Balkan dövlətlərinin Balkan müharibələrindən əvvəl və sonrakı sərhədlərini əks etdirən xəritə.
1900-cü illərin əvvəllərindən etibarən Makedoniyada partizan hərəkatının başlanması, ardınca Osmanlı ərazisində baş vermiş "Gənc türklər" inqilabı və Bosniya böhranı Balkanlardakı siyasi vəziyyəti bir xeyli gərginləşdirmişdi. 1911-ci ildə başlamış olan İtaliya-Osmanlı müharibəsi Osmanlı İmperiyasını zəiflətmiş, Balkan dövlətlərini isə daha da ruhlandırmışdır. 13 mart 1912-ci ildə Serbiya və Bolqarıstan krallıqları Rusiya İmperiyasının təsiri altında Avstriya-Macarıstan əleyhinə birgə fəaliyyət göstərmək məqsədilə ittifaq müqaviləsi imzaladı. Həmin müqavilə əslində Avstriya-Macarıstana qarşı imzalansa da, onun gizli maddələrindən birində bu ittifaqın Osmanlı İmperiyası əleyhinə fəaliyyət göstərəcəyi də qeyd olunurdu. Bunun ardınca, Serbiya ilə Monteneqro və Bolqarıstanla Yunanıstan arasında da eyni ikitərəfli ittifaq müqavilələri imzalandı. Bu ittifaq 1912-ci ilin oktyabrında başlamış Birinci Balkan müharibəsində qələbə qazandı və demək olar ki, Osmanlı İmperiyasının Avropada sahib olduğu əraziləri tamamilə işğal etdi. Bu qələbəyə baxmayaraq, ittifaq üzvləri arasındakı fikir ayrılıqları davam edirdi. Nəticədə, 16 iyun 1913-cü ildə Bolqarıstanın keçmiş müttəfiqləri üzərinə hücuma keçməsi ilə birlikdə İkinci Balkan müharibəsi başlandı.
Arxa plan
1908-ci ilin Bosniya böhranı Balkanlarda qüvvələr balansını dəyişdirdi və növbəti hadisələr Balkan İttifaqının yaradılması ilə nəticələndi. Dövri olaraq nəşr olunan "Le Petit Journal" adlı fransız qəzetinin üz qabığı.
1856-cı ildə başa çatmış Krım müharibəsindən sonra Rusiya fikirləşirdi ki, digər böyük dövlətlər onun Aralıq dənizinə çıxış əldə etməsinə qarşı çıxmaz. Nəticədə, Rusiya İmperiyası Balkan yarımadasında yerləşən dost və müttəfiq dövlətlərlə birbaşa əlaqə yaratmaq məqsədilə işğalçı hərəkətlərə başladı. Həmin dövrdən etibarən Rusiya xarici siyasətinin əsasını təşkil edən panslavizm hərəkatı Rusiyada çar rejiminin hakimiyyətdən düşdüyü 1917-ci ilə qədər davam etdi. 1877-1878-ci illərdə baş vermiş Rusiya-Osmanlı müharibəsində qalib gələn ruslar Osmanlı İmperiyasından vassal asılılığı olan muxtar bolqar knyazlığının yaradılmasına nail oldu. Oxşar şəkildə, 1876-cı ildə serbləri türklərin əlində məhv olmaqdan xilas edən Rusiya Osmanlı İmperiyasına Serbiyanın müstəqilliyinin tanınması və iki ildən sonra ərazisinin genişləndirilməsi ilə bağlı təzyiq göstərdi və istəyinə nail oldu. Buna baxmayaraq, hər iki dövlət Rusiyanın himayəsini qəbul etsə də, fərqli milli arzulara sahib olan serblər və bolqarlar arasında qısamüddətli müharibə baş verdi. Balkanlarda öz nüfuzunu möhkəmləndirmək fikrində olan ruslar bu ərazidə "slavyan bloku" yaradaraq, bu blokdan Avstriya-Macarıstan və Osmanlı dövlətlərinə qarşı istifadə etməyə başladı. Rus diplomatiyası Serbiya və Bolqarıstana təzyiq göstərərək onları bir-birinə qarşı güzəştə getməyə və ittifaq formalaşdırmağa dəvət etdi.
Rusiyanın serblər və bolqarlara göstərdiyi təzyiqdən başqa, 1911-ci ildə Osmanlı hakimiyyətinə qarşı baş vermiş alban üsyanı da ittifaqın yaradılmasını sürətləndirən amillərdən oldu. Serbia və Bolqarıstan arasındakı danışıqların inkişaf etməsi ilə paralel şəkildə alban üsyanı da uğurlu oldu. 1912-ci ilin may ayında üsyançı albanların Skopyeni ələ keçirməsi və Monastır istiqamətində irəliləməsi nəticəsində Osmanlı dövləti 1912-ci ilin iyun ayında Albaniyanın muxtariyyətini tanımalı oldu. 1908-ci ilin oktyabrında Bosniyə və Herseqovinanın Avstriya-Macarıstan tərəfindən işğal olunması nəticəsində Serbiyanın şimala doğru sahəsini genişlətmək imkanları əldən çıxdı və yeganə genişləmə istiqaməti kimi cənub qaldı. Həmin istiqamətdə isə Albaniya vilayətinin formalaşması serblər üçün fəlakətli oldu. Bu səbəblə serblər alban dövlətinin yaradılmasına qarşı çıxış etdilər. Serbiya və Bolqarıstan arasındakı son razılaşmaya əsasən Osmanlı İmperiyasına qarşı baş verəcək müharibədə qalib gələcəkləri halda Kriva Palanka-Oxrid xəttinin cənubunda qalan bütün Makedoniya ərazisi Bolqarıstana verilməli idi. İkitərəfli müqavilənin digər bəndlərinə görə müttəfiqlər Osmanlıya qarşı müharibədə qalib gələcəkləri halda Kriva Palanka-Oxrid xəttinin şimalında qalan Makedoniya əraziləri, Kosova və müasir Albaniya ərazisinin şimal hissəsi Serbiyaya verilməli idi ki, bununla da serblər Adriatik dənizinə birbaşa çıxış əldə edəcəkdi. Mahiyyət etibarilə Serbiya Albaniyanı əldə etmək qarşılığında Makedoniyanı güzəştə getmək məcburiyyətində qalmışdı ki, bu məsələ də 1913-cü ilin payızında ittifaqın dağılması zamanı mühüm rol oynamışdı.
1878-ci ildə başa çatmış Rusiya-Osmanlı müharibəsi nəticəsində rusların dəstəyi ilə yenidən müstəqillik əldə edən Bolqarıstanın Osmanlı ilə əlaqədar uzunmüddətli siyasəti var idi. Şərqi Rumelinin öz ərazisinə birləşdirilməsi məqsədilə təşkil olunan uğurlu dövlət çevrilişindən sonra, Osmanlının nəzarətində olan çoxmillətli Makedoniya (uzun əsrlər boyunca millət adından daha çox inzibati bölgə adı kimi istifadə olunmuşdur) bölgəsində Daxili Makedoniya İnqilabi Təşkilatı adında azadlıq təşkilatı yaradıldı. Bu təşkilat öz çıxışlarında "Makedoniya əhalisinin" azadlığını qarşısına məqsəd qoyduğunu və şovinizmə meylli olmadıqlarını bildirirdi. Əslində isə bu təşkilat bolqarlar tərəfindən Frakiya və Makedoniya bölgələrinin yeni muxtar dövlətə birləşdirilməsi məqsədilə yaradılmışdı. İlkin uğurlarından sonra, Serbiya və xüsusilə Yunanıstan bu təşkilatın məqsədini başa düşdükdən sonra bolqarlar və yunanlar tərəfindən dəstəklənən silahlı qruplaşmalar arasında Makedoniya ərazisində toqquşmalar baş verdi. Bu münaqişə yalnız Osmanlı İmperiyasında "Gənc türklər" hərəkatı hakimiyyətə yüksəldikdən sonra başa çatdı. Belə ki, hakimiyyətə gələn gənc türklər Osmanlı ərazisində yaşayan bütün insanlara dinindən və milliyətindən asılı olmayaraq eyni hüquqlar veriləcəyini və islahatların baş tutacağına söz verməsindən sonra bu münaqişə də başa çatdı. Bu hadisədən sonra Bolqarıstan işğalçı siyasətini başqa üsulla davam etdirməyi qərara aldı və bu məqsədlə böyük ordu təşkil etməyə başladı. Buna baxmayaraq, bu da aydın məsələ idi ki, Bolqarıstan Osmanlıya qarşı başlayacağı müharibədə tək başına qalib gələ bilməyəcəyi bəlli idi. Bolqarıstanla Serbiya arasında imzalanmış ittifaq müqaviləsinə əsasən serb qoşunları Makedoniyanın ələ keçirilməsində iştirak etməli idi, bolqar qoşunları isə Frakiya bölgəsində yerləşən Ədirnə və İstanbul şəhərlərinin işğalını qarşısına məqsəd qoymuşdu.
1909-cu ilin avqustunda Yunanıstanda ordu zabitlərinin həyata keçirdiyi dövlət çevrilişi nəticəsində Elefterios Venizelosun rəhbərliyi altında daha tərəqqipərvər hökumət hakimiyyətə gəlmişdi. Hakimiyyətə gələn bu yeni qüvvələr Krit məsələsini Yunanıstanın xeyrinə həll etməyə və 1897-ci ildə Osmanlıya məğlub olmalarının əvəzini çıxmağa çalışırdı. Yunanıstanın ittifaqa daxil olması ilə bağlı danışıqların getdiyi bir vaxtda Bolqarıstan tərəfi Serbiyaya döyüşəcəyi qarşılığında verəcəyi ərazi öhdəliyini aşağı effektivliyə sahib yunan ordusuna da vermək niyyətində deyildi. Bolqarıstan rəhbərliyinin hərbi planlamalarına və hesablamalarına görə onların məhdud sayda olan qüvvəsi Makedoniya cəbhəsində ərazinin böyük hissəsini ələ keçirmək və Saloniki şəhərini də yunanlardan daha əvvəl ələ keçirmək iqtidarında idi. Yunanıstanın Balkan ittifaqına daxil olması digər müttəfiqlər üçün də vacib məsələ idi. Belə ki, Yunanıstan Balkan dövlətləri arasında güclü donanmaya sahib olan yeganə ölkə idi və buna görə də Osmanlı qoşunlarının Asiyadan dəniz vasitəsilə Avropaya daşınmasına mane ola bilərdi. Sofiya şəhərində danışıqlarda iştirak edən yunan səfir Yunanıstanın ittifaqa daxil olması ilə bağlı belə demişdi: "Yunanıstan bu müharibə üçün 600,000 nəfər səfərbər edə bilər. Bunlardan 200,000-i quruda gedən döyüşlərdə iştirak etməli və qalan 400,000 nəfərlik hissəsi isə türklərin Saloniki və Gelibolu arasına dəniz vasitəsilə qoşun göndərməsinin qarşısını alacaqdı."
Ərazi baxımından çox kiçik olmasına baxmayaraq, Serbiyanın yaxın müttəfiqi olan Monteneqro ittifaqın ikinci sinif üzvü kimi qəbul olunurdu.
Balkan ittifaqının formalaşmasına kömək edən faktlardan biri də Osmanlı ordusunun aşkar effektivsizliyi idi. İtaliya qoşunlarının Tripolitaniyanı işğal etmək cəhdlərindən sonra Osmanlılar bir il müddətinə (29 sentyabr 1911-ci ildən 18 oktyabr 1912-ci ilə qədər) Liviya üzərində İtaliya ilə müharibə etmişdi. İtalyanların kiçik irəliləyişlər əldə etməsinə baxmayaraq, yerli liviyalılar tərəfindən dəstəklənən Osmanlı qoşunları gözlənilməz müqavimət göstərsə də, Osmanlı dövləti bu müharibədən tükənmiş vəziyyətdə çıxdı. Buna əlavə olaraq, İtaliyanın yunanlar tərəfindən məskunlaşmış Dodekanes adalarını (on iki ada) işğal etməsi Yunanıstanın gələcəkdə Osmanlı ilə müharibədən kənarda qalmayacağı mənasına gəlirdi.
Böyük güclərin reaksiyası
Balkan dövlətlərinin hərbi ittifaqını əks etdirən afişa, 1912-ci il.
Rəsmi şəkildə Avropanın böyük dövlətləri arasında Osmanlı İmperiyasının ərazi bütövlüyü ilə bağlı konsensus olsa da, qeyri-rəsmi halda həmin dövlətlərin hər biri maraqların toqquşduğu bu əraziyə müxtəlif formada yanaşırdı.
Rusiya İmperiyası Balkan ittifaqının formalaşdırılmasında əsas qüvvə hesab olunurdu və onlar bu ittifaqdan Avropadakı əsas rəqiblərindən biri olan Avstriya-Macarıstan İmperiyasına qarşı baş tutacaq gələcək müharibədə istifadə etmək fikrində idi. Lakin, ruslar bu ittifaqın üzvlərindən biri olan Bolqarıstanın Frakiya və İstanbulla bağlı planlarından xəbərdar deyildi. Hansı ki, həmin ərazilərlə bağlı Rusiyanın uzunmüddətli planları var idi və öz müttəfiqləri olan Fransa və Böyük Britaniya ilə əldə etdiyi gizli razılaşmaya əsasən Birinci dünya müharibəsindəİttifaq dövlətlərinə qarşı müharibədə iştirak etmək qarşılığında bu ərazilər mükafat olaraq ruslara verilməli idi.
Fransa 1912-ci ildə özünü Almaniyaya qarşı müharibəyə hazır hiss etmirdi və öz müttəfiqi Rusiyaya açıq şəkildə bildirmişdi ki, onlar Rusiya ilə Avstriya-Macarıstan arasında Balkan ittifaqının hərəkətlərinə görə baş verəcək müharibədə iştirak etmək fikrində deyil. Fransa tamamilə Balkan ittifaqının yaradılmasının əleyhinə çıxış edirdi. Buna baxmayaraq, fransızlar Britaniya ilə birlikdə Balkanlarda münaqişənin yaranmasının qarşısını ala bilmədi.
Britaniya İmperiyası bir tərəfdən rəsmi şəkildə Osmanlı İmperiyasının ərazi bütövlüyünün qorunmasının tərəfdarı olduğunu bildirsə də, digər tərəfdən regionda Rusiyanın təsir dairəsini məhdudlaşdırmaq məqsədilə Yunanıstanın Balkan ittifaqına daxil olması ilə bağlı gizli danışıqlar aparırdı. Eyni zamanda, onlar Bolqarıstanı Frakiyanı ələ keçirmək məsələsində daha da ruhlandıraraq onların bu bölgəni ruslardan daha tez ələ keçirməsinə səy göstərirdi.
Avstriya-Macarıstan İmperiyasıAdriatik dənizinə çıxış əldə etmək uğrunda mübarizə aparırdı və hər hansı başqa dövlətin bu ərazidə genişlənməyinin tamamilə əleyhinə çıxış edirdi. Eyni zamanda, onların imperiyanın əhalisinin əksəriyyətinin slavyanlardan ibarət olan bölgələrində ciddi daxili problemləri var idi. Belə ki, Avstriya-Macarıstan İmperiyasında yaşayan slavyanlar alman-macar hakimiyyətinə qarşı mübarizə aparırdı. Bosniyanı işğal etmək niyyətini gizlətməyən Serbiya Rusiyanın bölgədəki əsas müttəfiqi hesab olunurdu və Avstriyanın slavyan əhalisindən onlara qarşı istifadə edirdi.
Artıq Osmanlı İmperiyasının daxili məsələlərinə aşkar şəkildə müdaxilə edən Almaniya isə rəsmi şəkildə Osmanlının əleyhinə istənilən müharibəyə qarşı idi. Almanlar Bolqarıstanı da İttifaq dövlətləri sırasına daxil etmək niyyətində idi.
Osmanlı İmperiyasının zəiflədiyi və daxili məsələlərlə mübarizə apardığı bir vaxtda Balkan İttifaqı ələ düşmüş bu imkanı qaçıra bilməzdi. Müttəfiq hökumətlər öz hərbi və diplomatik hazırlıqlarını intensivləşdirmişdi. Sentyabrın son günləri ərzində artıq Balkan dövlətləri və Osmanlı İmperiyası öz ordularını müharibəyə hazır vəziyyətə gətirmişdi. 8 oktyabr 1912-ci ildə Monteneqronun müharibə elan etməsi ilə birlikdə Birinci Balkan müharibəsi başladı. Digər üç Balkan dövləti isə 13 oktyabrda Osmanlı hökumətinə ultimatum göndərdi və 17 oktyabrda müharibə elan etdi.
Müharibə nəticəsində ardıcıl qələbələr qazanan birləşmiş Balkan orduları Osmanlı İmperiyasının Avropadakı gücünü zədələməyi bacarmışdı. Buna baxmayaraq, ittifaqın qalibiyyəti qısa ömürlü oldu. Birinci Balkan müharibəsində müttəfiqlərin qalibiyyət əldə etməsinə baxmayaraq, bu dövlətlər arasındakı fikir ayrılıqları, xüsusilə də Makedoniyanın bölüşdürülməsi məsələsində davam edirdi. Getdikcə artan fikir ayrılıqları Balkan ittifaqının parçalanması ilə nəticələndi. Keçmiş müttəfiqlərdən biri olan Bolqarıstanın asan qələbə qazanmaq ümidi ilə Serbiya və Yunanıstan üzərinə hücuma keçməsi ilə birlikdə İkinci Balkan müharibəsi başlandı. Serb və yunan orduları bolqarların hücumunun qarşısını alaraq, əks-hücumla Bolqarıstanın içərilərinə doğru irəliləməyə başladı. Vəziyyətdən uğurla istifadə edən Osmanlı İmperiyası və Rumıniya da Bolqarıstanın bir hissəsini ələ keçirdi. Bu müharibədən sonra imzalanmış sülh müqaviləsi nəticəsində Şərqi Frakiya Osmanlıya, Makedoniyanın çox hissəsi isə Yunanıstana birləşdirildi. Məğlub olan Bolqarıstan beləliklə Birinci dünya müharibəsi zamanı İttifaq dövlətləri tərəfində döyüşməyə qərar verdi, digər Balkan dövlətləri (Serbiya, Yunanıstan və Rumıniya) isə Antanta tərəfdən müharibəyə cəlb olundu.
Müharibə ərzində Yunanıstan kralı I Georq Saloniki şəhərində Aleksandros Şinas tərəfindən qətlə yetirildi. Bu hadisə yunanların xarici siyasət xəttinin dəyişməsi ilə nəticələndi. Yeni kral I Konstantin atasından fərqli olaraq almanlarla tərəfdaş olmaq niyyətində idi və ölkəni Birinci dünya müharibəsi zamanı neytral mövqedə tutmaq istəyirdi. Birinci dünya müharibəsinin başlaması və Antantanın Makedoniya ərazisinə hərbi müdaxilə etməsi ilə birlikdə Yunanıstan kralı və baş nazir arasındakı münaqişə kəskin vəziyyət aldı. Yunanıstandakı münaqişəli vəziyyət 11 iyun 1917-ci ildə I Konstantinin vəzifəsindən imtina etməsi ilə birlikdə dəyişdi və Yunanıstan Antanta tərəfdən müharibəyə qoşuldu.
Balkan müharibələri Rusiya-Bolqarıstan ittifaqının dağılması ilə nəticələndi. Beləliklə, Serbiya və Monteneqro Rusiyanın bu mühüm regionda yeganə müttəfiqləri olaraq qaldı.
"Wars of the World; First Balkan War 1912-1913". OnWar.com. 16 dekabr 2000. İstifadə tarixi: 2019-03-23.
Crampton (1987) Crampton, Richard (1987). A short history of modern Bulgaria. Cambridge University Press. səh. 62. ISBN978-0-521-27323-7.
. cnparm.home.texas.net/Wars/BalkanCrises. August 14, 2009. 2003-11-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-23.
Tuminez, Astrid S. (2000). Russian nationalism since 1856: ideology and the making of foreign policy. Rowman & Littlefield Publishers, Inc. səh. 89. ISBN978-0-8476-8884-5.
Frucht, Richard C. (2005). Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture. ABC-CLIO. 538–9. ISBN978-1-57607-801-3.
Emile Joseph Dillon, "The Inside Story of the Peace Conference", Ch. XV
Stowell, Ellery Cory (2009). The Diplomacy Of The War Of 1914: The Beginnings Of The War (1915). Kessinger Publishing, LLC. səh. 94. ISBN978-1-104-48758-4.
Xarici keçidlər
The Formation of the Balkan Alliance of 1912, Mount Holyoke College.
First Balkan War 1912-1913, OnWar.com
Avqust 02, 2021
balkan, ittifaqı, balkan, ittifaqı, 1912, ildə, şərqi, pravoslav, krallıqlarına, olan, yunanıstan, bolqarıstan, serbiya, monteneqro, dövlətlərinin, həmin, dövrdə, avropanın, cənub, şərqinin, çox, hissəsinə, nəzarət, edən, osmanlı, imperiyasına, qarşı, yaratdığ. Balkan Ittifaqi 1912 ci ilde Serqi pravoslav kralliqlarina aid olan Yunanistan Bolqaristan Serbiya ve Monteneqro dovletlerinin hemin dovrde Avropanin cenub serqinin cox hissesine nezaret eden Osmanli Imperiyasina qarsi yaratdigi dordterefli ittifaq idi 1 Balkan dovletlerinin Balkan muharibelerinden evvel ve sonraki serhedlerini eks etdiren xerite 1900 cu illerin evvellerinden etibaren Makedoniyada partizan herekatinin baslanmasi ardinca Osmanli erazisinde bas vermis Genc turkler inqilabi ve Bosniya bohrani Balkanlardaki siyasi veziyyeti bir xeyli gerginlesdirmisdi 1911 ci ilde baslamis olan Italiya Osmanli muharibesi Osmanli Imperiyasini zeifletmis Balkan dovletlerini ise daha da ruhlandirmisdir 13 mart 1912 ci ilde Serbiya ve Bolqaristan kralliqlari Rusiya Imperiyasinin tesiri altinda Avstriya Macaristan eleyhine birge fealiyyet gostermek meqsedile ittifaq muqavilesi imzaladi 2 Hemin muqavile eslinde Avstriya Macaristana qarsi imzalansa da onun gizli maddelerinden birinde bu ittifaqin Osmanli Imperiyasi eleyhine fealiyyet gostereceyi de qeyd olunurdu 3 Bunun ardinca Serbiya ile Monteneqro ve Bolqaristanla Yunanistan arasinda da eyni ikiterefli ittifaq muqavileleri imzalandi Bu ittifaq 1912 ci ilin oktyabrinda baslamis Birinci Balkan muharibesinde qelebe qazandi ve demek olar ki Osmanli Imperiyasinin Avropada sahib oldugu erazileri tamamile isgal etdi Bu qelebeye baxmayaraq ittifaq uzvleri arasindaki fikir ayriliqlari davam edirdi Neticede 16 iyun 1913 cu ilde Bolqaristanin kecmis muttefiqleri uzerine hucuma kecmesi ile birlikde Ikinci Balkan muharibesi baslandi Mundericat 1 Arxa plan 2 Boyuk guclerin reaksiyasi 3 Netice 4 Hemcinin bax 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerArxa plan Redakte 1908 ci ilin Bosniya bohrani Balkanlarda quvveler balansini deyisdirdi ve novbeti hadiseler Balkan Ittifaqinin yaradilmasi ile neticelendi Dovri olaraq nesr olunan Le Petit Journal adli fransiz qezetinin uz qabigi 1856 ci ilde basa catmis Krim muharibesinden sonra Rusiya fikirlesirdi ki diger boyuk dovletler onun Araliq denizine cixis elde etmesine qarsi cixmaz Neticede Rusiya Imperiyasi Balkan yarimadasinda yerlesen dost ve muttefiq dovletlerle birbasa elaqe yaratmaq meqsedile isgalci hereketlere basladi Hemin dovrden etibaren Rusiya xarici siyasetinin esasini teskil eden panslavizm herekati Rusiyada car rejiminin hakimiyyetden dusduyu 1917 ci ile qeder davam etdi 4 1877 1878 ci illerde bas vermis Rusiya Osmanli muharibesinde qalib gelen ruslar Osmanli Imperiyasindan vassal asililigi olan muxtar bolqar knyazliginin yaradilmasina nail oldu Oxsar sekilde 1876 ci ilde serbleri turklerin elinde mehv olmaqdan xilas eden Rusiya Osmanli Imperiyasina Serbiyanin musteqilliyinin taninmasi ve iki ilden sonra erazisinin genislendirilmesi ile bagli tezyiq gosterdi ve isteyine nail oldu 5 Buna baxmayaraq her iki dovlet Rusiyanin himayesini qebul etse de ferqli milli arzulara sahib olan serbler ve bolqarlar arasinda qisamuddetli muharibe bas verdi Balkanlarda oz nufuzunu mohkemlendirmek fikrinde olan ruslar bu erazide slavyan bloku yaradaraq bu blokdan Avstriya Macaristan ve Osmanli dovletlerine qarsi istifade etmeye basladi Rus diplomatiyasi Serbiya ve Bolqaristana tezyiq gostererek onlari bir birine qarsi guzeste getmeye ve ittifaq formalasdirmaga devet etdi Rusiyanin serbler ve bolqarlara gosterdiyi tezyiqden basqa 1911 ci ilde Osmanli hakimiyyetine qarsi bas vermis alban usyani da ittifaqin yaradilmasini suretlendiren amillerden oldu Serbia ve Bolqaristan arasindaki danisiqlarin inkisaf etmesi ile paralel sekilde alban usyani da ugurlu oldu 1912 ci ilin may ayinda usyanci albanlarin Skopyeni ele kecirmesi ve Monastir istiqametinde irelilemesi neticesinde Osmanli dovleti 1912 ci ilin iyun ayinda Albaniyanin muxtariyyetini tanimali oldu 1908 ci ilin oktyabrinda Bosniye ve Herseqovinanin Avstriya Macaristan terefinden isgal olunmasi neticesinde Serbiyanin simala dogru sahesini genisletmek imkanlari elden cixdi ve yegane genisleme istiqameti kimi cenub qaldi Hemin istiqametde ise Albaniya vilayetinin formalasmasi serbler ucun felaketli oldu Bu sebeble serbler alban dovletinin yaradilmasina qarsi cixis etdiler Serbiya ve Bolqaristan arasindaki son razilasmaya esasen Osmanli Imperiyasina qarsi bas verecek muharibede qalib gelecekleri halda Kriva Palanka Oxrid xettinin cenubunda qalan butun Makedoniya erazisi Bolqaristana verilmeli idi Ikiterefli muqavilenin diger bendlerine gore muttefiqler Osmanliya qarsi muharibede qalib gelecekleri halda Kriva Palanka Oxrid xettinin simalinda qalan Makedoniya erazileri Kosova ve muasir Albaniya erazisinin simal hissesi Serbiyaya verilmeli idi ki bununla da serbler Adriatik denizine birbasa cixis elde edecekdi Mahiyyet etibarile Serbiya Albaniyani elde etmek qarsiliginda Makedoniyani guzeste getmek mecburiyyetinde qalmisdi ki bu mesele de 1913 cu ilin payizinda ittifaqin dagilmasi zamani muhum rol oynamisdi Balkan muharibelerinden evvel Balkan Ittifaqinin formalasmasi dovrunde Balkanlarda veziyyet 1878 ci ilde basa catmis Rusiya Osmanli muharibesi neticesinde ruslarin desteyi ile yeniden musteqillik elde eden Bolqaristanin Osmanli ile elaqedar uzunmuddetli siyaseti var idi Serqi Rumelinin oz erazisine birlesdirilmesi meqsedile teskil olunan ugurlu dovlet cevrilisinden sonra Osmanlinin nezaretinde olan coxmilletli Makedoniya uzun esrler boyunca millet adindan daha cox inzibati bolge adi kimi istifade olunmusdur bolgesinde Daxili Makedoniya Inqilabi Teskilati adinda azadliq teskilati yaradildi Bu teskilat oz cixislarinda Makedoniya ehalisinin azadligini qarsisina meqsed qoydugunu ve sovinizme meylli olmadiqlarini bildirirdi Eslinde ise bu teskilat bolqarlar terefinden Frakiya ve Makedoniya bolgelerinin yeni muxtar dovlete birlesdirilmesi meqsedile yaradilmisdi Ilkin ugurlarindan sonra Serbiya ve xususile Yunanistan bu teskilatin meqsedini basa dusdukden sonra bolqarlar ve yunanlar terefinden desteklenen silahli qruplasmalar arasinda Makedoniya erazisinde toqqusmalar bas verdi Bu munaqise yalniz Osmanli Imperiyasinda Genc turkler herekati hakimiyyete yukseldikden sonra basa catdi Bele ki hakimiyyete gelen genc turkler Osmanli erazisinde yasayan butun insanlara dininden ve milliyetinden asili olmayaraq eyni huquqlar verileceyini ve islahatlarin bas tutacagina soz vermesinden sonra bu munaqise de basa catdi Bu hadiseden sonra Bolqaristan isgalci siyasetini basqa usulla davam etdirmeyi qerara aldi ve bu meqsedle boyuk ordu teskil etmeye basladi 6 Buna baxmayaraq bu da aydin mesele idi ki Bolqaristan Osmanliya qarsi baslayacagi muharibede tek basina qalib gele bilmeyeceyi belli idi Bolqaristanla Serbiya arasinda imzalanmis ittifaq muqavilesine esasen serb qosunlari Makedoniyanin ele kecirilmesinde istirak etmeli idi bolqar qosunlari ise Frakiya bolgesinde yerlesen Edirne ve Istanbul seherlerinin isgalini qarsisina meqsed qoymusdu 1909 cu ilin avqustunda Yunanistanda ordu zabitlerinin heyata kecirdiyi dovlet cevrilisi neticesinde Elefterios Venizelosun rehberliyi altinda daha tereqqiperver hokumet hakimiyyete gelmisdi Hakimiyyete gelen bu yeni quvveler Krit meselesini Yunanistanin xeyrine hell etmeye ve 1897 ci ilde Osmanliya meglub olmalarinin evezini cixmaga calisirdi Yunanistanin ittifaqa daxil olmasi ile bagli danisiqlarin getdiyi bir vaxtda Bolqaristan terefi Serbiyaya doyuseceyi qarsiliginda vereceyi erazi ohdeliyini asagi effektivliye sahib yunan ordusuna da vermek niyyetinde deyildi Bolqaristan rehberliyinin herbi planlamalarina ve hesablamalarina gore onlarin mehdud sayda olan quvvesi Makedoniya cebhesinde erazinin boyuk hissesini ele kecirmek ve Saloniki seherini de yunanlardan daha evvel ele kecirmek iqtidarinda idi Yunanistanin Balkan ittifaqina daxil olmasi diger muttefiqler ucun de vacib mesele idi Bele ki Yunanistan Balkan dovletleri arasinda guclu donanmaya sahib olan yegane olke idi ve buna gore de Osmanli qosunlarinin Asiyadan deniz vasitesile Avropaya dasinmasina mane ola bilerdi Sofiya seherinde danisiqlarda istirak eden yunan sefir Yunanistanin ittifaqa daxil olmasi ile bagli bele demisdi Yunanistan bu muharibe ucun 600 000 nefer seferber ede biler Bunlardan 200 000 i quruda geden doyuslerde istirak etmeli ve qalan 400 000 neferlik hissesi ise turklerin Saloniki ve Gelibolu arasina deniz vasitesile qosun gondermesinin qarsisini alacaqdi Erazi baximindan cox kicik olmasina baxmayaraq Serbiyanin yaxin muttefiqi olan Monteneqro ittifaqin ikinci sinif uzvu kimi qebul olunurdu Balkan ittifaqinin formalasmasina komek eden faktlardan biri de Osmanli ordusunun askar effektivsizliyi idi Italiya qosunlarinin Tripolitaniyani isgal etmek cehdlerinden sonra Osmanlilar bir il muddetine 29 sentyabr 1911 ci ilden 18 oktyabr 1912 ci ile qeder Liviya uzerinde Italiya ile muharibe etmisdi Italyanlarin kicik irelileyisler elde etmesine baxmayaraq yerli liviyalilar terefinden desteklenen Osmanli qosunlari gozlenilmez muqavimet gosterse de Osmanli dovleti bu muharibeden tukenmis veziyyetde cixdi Buna elave olaraq Italiyanin yunanlar terefinden meskunlasmis Dodekanes adalarini on iki ada isgal etmesi Yunanistanin gelecekde Osmanli ile muharibeden kenarda qalmayacagi menasina gelirdi Boyuk guclerin reaksiyasi Redakte Balkan dovletlerinin herbi ittifaqini eks etdiren afisa 1912 ci il Resmi sekilde Avropanin boyuk dovletleri arasinda Osmanli Imperiyasinin erazi butovluyu ile bagli konsensus olsa da qeyri resmi halda hemin dovletlerin her biri maraqlarin toqqusdugu bu eraziye muxtelif formada yanasirdi Rusiya Imperiyasi Balkan ittifaqinin formalasdirilmasinda esas quvve hesab olunurdu ve onlar bu ittifaqdan Avropadaki esas reqiblerinden biri olan Avstriya Macaristan Imperiyasina qarsi bas tutacaq gelecek muharibede istifade etmek fikrinde idi 7 Lakin ruslar bu ittifaqin uzvlerinden biri olan Bolqaristanin Frakiya ve Istanbulla bagli planlarindan xeberdar deyildi Hansi ki hemin erazilerle bagli Rusiyanin uzunmuddetli planlari var idi ve oz muttefiqleri olan Fransa ve Boyuk Britaniya ile elde etdiyi gizli razilasmaya esasen Birinci dunya muharibesinde Ittifaq dovletlerine qarsi muharibede istirak etmek qarsiliginda bu eraziler mukafat olaraq ruslara verilmeli idi Fransa 1912 ci ilde ozunu Almaniyaya qarsi muharibeye hazir hiss etmirdi ve oz muttefiqi Rusiyaya aciq sekilde bildirmisdi ki onlar Rusiya ile Avstriya Macaristan arasinda Balkan ittifaqinin hereketlerine gore bas verecek muharibede istirak etmek fikrinde deyil Fransa tamamile Balkan ittifaqinin yaradilmasinin eleyhine cixis edirdi Buna baxmayaraq fransizlar Britaniya ile birlikde Balkanlarda munaqisenin yaranmasinin qarsisini ala bilmedi Britaniya Imperiyasi bir terefden resmi sekilde Osmanli Imperiyasinin erazi butovluyunun qorunmasinin terefdari oldugunu bildirse de diger terefden regionda Rusiyanin tesir dairesini mehdudlasdirmaq meqsedile Yunanistanin Balkan ittifaqina daxil olmasi ile bagli gizli danisiqlar aparirdi Eyni zamanda onlar Bolqaristani Frakiyani ele kecirmek meselesinde daha da ruhlandiraraq onlarin bu bolgeni ruslardan daha tez ele kecirmesine sey gosterirdi Avstriya Macaristan Imperiyasi Adriatik denizine cixis elde etmek ugrunda mubarize aparirdi ve her hansi basqa dovletin bu erazide genislenmeyinin tamamile eleyhine cixis edirdi Eyni zamanda onlarin imperiyanin ehalisinin ekseriyyetinin slavyanlardan ibaret olan bolgelerinde ciddi daxili problemleri var idi Bele ki Avstriya Macaristan Imperiyasinda yasayan slavyanlar alman macar hakimiyyetine qarsi mubarize aparirdi Bosniyani isgal etmek niyyetini gizletmeyen Serbiya Rusiyanin bolgedeki esas muttefiqi hesab olunurdu ve Avstriyanin slavyan ehalisinden onlara qarsi istifade edirdi Artiq Osmanli Imperiyasinin daxili meselelerine askar sekilde mudaxile eden Almaniya ise resmi sekilde Osmanlinin eleyhine istenilen muharibeye qarsi idi Almanlar Bolqaristani da Ittifaq dovletleri sirasina daxil etmek niyyetinde idi Osmanli Imperiyasinin zeiflediyi ve daxili meselelerle mubarize apardigi bir vaxtda Balkan Ittifaqi ele dusmus bu imkani qacira bilmezdi Muttefiq hokumetler oz herbi ve diplomatik hazirliqlarini intensivlesdirmisdi Sentyabrin son gunleri erzinde artiq Balkan dovletleri ve Osmanli Imperiyasi oz ordularini muharibeye hazir veziyyete getirmisdi 8 oktyabr 1912 ci ilde Monteneqronun muharibe elan etmesi ile birlikde Birinci Balkan muharibesi basladi Diger uc Balkan dovleti ise 13 oktyabrda Osmanli hokumetine ultimatum gonderdi ve 17 oktyabrda muharibe elan etdi Netice Redakte Birinci Balkan muharibesinden sonra region dovletlerinin erazi deyisiklikleri Muharibe neticesinde ardicil qelebeler qazanan birlesmis Balkan ordulari Osmanli Imperiyasinin Avropadaki gucunu zedelemeyi bacarmisdi Buna baxmayaraq ittifaqin qalibiyyeti qisa omurlu oldu Birinci Balkan muharibesinde muttefiqlerin qalibiyyet elde etmesine baxmayaraq bu dovletler arasindaki fikir ayriliqlari xususile de Makedoniyanin bolusdurulmesi meselesinde davam edirdi Getdikce artan fikir ayriliqlari Balkan ittifaqinin parcalanmasi ile neticelendi Kecmis muttefiqlerden biri olan Bolqaristanin asan qelebe qazanmaq umidi ile Serbiya ve Yunanistan uzerine hucuma kecmesi ile birlikde Ikinci Balkan muharibesi baslandi Serb ve yunan ordulari bolqarlarin hucumunun qarsisini alaraq eks hucumla Bolqaristanin icerilerine dogru irelilemeye basladi Veziyyetden ugurla istifade eden Osmanli Imperiyasi ve Ruminiya da Bolqaristanin bir hissesini ele kecirdi Bu muharibeden sonra imzalanmis sulh muqavilesi neticesinde Serqi Frakiya Osmanliya Makedoniyanin cox hissesi ise Yunanistana birlesdirildi Meglub olan Bolqaristan belelikle Birinci dunya muharibesi zamani Ittifaq dovletleri terefinde doyusmeye qerar verdi diger Balkan dovletleri Serbiya Yunanistan ve Ruminiya ise Antanta terefden muharibeye celb olundu Muharibe erzinde Yunanistan krali I Georq Saloniki seherinde Aleksandros Sinas terefinden qetle yetirildi Bu hadise yunanlarin xarici siyaset xettinin deyismesi ile neticelendi Yeni kral I Konstantin atasindan ferqli olaraq almanlarla terefdas olmaq niyyetinde idi ve olkeni Birinci dunya muharibesi zamani neytral movqede tutmaq isteyirdi Birinci dunya muharibesinin baslamasi ve Antantanin Makedoniya erazisine herbi mudaxile etmesi ile birlikde Yunanistan krali ve bas nazir arasindaki munaqise keskin veziyyet aldi Yunanistandaki munaqiseli veziyyet 11 iyun 1917 ci ilde I Konstantinin vezifesinden imtina etmesi ile birlikde deyisdi ve Yunanistan Antanta terefden muharibeye qosuldu Balkan muharibeleri Rusiya Bolqaristan ittifaqinin dagilmasi ile neticelendi Belelikle Serbiya ve Monteneqro Rusiyanin bu muhum regionda yegane muttefiqleri olaraq qaldi Hemcinin bax RedakteBirinci Balkan muharibesi Ikinci Balkan muharibesi Birinci dunya muharibesiIstinadlar Redakte Wars of the World First Balkan War 1912 1913 OnWar com 16 dekabr 2000 Istifade tarixi 2019 03 23 Crampton 1987 Crampton Richard 1987 A short history of modern Bulgaria Cambridge University Press seh 62 ISBN 978 0 521 27323 7 Balkan Crises cnparm home texas net Wars BalkanCrises August 14 2009 2003 11 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 03 23 Tuminez Astrid S 2000 Russian nationalism since 1856 ideology and the making of foreign policy Rowman amp Littlefield Publishers Inc seh 89 ISBN 978 0 8476 8884 5 Frucht Richard C 2005 Eastern Europe An Introduction to the People Lands and Culture ABC CLIO 538 9 ISBN 978 1 57607 801 3 Emile Joseph Dillon The Inside Story of the Peace Conference Ch XV Stowell Ellery Cory 2009 The Diplomacy Of The War Of 1914 The Beginnings Of The War 1915 Kessinger Publishing LLC seh 94 ISBN 978 1 104 48758 4 Xarici kecidler RedakteThe Formation of the Balkan Alliance of 1912 Mount Holyoke College First Balkan War 1912 1913 OnWar comMenbe https az wikipedia org w index php title Balkan ittifaqi amp oldid 6077283, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.jpg.html){kind=link}
