fbpx
Wikipedia

Bantular

September 26, 2021

Bantular (a-ba-ntu – “adamlar”) – Tropik Afrikada bantu dillərində danışan xalqlar qrupu.

Bantular
Ümumi sayı
təqribən 300 mln.
Dili

Bantu dilləri

İrqi
zənci
Dini

müsəlman, xristian

Məlumat

Ümumi sayları təqribən 300 milyon nəfərdir (2004). Ekvatorial, Cənubi və Şərqi Afrikanın tarixi-etnoqrafik vilayətlərinin əsas əhalisini təşkil edirlər. Dindarları müsəlman və xristianlardır. Ənənəvi etiqadlarını saxlayanlar da var. Bantuların əksəriyyəti Böyük zənci irqinə mənsubdurlar. Bantuların yaşayış məskənləri müxtəlif planlı iri və kiçik kəndlər, ənənəvi yaşayış ev tipi isə, əsasən, gillə suvanmış hörmə divarları olan dairəvi evlərdir. Bantuların ənənəvi geyimi bel sarğısı, yaxud dəridən və ya otdan hörülmüş önlükdür. 19-cu əsrin sonlarından avropasayağı geyim yayılmışdır. Zəngin folklorları (etnogenetik rəvayətlər, heyvanlar haqqında nağıllar və s.) var. Müasir dövlətlərin hüdudları çərçivəsində Bantuların kiçik qruplarının daha iri birliklərə etnik konsolidasiyasının fəal prosesi baş verir, ən çox inkişaf etmiş xalqlarda (məs., kikuyyularda) millət tipli birliklərin formalaşması müşahidə olunur.

Məşkunlaşdıqları ərazilər

Şimal en dairəsindən 6°Cənubunda (Bantuların Afrikası adlandırılan ərazi) yaşayırlar və Bantular Ekvatorial Afrikanın Ekvatorial Qvineyasında, Qabonda, Konqo Xalq Respublikasında, MAR-ın cənub-qərb ərazilərində, Kamerunun qərb və cənub rayonlarında, həmçinin Konqo Demokratik Respublikası, Anqola və Zambiyanın böyük hissəsində məskunlaşmışlar;

Ən iri qrupları

Banduların ən iri qrupları dualalar, bubelər (fernandlar), fanqlar (fangilər, panqvelər), tekelər (batekelər), nqalalar (banqalalar), monqolar, tetelalar (batetelalar), kubalar (bakubalar), lubalar (balubalar), lundalar (balundalar), konqolar (bakonqolar), ambundular (bambundular), ovimbundular (mbundular), çokvelər (vaçokvelər), luenalar (valuenalar), lozilər (balozilər), tonqalar (batonqalar), bembalardır (bavembalar).

Bantudilli xalqlar

Cənubi Afrikanın əsas hissəsində (Anqolanın cənubu, Namibiyanın şimalı, CAR-ın cənubu, mərkəzi, şərqi və şimal-şərqi, Esvatini, Lesoto, Zimbabve, Botsvananın cənubu və şərqi, Mozambikin cənubu və mərkəzi rayonları) bantudilli xalqlar: zulular (amazulular, zuluslar), kosalar (amakosalar, kafrlar), svazilər (amasvazilər), ndebelelər (aman debelelər), matabelelər, tsvanalar (svanalar, beçuanlar), sutolar (basutolar), pedilər (bapedilər), tsonqalar (batsonqalar), vendalar (bavendalar), şonalar (maşonalar), gererolar (ovagererolar), ovambolar və başqaları məskunlaşmışlar. Şərqi Afrikanın (Uqandanın qərbi və cənubu, Keniya və Tanzaniyanın böyük hissəsi, Somalinin cənubu, Komor adaları, Ruanda, Burundi, Zambiyanın və Konqo Demokratik Respublikanın şərqi) ən iri bantudilli xalqları kikuyyular, merular, kambalar (akambalar), luhyalar/luyyalar (baluhyalar/baluyyalar), ruandalar (banyaruandalar), rundilər (barundilər), qandalar (baqandalar), soqalar (basoqalar), nyorolar (banyorolar), gişular/gisular (bagisular), çiqalar/kiqalar (baçiqalar/bakiqalar), nyankolelər (banyankolelər/banyankorelər), qusiilər (bakisiilər), caqqalar/çaqqalar (vaçaqqalar), nyamvezilər (vanyamvezilər), sukumalar (vasukumalar), şambalalar (vasambalalar), zaramolar (vazaramolar), qoqolar (vaqoqolar), hehelər (vahehelər), benalar (vabenalar), kinqalar (vakinqalar), fipalar (vafipalar), yaolar (vayaolar), makualar (vamakualar), malavilər (maravilər, nyancalar), makondelər, nqonilər (anqonilər) və suahililərdir (vasuahililər); sonuncuların danışdığı kisuahili dili Tropik Afrikada ümum danışıq dilidir (təqribən 70 milyon nəfər istifadə edir).

Bantuların bütün etnonimləri insanların xüsusi zümrə göstəricilərini bildirən ba-, va-(ova-), ma-(ama-) ön şəkilçiləri vasitəsilə yaranır, eyni zamanda linqvonimlər üçün ki-, çi-, lu-, ru-, i-, isi-, se-, toponimlər və politonomlar üçün isə u-, bu-, bo, le- lokativ ön şəkilçiləri istifadə olunur (məs.; baqandalar – luqandalar – Buqanda; basutolar – sesutolar – Lesoto). Dilləri Konqo-Kordofan ailəsinin Niger-Konqo qrupunun Benue-Konqo yarımqrupuna aiddir.

Elmi və soraq ədəbiyyatda prefikslərin qeyd olunmaması etnos, dil və ölkə adlarının üst-üstə düşməsinə gətirib çıxarır. Bantu dillərində danışan xalqlar mənşəyinə və mədəniyyətinə görə vahid bir qrup təşkil etmirlər. Bu xalqlardan bəziləri erkən siyasi qurumlar yaratmışlar: nyorolarda Kitara, şonalarda Monomotapa, Suahili şəhər-dövlətləri (Kilva, Pate, Mombasa, Lamu, Malindi, Sofala və s.) və Zənzibar sultanlığı; konqolarda Konqo, qandalarda Buqanda, ruandalarda Ruanda, lundalarda Lunda və s. Lakin Bantuların əksəriyyəti müstəmləkəyə qədər ki dövrdə ibtidai cəmiyyətin dağılmasının müxtəlif mərhələlərində olmuşlar. Əsas istehsalat və sosial özəyi əkinçi icma, hakimiyyətin quruluşunun əsas forması – tayfa-icma birliyi və tayfa ittifaqı qalmaq da idi. Dilçilik və arxeoloji məlumatlar müasir Bantuların e.ə. 1-ci minillikdə dəmirlə tanış olan əcdadlarının erkən əkinçilər olduğunu ehtimal etməyə əsas verir. Onlar indiki Kamerun ərazisindən cənuba –tropik meşələr zonasına və bu zonanı dolanaraq cənub-şərqə irəliləməyə başlamışlar. Miqrasiya zamanı Bantular yerli əhalini– ovçuları və yığıcıları (meşə zonasında piqmeylər, Şərqi və Cənub-Şərqi Afrika savannalarında müasir koysan xalqlarının əcdadları) sıxışdırır və assimiliyasiya edirdilər.

Təsərrüfat

Bantu xalqları, əsasən, rütubətli tropik meşənin periferiyasında yerləşən seyrək meşəlik zonada məskunlaşaraq burada dəmir metallurgiyası təsərrüfatı və istehsalını yaymışlar; Bantular Konqo çayı hövzəsində müstəqil mis metallurgiya ocaqlarını yaratmışlar. Bantuların ayrı-ayrı qruplarının miqrasiyası 19-cu əsrin ortalarınadək davam etmişdir. Bantuların ənənəvi mədəniyyətləri Tropik Afrika xalqları üçün səciyyəvidir. 19-cu əsrin sonlarında Bantular üçün qırılıb yandırılmış ərazilərdə toxa əkinçiliyi səciyyəvi idi. Bir çox xalqlarda əkinçi-maldar (sukumalar, tonqalar və b.), yaxud, əsasən, maldar (sutolar, kosalar və b.) təsərrüfat mövcud olmuşdur. Meşə arıçılığı və ovçuluq fəaliyyətlərində mühüm yer tuturdu. Ağac və sümükdən yüksəkkeyfiyyətli məmulat hazırlayırdılar.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • Bantular haqqında məlumat (türkcə)
  • Bantular

İstinadlar

  1. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 3-cü cild: Babilistan – Bəzirxana (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2011. səh. 186–187. ISBN 978-9952-441-07-9.

September 26, 2021
bantular, adamlar, tropik, afrikada, bantu, dillərində, danışan, xalqlar, qrupu, ümumi, sayıtəqribən, dilibantu, dilləriirqizəncidinimüsəlman, xristian, mündəricat, məlumat, məşkunlaşdıqları, ərazilər, qrupları, bantudilli, xalqlar, təsərrüfat, həmçinin, xaric. Bantular a ba ntu adamlar Tropik Afrikada bantu dillerinde danisan xalqlar qrupu Bantular Umumi sayiteqriben 300 mln DiliBantu dilleriIrqizenciDinimuselman xristian Mundericat 1 Melumat 2 Meskunlasdiqlari eraziler 3 En iri qruplari 4 Bantudilli xalqlar 5 Teserrufat 6 Hemcinin bax 7 Xarici kecidler 8 IstinadlarMelumat RedakteUmumi saylari teqriben 300 milyon neferdir 2004 Ekvatorial Cenubi ve Serqi Afrikanin tarixi etnoqrafik vilayetlerinin esas ehalisini teskil edirler Dindarlari muselman ve xristianlardir Enenevi etiqadlarini saxlayanlar da var Bantularin ekseriyyeti Boyuk zenci irqine mensubdurlar Bantularin yasayis meskenleri muxtelif planli iri ve kicik kendler enenevi yasayis ev tipi ise esasen gille suvanmis horme divarlari olan dairevi evlerdir Bantularin enenevi geyimi bel sargisi yaxud deriden ve ya otdan horulmus onlukdur 19 cu esrin sonlarindan avropasayagi geyim yayilmisdir Zengin folklorlari etnogenetik revayetler heyvanlar haqqinda nagillar ve s var Muasir dovletlerin hududlari cercivesinde Bantularin kicik qruplarinin daha iri birliklere etnik konsolidasiyasinin feal prosesi bas verir en cox inkisaf etmis xalqlarda mes kikuyyularda millet tipli birliklerin formalasmasi musahide olunur Meskunlasdiqlari eraziler RedakteSimal en dairesinden 6 Cenubunda Bantularin Afrikasi adlandirilan erazi yasayirlar ve Bantular Ekvatorial Afrikanin Ekvatorial Qvineyasinda Qabonda Konqo Xalq Respublikasinda MAR in cenub qerb erazilerinde Kamerunun qerb ve cenub rayonlarinda hemcinin Konqo Demokratik Respublikasi Anqola ve Zambiyanin boyuk hissesinde meskunlasmislar En iri qruplari RedakteBandularin en iri qruplari dualalar bubeler fernandlar fanqlar fangiler panqveler tekeler batekeler nqalalar banqalalar monqolar tetelalar batetelalar kubalar bakubalar lubalar balubalar lundalar balundalar konqolar bakonqolar ambundular bambundular ovimbundular mbundular cokveler vacokveler luenalar valuenalar loziler baloziler tonqalar batonqalar bembalardir bavembalar Bantudilli xalqlar RedakteCenubi Afrikanin esas hissesinde Anqolanin cenubu Namibiyanin simali CAR in cenubu merkezi serqi ve simal serqi Esvatini Lesoto Zimbabve Botsvananin cenubu ve serqi Mozambikin cenubu ve merkezi rayonlari bantudilli xalqlar zulular amazulular zuluslar kosalar amakosalar kafrlar svaziler amasvaziler ndebeleler aman debeleler matabeleler tsvanalar svanalar becuanlar sutolar basutolar pediler bapediler tsonqalar batsonqalar vendalar bavendalar sonalar masonalar gererolar ovagererolar ovambolar ve basqalari meskunlasmislar Serqi Afrikanin Uqandanin qerbi ve cenubu Keniya ve Tanzaniyanin boyuk hissesi Somalinin cenubu Komor adalari Ruanda Burundi Zambiyanin ve Konqo Demokratik Respublikanin serqi en iri bantudilli xalqlari kikuyyular merular kambalar akambalar luhyalar luyyalar baluhyalar baluyyalar ruandalar banyaruandalar rundiler barundiler qandalar baqandalar soqalar basoqalar nyorolar banyorolar gisular gisular bagisular ciqalar kiqalar baciqalar bakiqalar nyankoleler banyankoleler banyankoreler qusiiler bakisiiler caqqalar caqqalar vacaqqalar nyamveziler vanyamveziler sukumalar vasukumalar sambalalar vasambalalar zaramolar vazaramolar qoqolar vaqoqolar heheler vaheheler benalar vabenalar kinqalar vakinqalar fipalar vafipalar yaolar vayaolar makualar vamakualar malaviler maraviler nyancalar makondeler nqoniler anqoniler ve suahililerdir vasuahililer sonuncularin danisdigi kisuahili dili Tropik Afrikada umum danisiq dilidir teqriben 70 milyon nefer istifade edir Bantularin butun etnonimleri insanlarin xususi zumre gostericilerini bildiren ba va ova ma ama on sekilcileri vasitesile yaranir eyni zamanda linqvonimler ucun ki ci lu ru i isi se toponimler ve politonomlar ucun ise u bu bo le lokativ on sekilcileri istifade olunur mes baqandalar luqandalar Buqanda basutolar sesutolar Lesoto Dilleri Konqo Kordofan ailesinin Niger Konqo qrupunun Benue Konqo yarimqrupuna aiddir Elmi ve soraq edebiyyatda prefikslerin qeyd olunmamasi etnos dil ve olke adlarinin ust uste dusmesine getirib cixarir Bantu dillerinde danisan xalqlar menseyine ve medeniyyetine gore vahid bir qrup teskil etmirler Bu xalqlardan bezileri erken siyasi qurumlar yaratmislar nyorolarda Kitara sonalarda Monomotapa Suahili seher dovletleri Kilva Pate Mombasa Lamu Malindi Sofala ve s ve Zenzibar sultanligi konqolarda Konqo qandalarda Buqanda ruandalarda Ruanda lundalarda Lunda ve s Lakin Bantularin ekseriyyeti mustemlekeye qeder ki dovrde ibtidai cemiyyetin dagilmasinin muxtelif merhelelerinde olmuslar Esas istehsalat ve sosial ozeyi ekinci icma hakimiyyetin qurulusunun esas formasi tayfa icma birliyi ve tayfa ittifaqi qalmaq da idi Dilcilik ve arxeoloji melumatlar muasir Bantularin e e 1 ci minillikde demirle tanis olan ecdadlarinin erken ekinciler oldugunu ehtimal etmeye esas verir Onlar indiki Kamerun erazisinden cenuba tropik meseler zonasina ve bu zonani dolanaraq cenub serqe irelilemeye baslamislar Miqrasiya zamani Bantular yerli ehalini ovculari ve yigicilari mese zonasinda piqmeyler Serqi ve Cenub Serqi Afrika savannalarinda muasir koysan xalqlarinin ecdadlari sixisdirir ve assimiliyasiya edirdiler Teserrufat RedakteBantu xalqlari esasen rutubetli tropik mesenin periferiyasinda yerlesen seyrek meselik zonada meskunlasaraq burada demir metallurgiyasi teserrufati ve istehsalini yaymislar Bantular Konqo cayi hovzesinde musteqil mis metallurgiya ocaqlarini yaratmislar Bantularin ayri ayri qruplarinin miqrasiyasi 19 cu esrin ortalarinadek davam etmisdir Bantularin enenevi medeniyyetleri Tropik Afrika xalqlari ucun seciyyevidir 19 cu esrin sonlarinda Bantular ucun qirilib yandirilmis erazilerde toxa ekinciliyi seciyyevi idi Bir cox xalqlarda ekinci maldar sukumalar tonqalar ve b yaxud esasen maldar sutolar kosalar ve b teserrufat movcud olmusdur Mese ariciligi ve ovculuq fealiyyetlerinde muhum yer tuturdu Agac ve sumukden yuksekkeyfiyyetli memulat hazirlayirdilar 1 Hemcinin bax RedakteHutularXarici kecidler RedakteBantular haqqinda melumat turkce BantularIstinadlar Redakte Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 3 cu cild Babilistan Bezirxana 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2011 seh 186 187 ISBN 978 9952 441 07 9 Menbe https az wikipedia org w index php title Bantular amp oldid 4677062, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.