İspaniyada sayları 0,6 milyondan 2,8 milyon nəfərədək, Fransada isə 75 mindən 250 min nəfərədəkdir. (XXI əsrin əvvəlləri). Həmçinin ABŞ-da (6,9 min), Meksikada (20 min), Uruqvayda (10 min), Çilidə (9 min), Kosta-Rikada (8 min), Braziliyada (5 min), Venesuelada (5 min), Filippində (8 min), Avstraliyada (9 min) və s. ölkələrdə yaşayırlar. Bask dilində danışırlar, ispan və fransız dilləri də onlar arasında yayılmışdır. Dindarları xristiandır.
Tarixi
Vaskonlar, vardullar, karistilər və b. tayfalar baskların əcdadlarıdır, iberlərlə qohumluqları mübahisəlidir. Roma dövründə romanlaşmaya məruz qalmayan basklar İspaniyada XIX əsrədək muxtariyyətlərini qoruyub saxlamış və yerli əhalinin seçdiyi Baş əyalət xuntaları tərəfindən idarə olunmuşdur. Bask torpaqlarının "senyorları" statusuna malik olan Kastiliya kralları basklara "kollektiv zadəganlıq" hüququ bağışlamışdılar, bu da bask cəmiyyətinin sosial təbəqələşməsinə mane olurdu; monarxlar tərəfindən salınmış şəhərlər baskların assimilyasiyasının əsas ocaqları olmuşdur. 1960-cı illərdən baskların mədəni və dil cəhətdən dirçəlməsi başlandı: ənənəvi mədəniyyətin tədqiqi və yayılması ilə məşğul olan cəmiyyətlər, tədrisin bask dilində aparıldığı məktəblər və s. yaradıldı.
Təsərrüfat ənənələri və həyat tərzi
Basklar XX əsrədək arxaik ənənələri qoruyub saxlamışlar, icma yardımlaşması, böyük ailələr, mayorat vərəsəlik sistemi və s. Qapalı və diskriminasiyaya məruz qalan aqotlar qrupu seçilirdi. Ənənəvi yaşayış məskənləri kilsəsi, məktəbi, topla oyun üçün meydançası və s. olan inzibati mərkəzin ətrafında pərakəndə yerləşən malikanələrdir.
Ənənəvi məşğuliyyətləri əkinçilik (əsasən qarğıdalı yetişdirirlər: onu Avropada ilk dəfə XVII əsrdə basklar becərmişlər), bağçılıq, üzümçülük və maldarlıq keçmişdə dəniz balıqçılığı, balina ovu, gəmiçilik də inkişaf etmişdi. Qısa sapın üzərində iki dişli əkinçilik aləti (layya) səciyyəvidir. Ənənəvi yeməkləri — süddə isladılmış qarğıdalı kökəsi, donuz ətindən müxtəlif yeməklər, qoyun pendiri, tərəvəzdən hazırlanmış şorbalar, içkiləri alma şərabıdır. Evləri (bask-Navarra evi, baserri) daşdan tikilir, yaxud çərçivə konstruksiyalı olur, ağardılır, iki-üç mərtəbəlidir, aşağı mərtəbədə təsərrüfat otaqları (pəyə, xırman, anbarlar), yuxarı mərtəbələrdə isə eyvanlar və şüşəbəndlər yerləşir. Dam örtüyü ikiyamaclıdır; mərtəbələr çöldən pilləkən vasitəsilə birləşir; ailənin həyatı buxarısı olan mərkəzi otaqda keçir. Kişi bereti (çapela: əvvəllər yalnız Fransa baskları arasında yayılmışdı) baskların simvolu hesab edilir. Ağac və daş üzərində oyma (XVII–XVIII əsrlərədək ucunda rozetkalı disk və s. rəmzlər şəklində olan stela formasında başdaşları qoyulurdu) inkişaf etmişdir. Ənənəvi oyunları güc yarışları (ağırlıq qaldırma və s.) odunqıranların yarışları, topla oyun (pelota) və s.-dir.
Müasir basklar güclü urbanizasiyaya məruz qalmışlar.
Şifahi ənənəvi mədəniyyət
Xristianlığa qədərki mifologiyanın elementləri kimi cadugərlərin başçısı olan ilahə və onun əri, dolmenlərin inşaatçıları mairilər və dağ ruhları maydelər, şər sehrbazları, (balıqquyruqlu, yaxud quşcaynaqlı qadınlar), laminyaklar haqqında təsəvvürlər qorunub saxlanmışdır. Nəhəng Gisaundi nağılların və karnavalın əvəzolunmaz personajıdır.
Xalq musiqisində lad və ritmik xüsusiyyətlər saxlanmışdır; sillabik ifaçılıq tipi (hecasız ifa tərzi) üstünlük təşkil edir. Səçiyyəvi janrlar: sortsiko mahnı-rəqsi və yallı tipli aurresku rəqsi (İspaniya basklarında), beşik, uşaq, əmək, sevgi nəğmələri, kantiki dini mahnıları (mərasimlərdə oxunur). İmprovizəçi müğənnilərin (berçolari) yarışmaları populyardır. Rəqs mədəniyyəti məişət, ayin, mərasim rəqslərinin müxtəlif növlərindən ibarətdir; kişi rəqsləri hərəkətlərin zənginliyivə təkmilliyi ilə fərqlənir. Ən çox yayılmış musiqi aləti çaparalta idiofonudur.
Mənbə
Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. III cild, Bakı, 2011, səh.245.
Oktyabr 01, 2021
basklar, euskaldunak, ispaniyanın, şimalında, ölkəsi, navarra, fransanın, cənub, qərbində, atlantika, prineyləri, departamentinin, qərbindəki, labur, aşağı, navarra, rayonları, yaşayan, xalq, mündəricat, yaşadıqları, ərazilər, tarixi, təsərrüfat, ənənələri, hə. Basklar euskaldunak Ispaniyanin simalinda Basklar olkesi Navarra ve Fransanin cenub qerbinde Atlantika Prineyleri departamentinin qerbindeki Labur Sul ve Asagi Navarra rayonlari yasayan xalq Mundericat 1 Yasadiqlari eraziler 2 Tarixi 3 Teserrufat eneneleri ve heyat terzi 4 Sifahi enenevi medeniyyet 5 MenbeYasadiqlari eraziler RedakteIspaniyada saylari 0 6 milyondan 2 8 milyon neferedek Fransada ise 75 minden 250 min neferedekdir XXI esrin evvelleri Hemcinin ABS da 6 9 min Meksikada 20 min Uruqvayda 10 min Cilide 9 min Kosta Rikada 8 min Braziliyada 5 min Venesuelada 5 min Filippinde 8 min Avstraliyada 9 min ve s olkelerde yasayirlar Bask dilinde danisirlar ispan ve fransiz dilleri de onlar arasinda yayilmisdir Dindarlari xristiandir Tarixi RedakteVaskonlar vardullar karistiler ve b tayfalar basklarin ecdadlaridir iberlerle qohumluqlari mubahiselidir Roma dovrunde romanlasmaya meruz qalmayan basklar Ispaniyada XIX esredek muxtariyyetlerini qoruyub saxlamis ve yerli ehalinin secdiyi Bas eyalet xuntalari terefinden idare olunmusdur Bask torpaqlarinin senyorlari statusuna malik olan Kastiliya krallari basklara kollektiv zadeganliq huququ bagislamisdilar bu da bask cemiyyetinin sosial tebeqelesmesine mane olurdu monarxlar terefinden salinmis seherler basklarin assimilyasiyasinin esas ocaqlari olmusdur 1960 ci illerden basklarin medeni ve dil cehetden dircelmesi baslandi enenevi medeniyyetin tedqiqi ve yayilmasi ile mesgul olan cemiyyetler tedrisin bask dilinde aparildigi mektebler ve s yaradildi Teserrufat eneneleri ve heyat terzi RedakteBasklar XX esredek arxaik eneneleri qoruyub saxlamislar icma yardimlasmasi boyuk aileler mayorat vereselik sistemi ve s Qapali ve diskriminasiyaya meruz qalan aqotlar qrupu secilirdi Enenevi yasayis meskenleri kilsesi mektebi topla oyun ucun meydancasi ve s olan inzibati merkezin etrafinda perakende yerlesen malikanelerdir Enenevi mesguliyyetleri ekincilik esasen qargidali yetisdirirler onu Avropada ilk defe XVII esrde basklar becermisler bagciliq uzumculuk ve maldarliq kecmisde deniz baliqciligi balina ovu gemicilik de inkisaf etmisdi Qisa sapin uzerinde iki disli ekincilik aleti layya seciyyevidir Enenevi yemekleri sudde isladilmis qargidali kokesi donuz etinden muxtelif yemekler qoyun pendiri terevezden hazirlanmis sorbalar ickileri alma serabidir Evleri bask Navarra evi baserri dasdan tikilir yaxud cercive konstruksiyali olur agardilir iki uc mertebelidir asagi mertebede teserrufat otaqlari peye xirman anbarlar yuxari mertebelerde ise eyvanlar ve susebendler yerlesir Dam ortuyu ikiyamaclidir mertebeler colden pilleken vasitesile birlesir ailenin heyati buxarisi olan merkezi otaqda kecir Kisi bereti capela evveller yalniz Fransa basklari arasinda yayilmisdi basklarin simvolu hesab edilir Agac ve das uzerinde oyma XVII XVIII esrleredek ucunda rozetkali disk ve s remzler seklinde olan stela formasinda basdaslari qoyulurdu inkisaf etmisdir Enenevi oyunlari guc yarislari agirliq qaldirma ve s odunqiranlarin yarislari topla oyun pelota ve s dir Muasir basklar guclu urbanizasiyaya meruz qalmislar Sifahi enenevi medeniyyet RedakteXristianliga qederki mifologiyanin elementleri kimi cadugerlerin bascisi olan ilahe ve onun eri dolmenlerin insaatcilari mairiler ve dag ruhlari maydeler ser sehrbazlari baliqquyruqlu yaxud quscaynaqli qadinlar laminyaklar haqqinda tesevvurler qorunub saxlanmisdir Neheng Gisaundi nagillarin ve karnavalin evezolunmaz personajidir Xalq musiqisinde lad ve ritmik xususiyyetler saxlanmisdir sillabik ifaciliq tipi hecasiz ifa terzi ustunluk teskil edir Seciyyevi janrlar sortsiko mahni reqsi ve yalli tipli aurresku reqsi Ispaniya basklarinda besik usaq emek sevgi negmeleri kantiki dini mahnilari merasimlerde oxunur Improvizeci mugennilerin bercolari yarismalari populyardir Reqs medeniyyeti meiset ayin merasim reqslerinin muxtelif novlerinden ibaretdir kisi reqsleri hereketlerin zenginliyive tekmilliyi ile ferqlenir En cox yayilmis musiqi aleti caparalta idiofonudur Menbe RedakteAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi III cild Baki 2011 seh 245 Menbe https az wikipedia org w index php title Basklar amp oldid 5810424, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
