fbpx
Wikipedia

Azərbaycanda üzümçülük

September 24, 2021

Azərbaycanda üzümçülük — Azərbaycan Respublikasında üzümün istehsalı ilə məşğul olan kənd təsərrüfatı sahəsi.

Azərbaycan xalqının təsərrüfat həyatında bağçılıqla yanaşı üzümcülük də mühümi rol oynamışdır. Əlverişli təbii-coğrafi şərait ta qədimlərdən bu ərazidə üzümçülüyün geniş inkişafına imkan yaratmış və bəzi bölgələrində bu təsərrüfat sahəsi əhalinin iqtisadi həyatında mühüm rol oynamışdır. Yabanı üzüm Azərbaycan meşələrinin çoxunda bitir. Ona görə də mədəni üzümün təşəkkülü və sonrakı inkişafını cır üzüm olan yerlərlə əlaqələndirmək daha düzgün olardı.

Azərbaycanda cır meşə üzümünün geniş yayılması, bu ərazidə üzümçülüyün qədimlərdən mövcud olmasını bir daha təsdiq edir. Cır üzümün yarpağı və giləsi mədəni üzümə nisbətən kicik, az şirəli və həm də bir qədər turş olması ilə seçilir. Cənubi Qafqaz, o cümlədən Azərbaycan yabanı və mədəni üzümün yetişməsi üçün ən münasib ərazi hesab edilir.

Azərbaycanda üzümçülüyün yaranması tarixi hələlik dəqiq öyrənilməmişsədə onun bu ərazidə yayılmasını hələ İlk Tunc dövrünə, daha dəqiq desək, e.ə. III minilliyin başlanğıcına aid etmək mümkündür. Bu fikri qonşu ərazidən tapılan bəzil tutarlı dəlillər təsdiq edir.

Ağdam rayonu ərazisində Üzərliktəpə qədim yaşayış yerindən e.ə. II minilliyin ortalarına aid təbəqədən başqa bitki qalıqları ilə yanaşı üzüm tumları da aşkar edilmişdir. Bu üzüm "Vitis Vinifera" növünə mənsubdur. Bu isə İran və Cənubi Qafqaz ərazisində üzümün ən qədim növü sayılır.

Üzümçülüyün Azərbaycanda qədim tarixi olmasını gostərən qiymətli materiallardan biri də Xanlar rayonu yaxınlığında e.ə. II minilliyin sonu və I minilliyin əvvəllərinə aid olan qədim yaşayış yerinin 118 №-li binasında iri təsərrüfat küpünün içindən tapılan üzüm tumlarıdır. Bu tumlar da ən qədim növlərdən sayılan Vitis Vinifera növünə aiddir. Bu iri küpdən tapılan üzüm tumları bu ərazidə təkcə üzümçülüyün deyil, həm də şərabçılığın varlığına işarədir. Bu baxımdan Xanlar rayonu ətrafında e.ə. II minilliyin sonu və I minilliyin əvvəllərinə aid bir kurqandan tapılan qara küpün icərisindən üzüm tumları ilə yanaşı, şərab qalığı cöküntülərinin tapılması müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.

Alman koloniyalarının rolu

Azərbaycanda üzümçülüyün və şərab sənayesinin inkişafında alman koloniyalarının müstəsna xidmətləri olub. Üzümün şərabçılıq məqsədilə becərilməsində böyük işlər görən almanlar Helenendorfda (indiki Göygöl şəhəri) 1828-ci ildən məşhurlaşmağa başlayıblar. O vaxta qədər yerli əhali tərəfindən üzümün bir neçə sortu əkilib becərilsə də, ondan daha çox yemək üçün istifadə edilirdi. Ancaq alman Xristofer Forer və Xristian Hummelin xidmətləri sayəsində Azərbaycan şərabları dünyada geniş şöhrət qazanmışdır.

Xristofer Forerin bütün koloniyaçılar kimi, 7 desyatin torpaq sahəsi var idi. Forer 1 desyatin torpaq sahəsində ailəsi üçün üzüm əkir, məhsulun bir hissəsindən şərab hazırlayırdı.

1856-cı ildə fransız ipəkçiləri Şəkidən barama toxumu alıb qayıdarkən Gəncədə bir neçə günlük qonaq olurlar. Onlar Azərbaycan xörəklərindən yedikdən sonra şərab da dadmaq istəyirlər. Lakin müsəlman etiqadlı şəhər sakinlərindən şərab tapmaq mümkün olmadığından gəncəlilər fransızlara yaxınlıqda yerləşən Helenendorfa getməyi məsləhət bilirlər. Fransızlar Forerin evinə gələrək şərabın dadına baxdıqdan sonra "sizin şərabınız bizim Burqund şərabına bənzəyir" deyərək, özlərinə bütün yol boyu kifayət edəcək qədər şərab alırlar. Fransızların bu sözü Forerdə öz işinə inam yaradır, gələcək fəaliyyətini müəyyənləşdirməyə kömək edir. Bundan sonra o, özünü tamamilə mürəkkəb, zəhmətli, lakin cəlbedici və maraqlı işə - şərabçılığa həsr edir. 1852-ci ildə ilk dəfə Kaxetiyadan Helenendorfa Tavkveri üzüm növünün çubuqlarını gətirir. Həmin üzüm növü həm məhsuldar idi, həm də ondan dadlı, tünd qırmızı rəngdə şərab alınırdı.

1860-cı il Azərbaycanda əsası helenendorflu alman sahibkarı Forer tərəfindən qoyulmuş iri şərabçılıq sənayesinin təşəkkülü ili olur və həmin ildən də Forer şərab satışı ilə məşğul olmağa başlayır. Artıq fəaliyyətə başladığı ildə Forerin 18 desyatin üzüm bağı var idi. İki ildən sonra alman sahibkar "Forer qardaşları" səhmdar cəmiyyətini yaradır. O, üzüm plantasiyalarının sahəsini davamlı surətdə artırır. Alman sahibkar 1886-cı ildə yerli maldarların qış otlaqları kimi istifadə etdikləri Qarayeri deyilən yerdən 900 desyatin torpaq sahəsi alır. Lakin həmin torpaqları istifadə etmək mümkün deyildi. Torpaqları kol-kos basmış, susuz sahədə ilanlar məskunlaşmışdı. Forer ilanları məhv etmək üçün sahəyə donuz sürüləri buraxır. Donuzda ilana qarşı reaksiya güclü olduğundan, o, ilanı görən kimi tapdalamağa başlayır. Şübhəsiz ki, ilan da donuzu dişləyir. Lakin donuzun ayağındakı qalın piy qatı onu ilanın zəhərindən qoruyurdu. Beləliklə, donuzlar ilanları məhv edir. Sahələr isə kol-kosdan təmizlənir. Sahələrdə kəhriz qazılaraq su məsələsi də həll edilir və torpaq üzüm əkini üçün tam yararlı vəziyyətə gətirilir. Beləliklə, Forerin Qafqazın ən böyük sərmayəyə malik şərab şirkətinə sahib olması heç də təsadüfi deyildi. Bu sahədə bütün istehsal təşəbbüsləri, yaradıcılıq və liderlik məhz ona məxsus idi.

Məlumatlara görə, həmin dövrdə üzüm bağlarının sadəcə 6 faizi almanların olsa da, helenendorflu Forer və Hummel qardaşları bu kiçik sahədə bütün Qafqazda hazırlanan şərabın 58 faizini istehsal ediblər. Bu da onunla əlaqədardır ki, yerli fermerlər üzüm bağlarını şimaldan cənub istiqamətində əkirdilərsə, almanların bağları qərb-şərq istiqamətində idi. Bu isə küləyin bağlar arasında rahatca keçərək üzüm tənəklərinə daha az ziyan vurmasına səbəb olmuşdur.

Üzüm növləri

Azərbaycanda çox sayda üzüm növləri yetişdirilmişdir. Onlar öz adlarını əksər hallarda malik olduğu bu və ya digər xüsusiyyətə uyğun almışdır. Məsələn, rənginə görə: (qara, ağ, sarı, sarıgilə, bənövşəyi, göygəzəndən, qarasərmə və s.); keyfiyyətinə,dadına, rayihəsinə görə (gilabi, kişmişi, şəkəri, təmbəi, şirəyi, kərimqəndi); giləsinin ölçüsünə görə (quşurəyi, misqalı, yülküquyruğu, dəvəgözü, tüləğözü, keçiməməsi-inəkəmcəyi, gəlinbarmağı-xatınbarmağı); toxumlarının böyüklüyü və salxımlarının formasına görə (sapdadurmaz, haçabaş, bəndi, təbərzə). Bir sıra üzüm növlərinə isəyetişdirildikləri yerlərə uyğun adlar verilmişdir: "Arazbarı", "Beyləqani", "Təbrizi", "Şabranı", "Dərbəndi". "Ordubadi". "Şirvanşahı", "Tatlı", "Mərəndi", "Mədrəsə", "Şahtaxtı" və s.

Dünyada "Şirvanşahı" növü ilə rəqabətə girə biləcək üzüm sortu axtarmaq əbəs bir işdir.Bu növdən hazırlanan "Kürdəmir kaqoru dünyanın sayılan şərab növləri siyahısına daxil olmuşdur. Bununla birgə, ölkəmizdə bu və ya digər üzüm sortunu yetişdirən insanların şərəfinə adlandırılmış növlər də az deyil. "Xəlili" (Ağ Xəlili, Qara Xəlili, "Hüseyni", "Əsgəri", "Səkinə xanım", "Muxtarı", "Ağadayı", "Mələyi" növləri bu deyilənlərə sübütdur.

Təcrübəli Azərbaycan üzümçüləri yerli üzüm növləri ilə yanaşı. digər ölkələrdən gətirilmiş növləri də ustalıqla yetişdirə bilmişlər. Onların arasında Gürcüstandan gətirilmiş "Rkatsiteli", "Tavkeri"; Krımdan gətirilmiş "Muskat", "Berdo", "Pino"; Avropadan gətirilmiş "Kaberne", "İzabella", "Risling", "Aliqote", növlərinin adlarını xüsusilə qeyd etmək olar. Bu növlərin yerli şəraitə uyğunlaşdırılaraq yetişdirilməsi öz bəhrəsini vermişdir.

Qanunvericilik bazası

19 oktyabr 2001-ci il tarixində "Üzümçülük və şərabçılıq haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. ↑ Alman koloniyaçıların Azərbaycanda uğuru - FOTO. xeberle.com, 16.08.2017  (az.)
  2. "Üzümçülük və şərabçılıq haqqında" Azərbaycan Respublikasının 19 oktyabr 2001-ci il tarixli, 208-IIQ nömrəli Qanunu. e-qanun.az  (az.)

Xarici keçidlər

  Vikikitabda Üzümçülük mövzusuna dair mətn var.

September 24, 2021
azərbaycanda, üzümçülük, azərbaycan, respublikasında, üzümün, istehsalı, ilə, məşğul, olan, kənd, təsərrüfatı, sahəsi, azərbaycan, xalqının, təsərrüfat, həyatında, bağçılıqla, yanaşı, üzümcülük, mühümi, oynamışdır, əlverişli, təbii, coğrafi, şərait, qədimlərdə. Azerbaycanda uzumculuk Azerbaycan Respublikasinda uzumun istehsali ile mesgul olan kend teserrufati sahesi Azerbaycan xalqinin teserrufat heyatinda bagciliqla yanasi uzumculuk de muhumi rol oynamisdir Elverisli tebii cografi serait ta qedimlerden bu erazide uzumculuyun genis inkisafina imkan yaratmis ve bezi bolgelerinde bu teserrufat sahesi ehalinin iqtisadi heyatinda muhum rol oynamisdir Yabani uzum Azerbaycan meselerinin coxunda bitir Ona gore de medeni uzumun tesekkulu ve sonraki inkisafini cir uzum olan yerlerle elaqelendirmek daha duzgun olardi Azerbaycanda cir mese uzumunun genis yayilmasi bu erazide uzumculuyun qedimlerden movcud olmasini bir daha tesdiq edir Cir uzumun yarpagi ve gilesi medeni uzume nisbeten kicik az sireli ve hem de bir qeder turs olmasi ile secilir Cenubi Qafqaz o cumleden Azerbaycan yabani ve medeni uzumun yetismesi ucun en munasib erazi hesab edilir Azerbaycanda uzumculuyun yaranmasi tarixi helelik deqiq oyrenilmemissede onun bu erazide yayilmasini hele Ilk Tunc dovrune daha deqiq desek e e III minilliyin baslangicina aid etmek mumkundur Bu fikri qonsu eraziden tapilan bezil tutarli deliller tesdiq edir Agdam rayonu erazisinde Uzerliktepe qedim yasayis yerinden e e II minilliyin ortalarina aid tebeqeden basqa bitki qaliqlari ile yanasi uzum tumlari da askar edilmisdir Bu uzum Vitis Vinifera novune mensubdur Bu ise Iran ve Cenubi Qafqaz erazisinde uzumun en qedim novu sayilir Uzumculuyun Azerbaycanda qedim tarixi olmasini gosteren qiymetli materiallardan biri de Xanlar rayonu yaxinliginda e e II minilliyin sonu ve I minilliyin evvellerine aid olan qedim yasayis yerinin 118 li binasinda iri teserrufat kupunun icinden tapilan uzum tumlaridir Bu tumlar da en qedim novlerden sayilan Vitis Vinifera novune aiddir Bu iri kupden tapilan uzum tumlari bu erazide tekce uzumculuyun deyil hem de serabciligin varligina isaredir Bu baximdan Xanlar rayonu etrafinda e e II minilliyin sonu ve I minilliyin evvellerine aid bir kurqandan tapilan qara kupun icerisinden uzum tumlari ile yanasi serab qaligi cokuntulerinin tapilmasi mustesna ehemiyyet kesb edir Mundericat 1 Alman koloniyalarinin rolu 2 Uzum novleri 3 Qanunvericilik bazasi 4 Hemcinin bax 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerAlman koloniyalarinin rolu RedakteAzerbaycanda uzumculuyun ve serab senayesinin inkisafinda alman koloniyalarinin mustesna xidmetleri olub Uzumun serabciliq meqsedile becerilmesinde boyuk isler goren almanlar Helenendorfda indiki Goygol seheri 1828 ci ilden meshurlasmaga baslayiblar O vaxta qeder yerli ehali terefinden uzumun bir nece sortu ekilib becerilse de ondan daha cox yemek ucun istifade edilirdi Ancaq alman Xristofer Forer ve Xristian Hummelin xidmetleri sayesinde Azerbaycan serablari dunyada genis sohret qazanmisdir 1 Xristofer Forerin butun koloniyacilar kimi 7 desyatin torpaq sahesi var idi Forer 1 desyatin torpaq sahesinde ailesi ucun uzum ekir mehsulun bir hissesinden serab hazirlayirdi 1 1856 ci ilde fransiz ipekcileri Sekiden barama toxumu alib qayidarken Gencede bir nece gunluk qonaq olurlar Onlar Azerbaycan xoreklerinden yedikden sonra serab da dadmaq isteyirler Lakin muselman etiqadli seher sakinlerinden serab tapmaq mumkun olmadigindan genceliler fransizlara yaxinliqda yerlesen Helenendorfa getmeyi meslehet bilirler Fransizlar Forerin evine gelerek serabin dadina baxdiqdan sonra sizin serabiniz bizim Burqund serabina benzeyir deyerek ozlerine butun yol boyu kifayet edecek qeder serab alirlar Fransizlarin bu sozu Forerde oz isine inam yaradir gelecek fealiyyetini mueyyenlesdirmeye komek edir Bundan sonra o ozunu tamamile murekkeb zehmetli lakin celbedici ve maraqli ise serabciliga hesr edir 1852 ci ilde ilk defe Kaxetiyadan Helenendorfa Tavkveri uzum novunun cubuqlarini getirir Hemin uzum novu hem mehsuldar idi hem de ondan dadli tund qirmizi rengde serab alinirdi 1 1860 ci il Azerbaycanda esasi helenendorflu alman sahibkari Forer terefinden qoyulmus iri serabciliq senayesinin tesekkulu ili olur ve hemin ilden de Forer serab satisi ile mesgul olmaga baslayir Artiq fealiyyete basladigi ilde Forerin 18 desyatin uzum bagi var idi Iki ilden sonra alman sahibkar Forer qardaslari sehmdar cemiyyetini yaradir O uzum plantasiyalarinin sahesini davamli suretde artirir Alman sahibkar 1886 ci ilde yerli maldarlarin qis otlaqlari kimi istifade etdikleri Qarayeri deyilen yerden 900 desyatin torpaq sahesi alir Lakin hemin torpaqlari istifade etmek mumkun deyildi Torpaqlari kol kos basmis susuz sahede ilanlar meskunlasmisdi Forer ilanlari mehv etmek ucun saheye donuz suruleri buraxir Donuzda ilana qarsi reaksiya guclu oldugundan o ilani goren kimi tapdalamaga baslayir Subhesiz ki ilan da donuzu disleyir Lakin donuzun ayagindaki qalin piy qati onu ilanin zeherinden qoruyurdu Belelikle donuzlar ilanlari mehv edir Saheler ise kol kosdan temizlenir Sahelerde kehriz qazilaraq su meselesi de hell edilir ve torpaq uzum ekini ucun tam yararli veziyyete getirilir Belelikle Forerin Qafqazin en boyuk sermayeye malik serab sirketine sahib olmasi hec de tesadufi deyildi Bu sahede butun istehsal tesebbusleri yaradiciliq ve liderlik mehz ona mexsus idi 1 Melumatlara gore hemin dovrde uzum baglarinin sadece 6 faizi almanlarin olsa da helenendorflu Forer ve Hummel qardaslari bu kicik sahede butun Qafqazda hazirlanan serabin 58 faizini istehsal edibler Bu da onunla elaqedardir ki yerli fermerler uzum baglarini simaldan cenub istiqametinde ekirdilerse almanlarin baglari qerb serq istiqametinde idi Bu ise kuleyin baglar arasinda rahatca kecerek uzum teneklerine daha az ziyan vurmasina sebeb olmusdur 1 Uzum novleri RedakteAzerbaycanda cox sayda uzum novleri yetisdirilmisdir Onlar oz adlarini ekser hallarda malik oldugu bu ve ya diger xususiyyete uygun almisdir Meselen rengine gore qara ag sari sarigile benovseyi goygezenden qaraserme ve s keyfiyyetine dadina rayihesine gore gilabi kismisi sekeri tembei sireyi kerimqendi gilesinin olcusune gore qusureyi misqali yulkuquyrugu devegozu tulegozu kecimemesi inekemceyi gelinbarmagi xatinbarmagi toxumlarinin boyukluyu ve salximlarinin formasina gore sapdadurmaz hacabas bendi teberze Bir sira uzum novlerine iseyetisdirildikleri yerlere uygun adlar verilmisdir Arazbari Beyleqani Tebrizi Sabrani Derbendi Ordubadi Sirvansahi Tatli Merendi Medrese Sahtaxti ve s Dunyada Sirvansahi novu ile reqabete gire bilecek uzum sortu axtarmaq ebes bir isdir Bu novden hazirlanan Kurdemir kaqoru dunyanin sayilan serab novleri siyahisina daxil olmusdur Bununla birge olkemizde bu ve ya diger uzum sortunu yetisdiren insanlarin serefine adlandirilmis novler de az deyil Xelili Ag Xelili Qara Xelili Huseyni Esgeri Sekine xanim Muxtari Agadayi Meleyi novleri bu deyilenlere subutdur Tecrubeli Azerbaycan uzumculeri yerli uzum novleri ile yanasi diger olkelerden getirilmis novleri de ustaliqla yetisdire bilmisler Onlarin arasinda Gurcustandan getirilmis Rkatsiteli Tavkeri Krimdan getirilmis Muskat Berdo Pino Avropadan getirilmis Kaberne Izabella Risling Aliqote novlerinin adlarini xususile qeyd etmek olar Bu novlerin yerli seraite uygunlasdirilaraq yetisdirilmesi oz behresini vermisdir Qanunvericilik bazasi Redakte19 oktyabr 2001 ci il tarixinde Uzumculuk ve serabciliq haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanunu qebul edilmisdir 2 Hemcinin bax RedakteAzerbaycanda serabciliqIstinadlar Redakte 1 2 3 4 5 Alman koloniyacilarin Azerbaycanda uguru FOTO xeberle com 16 08 2017 az Uzumculuk ve serabciliq haqqinda Azerbaycan Respublikasinin 19 oktyabr 2001 ci il tarixli 208 IIQ nomreli Qanunu e qanun az az Xarici kecidler Redakte Vikikitabda Uzumculuk movzusuna dair metn var Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycanda uzumculuk amp oldid 4340500, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.