fbpx
Wikipedia

Azərbaycanlılar partizan hərəkatında

Avqust 07, 2021

Azərbaycanlılar partizan hərəkatında — İkinci Dünya müharibəsi dövründə azərbaycanlı döyüşçülərin alman faşizminə qarşı qəhrəmanlıq mübarizəsi.

SSRİ-də alman faşizminə qarşı partizan hərəkatının təşkili

SSRİ XKS və ÜİK(b)MK-nın 1941-ci il 29 iyun tarixli direktivlərində və ÜİK(b)MK-nın 1941-ci il 19 iyul tarixli "Alman ordularının arxasında mübarizənin təşkili haqqında" qərarında, bir sıra digər qərar və direktivlərində müvəqqəti işğal edilmiş rayonlarda düşmən və onun əlaltıları üçün dözülməz şərait yaratmaq, süvari və piyada partizan dəstələri təşkil etmək, işğalçılara qarşı bütün mübarizə formalarına rəhbərlik etmək üçün gizli partiya təşkilatları şəbəkəsi yaratmaq və genişləndirmək vəzifələri müəyyən olunmuşdu. Böyük Vətən müharibəsinin ilk aylarında sovet ordusunun bir sıra uğursuzluğu nəticəsində xeyli sovet döyüşçüsü düşmən tərəfindən əsir alınmışdı. Lakin dözülməz əzab və işgəncələr, təbliğat və təxribat onların böyük əksəriyyətinin iradəsini qıra bilməmiş, faşizmə qarşı mübarizədən çəkindirməmişdi. Mükəmməl hərbi təlim və təcrübəyə malik olan bu döyüşçülər əsir düşərgələrindən qaçaraq partizan dəstələrinə qoşulurdular.

Azərbaycanlı döyüşçülər partizan hərəkatında

Azərbaycan döyüşçüləri Pskov, Tula, Krasnodar, Kalinin və Rusiyanın başqa işğal olunmuş vilayətlərində gedən partizan hərəkatında da iştirak etmişlər. Kalinin vilayətindəki Liza Çaykina adına partizan briqadasının qərargah rəisi İsmayıl Əlibala oğlu Əliyevin rəhbərliyi altında 1942-ci ilin dekabrında partizanlar Çernoyarovo kəndində düşmən qarnizonunu darmadağın etmiş və satqınlardan təşkil edilmiş polis dəstəsini, xeyli hərbi sursat ələ keçirmişdi. Quduzlaşmış faşist komandanlığı 1943-cü ilin mart-aprel aylarında Kalinin partizanlarına divan tutmaqdan ötrü güclü cəza dəstələri ayırmışdı. Aprelin 16-dan 23-ə kimi İ.Əliyevin rəhbərliyi altında xalq intiqamçıları qeyri-bərabər döyüşə girmiş, düşmənin xeyli canlı qüvvəsini məhv etmişdilər. Lakin aprelin 23-də İ.Ə.Əliyev Kudeveri kəndi ətrafında düşmən mühasirəsini yarıb çıxarkən qəhrəmanlıqla həlak olmuşdu.

Belorusiya ərazisində

Böyük Vətən müharibəsi illərində partizan hərəkatının geniş vüsət aldığı respublikalardan biri də Belorusiya SSR idi. Bu respublikanın ərazisindəki partizan hərəkatında Sovet İttifaqının bütün xalqlarının nümayəndələri ilə birlikdə azərbaycanlı döyüşçülər də yadelli işğalçılara qarşı mətanətlə vuruşurdular. Onlar sadəcə partizan hərəkatının iştirakçısı olmayıb, eyni zamanda xalq intiqamçılarının düşmənə qarşı mübarizəsinin təşkilində fəal çalışırdılar. Brest vilayətindəki partizan hərəkatında Q.A.Abbasov, M.Y.Abdullayev, M.A.Əliyev, İ.M.İsmayılov və başqaları fəal iştirak etmişdilər. Dmitrov adına partizan dəstəsinin tərkibində iki ildən artıq vuruşan Qurban Abbas oğlu Abbasov Belorusiya partizanları ilə birlikdə faşistlərin cəbhəyə canlı qüvvə, texnika və hərbi sursat aparan beş qatarının qəzaya uğradılmasında, iki avtomobilinin yandırılmasında, 40 kilometr rabitə xəttinin sıradan çıxarılmasında, iki körpünün və bir zavodun partladılmasında fərqlənmişdi.

1942-1943-cü illərdə Brest vilayətinin Jabinsk rayonunda fəaliyyət göstərən M.Çernyak adına partizan dəstəsinin vzvod və rota komandiri kommunist M.A.Əliyev öz döyüşçüləri ilə 20 dəfə faşist qarnizonu ilə döyüşə girmiş, hitlerçilərin yaşadığı 7 binanı dağıtmış, 6 avtomobili yandırmış, 1000 nəfərdən çox əsgər və zabiti məhv etmiş və əsir tutmuş, 50 qatarı qəzaya uğratmışdı.. Baranoviçi vilayətində fəaliyyət göstərən partizan dəstələrinin tərkibində respublikamızın bir çox nümayəndəsi faşistlərlə döyüşlərdə fərqlənmişdir. "Pobeda" partizan dəstəsinin bölmə komandiri Z. M.Qədimovun döyüşçüləri faşistlərin 5 qatarını qəzaya uğratmışdı. Qəza nəticəsində düşmənin 4 parovozu, əsgər və hərbi sursat olan 60 vaqonu məhv edilmiş, 900 hitlerçi ölmüş və yaralanmışdı. Baranoviçi vilayətindəki müxtəlif partizan dəstələrində düşmənə qarşı bir sıra çətin və mürəkkəb əməliyyatların həyata keçirilməsində fərqlənən H.Ə.Əliyev, M.A.İbrahimov, A.H.Məmmədov, Q.M.Musayev, Cabbar Pirağa oğlu və başqalarının rəşadəti dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdi.

1943-cü ilin iyununda Belorusiya K(b)P MK-sı işğal olunmuş ərazilərdə, eyni vaxtda düşmənin dəmir yol relslərini məhv etmək planını irəli sürdü. Mərkəzi Partizan Qərargahı tərəfindən genişləndirilən bu planın həyata keçirilməsinə Leninqrad, Kalinin, Smolensk, Oryol və qismən Ukrayna partizanları da cəlb olundular. 1943-cü il avqustun 3-də başlanan "rels müharibəsi"nin həyata keçirilməsində 73853 nəfər Belorusiya partizanı iştirak etmişdi. "Rels müharibəsi"nin həyata keçirilməsində Azərbaycandan olan bir çox döyüşçülər belorus partizanları ilə birlikdə fəaliyyət göstərmişlər. Həmin döyüşçülərdən Q.A.Abbasov, R.P.Babayev, İ.N.Qocayev, M.M.İsayev, E.Q.İsmayılov, M.B.Hənifəyev, Q.Q.Məmmədov, S.B.Mamin, N.M.Monaxov Belorusiya Mərkəzi Partizan Qərargahının rəisi P.K.Ponomarenkodan şəxsən təşəkkür almış, SSRİ-nin müxtəlif orden və medalları ilə təltif edilmişlər.

Minsk vilayətində də sovet xalqlarının digər nümayəndələri ilə yanaşı, Azərbaycan döyüşçüləri də düşmənə qarşı amansız mübarizə aparırdılar. 1942-ci ilin oktyabrında Borisov şəhər gizli partiya komitəsinin sərəncamı ilə mayor Ələkbər Əliyev "Dyadya Kolya" partizan birləşməsindəki Suvorov adına dəstənin qərargah rəisi, sonralar isə komandiri təyin edilmişdi. Onun rəhbərlik etdiyi partizan dəstəsi düşmənin 11 qatarını, 13 parovozunu, 84 vaqonunu, 9 avtomobilini, bir tankını partlatmış, üç təyyarəsini vurmuş, 7,9 km rabitə xəttini sıradan çıxarmış, Almaniyaya zorla aparılan 400 sovet vətəndaşını azad etmiş, 28 dəfə cəbhə-Berlin xəttini kəsmişdir. Minsk vilayətində Azərbaycandan olan döyüşçülər partizan hərəkatında daha fəal iştirak etmişdilər. Burada Azərbaycan övladları belorus partizanları ilə birlikdə faşistlərin 3000 əsgər və zabitini öldürmüş və yaralamış, 50 qatarını, 63 parovozunu, 230 vaqonunu, 40 avtomobilini, 15 tank və zirehli maşınını, 1500 dəmiryol relsini, 10 körpüsünü partlatmış, 15 rabitə xəttini kəsmiş, 10 km dəmiryol relsini sökmüş və xeyli qənimət ələ keçirmişdilər.

Ukrayna ərazisində

Faşist işğalının ilk günlərində Ukrayna SSR ərazisini partizan hərəkatı bürüdü. Müharibənin ilk ayında Ukrayna K(b)P MK-sı və respublika hökuməti işğal olunmuş rayonlarda 583 partizan dəstəsi, 1700 təxribatçı-qırıcı qrup təşkil etmişdilər. 1941-ci ilin axırlarında respublikada 13 vilayət, 111-dən artıq mahal, şəhər, rayon komitəsi və başqa gizli partiya orqanları düşmən tərəfindən işğal olunmuş ərazilərdə partizan hərəkatına başçılıq edirdilər.

Xarkov vilayəti ərazisində alman faşist işğalçılarına qarşı partizan hərəkatının təşkilində Azərbaycan K(b)P MK-nın üzvü, respublika Ali Sovetinin deputatı V.H.Axundovun böyük xidmətləri olmuşdur. O, Xarkov yaxınlığında faşist qoşunları ilə döyüş zamanı mühasirədən çıxıb gizli partiya təşkilatları ilə əlaqə yarada bilmişdi. V.Axundov 1942-1943-cü illərdə Xarkov vilayətinin Bliznetsk və Lazovoy rayonları ərazisində gizli partizan qruplarının təşkilatçısı və rəhbəri olmuşdur. Onun partizanları əhali arasında antifaşist vərəqələri yayır, düşmənə qarşı mübarizə aparmaq üçün xüsusi zərbə qrupları yaradır, rabitə xətlərini sıradan çıxarır, tez-tez parovoz və vaqonları, dəmiryol körpülərini partladırdılar. V.Axundov 1943-cü ilin yayında Ukrayna uğrunda gedən döyüşlərdə həlak olmuşdu.

Böyük Vətən müharibəsi illərində Ukrayna ərazisində fəaliyyət göstərən bütün partizan dəstə və birləşmələrində Azərbaycan döyüşçüləri faşistlərə qarşı amansız olmuşlar. Ukraynada partizan hərəkatının görkəmli təşkilatçılarından birinin S.A.Kovpakın partizan birləşməsində 20 nəfərdən çox Azərbaycan döyüşçüsü düşmənə qarşı fədakarlıqla vuruşmuşdu. Onlardan Aslan Əliyev, Müslüm Bağırov, Babaş Dadaşov, Vladimir Korastılyov bir sıra çətin və məsul tapşırıqları uğurla yerinə yetirmişlər. A.Əliyevin kəşfiyyatçılar bölməsi düşmənin 250 əsgər və zabitini məhv etmişdi. Bakı neftçisi V.Korastılyov on beş ay düşmən arxasında vuruşmuş, 53 dəfə faşistlərlə döyüşə girmişdi. Pulemyotçu Bağırov bir il düşmən arxasında mübarizə aparmış, faşistlərin 40 əsgərini öldürmüş və 13 atəş nöqtəsini dağıtmışdı. M.Q.Bağırov II dərəcəli Vətən müharibəsi, "Qırmızı Ulduz" ordenləri və I dərəcəli "Vətən müharibəsi partizanı" medalı ilə təltif olunmuşdu.

Böyük Vətən müharibəsi illərində düşmən arxasında fəaliyyət göstərən partizanlar faşistlərə qarşı mübarizədə müxtəlif üsullardan istifadə edirdilər. Bu üsullardan biri də alman əsgəri forması geyib, leqal şəkildə faşistlər arasında kəşfiyyat-təxribat işləri aparmaqdan ibarət idi. X.S.Babanlının rəhbərliyi altında Dnepropetrovsk vilayətində fəaliyyət göstərən azərbaycanlılardan ibarət partizan qrupu da bu mübarizə üsulundan məharətlə istifadə etmiş, nəticədə düşmən xeyli itki vermişdi. Bu qrup sovet-alman cəbhəsindəki həqiqi vəziyyət haqqında 5000 nüsxədən çox vərəqə yaymış, düşmənin bir neçə qatarını qəzaya uğratmış, hərbi sursat saxlanılan anbarlarını, 17 elektrik motorunu partlatmış, Krivoy-Roqun "Oktyabr" mədənindəki kömür şaxtasını su ilə doldurmuşdular.

Müxtəlif vaxtlarda İ.İ.Şitovun, A.K.Nikolayçukun və B.Q.Şanginin komandası altında fəaliyyət göstərən Ternopol partizan birləşməsində 40 nəfərdən çox, M.Naumovun partizan birləşməsindəki dəstəsində 80, N.N.Popudrenkonun rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən "Çerniqov" partizan birləşməsində 70 nəfərədək azərbaycanlı döyüşçü alman işğalçılarına qarşı cəsarətlə vuruşmuşdu. Onlar düşmən əsarətinin məhrumiyyətlərinə dözərək, hitlerçilərə qarşı mübarizəni mətanətlə davam etdirir, əsir düşərgələrində yaradılmış gizli antifaşist təşkilatlarında hərbi əsirlərin qaçıb partizan dəstələrinə qoşulmasına yaxından köməklik göstərirdilər. Aslan İbadov hərbi əsir düşərgəsindən 15 nəfərin qaçmasını təşkil etmiş və əsasən Jitomir vilayətində fəaliyyət göstərən A.M.Qrabçakın partizan birləşməsinə qoşulmuşdu. Onun rəhbərlik etdiyi rota düşmənin bir körpüsünü, 22 qatarını partlatmış, faşistlərin 64 avtomobilini, 500-ə yaxın əsgər və zabitini məhv etmişdi. Partizan birləşməsində bacarıqlı komandir və mahir kəşfiyyatçı kimi tanınan A.İbadov şəxsən 34 hitlerçini öldürmüş, 17-sini əsir almış, iki düşmən avtomobilini və bir dəmir yol körpüsünü partlatmışdı.

Ukraynada xalq intiqamçıları sırasında Azərbaycan respublikasının qadınları da kişilərlə çiyin-çiyinə cəsarətlə vuruşurdular. Hərbi həkim Sara İbrahimova, təxribatçı Alfa Şirazi, Fəridə Nəsrullayeva, Lidiya Drozdova partizan dəstəsində döyüş məharəti nümayiş etdirmişdilər.

Ukrayna ərazisində fəaliyyət göstərən "Şors" partizan dəstəsi Azərbaycan döyüşçülərindən ibarət ən böyük partizan dəstəsi idi. Bu dəstə Ukraynanın Zdolbunov rayonundakı düşərgədən qaçmış hərbi əsirlərdən təşkil edilmişdi. Onlar 1943-cü ilin avqustunda faşist gözətçilərini məhv edərək Slavuta meşələrinə çəkilmiş və xalq intiqamçıları ilə birgə düşmənə qarşı mübarizə aparmışdılar. Dəstə 18 ay ərzində düşmən arxasında 6000 kilometr yol keçmiş, 27 faşist qarnizonu dağıtmış, 2500 hitlerçini öldürmüş, 500 nəfəri əsir almış, 11 şose, dəmir yol körpüsü, 80 avtomobil, 70 neft buruğu, 5 neftayıran zavod, 20 neft anbarı, 8 hərbi yüklü qatar, 22 təyyarə, 2 hərbi anbar, 1 qənd zavodu, 120 hərbi araba məhv etmiş və xeyli qənimət ələ keçirmişdi.

1942-ci ilin sentyabrında Krasnodon şəhərinin gəncləri "Gənc qvardiya" adlı gizli komsomol təşkilatı yaratmışdılar. "Gənc qvardiya"nın fəal üzvlərindən biri Əli Nəsrulla oğlu Dadaşov Sergey Tüleninin rəhbərlik etdiyi "beşliyə" daxil idi, çoxlu əməliyyatda iştirak etmişdi. 1942-ci il noyabrın 6-da gecə Tülenin, Valya Borts, Senya Ostapenko, Radik Yurkin və Əli Dadaşov faşist gözətçilərindən məharətlə yayınaraq, Krasnodon şəhərindəki ən uca binanın üzərinə al bayraq sancmışdılar. 1942-ci il noyabrın axırlarında Ə.Dadaşov bir dəstə gənc qvardiyaçı ilə birlikdə 22 saylı kömür mədənində faşist gözətçisini öldürmüş və hitlerçilərin orada saxladıqları hərbi sursatı aparıb gizli təşkilatın anbarına yığmışdı. 1943-cü il yanvarın 5-də Ə.N.Dadaşov gənc qvardiyaçılarla birlikdə həbs edilmiş, 15 gün gestaponun işgəncələrindən sonra öz rəhbərləri ilə birlikdə vəhşicəsinə güllələnmişdi. Ə.N.Dadaşov ölümündən sonra I dərəcəli Vətən müharibəsi ordeni ilə təltif edilmişdi.

Krım ərazisində

Partizan hərəkatının geniş yayıldığı rayonlardan biri də Krım MSSR-in ərazisi idi. Krımda partizan müharibəsi aparmaq böyük çətinlik törədirdi. Burada güclü düşmən hissələrinin mərkəzləşməsi, geniş yol şəbəkəsi, partizan bazalarının faşist qarnizonları tərəfindən aşkar edilməsi, sovet ordusu hissələri ilə müntəzəm əlaqənin olmaması xalq intiqamçılarının fəaliyyətini mürəkkəbləşdirirdi. Bu çətinliklərə baxmayaraq, 1941-1944-cü illərdə Krım partizanları düşmənin 29 min əsgər və zabitini qırmış, dörd min nəfərini əsir almış, 38 parovozunu, 947 vaqonunu, 2 zirehli qatarını, 13 tankını, 211 topunu, 1940 avtomobilini məhv etmiş və xeyli qənimət ələ keçirmişdilər. Bu əməliyyatlarda digər sovet xalqlarının nümayəndələri ilə birlikdə Azərbaycan döyüşçüləri də fəal iştirak etmişlər. Nurməmməd Əzimov, Hacı Əliyev, Saleh Əsgərov, Əli Məmmədov, Hacı Hüseynov, Mixail Sepatov, Qafur Əyyubov və başqaları partizan dəstələrində düşmənə qarşı fədakarlıqla vuruşurdular.

1942-1943-cü illərdə sovet ordusunun güclü zərbələri altında faşistlərin bütün cəbhə boyu geri çəkilməsi Krım ərazisində də düşmən arxasında partizan hərəkatının daha da genişlənməsinə səbəb olmuşdu. Bu dövrdə yüzlərlə Azərbaycan döyüşçüsü partizan dəstələrində düşmənə qarşı fədakarlıqla vuruşurdu. Z.B.Həbibov, Ə.A.Nağıyev, İ.N.Nəcəfəliyev, V.B.Xəlilov, M.V.Zalov, Q.Ə.Cabbarov, V.Q.Rəcəbov, M.Ə.Çerov, A.Ə.Səfərəliyev bu əməliyyatlarda xüsusilə fərqlənmişlər.

1943-1944-cü illərdə Krımda 11700 nəfər xalq intiqamçısını özündə birləşdirən 33 partizan dəstəsi faşist işğalçılarına qarşı cəsarətlə vuruşurdu. Bunlardan biri də döyüşçülərinin 90 faizi azərbaycanlılardan ibarət olan 8-ci Azərbaycan partizan dəstəsi idi. Bu dəstə yeddi ay faşistlərə qarşı mübarizədə 32 dəfə faşist qarnizonuna və nəqliyyat vasitələrinə hücum etmiş, düşmənin 1225 əsgər və zabitini məhv etmiş, 451 nəfərini əsir almış, 23 avtomobilini partlatmış, 9700 metr rabitə xəttini kəsmiş, qənimət olaraq 7 topunu, 11 minomyotunu, 60 pulemyotunu, 3500 avtomat və tüfəngini, 11000 patronunu ələ keçirmişdi.

Leninqrad (Sankt Peterburq) ərazisində

Azərbaycan döyüşçüləri Leninqrad vilayətində də partizan hərəkatının fəal iştirakçıları olmuşlar. Hələ 1941-1942-ci illərdə N.C.Allahverdiyev, H.C.Axundzadə, H.Ə.Əliyev, R.Z.Əliyev və başqaları partizan qrupu və dəstələrinə rəhbərlik etmişdilər. 1942-ci ilin iyun ayında Leninqrad vilayətinin Dedeviçsk, Oredensk, Olutsk rayonlarında fəaliyyət göstərən partizan dəstəsinə mayor N.Allahverdiyev rəhbərlik etmişdir. Həmin dəstənin tərkibində K.M.Eyvazov, Ə.Ə.Məmmədov, R.Rzayev, İ.S.Süleymanov, N.Ş.Məmmədov, Ə.N.Cəfərov və başqaları vuruşmuşdular. K.M.Eyvazov şəxsən düşmənin iki avtomobilini partlatmış, dəmiryol relsini dağıtmış, rabitə xəttini sıradan çıxarmış və Qrefiya kəndindəki faşist qarnizonunun darmadağın edilməsində fərqlənmişdir. Leninqrad vilayətində partizan hərəkatının fəal iştirakçılarından Q.Q.Qasımov, V.İ.Lukyançenko, Y.V.Novruzov, C.A.Novruzov, M.V.Süleymanov, D.M.Tanrıverdiyev igidlik göstərmişlər.

Pribaltika ərazisində

Azərbaycan partizanları Baltika respublikaları ərazisində də fəaliyyətdə olublar. Baş serjant Qəzənfər Şabanov Latviya SSR-də A.S.Poçonun rəhbərlik etdiyi partizan dəstəsində bir ildən çox vuruşmuş və şəxsən 25 faşist məhv etmişdi. Litva SSR Trakay rayonunda fəaliyyət göstərən "Azad Litva" partizan dəstəsinin döyüşçüsü İ.H.Alxasov silah yoldaşı Pranas Koşatla birlikdə faşistlərlə qeyri-bərabər döyüşə girərək öz canları bahasına xalq intiqamçılarının həyatını xilas etmişdilər.

Estoniya SSR ərazisinə reydə çıxan A.Kozlovun partizan dəstəsinin döyüşçüsü İ.B.Dadaşov 1941-ci il noyabrın 6-da beş nəfər partizanla birlikdə Rakvere şəhəri yaxınlığındakı təyyarə meydanında faşistlərin 16 təyyarəsini yandırmışdı.

Mənbə

  • Alıcanov М. Azərbaycan döyüşçülərinin partizan hərəkatında iştirakı. Bakı, 1975.
  • Mədətov Q. Azərbaycan Böyük Vətən müharibəsində. Bakı, 1965.
  • Бычков Л. Партизанское движение в годы Великой Отечественной войны. М., 1965.
  • Абасов М„ Гритченко А., Зейналов Р. Азербайджан в годы Великой Отечественной войны. Баку, 1990.
  • Великая Отечественная война. М., 1973.
  • Великая Отечественная война Советского Союза 1941-1945 гг. Т. 2, М., 1961.
  • Великая Отечественная война Советского Союза 1941-1945 гг., краткая история. М., 1970

İstinadlar

  1. Azərbaycan EA Xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1975, №2, səh.69.
  2. ↑ MLİ Belorusiya Filialının Partiya Arxivi, f. 3500, s. 19, i. 43, v. 2.
  3. MLİ Belorusiya Filialının Partiya Arxivi, f. 3500, s. 15, i. 29, v. 35
  4. MLİ Belorusiya Filialının Partiya Arxivi, s. 15, i. 51, v. 6.
  5. Azərbaycan EA Xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1975, № 2,səh.63.
  6. Mədətov Q. Azərbaycan Böyük Vətən müharibəsində. Bakı, 1975, səh.63
  7. Azərbaycan EA Xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1975, №2, səh.64
  8. Очерки истории Коммунистической партии Украины.Киев, 1961, стр.494.
  9. MLI Ukrayna Filialının Partiya Arxivi, f. 2, s. 122,i. 7, v. 1-3.
  10. Ukrayna SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Arxivi, f. 1, s. 7, i. 35, v.39.
  11. ↑ Azərbaycan EA Xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1975, №2, səh.66.
  12. Ukrayna SSR Ali Soveti Rəyasət Həyətinin Arxivi, f. 1, s. 7, i. 35, v. 39
  13. Azərbaycan EA Xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1972, №3, səh.2
  14. МLI Ukrayna Filialının Partiya Arxivi, f. 71, s. 1, i. 68, v. 6
  15. Mədətov Q. Göstərilən əsəri, səh.387
  16. Mədətov Q. Göstərilən əsəri, səh.391.
  17. ↑ Македонский М.A. План 2. Над Крымом. Симферополь, 1969, стр.282.
  18. ↑ Azərbaycan EA Xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1975, №2, səh.67.
  19. Azərbaycan EA Xəbərləri (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1975, №2, səh.69
  20. "Коммунист" qəzeti, 20 iyun 1964-cü il
  21. "Вышка" qəzeti, 9 may 1970-ci il.

Avqust 07, 2021
azərbaycanlılar, partizan, hərəkatında, ikinci, dünya, müharibəsi, dövründə, azərbaycanlı, döyüşçülərin, alman, faşizminə, qarşı, qəhrəmanlıq, mübarizəsi, mündəricat, ssri, alman, faşizminə, qarşı, partizan, hərəkatının, təşkili, azərbaycanlı, döyüşçülər, part. Azerbaycanlilar partizan herekatinda Ikinci Dunya muharibesi dovrunde azerbaycanli doyusculerin alman fasizmine qarsi qehremanliq mubarizesi Mundericat 1 SSRI de alman fasizmine qarsi partizan herekatinin teskili 2 Azerbaycanli doyusculer partizan herekatinda 2 1 Belorusiya erazisinde 2 2 Ukrayna erazisinde 2 3 Krim erazisinde 2 4 Leninqrad Sankt Peterburq erazisinde 2 5 Pribaltika erazisinde 3 Menbe 4 IstinadlarSSRI de alman fasizmine qarsi partizan herekatinin teskili RedakteSSRI XKS ve UIK b MK nin 1941 ci il 29 iyun tarixli direktivlerinde ve UIK b MK nin 1941 ci il 19 iyul tarixli Alman ordularinin arxasinda mubarizenin teskili haqqinda qerarinda bir sira diger qerar ve direktivlerinde muveqqeti isgal edilmis rayonlarda dusmen ve onun elaltilari ucun dozulmez serait yaratmaq suvari ve piyada partizan desteleri teskil etmek isgalcilara qarsi butun mubarize formalarina rehberlik etmek ucun gizli partiya teskilatlari sebekesi yaratmaq ve genislendirmek vezifeleri mueyyen olunmusdu Boyuk Veten muharibesinin ilk aylarinda sovet ordusunun bir sira ugursuzlugu neticesinde xeyli sovet doyuscusu dusmen terefinden esir alinmisdi Lakin dozulmez ezab ve isgenceler tebligat ve texribat onlarin boyuk ekseriyyetinin iradesini qira bilmemis fasizme qarsi mubarizeden cekindirmemisdi Mukemmel herbi telim ve tecrubeye malik olan bu doyusculer esir dusergelerinden qacaraq partizan destelerine qosulurdular Azerbaycanli doyusculer partizan herekatinda RedakteAzerbaycan doyusculeri Pskov Tula Krasnodar Kalinin ve Rusiyanin basqa isgal olunmus vilayetlerinde geden partizan herekatinda da istirak etmisler Kalinin vilayetindeki Liza Caykina adina partizan briqadasinin qerargah reisi Ismayil Elibala oglu Eliyevin rehberliyi altinda 1942 ci ilin dekabrinda partizanlar Cernoyarovo kendinde dusmen qarnizonunu darmadagin etmis ve satqinlardan teskil edilmis polis destesini xeyli herbi sursat ele kecirmisdi Quduzlasmis fasist komandanligi 1943 cu ilin mart aprel aylarinda Kalinin partizanlarina divan tutmaqdan otru guclu ceza desteleri ayirmisdi Aprelin 16 dan 23 e kimi I Eliyevin rehberliyi altinda xalq intiqamcilari qeyri beraber doyuse girmis dusmenin xeyli canli quvvesini mehv etmisdiler Lakin aprelin 23 de I E Eliyev Kudeveri kendi etrafinda dusmen muhasiresini yarib cixarken qehremanliqla helak olmusdu 1 Belorusiya erazisinde Redakte Boyuk Veten muharibesi illerinde partizan herekatinin genis vuset aldigi respublikalardan biri de Belorusiya SSR idi Bu respublikanin erazisindeki partizan herekatinda Sovet Ittifaqinin butun xalqlarinin numayendeleri ile birlikde azerbaycanli doyusculer de yadelli isgalcilara qarsi metanetle vurusurdular Onlar sadece partizan herekatinin istirakcisi olmayib eyni zamanda xalq intiqamcilarinin dusmene qarsi mubarizesinin teskilinde feal calisirdilar Brest vilayetindeki partizan herekatinda Q A Abbasov M Y Abdullayev M A Eliyev I M Ismayilov ve basqalari feal istirak etmisdiler 2 Dmitrov adina partizan destesinin terkibinde iki ilden artiq vurusan Qurban Abbas oglu Abbasov Belorusiya partizanlari ile birlikde fasistlerin cebheye canli quvve texnika ve herbi sursat aparan bes qatarinin qezaya ugradilmasinda iki avtomobilinin yandirilmasinda 40 kilometr rabite xettinin siradan cixarilmasinda iki korpunun ve bir zavodun partladilmasinda ferqlenmisdi 2 1942 1943 cu illerde Brest vilayetinin Jabinsk rayonunda fealiyyet gosteren M Cernyak adina partizan destesinin vzvod ve rota komandiri kommunist M A Eliyev oz doyusculeri ile 20 defe fasist qarnizonu ile doyuse girmis hitlercilerin yasadigi 7 binani dagitmis 6 avtomobili yandirmis 1000 neferden cox esger ve zabiti mehv etmis ve esir tutmus 50 qatari qezaya ugratmisdi 3 Baranovici vilayetinde fealiyyet gosteren partizan destelerinin terkibinde respublikamizin bir cox numayendesi fasistlerle doyuslerde ferqlenmisdir Pobeda partizan destesinin bolme komandiri Z M Qedimovun doyusculeri fasistlerin 5 qatarini qezaya ugratmisdi Qeza neticesinde dusmenin 4 parovozu esger ve herbi sursat olan 60 vaqonu mehv edilmis 900 hitlerci olmus ve yaralanmisdi Baranovici vilayetindeki muxtelif partizan destelerinde dusmene qarsi bir sira cetin ve murekkeb emeliyyatlarin heyata kecirilmesinde ferqlenen H E Eliyev M A Ibrahimov A H Memmedov Q M Musayev Cabbar Piraga oglu ve basqalarinin resadeti dovlet terefinden yuksek qiymetlendirilmisdi 4 1943 cu ilin iyununda Belorusiya K b P MK si isgal olunmus erazilerde eyni vaxtda dusmenin demir yol relslerini mehv etmek planini ireli surdu Merkezi Partizan Qerargahi terefinden genislendirilen bu planin heyata kecirilmesine Leninqrad Kalinin Smolensk Oryol ve qismen Ukrayna partizanlari da celb olundular 1943 cu il avqustun 3 de baslanan rels muharibesi nin heyata kecirilmesinde 73853 nefer Belorusiya partizani istirak etmisdi Rels muharibesi nin heyata kecirilmesinde Azerbaycandan olan bir cox doyusculer belorus partizanlari ile birlikde fealiyyet gostermisler Hemin doyusculerden Q A Abbasov R P Babayev I N Qocayev M M Isayev E Q Ismayilov M B Henifeyev Q Q Memmedov S B Mamin N M Monaxov Belorusiya Merkezi Partizan Qerargahinin reisi P K Ponomarenkodan sexsen tesekkur almis SSRI nin muxtelif orden ve medallari ile teltif edilmisler 5 Minsk vilayetinde de sovet xalqlarinin diger numayendeleri ile yanasi Azerbaycan doyusculeri de dusmene qarsi amansiz mubarize aparirdilar 1942 ci ilin oktyabrinda Borisov seher gizli partiya komitesinin serencami ile mayor Elekber Eliyev Dyadya Kolya partizan birlesmesindeki Suvorov adina destenin qerargah reisi sonralar ise komandiri teyin edilmisdi Onun rehberlik etdiyi partizan destesi dusmenin 11 qatarini 13 parovozunu 84 vaqonunu 9 avtomobilini bir tankini partlatmis uc teyyaresini vurmus 7 9 km rabite xettini siradan cixarmis Almaniyaya zorla aparilan 400 sovet vetendasini azad etmis 28 defe cebhe Berlin xettini kesmisdir 6 Minsk vilayetinde Azerbaycandan olan doyusculer partizan herekatinda daha feal istirak etmisdiler Burada Azerbaycan ovladlari belorus partizanlari ile birlikde fasistlerin 3000 esger ve zabitini oldurmus ve yaralamis 50 qatarini 63 parovozunu 230 vaqonunu 40 avtomobilini 15 tank ve zirehli masinini 1500 demiryol relsini 10 korpusunu partlatmis 15 rabite xettini kesmis 10 km demiryol relsini sokmus ve xeyli qenimet ele kecirmisdiler 7 Ukrayna erazisinde Redakte Fasist isgalinin ilk gunlerinde Ukrayna SSR erazisini partizan herekati burudu Muharibenin ilk ayinda Ukrayna K b P MK si ve respublika hokumeti isgal olunmus rayonlarda 583 partizan destesi 1700 texribatci qirici qrup teskil etmisdiler 1941 ci ilin axirlarinda respublikada 13 vilayet 111 den artiq mahal seher rayon komitesi ve basqa gizli partiya orqanlari dusmen terefinden isgal olunmus erazilerde partizan herekatina basciliq edirdiler 8 Xarkov vilayeti erazisinde alman fasist isgalcilarina qarsi partizan herekatinin teskilinde Azerbaycan K b P MK nin uzvu respublika Ali Sovetinin deputati V H Axundovun boyuk xidmetleri olmusdur O Xarkov yaxinliginda fasist qosunlari ile doyus zamani muhasireden cixib gizli partiya teskilatlari ile elaqe yarada bilmisdi V Axundov 1942 1943 cu illerde Xarkov vilayetinin Bliznetsk ve Lazovoy rayonlari erazisinde gizli partizan qruplarinin teskilatcisi ve rehberi olmusdur Onun partizanlari ehali arasinda antifasist vereqeleri yayir dusmene qarsi mubarize aparmaq ucun xususi zerbe qruplari yaradir rabite xetlerini siradan cixarir tez tez parovoz ve vaqonlari demiryol korpulerini partladirdilar V Axundov 1943 cu ilin yayinda Ukrayna ugrunda geden doyuslerde helak olmusdu 9 Boyuk Veten muharibesi illerinde Ukrayna erazisinde fealiyyet gosteren butun partizan deste ve birlesmelerinde Azerbaycan doyusculeri fasistlere qarsi amansiz olmuslar Ukraynada partizan herekatinin gorkemli teskilatcilarindan birinin S A Kovpakin partizan birlesmesinde 20 neferden cox Azerbaycan doyuscusu dusmene qarsi fedakarliqla vurusmusdu Onlardan Aslan Eliyev Muslum Bagirov Babas Dadasov Vladimir Korastilyov bir sira cetin ve mesul tapsiriqlari ugurla yerine yetirmisler A Eliyevin kesfiyyatcilar bolmesi dusmenin 250 esger ve zabitini mehv etmisdi Baki neftcisi V Korastilyov on bes ay dusmen arxasinda vurusmus 53 defe fasistlerle doyuse girmisdi Pulemyotcu Bagirov bir il dusmen arxasinda mubarize aparmis fasistlerin 40 esgerini oldurmus ve 13 ates noqtesini dagitmisdi M Q Bagirov II dereceli Veten muharibesi Qirmizi Ulduz ordenleri ve I dereceli Veten muharibesi partizani medali ile teltif olunmusdu 10 Boyuk Veten muharibesi illerinde dusmen arxasinda fealiyyet gosteren partizanlar fasistlere qarsi mubarizede muxtelif usullardan istifade edirdiler Bu usullardan biri de alman esgeri formasi geyib leqal sekilde fasistler arasinda kesfiyyat texribat isleri aparmaqdan ibaret idi X S Babanlinin rehberliyi altinda Dnepropetrovsk vilayetinde fealiyyet gosteren azerbaycanlilardan ibaret partizan qrupu da bu mubarize usulundan meharetle istifade etmis neticede dusmen xeyli itki vermisdi Bu qrup sovet alman cebhesindeki heqiqi veziyyet haqqinda 5000 nusxeden cox vereqe yaymis dusmenin bir nece qatarini qezaya ugratmis herbi sursat saxlanilan anbarlarini 17 elektrik motorunu partlatmis Krivoy Roqun Oktyabr medenindeki komur saxtasini su ile doldurmusdular 11 Muxtelif vaxtlarda I I Sitovun A K Nikolaycukun ve B Q Sanginin komandasi altinda fealiyyet gosteren Ternopol partizan birlesmesinde 40 neferden cox M Naumovun partizan birlesmesindeki destesinde 80 N N Popudrenkonun rehberliyi altinda fealiyyet gosteren Cerniqov partizan birlesmesinde 70 neferedek azerbaycanli doyuscu alman isgalcilarina qarsi cesaretle vurusmusdu 11 Onlar dusmen esaretinin mehrumiyyetlerine dozerek hitlercilere qarsi mubarizeni metanetle davam etdirir esir dusergelerinde yaradilmis gizli antifasist teskilatlarinda herbi esirlerin qacib partizan destelerine qosulmasina yaxindan komeklik gosterirdiler Aslan Ibadov herbi esir dusergesinden 15 neferin qacmasini teskil etmis ve esasen Jitomir vilayetinde fealiyyet gosteren A M Qrabcakin partizan birlesmesine qosulmusdu Onun rehberlik etdiyi rota dusmenin bir korpusunu 22 qatarini partlatmis fasistlerin 64 avtomobilini 500 e yaxin esger ve zabitini mehv etmisdi Partizan birlesmesinde bacariqli komandir ve mahir kesfiyyatci kimi taninan A Ibadov sexsen 34 hitlercini oldurmus 17 sini esir almis iki dusmen avtomobilini ve bir demir yol korpusunu partlatmisdi 12 Ukraynada xalq intiqamcilari sirasinda Azerbaycan respublikasinin qadinlari da kisilerle ciyin ciyine cesaretle vurusurdular Herbi hekim Sara Ibrahimova texribatci Alfa Sirazi Feride Nesrullayeva Lidiya Drozdova partizan destesinde doyus mehareti numayis etdirmisdiler 13 Ukrayna erazisinde fealiyyet gosteren Sors partizan destesi Azerbaycan doyusculerinden ibaret en boyuk partizan destesi idi Bu deste Ukraynanin Zdolbunov rayonundaki dusergeden qacmis herbi esirlerden teskil edilmisdi Onlar 1943 cu ilin avqustunda fasist gozetcilerini mehv ederek Slavuta meselerine cekilmis ve xalq intiqamcilari ile birge dusmene qarsi mubarize aparmisdilar Deste 18 ay erzinde dusmen arxasinda 6000 kilometr yol kecmis 27 fasist qarnizonu dagitmis 2500 hitlercini oldurmus 500 neferi esir almis 11 sose demir yol korpusu 80 avtomobil 70 neft burugu 5 neftayiran zavod 20 neft anbari 8 herbi yuklu qatar 22 teyyare 2 herbi anbar 1 qend zavodu 120 herbi araba mehv etmis ve xeyli qenimet ele kecirmisdi 14 1942 ci ilin sentyabrinda Krasnodon seherinin gencleri Genc qvardiya adli gizli komsomol teskilati yaratmisdilar Genc qvardiya nin feal uzvlerinden biri Eli Nesrulla oglu Dadasov Sergey Tuleninin rehberlik etdiyi besliye daxil idi coxlu emeliyyatda istirak etmisdi 1942 ci il noyabrin 6 da gece Tulenin Valya Borts Senya Ostapenko Radik Yurkin ve Eli Dadasov fasist gozetcilerinden meharetle yayinaraq Krasnodon seherindeki en uca binanin uzerine al bayraq sancmisdilar 15 1942 ci il noyabrin axirlarinda E Dadasov bir deste genc qvardiyaci ile birlikde 22 sayli komur medeninde fasist gozetcisini oldurmus ve hitlercilerin orada saxladiqlari herbi sursati aparib gizli teskilatin anbarina yigmisdi 1943 cu il yanvarin 5 de E N Dadasov genc qvardiyacilarla birlikde hebs edilmis 15 gun gestaponun isgencelerinden sonra oz rehberleri ile birlikde vehsicesine gullelenmisdi E N Dadasov olumunden sonra I dereceli Veten muharibesi ordeni ile teltif edilmisdi 16 Krim erazisinde Redakte Partizan herekatinin genis yayildigi rayonlardan biri de Krim MSSR in erazisi idi Krimda partizan muharibesi aparmaq boyuk cetinlik toredirdi Burada guclu dusmen hisselerinin merkezlesmesi genis yol sebekesi partizan bazalarinin fasist qarnizonlari terefinden askar edilmesi sovet ordusu hisseleri ile muntezem elaqenin olmamasi xalq intiqamcilarinin fealiyyetini murekkeblesdirirdi Bu cetinliklere baxmayaraq 1941 1944 cu illerde Krim partizanlari dusmenin 29 min esger ve zabitini qirmis dord min neferini esir almis 38 parovozunu 947 vaqonunu 2 zirehli qatarini 13 tankini 211 topunu 1940 avtomobilini mehv etmis ve xeyli qenimet ele kecirmisdiler 17 Bu emeliyyatlarda diger sovet xalqlarinin numayendeleri ile birlikde Azerbaycan doyusculeri de feal istirak etmisler Nurmemmed Ezimov Haci Eliyev Saleh Esgerov Eli Memmedov Haci Huseynov Mixail Sepatov Qafur Eyyubov ve basqalari partizan destelerinde dusmene qarsi fedakarliqla vurusurdular 17 1942 1943 cu illerde sovet ordusunun guclu zerbeleri altinda fasistlerin butun cebhe boyu geri cekilmesi Krim erazisinde de dusmen arxasinda partizan herekatinin daha da genislenmesine sebeb olmusdu Bu dovrde yuzlerle Azerbaycan doyuscusu partizan destelerinde dusmene qarsi fedakarliqla vurusurdu Z B Hebibov E A Nagiyev I N Necefeliyev V B Xelilov M V Zalov Q E Cabbarov V Q Recebov M E Cerov A E Sefereliyev bu emeliyyatlarda xususile ferqlenmisler 18 1943 1944 cu illerde Krimda 11700 nefer xalq intiqamcisini ozunde birlesdiren 33 partizan destesi fasist isgalcilarina qarsi cesaretle vurusurdu Bunlardan biri de doyusculerinin 90 faizi azerbaycanlilardan ibaret olan 8 ci Azerbaycan partizan destesi idi Bu deste yeddi ay fasistlere qarsi mubarizede 32 defe fasist qarnizonuna ve neqliyyat vasitelerine hucum etmis dusmenin 1225 esger ve zabitini mehv etmis 451 neferini esir almis 23 avtomobilini partlatmis 9700 metr rabite xettini kesmis qenimet olaraq 7 topunu 11 minomyotunu 60 pulemyotunu 3500 avtomat ve tufengini 11000 patronunu ele kecirmisdi 18 Leninqrad Sankt Peterburq erazisinde Redakte Azerbaycan doyusculeri Leninqrad vilayetinde de partizan herekatinin feal istirakcilari olmuslar Hele 1941 1942 ci illerde N C Allahverdiyev H C Axundzade H E Eliyev R Z Eliyev ve basqalari partizan qrupu ve destelerine rehberlik etmisdiler 1942 ci ilin iyun ayinda Leninqrad vilayetinin Dedevicsk Oredensk Olutsk rayonlarinda fealiyyet gosteren partizan destesine mayor N Allahverdiyev rehberlik etmisdir Hemin destenin terkibinde K M Eyvazov E E Memmedov R Rzayev I S Suleymanov N S Memmedov E N Ceferov ve basqalari vurusmusdular K M Eyvazov sexsen dusmenin iki avtomobilini partlatmis demiryol relsini dagitmis rabite xettini siradan cixarmis ve Qrefiya kendindeki fasist qarnizonunun darmadagin edilmesinde ferqlenmisdir Leninqrad vilayetinde partizan herekatinin feal istirakcilarindan Q Q Qasimov V I Lukyancenko Y V Novruzov C A Novruzov M V Suleymanov D M Tanriverdiyev igidlik gostermisler 18 Pribaltika erazisinde Redakte Azerbaycan partizanlari Baltika respublikalari erazisinde de fealiyyetde olublar Bas serjant Qezenfer Sabanov Latviya SSR de A S Poconun rehberlik etdiyi partizan destesinde bir ilden cox vurusmus ve sexsen 25 fasist mehv etmisdi 19 Litva SSR Trakay rayonunda fealiyyet gosteren Azad Litva partizan destesinin doyuscusu I H Alxasov silah yoldasi Pranas Kosatla birlikde fasistlerle qeyri beraber doyuse girerek oz canlari bahasina xalq intiqamcilarinin heyatini xilas etmisdiler 20 Estoniya SSR erazisine reyde cixan A Kozlovun partizan destesinin doyuscusu I B Dadasov 1941 ci il noyabrin 6 da bes nefer partizanla birlikde Rakvere seheri yaxinligindaki teyyare meydaninda fasistlerin 16 teyyaresini yandirmisdi 21 Menbe RedakteAlicanov M Azerbaycan doyusculerinin partizan herekatinda istiraki Baki 1975 Medetov Q Azerbaycan Boyuk Veten muharibesinde Baki 1965 Bychkov L Partizanskoe dvizhenie v gody Velikoj Otechestvennoj vojny M 1965 Abasov M Gritchenko A Zejnalov R Azerbajdzhan v gody Velikoj Otechestvennoj vojny Baku 1990 Velikaya Otechestvennaya vojna M 1973 Velikaya Otechestvennaya vojna Sovetskogo Soyuza 1941 1945 gg T 2 M 1961 Velikaya Otechestvennaya vojna Sovetskogo Soyuza 1941 1945 gg kratkaya istoriya M 1970Istinadlar Redakte Azerbaycan EA Xeberleri tarix felsefe ve huquq seriyasi 1975 2 seh 69 1 2 MLI Belorusiya Filialinin Partiya Arxivi f 3500 s 19 i 43 v 2 MLI Belorusiya Filialinin Partiya Arxivi f 3500 s 15 i 29 v 35 MLI Belorusiya Filialinin Partiya Arxivi s 15 i 51 v 6 Azerbaycan EA Xeberleri tarix felsefe ve huquq seriyasi 1975 2 seh 63 Medetov Q Azerbaycan Boyuk Veten muharibesinde Baki 1975 seh 63 Azerbaycan EA Xeberleri tarix felsefe ve huquq seriyasi 1975 2 seh 64 Ocherki istorii Kommunisticheskoj partii Ukrainy Kiev 1961 str 494 MLI Ukrayna Filialinin Partiya Arxivi f 2 s 122 i 7 v 1 3 Ukrayna SSR Ali Soveti Reyaset Heyetinin Arxivi f 1 s 7 i 35 v 39 1 2 Azerbaycan EA Xeberleri tarix felsefe ve huquq seriyasi 1975 2 seh 66 Ukrayna SSR Ali Soveti Reyaset Heyetinin Arxivi f 1 s 7 i 35 v 39 Azerbaycan EA Xeberleri tarix felsefe ve huquq seriyasi 1972 3 seh 2 MLI Ukrayna Filialinin Partiya Arxivi f 71 s 1 i 68 v 6 Medetov Q Gosterilen eseri seh 387 Medetov Q Gosterilen eseri seh 391 1 2 Makedonskij M A Plan 2 Nad Krymom Simferopol 1969 str 282 1 2 3 Azerbaycan EA Xeberleri tarix felsefe ve huquq seriyasi 1975 2 seh 67 Azerbaycan EA Xeberleri tarix felsefe ve huquq seriyasi 1975 2 seh 69 Kommunist qezeti 20 iyun 1964 cu il Vyshka qezeti 9 may 1970 ci il Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycanlilar partizan herekatinda amp oldid 5762012, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.