikipedia org w index php title Bentem sultanligi amp oldid 7655022