Böyük Qafqaz təbii vilayətinin fiziki-coğrafi səciyyəsi
Avqust 13, 2021
Böyük Qafqaz təbii vilayətinin fiziki-coğrafi səciyyəsi -Böyük Qafqaz təbii vilayəti Azərbaycanın şimal-qərbində yerləşir. Cənubdan Qanıx-Əyriçay vadisi, Şirvan və Cənub-Şərqi Şirvan düzləri, şimaldan Rusiya Federasiyası, şərqdən Xəzər dənizi, qərbdən Gürcüstanla əhatələnir. Ərazinin hündürlüyü 4466 m-dən (Bazardüzü dağı) – 27 m-dək (Xəzər dənizi səviyyəsi) dəyişir. Şahdağ (4243 m), Tufandağ (4191 m), Bazaryurd (4116 m) kimi Respublikanın ən hündür zirvələri buradadır. Böyük Qafqaz dağlarının şimal-şərq yamacının ətəkləri ilə Xəzər dənizi arasında Samur-Dəvəçi ovalığı yerləşir. Burada hündürlük 300–500 m (dağətəyi sahədə) ilə −27 m arasında dəyişir. Ərazidə antropogen dövrünün çökmə süxurları geniş yayılmışdır. Şollar düzü zəngin yeraltı su ehtiyatlarına malikdir. Az miqdarda neft çıxarılır. Burada Samur, Qusarçay, Qudyalçay, Vəlvələçay, Gilgilçay, Ataçay və b. axır, Samur-Abşeron kanalı uzanır. Çəmən-meşə, bataqlıq-çəmən, boz-çəmən, şabalıdı, qəhvəyi dağ-meşə torpaqları yayılmışdır. Palıd, vələs və s. ağaclardan ibarət meşələr yayılır. Qusar yasaqlığı yaradılmışdır. Burada ayı, canavar, tülkü, çaqqal, meşə dələsi və b. heyvanlara, quşlardan isə kəklik, ördək və s. rast gəlinir.
Böyük Qafqazın Baş Suayrıcı silsilə oroqrafik quruluşa malikdir. Suayrıcı silsilədən cənuba və şimala bir sıra köndələn və qısa tirələr ayrılır. Köndələn tirələrin əksərriyəti eyni istiqamətli tektonik qırılmalar üzrə çay dərələrinin əmələ gəlməsi ilə əlaqədar yaranmış və cənubyamacçayları hövzələri arasında suayrıcı təşkil edir. Cənub yamacda qərbdənşərqə bir sıra əsas köndələn tirələr: Qubax, Əyriqüney, Murov, Həmzəqor, Qumbaşı Küpçal, Qaflan, Xanyaylaq, Qazdağ, Fiy, Rüstəmbaz və s. Böyük Qafqaz təbii vilayətdə çökmə mənşəli süxurlar üstünlük təşkil etdiyinə və b.səbəblərə görə sürüşmələr geniş yayılmışdır (şəkil). Ərazi əsasən Yura, Təbaşir, Paleogen, Neogen yaşli süxurlardan təşkil olunmuşdur.
Mineral bulaqlar (Xaşı, Cimi, Xaltan, Qalaaltı, Qax, İlisu və s.), polimetal filizi (Filizçay), neft, Təbii qaz və müxtəlif növ tikinti materialı yataqları vardır.
Oroqrafiyası
Göyçay dərəsindən şərqəcənub yamacının oroqrafiyası dəyişilir. Burada Baş Suayrıcı silsiləyə paralel qısa və ortadağlıq Qovdağ və Niyaldağ silsilələri, Müdrü və Lahıc dağarası çökəklikləri meydana çıxır.
Baş Suayrıcı silsilədən şərqdə Dübrar (2205 m), Aladaş (1371 m) silsilələri və Kəmçi tirəsi yarləşir. Böyük Qafqazın ən mühüm oroqrafik elementlərindən biri Yan silsilədir. Yan silsilə Baş Suayrıcıdan 20 km şimalda ona paralel yerləşir və şimal-qərb cənub-şərq istiqamətdə Şahdağ (4243 m) massivindən Beşbarmaq dağına (440 m) qədər 115 km məsafədə uzanır, Zarat yaxınlığında Boğaz düzənliyinə gömülərək yox olur.
Yan silsilənin şimal-qərbində Qusar maili düzənliyi yerləşir. Şahdağ massivinin şərqdə davamını təşkil edən və eyni süxur qatlarından qurulmuş Mıxtökən silsiləsi ucalır. Bu silsilə Qudyalçay dərəsindən şərqdə kəskin alçalır. Burada yan silsilənin maksimal hündürlüyü 2383 m-ə çatır. Yan silsilənin şərqdə davamını Yerfi, Təklə və Beşbarmaq tirəsi təşkil edir. ŞahdağdanBeşbarmağa qədər 115 km məsafədə Yan silsilənin yüksəkliyi 3700 m azalır. Yan silsiləni Suayrıcı silsilədən dərin Köndələn çay dərələri fərqləndirir və çaylarda (Qusarçay, Qudyalçay, Qaraçay, Ağçay, Vəlvələçay, Gilgilçay, Ataçay və b.) kəsilərək parçalanır.
Baş Suayrıcı silsilə ilə Yan silsilə arasında dağdaxili çökəkliklər
Baş Suayrıcı silsilə ilə Yan silsilə arasında dağdaxili çökəkliklər olan Şahdüzü, Xınalıq, Yerfi-Qonaqkənd, Xaltan, Gilgilçay, Tıxçay və b. yerləşir. Yan silsiləyə nisbətən alçaq və orta dağlıqda yerləşən bir sıra asimmetrik quruluşda Qafqaz istiqamətli çayarası köndələn tirələr yerləşir – qərbdə Böyük Suval (1500–1900 m), şərqdə Qaynarca tirələri (500–700 m). Burada bir sıra kiçik çökəkliklərə rast gəlinir – Rustov, Xələflər və b. Şimal-şərqdə Samur çayı və Vəlvələçay arasında 2008 m yüksəkliklərdə böyük çayların qutuvarı terraslı dərələri ilə kəsilmiş Qusar maili düzənliyi yerləşir. Bu maili düzənliklə Xəzər dənizi arasında cənub-şərq istiqamətdə cənuba doğru daralan Samur-Dəvəçi (30–35 km-dən 5–10 km-ə qədər) ovalığı vardır.
Cənub yamacda Girdımançay dərəsindən şərqə doğru genişlənən Şamaxı-Qobustan və Abşeron sahələri əmələ qəlir. Bu sahələrinin ən mühüm elementləri qərbdə geniş yaylalar (Gürcüvan, Şamaxı, Mərəzə) və alcaq (Meysəri) tirələrdir. Şamaxı yaylasından şimalda geniş və terraslı çay dərələri ilə kəsilmiş Qızmeydan yaylası (1000–1400 m) yerləşir. Şərqdə bu oroqrafik sahələri Qobustan əvəz edir. Burada qısa və alçaq, asimmetrik quruluşda tirələr (Qayıblar, Şayıblar, Atyal, Nardaran, Böyük Siyəki, Boyanata, Ələt tirələri və b.), sinklinal platolar (Kicəki, Donuzluq, Böyükdaş, Kiçikdaş və s.), çökəkliklər (Ceyrankeçməz, Pirsaat, Torağay, Qaraibad və b.) və çox saylı palçıq vulkanı dağları (Torağay, Otmanbozdağ, Böyük və Kiçik Kənizə, Güzdək Bozdağı və s.) relyefin əsas formalarıdır.
1.Azərbaycan respublikasının coğrafiyası. III cild "Regional coğrafiya".Baki, 2015, s.43
Azərbaycan respublikasının coğrafiyası. III cild "Regional coğrafiya".Bakı, 2015, s.43
Azərbaycan Respublikasının coğrafiyası. III cild "Regional coğrafiya". Oroqrafiya (müəlliflər: Əlizadə E.K., Tarixazər S.Ə.). Bakı, 2015, s.43
Avqust 13, 2021
böyük, qafqaz, təbii, vilayətinin, fiziki, coğrafi, səciyyəsi, böyük, qafqaz, təbii, vilayəti, azərbaycanın, şimal, qərbində, yerləşir, cənubdan, qanıx, əyriçay, vadisi, şirvan, cənub, şərqi, şirvan, düzləri, şimaldan, rusiya, federasiyası, şərqdən, xəzər, dən. Boyuk Qafqaz tebii vilayetinin fiziki cografi seciyyesi Boyuk Qafqaz tebii vilayeti Azerbaycanin simal qerbinde yerlesir Cenubdan Qanix Eyricay vadisi Sirvan ve Cenub Serqi Sirvan duzleri simaldan Rusiya Federasiyasi serqden Xezer denizi qerbden Gurcustanla ehatelenir Erazinin hundurluyu 4466 m den Bazarduzu dagi 27 m dek Xezer denizi seviyyesi deyisir Sahdag 4243 m Tufandag 4191 m Bazaryurd 4116 m kimi Respublikanin en hundur zirveleri buradadir Boyuk Qafqaz daglarinin simal serq yamacinin etekleri ile Xezer denizi arasinda Samur Deveci ovaligi yerlesir Burada hundurluk 300 500 m dageteyi sahede ile 27 m arasinda deyisir Erazide antropogen dovrunun cokme suxurlari genis yayilmisdir Sollar duzu zengin yeralti su ehtiyatlarina malikdir Az miqdarda neft cixarilir Burada Samur Qusarcay Qudyalcay Velvelecay Gilgilcay Atacay ve b axir Samur Abseron kanali uzanir Cemen mese bataqliq cemen boz cemen sabalidi qehveyi dag mese torpaqlari yayilmisdir Palid veles ve s agaclardan ibaret meseler yayilir Qusar yasaqligi yaradilmisdir Burada ayi canavar tulku caqqal mese delesi ve b heyvanlara quslardan ise keklik ordek ve s rast gelinir Boyuk Qafqazin Bas Suayrici silsile oroqrafik qurulusa malikdir Suayrici silsileden cenuba ve simala bir sira kondelen ve qisa tireler ayrilir Kondelen tirelerin ekserriyeti eyni istiqametli tektonik qirilmalar uzre cay derelerinin emele gelmesi ile elaqedar yaranmis ve cenub yamac caylari hovzeleri arasinda suayrici teskil edir Cenub yamacda qerbden serqe bir sira esas kondelen tireler Qubax Eyriquney Murov Hemzeqor Qumbasi Kupcal Qaflan Xanyaylaq Qazdag Fiy Rustembaz ve s 1 Boyuk Qafqaz tebii vilayetde cokme menseli suxurlar ustunluk teskil etdiyine ve b sebeblere gore surusmeler genis yayilmisdir sekil Erazi esasen Yura Tebasir Paleogen Neogen yasli suxurlardan teskil olunmusdur Mineral bulaqlar Xasi Cimi Xaltan Qalaalti Qax Ilisu ve s polimetal filizi Filizcay neft Tebii qaz ve muxtelif nov tikinti materiali yataqlari vardir 2 Mundericat 1 Oroqrafiyasi 2 Bas Suayrici silsile ile Yan silsile arasinda dagdaxili cokeklikler 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidler 5 IstinadlarOroqrafiyasi RedakteGoycay deresinden serqe cenub yamacinin oroqrafiyasi deyisilir Burada Bas Suayrici silsileye paralel qisa ve ortadagliq Qovdag ve Niyaldag silsileleri Mudru ve Lahic dagarasi cokeklikleri meydana cixir Bas Suayrici silsileden serqde Dubrar 2205 m Aladas 1371 m silsileleri ve Kemci tiresi yarlesir Boyuk Qafqazin en muhum oroqrafik elementlerinden biri Yan silsiledir Yan silsile Bas Suayricidan 20 km simalda ona paralel yerlesir ve simal qerb cenub serq istiqametde Sahdag 4243 m massivinden Besbarmaq dagina 440 m qeder 115 km mesafede uzanir Zarat yaxinliginda Bogaz duzenliyine gomulerek yox olur Yan silsilenin simal qerbinde Qusar maili duzenliyi yerlesir Sahdag massivinin serqde davamini teskil eden ve eyni suxur qatlarindan qurulmus Mixtoken silsilesi ucalir Bu silsile Qudyalcay deresinden serqde keskin alcalir Burada yan silsilenin maksimal hundurluyu 2383 m e catir Yan silsilenin serqde davamini Yerfi Tekle ve Besbarmaq tiresi teskil edir Sahdagdan Besbarmaga qeder 115 km mesafede Yan silsilenin yuksekliyi 3700 m azalir Yan silsileni Suayrici silsileden derin Kondelen cay dereleri ferqlendirir ve caylarda Qusarcay Qudyalcay Qaracay Agcay Velvelecay Gilgilcay Atacay ve b kesilerek parcalanir Bas Suayrici silsile ile Yan silsile arasinda dagdaxili cokeklikler RedakteBas Suayrici silsile ile Yan silsile arasinda dagdaxili cokeklikler olan Sahduzu Xinaliq Yerfi Qonaqkend Xaltan Gilgilcay Tixcay ve b yerlesir Yan silsileye nisbeten alcaq ve orta dagliqda yerlesen bir sira asimmetrik qurulusda Qafqaz istiqametli cayarasi kondelen tireler yerlesir qerbde Boyuk Suval 1500 1900 m serqde Qaynarca tireleri 500 700 m Burada bir sira kicik cokekliklere rast gelinir Rustov Xelefler ve b Simal serqde Samur cayi ve Velvelecay arasinda 2008 m yuksekliklerde boyuk caylarin qutuvari terrasli dereleri ile kesilmis Qusar maili duzenliyi yerlesir Bu maili duzenlikle Xezer denizi arasinda cenub serq istiqametde cenuba dogru daralan Samur Deveci 30 35 km den 5 10 km e qeder ovaligi vardir Cenub yamacda Girdimancay deresinden serqe dogru genislenen Samaxi Qobustan ve Abseron saheleri emele qelir Bu sahelerinin en muhum elementleri qerbde genis yaylalar Gurcuvan Samaxi Mereze ve alcaq Meyseri tirelerdir Samaxi yaylasindan simalda genis ve terrasli cay dereleri ile kesilmis Qizmeydan yaylasi 1000 1400 m yerlesir Serqde bu oroqrafik saheleri Qobustan evez edir Burada qisa ve alcaq asimmetrik qurulusda tireler Qayiblar Sayiblar Atyal Nardaran Boyuk Siyeki Boyanata Elet tireleri ve b sinklinal platolar Kiceki Donuzluq Boyukdas Kicikdas ve s cokeklikler Ceyrankecmez Pirsaat Toragay Qaraibad ve b ve cox sayli palciq vulkani daglari Toragay Otmanbozdag Boyuk ve Kicik Kenize Guzdek Bozdagi ve s relyefin esas formalaridir Oroqrafik xususiyyetlerine gore Abseron yarimadasinin qerb ve serq hisseleri ferqlenir Yarimadanin qerb hissesi Cenub Serqi Qobustandan ferqlenir Burada relyefin esas formalari akcaq ve qisa tirelerden Sabandag Fatmayi ve b nelbekivari sinklinal plato ve cokekliklerden Guzdek yaylasi Baki muldasi ve s erozion tektonik derelerden Yasamal cokeklerden Ceyranbatan Masazir Boyuk Sor ve b palciq vulkani tepelerinden Lokbata Zigilpiri Keyreki ibaretdir 3 Hemcinin bax RedakteBoyuk Qafqaz Boyuk Qafqaz fiziki cografi vilayetiXarici kecidler RedakteIstinadlar Redakte 1 Azerbaycan respublikasinin cografiyasi III cild Regional cografiya Baki 2015 s 43 Azerbaycan respublikasinin cografiyasi III cild Regional cografiya Baki 2015 s 43 Azerbaycan Respublikasinin cografiyasi III cild Regional cografiya Oroqrafiya muellifler Elizade E K Tarixazer S E Baki 2015 s 43Menbe https az wikipedia org w index php title Boyuk Qafqaz tebii vilayetinin fiziki cografi seciyyesi amp oldid 6076989, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
