fbpx
Wikipedia

Azərbaycan Dövlətinin Konstitusiya statusu

Avqust 10, 2021

Azərbaycan Dövlətinin Konstitusiya statusu — Konstitusiya quruluşunun əsasları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının I bölməsində təsbit olunmuşdu.

Haqqında

Konstitusiya quruluşunun əsasları ayrı−ayrı dövlətlərin konstitusiyalarında müxtəlif adlar altında verilmişdir.Məsələn,İtaliya və Almaniya Federativ Respublikasının Konstitusiyasında "Əsas Prinsiplər",Fransa Respublikası Konstitusiyasında "Suverenlik haqqında",Türkiyə Respubliksının Konstitusiyasında "Ümumui Əsaslar"və s.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında isə cəmiyyətin və dövlətin fundamental əsasları,həyata keçirilməsi ölkəmizdə konstitusin dövlətin bərqərar olunmasına yönələn başlıca prinsiplər isə "Ümumi müddəalar"adı altında təsbit olunmuşdur.Bu bölmədə öz əksini tapan norma—prinsiplər,məqsəd normaları,vəzifə—normaları hesab olunur.

Bu bölmədə öz əksini tapan normalar norma—prinsiplər,məqsəd normaları,vəzifə—normaları hesab olunur.

Konstitusiyanın struktur elementləri

  • Xalq hakimiyyəti
  • Xalq suverenliyi
  • İnsan və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının üstünlüyü
  • Azərbaycan dövlətinin forma və mahiyyəti
  • Hakimiyyət bölgüsü
  • Sosial və iqtisadi əsaslar
  • Dövlət hakimiyyətinin əsasları
  • Yerli özünüidarəetmenin tanınması və təmin olunması,onun müstəqilliyi və dövlət hakimiyyətindən ayrılması

Konstitusiya quruluşu dar və geniş mənada anlaşılır.Dar mənada Konstitusiya quruluşu—Konstitusiyada təsbit olunan və mövcud qanunvericilikdə inkişaf etdirilən dövlətin təşkili üsullarıdır.

Geniş mənada konstitusiya quruluşu—ali hakimiyyət və idarəetmə orqanlarının təşkili;dövlət quruluşu və insan;vətəndaş cəmiyyəti və dövlət arasındakı hüquqi əlaqələrlə bağlı meydana çıxan,başlıca olaraq Konstitusiya normaları ilə nizama salınan iqtisadi, sosial, siyasi, hüquqi, ideoloji münasibətlərin məcmusudur.

Konstitusiya quruluşunun əsasları

Dövlətin hüquqi tabeçiliyini təmin edən və onu konstitusion dövlət kimi xarakterizə edən başlıca prinsiplərin məcmusudur.Bu prinsiplər bütövlükdə konstitusiya hüquq sisteminin ideya və hüquqi bazasını təşkil edir.Konstitusion dövlət ilk dəfə İngiltərədə meydana gəlmiş və konstitusion təsisatlar XVIII əsrin sonlarından başlayaraq Qərbi Avropa və Amerikaya,sonra isə Şərqi Avropaya və bir sıra Asiya ölkələrinə yayılmışdır.

Ölkəmizdə konstitusion dövlət quruculuğu istiqamətində yeni addım 1991-ci il 18 oktyabr tarixli "Dövlət Müstəqilliyi haqqında" Konstitusiya Aktının qəbulundan sonra atılmış oldu. Artıq bu Aktda Konstitusiya quruluşunun mühüm prinsipləri öz təsbitini tapmış oldu. Məsələn, "Azərbaycan Respublikasında suveren hakimiyyət Azərbaycan xalqına məxsusdur" (10-cu maddənin I hissəsi); "Azərbaycan xalqı müstəqil, dünyəvi, demokratik, unitar dövlət yaradır" (12 maddənin I hissəsi); "Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətin bölunməsi prinsipinə əsaslanır" (12-ci maddənin II hissə-si) və s. Qeyd etmək lazımdır ki, Akt yeni Konstitusiyanın işlənməsi üçün əsas hesab olunurdu. Konstitusiya quruluşunun elementləri Konstitusiyanın birinci bölməsində aşağıdakı qaydada öz əksini tapmışdır:

  • Xalq hakimiyyəti (1-ci maddə);
  • Xalq suverenliyi (2-ci maddə);
  • Hakimiyyət bölgüsü (7-ci maddənin III hissəsi);
  • İnsan və vətəndaşın hüquq və azadlığının üstünlüyü (12-ci maddə);
  • İqtisadi plüralizm (13 və 15-ci maddələr);
  • Dünyəvi dövlət prinsipi (7, 18 və 48-ci maddələr);
  • Konstitusiya quruluşunun zəruriliyi (Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının preambulasının müddəaları).

Ərazisində bütün dövlət və ictimai proseslərin baş verdiyi Azərbaycan dövlətinin normal fəaliyyət göstərməsi şərtləri cəmiyyətin iqtisadi əsaslarının Konstitusiyada təsbit edilməsindən ibarətdir. Azərbaycan Respublikasında vahid iqtisadi məkana, malların sərbəst dövriyyəsinə, xidmət və maliyyə vəsaitlərinə, rəqabətə kömək göstərilməsinə, sərbəst iqtisadi fəaliyyətə təminat verilir. Bazar iqtisadiyyatı sisteminin təşəkkül tapması yönümündə göstərilən parametrlərin həyata keçirilməsi əmtəə-bazar münasibətlərinin inkişafına səbəb olur. Azərbaycanın yeni iqtisadi sistemi üçün mülkiyyət formalarının müxtəlifliyi xarakterikdir. Bu forma Konstitusiyada təsbit edilməklə əldə edilmişdir. Azərbaycan Respublikasında dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət, bələdiyyə mülkiyyəti və mülkiyyətin digər formaları bərabər surətdə tanınır və müdafiə olunur. Konstitusiyanın 29-cu maddəsinə əsasən, mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Torpaq və digər təbii ehtiyatlar, həmçinin dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətində ola bilər. Mülkiyyət münasibətləri konkret olaraq mülki qanunvericiliklə, torpaq münasibətləri və torpaqdan istifadə qaydaları isə torpaq qanunvericiliyi ilə nizama salınır.

Demokratik dövlət

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Azərbaycan dövlətinin başlıca əlamətlərini təsbit etmişdir ki, bu da dövlətin mahiyyətini müəyyən edir. Konstitusiyanın 7-ci maddəsinin I hissəsində deyilir: Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. Azərbaycan dövlətinin demokratik xarakteri özünün ifadəsini konstitusiya quruluşunun aşağıdakı struktur elementlərində tapır:

  • xalq hakimiyyəti;
  • hakimiyyətin bölgüsü;
  • siyasi plüralizm;
  • yerli özünüidarəetmə.

Konstitusiya hüququ elmində, adətən xalq, millət və dövlət suverenliyi anlayışları bir-birindən fərqləndirilir. Bunlar qarşılıqlı əlaqəyə malik olan anlayışlardır. Xalq və millətin suverenliyi onların müstəqil, azad şəkildə öz siyasi, sosial və mənəvi məişətini müəyyən etməsi olub, dövlətin suverenliyinin əsasında durur. Xalq suverenliyi milli suverenlik və dövlət suverenliyinin əsasıdır və sonuncu xalq və millətin suveren iradəsinin siyasi-hüquqi forması kimi təzahür edir.

Xalq hakimiyyəti

Dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyidir. Onu cəmiyyət özü müəyyən edir. Xalq suverenliyinin həyata keçirilməsi üsulları aşağıdakılardır: suveren və müstəqil dövlətin yaradılması, başqa dövlətə müstəqil birləşmə və ya onların birləşməsi, xalq tərəfindən azad şəkildə müəyyən edilən hər hansı siyasi statusun müəyyən edilməsi. Xalqın iradəsi demokratik dövlətin yeganə bazisidir və dövlət hakimiyyətinə, onun formasının dəyişməsinə mandat məhz ondan gəlir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası xalq hakimiyyətinin əsaslarını təsbit etmişdir. Konstitusiyanın 1-ci maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. Xalq hakimiyyəti aşağıdakı əsas formalarla həyata keçirilir:

Bilavasitə demokratiya

Bu zaman xalq ona məxsus olan dövlət hakimiyyətini bilavasitə həyata keçirir.

Nümayəndəli demokratiya. Xalqı təmsil edən, onun iradəsi ilə fəaliyyət göstərən dövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarə orqanları vasitəsilə həyata keçirilir. Konstitusiya hüququ elmində mövcud olan fundamental problemlərdən biri də bilavasitə demokratiya institutları sistemidir. Bilavasitə demokratiya institutları sisteminin kataloqunu müasir konstitusya hüququ elmi aşağıdakı kimi təsnifləşdirir:

  • referendum;
  • ümumi seçkilər;
  • qanun layihələrinin və dövlət həyatının mühüm məsələlərinə dair ümumxalq müzakirəsi;
  • vətəndaşların yığıncaqlar, ictimai təşkilatlar, yerli özünüidarə orqanları vasitəsilə cəmiyyətin işlərinin idarə olunmasında iştirakı;
  • dövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarə orqanlarına fərdi və kollektiv müraciət (petitsiya) hüququ.

Referendum və azad seçkilər xalq hakimiyyətinin ali, birbaşa təzahür formalarıdır.

Azərbaycan Respublikasında seçkilərə — Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və yerli özünüidarəetmə orqanlarının seçkiləri aiddir. Seçki dedikdə dövlət hakimiyyət orqanları və yerli özünüidarəetmə orqanlarının təşkil olunması üçün seçki komissiyalarının, seçki dairələri və seçki məntəqələrinin təşkili, seçici siyahılarının tərtibi, namizədlərin irəli sürülməsi və qeydiyyatı, seçkiqabağı təşviqatın aparılması, səsvermə və ona yekun vurulması üzrə Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının fəaliyyəti başa düşülür. Seçkiləri başqa formada dövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə orqanlarının təşkil olunması üsulu kimi də xarakterizə etmək olar. Seçkilər cəmiyyətin siyasi barometridir.

Seçkilərin hüquqi əsasını Respublika Konstitusiyası, Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsi və Azərbaycan Respublikasının digər normativ hüququ aktları təşkil edir. Referendum və seçkilər — birbaşa demokratiya institutları kimi məqsəd və subyektlərinə görə çox oxşar, obyektlərinə və nəticələrinə görə, bir-birindən fərqlənirlər. Onların məqsədi eynidir — xalqın iradəsini ifadə etmək; subyektlərinə görə də fərqlənmirlər. Başqa sözlə, referendumda iştirak etmək hüququ olan vətəndaşlar seçkilərdə də iştirak edə bilər. Referendum demokratiya və dövlət quruculuğu tarixində ən maraqlı formalardan biridir. "Referendum" latın sözü olub, bildirilməsi zəruri olan, xəbər verilməli fakt mənasını verir və zəngin tarixə malikdir. Referendum keçirilməsi şərtləri və üsulu (prosedurası) müvafiq ölkələrin və ya federasiya subyektlərinin konstitusiyaları və qanunvericiliyi ilə nizamlanır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında və Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsində referendum və ümumxalq səsverməsi anlayışları sinonim anlayışlar kimi işlədilir. Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsinin 1.1.1-ci maddəsində göstərilir: "Referendum — Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası ilə müəyyən edilən məsələlər üzrə Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının səsverməsi"dir. Referendum xalq hakimiyyətinin bariz nümunəsidir Azərbaycan Respublikası Konstitusiyanın 3-cü maddəsinin 2-ci hissəsinə görə aşağıdakı məsələlər yalnız referendum yolu ilə həll oluna bilər:

  • Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi;
  • Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi.

Bu məsələlərin həlli üçün yalnız referendum keçirilməsi nəzərdə tutulub, başqa qayda yoxdur. Belə referendum məcburi referendum adlanır. Bundan əlavə, Konstitusiyanın 155-ci maddəsinə əsasən aşağıdakı məsələləri müəyyən edən maddələrə dəyişikliklər və ya onların ləğv edilməsi referenduma çıxarıla bilməz:

  1. maddə 2 — Xalq suverenliyi — maddəsinə dəyişikliklər və ya onların ləğv edilməsi;
  2. maddə 6 — Hakimiyyətin mənimsənilməsinin yolverilməzliyi — maddəsinə dəyişikliklər və ya onların ləğv edilməsi;
  3. maddə 7 — Azərbaycan dövləti — maddəsinə
  4. maddə 8 — Azərbaycan dövlətinin başçısı — maddəsinə dəyişikliklər və ya onların ləğv edilməsi;
  5. maddə 21 — Dövlət dili;

Bununla yanaşı Konstitusiyanın III fəslində nəzərdə tutulmuş insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının ləğvi və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulduğundan daha artıq dərəcədə məhdudlaşdırılması haqqında təkliflər referenduma çıxarıla bilməz (maddə 155). Referendumun təsnifatı müxtəlif meyarlara görə aparılır. I. Predmetinə görə:

  1. konstitusion referendum — Konstitusiyanın qəbulu və ona dəyişikliklər edilməsi ilə əlaqədardır;
  2. qanunverici referendum — qanunların qəbul edilməsi ilə əlaqədardır;
  3. beynəlxalq-hüquqi;
  4. inzibati-hüquqi.

II Məcburiliyinə görə:

  • məcburi referendum — burada hər hansı bir məsələnin yalnız referendumla həlli nəzərdə tutulur;
  • fakultativ referendum — müvafiq məsələlər üzrə referendum keçirilə də bilər, keçirilməyə də.Hər iki halda referendumun nəticəsi mütləq hüquqi nəticə hesab olunur.

III. Keçirilmə müddətinə görə:

  1. parlamentə qədərki — qanun layihəsinə parlamentdə baxılana qədər keçirilən referendum (məşvərətçi referendum);
  2. parlamentdən sonrakı — qanun layihəsinə parlamentdə baxılandan sonra keçirilən referendum.

IV. Məkana görə:

  1. ümummilli referendum;
  2. regional referendum;
  3. yerli referendum.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 7-ci maddəsində qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətinə əsaslanan hakimiyyət bölgüsü prinsipi təsbit edilmişdir ki, bu da dövlət hakimiyyətinin normal fəaliyyət göstərməsinin vacib ilkin şərtidir. Hakimiyyətin bu üç qolunun hər biri müstəqildir. Hakimiyyətin bölgüsü prinsipi, həmçinin hakimiyyətin səmərəli tarazlığını yaradır ki, bunun nəticəsində hakimiyyət budaqlarından heç biri digərinin səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinə qarışmır. Buna görə də mövcud prinsipin müntəzəm olaraq həyata keçirilməsi bütün dövlət mexanizminin səmərəli fəaliyyət göstərməsinin zəruri şərtidir. Ümumiyyətlə isə, qeyd etmək lazımdır ki, hakimiyyətin bölünməsi prinsipinin dövlət idarəetmə formasına müvafiq olaraq Konstitusiyada necə təsbit olunmasından asılı olmayaraq, artıq demokratiyaya doğru atılmış addım kimi qiymətləndirilməlidir Azərbaycan Respublikasının da Konstitusiyası bu prinsipi təsbit edərkən, mövcud sistem nəzərə alınmış və özünəməxsus bir bölgü işlənib hazırlanmışdır. Konstitusiyanın preambulasında Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 1991-ci il 18 oktyabr tarixində qəbul edilmiş "Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında" Konstitusiya Aktına əsaslanması haqqında müddəa əks olunmuşdur. Məhz bu aktda da ilk dəfə olaraq Azərbaycan Respublikasında hakimiyyətin bölgüsü təsbit olunmuşdur. Yeni Konstitusiyanın II fəsli "Dövlətin əsasları" adlanır və 7-ci maddədə Azərbaycan dövləti xarakterizə edilir, habelə dövlət hakimiyyətinin təşkili əsasları göstərilir. 7-ci maddənin III hissəsinə görə, dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında həyata keçirilir. Qanunverici hakimiyyəti Milli Məclis həyat keçirir, icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur, məhkəmə hakimiyyətini isə ədalət mühakiməsi yolu ilə məhkəmələr həyata keçirir. Bu prinsipin davamı kimi Konstitusiyanın III bölməsi "Dövlət hakimiyyəti", tamamilə hakimiyyətin bölünməsi prinsipi üzərində qurulmuşdur. V fəsildə qanunvericilik, VI fəsildə icra, VII fəsildə isə məhkəmə hakimiyyətindən bəhs edilir, onların təşkili və fəaliyyəti əsasları, hüquqi vəziyyəti, qəbul etdiyi aktların hüquqi qüvvəsi və s. kimi məsələlər müəyyən edilir. Yuxarıda qeyd edilənlərə bir qədər dəqiqliklə yanaşılsa, hər bir hakimiyyət budağının hakimiyyətin bölgüsü çərçivəsində eyni sayda orqanlarla təmsil olunmadığı, bu orqanların bölgüdə iştirak dərəcəsinin və onların öz aralarında münasibətlərinin müxtəlif olması aydın olar. Qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir.

İcra hakimiyyətini bölgü çərçivəsində, əsasən prezident təmsil edir, bununla belə, hakimiyyət bölgüsü mexanizmində Nazirlər Kabineti də iştirak edir. İcra hakimiyyəti bütövlükdə icra hakimiyyəti sisteminə daxil olan bütün orqanlar tərəfindən həyata keçirilir. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikası məhkəmələri ədalət mühakiməsi yolu ilə həyata keçirir. Qanunverici hakimiyyət yalnız bir orqanda təşkilatlanıb, onun yerli orqanları yoxdur. İcra hakimiyyəti çoxsaylı orqanlar sistemində təşkilatlanıb, bütün səviyyələrdə müxtəlif orqanlara malikdir. Məhkəmə hakimiyyəti də daxilən hər bir üzvü (hər bir məhkəmə) geniş muxtariyyətə malik olan orqanlar sistemi tərəfindən həyata keçirilir, yəni bir məhkəmə digər məhkəmənin işinə müdaxilə edə bilməz, hər bir məhkəmə ayrılıqda məhkəmə hakimiyyətinin daşıyıcısıdır. Ölkənin ali orqanları səviyyəsində hər üç hakimiyyət budağı arasında tarazlaşdırma və çəkindirmə sistemi qarşılıqlı şəkildə realizə olunur. Həm Milli Məclis, həm də prezident, həm də Konstitusiya Məhkəməsi bir-birinə konstitusion səlahiyyətlər vasitəsilə təsir edir. Hakimiyyət budaqları daxilində ikinci səviyyədə mənzərə bir qədər fərqlidir.

Bu orqanlardan sonra gələn və orqanlar iyerarxiyasında mühüm rola malik orqanlar, ancaq və ancaq icra hakimiyyətində dəqiq və təşkilatlanmış şəkildə mövcuddur. Burada söhbət mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarından gedir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında demək olar ki, bütün hakimiyyət orqanları hakimiyyətin bölünməsi prizmasından nəzərdən keçirilir və eyni şəkildə də təsbitlənir.

Demokratik dövlətin ayrılmaz xüsusiyyətlərindən biri də burada plüralizmin mövcudluğudur, yəni onun ideoloji və siyasi müxtəlifliyə malik olmasıdır. İdeoloji müxtəliflik o deməkdir ki, heç bir ideologiya, dövlət səviyyəsində məcburi ideologiya kimi müəyyən edilmir. Əlbəttə, bu o demək deyil ki, cəmiyyətdə, ümumiyyətlə, heç bir əsas ideologiya olmamalıdır. Belə ideologiyanın Azərbaycan cəmiyyətinin əksər sosial təbəqələri və qrupları tərəfindən bəyənilməsi və himayə edilməsi lazımdır. Bəzən cəmiyyətdə mövcud olan ideoloji mühit cəmiyyətin möhkəmliyinə kömək etmir, çox vaxt mənəvi, mədəni əsasları sarsıdır, hərc-mərciliyə və ideoloji nihilizmə aparıb çıxarır. Siyasi müxtəliflik özünü aşağıdakılarda göstərir: birincisi, çoxpartiyalılıq; ikincisi, ictimai birliklərin qanun qarşısında bərabərliyi; üçüncüsü, ictimai birliklərin sərbəst fəaliyyəti; dördüncüsü, məqsəd və fəaliyyəti Azərbaycan Respublikasının konstitusiya quruluşunun məcburi dəyişdirilməsi və onun bütövlüyünün pozulmasından, dövlətin təhlükəsizliyinin sarsıdılması, silahlı birləşmələr yaradılması, sosial, irqi, milli və dini düşmənçiliyin qızışdırılmasından ibarət olan ictimai birliklərin təşkil edilməsi və fəaliyyətinin qadağan olunması.

Hüquqi dövlət

Ölkəmizdə həyata keçirilən konstitusion islahatların məqsədi demokratik dəyərlərin təsbit olunması və gerçəkləşdirilməsi mexanizmlərinin işlənib hazırlanmasıdır. Konstitusiyanın preambulasında elan edilən Azərbaycan xalqının ülvi niyyətlərindən biri də qanunların aliliyini təmin edən hüquqi dövlət qurmaqdır. O dövlət hüquqi dövlət kimi xarakterizə olunur ki, hüquqla özünün fəaliyyətini məhdudlaşdırır, insan və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının təmin olunmasını özünün başlıca məqsədi hesab edir. Hələ XX əsrin əvvəllərində qeyd olunurdu ki, müasir mədəni dövlət — hüquqi dövlətdir. Hüquqi dövlət anlayışı özündə konstitusion demokratik dövlət anlayışında mövcud olan əlamətləri birləşdirir. Lakin hüquqi dövlətin spesifik əlamətlərinin üzərində dayansaq hüquqi dövlət haqqında daha geniş, aydın təsəvvür yaratmış olarıq. Bu prinsiplər əsasən, aşağıdakılardır:

  • Hüququn aliliyi prinsipi;
  • Hakimiyyətin bölgüsü prinsipi;
  • Hamının qanun qarşısında bərabərliyi;
  • Hüquq və azadlıqların üstünlüyü prinsipi;
  • İnsan və vətəndaşın hüquq və azadlıqlarının real təminatı prinsipi;
  • Qarşılıqlı məsuliyyət, yəni şəxsin dövlət və dövlətin şəxs qarşısında məsuliyyəti;
  • Məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyi prinsipi.

Bu prinsiplərin dairəsini genişləndirmək də olar. Lakin, hüquqi dövlət quruculuğunun hüquqi əsaslarını bu prinsiplər təşkil edir. Digər prinsiplər bu prinsiplərdən törəmədir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında təsbit olunan — "Azərbaycan hüquqi dövlətdir" formulasına belə dövlət quruculuğunun başlıca məqsədi, vəzifəsi və istiqaməti kimi baxmaq lazımdır. Hüququn aliliyi prinsipi hüquqi dövlətin ən mühüm prinsipidir. Bu prinsip öz təzahürünü hər şeydən əvvəl qanunun aliliyində tapır. Başqa sözlə, ictimai həyatın bütün sferalarına aid olan əsas ictimai münasibətlər qanunqüvvəli aktlarla deyil, yalnız qanunla nizama salınmalıdır. Ölkəmizdə Konstitusiya ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik olan qanundur. Konstitusiya təkcə qanunvericilik sisteminin yox, eyni zamanda hüquq sisteminin əsasını təşkil edir. Digər tərəfdən Konstitusiya — dövlətin bütün ərazisində birbaşa hüquqi qüvvəyə malikdir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 147-ci maddəsində Konstitusiyanın əsas qanun kimi bir sıra özünəməxsus əlamətləri təsbit edilmişdir.

  • "I. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası Azərbaycan Respublikasında ən yüksək hüquqi qüvvəyə malikdir.
  • II. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası birbaşa hüquqi qüvvəyə malikdir.
  • III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin əsasıdır".

Konstitusiyanın 7-ci maddəsinin I hissəsinə görə "Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır". Həmin maddənin II hissəsində isə dövlət hakimiyyətinin hədləri hüququn aliliyi prinsipinə əsaslanaraq müəyyən olunur: "Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla məhdudlaşır", III hissədə isə "Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir" müddəaları təsbit olunmuşdur. Yaxşı olardı ki, elə bu arada hüququn aliliyi prinsipinə yaxın digər prinsipləri qeyd edək. Çünki Konstitusiyanın digər institutlarında hüququn aliliyi prinsipinin həyata keçirilməsi üçün aşağıdakı prinsiplər hüquqi praktiki əhəmiyyət daşıyır:

  • mərkəzi qanunvericilik sisteminin mövcudluğu prinsipi;
  • sosial ədalət prinsipi;
  • dövlət orqanlarının cəmiyyətin ayrı-ayrı hissələrinə deyil, bütün cəmiyyətə xidmət etməsi;
  • bütün qanunların dərc olunmasının zəruriliyi.
  • digər mühüm prinsip hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipidir.


Bu prinsip öz təsbitini Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 7-ci maddəsində tapmışdır: "Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti, hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: — qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; — icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; — məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir". Hüquqi dövlətin növbəti prinsipləri — hər kəsin qanun qarşısında bərabərliyi və insan və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının üstünlüyü konstitusion quruluşun humanist əsası kimi qəbul edilir.

Hüquqi dövlətdə dövlət, insan və vətəndaşların təbii hüquq və azadlıqlarının Konstitusiyada təsbit edilməsi ilə yanaşı, bu hüquq və azadlıqların realizə edilməsi təminatlarını, həmçinin onların müdafiə edilməsi vəzifəsini daşıyır. Azərbaycan dövlətinin mahiyyətini təşkil edən xarakterik cəhətlərdən biri də onun sosiallığıdır, yəni sosial dövlət olmasıdır. Azərbaycan Respublikasının sosial dövlət kimi siyasətinin əsas istiqamətini insanın azad inkişafı və onun ləyaqətli həyatının təmin edilməsi şərtləri təşkil edir ki, bu da Konstitusiyanın I və II bölmələrində təsbit edilmişdir. Bu bölmələr Azərbaycan Respublikasının sosial siyasətinin əsas istiqamətini müəyyən edir. Xüsusilə: insanların sağlamlığı və əməyin müdafiəsi; əmək haqqının təminatlı minimum məbləğdə müəyyən edilməsi; ailələrin, analığın, atalığın və uşaqların, əlil və yaşlı vətəndaşların dövlət tərəfindən himayə edilməsinin təmin edilməsi; dövlət təqaüdlərinin, yardımların və sosial müdafiənin digər təminatlarının müəyyən edilməsi və s.

Dünyəvi dövlət

Dövlətin bu xarakteristikası özündə onu ehtiva edir ki, Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır, başqa sözlə, bunlar qarşılıqlı fəaliyyət göstərir, bir-birilərinin işlərinə qarışmırlar. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 7-ci maddəsinə əsasən, Azərbaycan dünyəvi dövlətdir. Azərbaycan dövlətinin dünyəvi dövlət xarakteristikası özünü aşağıdakı amillərdə göstərir. Birincisi, rəsmi, qanuniləşdirilmiş dinin mövcud olmaması — heç bir din məcburi müəyyən edilməmişdir. İkincisi, dinin dövlətdən ayrılması. Üçüncüsü, bütün dini etiqadların qanun qarşısında bərabərliyi. Bu müddəalar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 18-ci maddəsində təsbit olunmuşdur. Konstitusiyanın birinci bölməsində verilən bu ümumi müddəalar Konstitusiyanın sonrakı — insan və vətəndaşların hüquq və azadlıqları bölməsində və dini birliklər haqqında qanunda konkretləşir. Buna Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25-ci maddəsi (Bərabərlik hüququ), 47-ci maddəsi (Fikir və söz azadlığı), 48-ci maddəsi (Vicdan azad-lığı), 58-ci maddəsi (Birləşmək hüququ) və s. maddələri misal göstərmək olar. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyanın 18-ci maddəsinə görə, Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır və bütün dini etiqadlar qanun qarşısında bərabərdir, insan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır, habelə dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. Bununla belə, respublika qanunvericiliyi dini birliklər üçün aşağıdakıları müəyyən edir: — dini birliklər qanuna uyğun olaraq öz fəaliyyətlərini qurur və həyata keçirir; — dövlət orqanlarının və yerli özünüidarəetmə orqanlarının vəzifələrini icra etmir; — dövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə orqanlarına seçkilərdə iştirak etmir; — siyasi partiyaların və hərəkatların fəaliyyətində iştirak etmir və onlara maliyyə və digər yardım göstərmir.

Respublika idarəetmə forması

Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi kursundan məlum olduğu kimi, dövlətin forması anlayışı özündə üç müstəqil elementi birləşdirir: idarəetmə forması, dövlət quruluşu forması və dövlət rejimi (siyasi rejim). Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 7-ci maddəsi dövlətimizin başlıca əlamətlərini göstərməklə yanaşı onu, idarəetmə formasına görə respublika kimi təsbit etmişdir. Respublikanın başlıca əlamətləri — dövlət başçısının seçkilər vasitəsilə bu vəzifəni əldə etməsi və Konstitusiya ilə müəyyən olunmuş müddətdə öz səlahiyyətlərini həyata keçirməsidir. Bu xüsusiyyətlər, respublikanı dövlət başçısı vəzifəsini tutmağın irsi xarakter daşıdığı monarxiyadan fərqləndirir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası dövlətimizi respublikanın hər hansı bir növünə (parlamentli, prezidentli, qarışıq) aid olduğunu birbaşa olaraq təsbit etmir. Dövlət başçısının konstitusion statusunun təhlili, onun hakimiyyətin digər qolları, hər şeydən əvvəl parlamentlə qarşılıqlı fəaliyyəti ölkəmizdə prezidentli respublikanın mövcudluğu haqqında nəticə çıxarmağa imkan verir. Belə bir nəticəyə aşağıdakılar da əsas verir: prezident həm dövlət başçısı, həm də icra hakimiyyətinin başçısıdır; prezident ümumi, bərabər və birbaşa seçkilər nəticəsində xalq tərəfindən seçilir; hökumət parlament tərəfindən deyil, prezident tərəfindən təşkil olunur, prezident qarşısında məsuliyyət daşıyır və hesabat verir; hökumət parlament qarşısında deyil, prezident qarşısında istefa verir; prezidentin parlamenti buraxmaq səlahiyyəti yoxdur; parlamentin prezidentə impiçment tətbiq etmək səlahiyyəti var.

Unitar dövlət quruluş forması

Hər bir dövlətdə onun dövlət quruluşunun forması əhəmiyyətli rol oynayır. Bu həmin dövlətin mahiyyəti, habelə dövlətlə onun tərkib hissələri (inzibati — ərazi vahidləri, muxtar təsisatlar, federasiya subyektləri) arasındakı münasibətlər ilə müəyyən edilir. Öz növbəsində dövlət quruluşunun forması dövlət hakimiyyətini və onun həyata keçirilmə metodlarının mövcudluğunu möhkəmləndirir. Dövlət quruluşu bir qayda olaraq ölkənin Konstitusiyasında və onun əsasında qəbul edilmiş digər normativ hüquqi akflarda təsbit olunur. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası (7-ci maddə) dövlət quruluşuna görə respublikamızı unitar dövlət kimi xarakterizə edir.

Dövlət rejimi

Dövlət hakimiyyətinin həyata keçirilməsi metodlarını səciyyələndirən dövlət formasının ən fəal, dinamik hissəsidir. Dövlət rejimi avtoritar və demokratik olmaqla iki qrupa bölünür.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası bizim ölkəmizdə dövlət rejiminin konkret növünü müəyyən etməklə dövlətimizin dünyanın demokratik dövlətlərindən biri olduğunu sübut etdi. Konstitusiyanın 7-ci maddəsində birbaşa olaraq Azərbaycan dövlətinin demokratikliyi təsbit edilir. Hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi; dövlət hakimiyyət orqanlarının və yerli özünüidarəetmə orqanlarının seçilməsi və vaxtaşırı olaraq dəyişilməsi; insan hüquq və azadlıqlarının ali dəyərlər kimi tanınması, onlara riayət edilməsi və təminatının dövlətin vəzifəsi hesab olunması; siyasi plüralizm; qanunvericiliyin əsası kimi Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının aliliyinin müəyyən edilməsi dövlətimizin demokratikliyini sübut edən əsas amillərdən hesab olunur.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. ↑ HÜQUQ VƏ QANUNVERICILIK

Xarici keçidlər

  • Konstitusiya Məhkəməsinin hüquqi statusu

Avqust 10, 2021
azərbaycan, dövlətinin, konstitusiya, statusu, konstitusiya, quruluşunun, əsasları, azərbaycan, respublikasının, konstitusiyasının, bölməsində, təsbit, olunmuşdu, mündəricat, haqqında, konstitusiyanın, struktur, elementləri, konstitusiya, quruluşunun, əsasları. Azerbaycan Dovletinin Konstitusiya statusu Konstitusiya qurulusunun esaslari Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasinin I bolmesinde tesbit olunmusdu 1 Mundericat 1 Haqqinda 1 1 Konstitusiyanin struktur elementleri 1 2 Konstitusiya qurulusunun esaslari 2 Demokratik dovlet 3 Xalq hakimiyyeti 4 Bilavasite demokratiya 5 Huquqi dovlet 6 Dunyevi dovlet 7 Respublika idareetme formasi 8 Unitar dovlet qurulus formasi 9 Dovlet rejimi 10 Hemcinin bax 11 Istinadlar 12 Xarici kecidlerHaqqinda RedakteKonstitusiya qurulusunun esaslari ayri ayri dovletlerin konstitusiyalarinda muxtelif adlar altinda verilmisdir Meselen Italiya ve Almaniya Federativ Respublikasinin Konstitusiyasinda Esas Prinsipler Fransa Respublikasi Konstitusiyasinda Suverenlik haqqinda Turkiye Respubliksinin Konstitusiyasinda Umumui Esaslar ve s Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasinda ise cemiyyetin ve dovletin fundamental esaslari heyata kecirilmesi olkemizde konstitusin dovletin berqerar olunmasina yonelen baslica prinsipler ise Umumi muddealar adi altinda tesbit olunmusdur Bu bolmede oz eksini tapan norma prinsipler meqsed normalari vezife normalari hesab olunur Bu bolmede oz eksini tapan normalar norma prinsipler meqsed normalari vezife normalari hesab olunur Konstitusiyanin struktur elementleri Redakte Xalq hakimiyyeti Xalq suverenliyi Insan ve vetendaslarin huquq ve azadliqlarinin ustunluyu Azerbaycan dovletinin forma ve mahiyyeti Hakimiyyet bolgusu Sosial ve iqtisadi esaslar Dovlet hakimiyyetinin esaslari Yerli ozunuidareetmenin taninmasi ve temin olunmasi onun musteqilliyi ve dovlet hakimiyyetinden ayrilmasiKonstitusiya qurulusu dar ve genis menada anlasilir Dar menada Konstitusiya qurulusu Konstitusiyada tesbit olunan ve movcud qanunvericilikde inkisaf etdirilen dovletin teskili usullaridir Genis menada konstitusiya qurulusu ali hakimiyyet ve idareetme orqanlarinin teskili dovlet qurulusu ve insan vetendas cemiyyeti ve dovlet arasindaki huquqi elaqelerle bagli meydana cixan baslica olaraq Konstitusiya normalari ile nizama salinan iqtisadi sosial siyasi huquqi ideoloji munasibetlerin mecmusudur Konstitusiya qurulusunun esaslari Redakte Dovletin huquqi tabeciliyini temin eden ve onu konstitusion dovlet kimi xarakterize eden baslica prinsiplerin mecmusudur Bu prinsipler butovlukde konstitusiya huquq sisteminin ideya ve huquqi bazasini teskil edir Konstitusion dovlet ilk defe Ingilterede meydana gelmis ve konstitusion tesisatlar XVIII esrin sonlarindan baslayaraq Qerbi Avropa ve Amerikaya sonra ise Serqi Avropaya ve bir sira Asiya olkelerine yayilmisdir Olkemizde konstitusion dovlet quruculugu istiqametinde yeni addim 1991 ci il 18 oktyabr tarixli Dovlet Musteqilliyi haqqinda Konstitusiya Aktinin qebulundan sonra atilmis oldu Artiq bu Aktda Konstitusiya qurulusunun muhum prinsipleri oz tesbitini tapmis oldu Meselen Azerbaycan Respublikasinda suveren hakimiyyet Azerbaycan xalqina mexsusdur 10 cu maddenin I hissesi Azerbaycan xalqi musteqil dunyevi demokratik unitar dovlet yaradir 12 maddenin I hissesi Azerbaycan Respublikasinda dovlet hakimiyyeti hakimiyyetin bolunmesi prinsipine esaslanir 12 ci maddenin II hisse si ve s Qeyd etmek lazimdir ki Akt yeni Konstitusiyanin islenmesi ucun esas hesab olunurdu Konstitusiya qurulusunun elementleri Konstitusiyanin birinci bolmesinde asagidaki qaydada oz eksini tapmisdir Xalq hakimiyyeti 1 ci madde Xalq suverenliyi 2 ci madde Hakimiyyet bolgusu 7 ci maddenin III hissesi Insan ve vetendasin huquq ve azadliginin ustunluyu 12 ci madde Iqtisadi pluralizm 13 ve 15 ci maddeler Dunyevi dovlet prinsipi 7 18 ve 48 ci maddeler Konstitusiya qurulusunun zeruriliyi Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin preambulasinin muddealari Erazisinde butun dovlet ve ictimai proseslerin bas verdiyi Azerbaycan dovletinin normal fealiyyet gostermesi sertleri cemiyyetin iqtisadi esaslarinin Konstitusiyada tesbit edilmesinden ibaretdir Azerbaycan Respublikasinda vahid iqtisadi mekana mallarin serbest dovriyyesine xidmet ve maliyye vesaitlerine reqabete komek gosterilmesine serbest iqtisadi fealiyyete teminat verilir Bazar iqtisadiyyati sisteminin tesekkul tapmasi yonumunde gosterilen parametrlerin heyata kecirilmesi emtee bazar munasibetlerinin inkisafina sebeb olur Azerbaycanin yeni iqtisadi sistemi ucun mulkiyyet formalarinin muxtelifliyi xarakterikdir Bu forma Konstitusiyada tesbit edilmekle elde edilmisdir Azerbaycan Respublikasinda dovlet mulkiyyeti xususi mulkiyyet belediyye mulkiyyeti ve mulkiyyetin diger formalari beraber suretde taninir ve mudafie olunur Konstitusiyanin 29 cu maddesine esasen mulkiyyetin hec bir novune ustunluk verilmir Torpaq ve diger tebii ehtiyatlar hemcinin dovlet xususi ve belediyye mulkiyyetinde ola biler Mulkiyyet munasibetleri konkret olaraq mulki qanunvericilikle torpaq munasibetleri ve torpaqdan istifade qaydalari ise torpaq qanunvericiliyi ile nizama salinir Demokratik dovlet RedakteAzerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi Azerbaycan dovletinin baslica elametlerini tesbit etmisdir ki bu da dovletin mahiyyetini mueyyen edir Konstitusiyanin 7 ci maddesinin I hissesinde deyilir Azerbaycan dovleti demokratik huquqi dunyevi unitar respublikadir Azerbaycan dovletinin demokratik xarakteri ozunun ifadesini konstitusiya qurulusunun asagidaki struktur elementlerinde tapir xalq hakimiyyeti hakimiyyetin bolgusu siyasi pluralizm yerli ozunuidareetme Konstitusiya huququ elminde adeten xalq millet ve dovlet suverenliyi anlayislari bir birinden ferqlendirilir Bunlar qarsiliqli elaqeye malik olan anlayislardir Xalq ve milletin suverenliyi onlarin musteqil azad sekilde oz siyasi sosial ve menevi meisetini mueyyen etmesi olub dovletin suverenliyinin esasinda durur Xalq suverenliyi milli suverenlik ve dovlet suverenliyinin esasidir ve sonuncu xalq ve milletin suveren iradesinin siyasi huquqi formasi kimi tezahur edir Xalq hakimiyyeti RedakteDovlet hakimiyyetinin yegane menbeyidir Onu cemiyyet ozu mueyyen edir Xalq suverenliyinin heyata kecirilmesi usullari asagidakilardir suveren ve musteqil dovletin yaradilmasi basqa dovlete musteqil birlesme ve ya onlarin birlesmesi xalq terefinden azad sekilde mueyyen edilen her hansi siyasi statusun mueyyen edilmesi Xalqin iradesi demokratik dovletin yegane bazisidir ve dovlet hakimiyyetine onun formasinin deyismesine mandat mehz ondan gelir Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasi xalq hakimiyyetinin esaslarini tesbit etmisdir Konstitusiyanin 1 ci maddesine esasen Azerbaycan Respublikasinda dovlet hakimiyyetinin yegane menbeyi Azerbaycan xalqidir Xalq hakimiyyeti asagidaki esas formalarla heyata kecirilir Bilavasite demokratiya RedakteBu zaman xalq ona mexsus olan dovlet hakimiyyetini bilavasite heyata kecirir Numayendeli demokratiya Xalqi temsil eden onun iradesi ile fealiyyet gosteren dovlet hakimiyyeti ve yerli ozunuidare orqanlari vasitesile heyata kecirilir Konstitusiya huququ elminde movcud olan fundamental problemlerden biri de bilavasite demokratiya institutlari sistemidir Bilavasite demokratiya institutlari sisteminin kataloqunu muasir konstitusya huququ elmi asagidaki kimi tesniflesdirir referendum umumi seckiler qanun layihelerinin ve dovlet heyatinin muhum meselelerine dair umumxalq muzakiresi vetendaslarin yigincaqlar ictimai teskilatlar yerli ozunuidare orqanlari vasitesile cemiyyetin islerinin idare olunmasinda istiraki dovlet hakimiyyeti ve yerli ozunuidare orqanlarina ferdi ve kollektiv muraciet petitsiya huququ Referendum ve azad seckiler xalq hakimiyyetinin ali birbasa tezahur formalaridir Azerbaycan Respublikasinda seckilere Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Azerbaycan Respublikasi Milli Meclisinin ve yerli ozunuidareetme orqanlarinin seckileri aiddir Secki dedikde dovlet hakimiyyet orqanlari ve yerli ozunuidareetme orqanlarinin teskil olunmasi ucun secki komissiyalarinin secki daireleri ve secki menteqelerinin teskili secici siyahilarinin tertibi namizedlerin ireli surulmesi ve qeydiyyati seckiqabagi tesviqatin aparilmasi sesverme ve ona yekun vurulmasi uzre Azerbaycan Respublikasi vetendaslarinin fealiyyeti basa dusulur Seckileri basqa formada dovlet hakimiyyeti ve yerli ozunuidareetme orqanlarinin teskil olunmasi usulu kimi de xarakterize etmek olar Seckiler cemiyyetin siyasi barometridir Seckilerin huquqi esasini Respublika Konstitusiyasi Azerbaycan Respublikasinin Secki Mecellesi ve Azerbaycan Respublikasinin diger normativ huququ aktlari teskil edir Referendum ve seckiler birbasa demokratiya institutlari kimi meqsed ve subyektlerine gore cox oxsar obyektlerine ve neticelerine gore bir birinden ferqlenirler Onlarin meqsedi eynidir xalqin iradesini ifade etmek subyektlerine gore de ferqlenmirler Basqa sozle referendumda istirak etmek huququ olan vetendaslar seckilerde de istirak ede biler Referendum demokratiya ve dovlet quruculugu tarixinde en maraqli formalardan biridir Referendum latin sozu olub bildirilmesi zeruri olan xeber verilmeli fakt menasini verir ve zengin tarixe malikdir Referendum kecirilmesi sertleri ve usulu prosedurasi muvafiq olkelerin ve ya federasiya subyektlerinin konstitusiyalari ve qanunvericiliyi ile nizamlanir Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinda ve Azerbaycan Respublikasinin Secki Mecellesinde referendum ve umumxalq sesvermesi anlayislari sinonim anlayislar kimi isledilir Azerbaycan Respublikasinin Secki Mecellesinin 1 1 1 ci maddesinde gosterilir Referendum Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasi ile mueyyen edilen meseleler uzre Azerbaycan Respublikasi vetendaslarinin sesvermesi dir Referendum xalq hakimiyyetinin bariz numunesidir Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyanin 3 cu maddesinin 2 ci hissesine gore asagidaki meseleler yalniz referendum yolu ile hell oluna biler Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin qebul edilmesi ve ona deyisiklikler edilmesi Azerbaycan Respublikasinin dovlet serhedlerinin deyisdirilmesi Bu meselelerin helli ucun yalniz referendum kecirilmesi nezerde tutulub basqa qayda yoxdur Bele referendum mecburi referendum adlanir Bundan elave Konstitusiyanin 155 ci maddesine esasen asagidaki meseleleri mueyyen eden maddelere deyisiklikler ve ya onlarin legv edilmesi referenduma cixarila bilmez madde 2 Xalq suverenliyi maddesine deyisiklikler ve ya onlarin legv edilmesi madde 6 Hakimiyyetin menimsenilmesinin yolverilmezliyi maddesine deyisiklikler ve ya onlarin legv edilmesi madde 7 Azerbaycan dovleti maddesine madde 8 Azerbaycan dovletinin bascisi maddesine deyisiklikler ve ya onlarin legv edilmesi madde 21 Dovlet dili Bununla yanasi Konstitusiyanin III feslinde nezerde tutulmus insan ve vetendas huquq ve azadliqlarinin legvi ve ya Azerbaycan Respublikasinin terefdar cixdigi beynelxalq muqavilelerde nezerde tutuldugundan daha artiq derecede mehdudlasdirilmasi haqqinda teklifler referenduma cixarila bilmez madde 155 Referendumun tesnifati muxtelif meyarlara gore aparilir I Predmetine gore konstitusion referendum Konstitusiyanin qebulu ve ona deyisiklikler edilmesi ile elaqedardir qanunverici referendum qanunlarin qebul edilmesi ile elaqedardir beynelxalq huquqi inzibati huquqi II Mecburiliyine gore mecburi referendum burada her hansi bir meselenin yalniz referendumla helli nezerde tutulur fakultativ referendum muvafiq meseleler uzre referendum kecirile de biler kecirilmeye de Her iki halda referendumun neticesi mutleq huquqi netice hesab olunur III Kecirilme muddetine gore parlamente qederki qanun layihesine parlamentde baxilana qeder kecirilen referendum mesveretci referendum parlamentden sonraki qanun layihesine parlamentde baxilandan sonra kecirilen referendum IV Mekana gore umummilli referendum regional referendum yerli referendum Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin 7 ci maddesinde qanunvericilik icra ve mehkeme hakimiyyetine esaslanan hakimiyyet bolgusu prinsipi tesbit edilmisdir ki bu da dovlet hakimiyyetinin normal fealiyyet gostermesinin vacib ilkin sertidir Hakimiyyetin bu uc qolunun her biri musteqildir Hakimiyyetin bolgusu prinsipi hemcinin hakimiyyetin semereli tarazligini yaradir ki bunun neticesinde hakimiyyet budaqlarindan hec biri digerinin selahiyyetlerinin heyata kecirilmesine qarismir Buna gore de movcud prinsipin muntezem olaraq heyata kecirilmesi butun dovlet mexanizminin semereli fealiyyet gostermesinin zeruri sertidir Umumiyyetle ise qeyd etmek lazimdir ki hakimiyyetin bolunmesi prinsipinin dovlet idareetme formasina muvafiq olaraq Konstitusiyada nece tesbit olunmasindan asili olmayaraq artiq demokratiyaya dogru atilmis addim kimi qiymetlendirilmelidir Azerbaycan Respublikasinin da Konstitusiyasi bu prinsipi tesbit ederken movcud sistem nezere alinmis ve ozunemexsus bir bolgu islenib hazirlanmisdir Konstitusiyanin preambulasinda Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin 1991 ci il 18 oktyabr tarixinde qebul edilmis Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Musteqilliyi haqqinda Konstitusiya Aktina esaslanmasi haqqinda muddea eks olunmusdur Mehz bu aktda da ilk defe olaraq Azerbaycan Respublikasinda hakimiyyetin bolgusu tesbit olunmusdur Yeni Konstitusiyanin II fesli Dovletin esaslari adlanir ve 7 ci maddede Azerbaycan dovleti xarakterize edilir habele dovlet hakimiyyetinin teskili esaslari gosterilir 7 ci maddenin III hissesine gore dovlet hakimiyyeti hakimiyyetlerin bolunmesi prinsipi esasinda heyata kecirilir Qanunverici hakimiyyeti Milli Meclis heyat kecirir icra hakimiyyeti Azerbaycan Respublikasi Prezidentine mensubdur mehkeme hakimiyyetini ise edalet muhakimesi yolu ile mehkemeler heyata kecirir Bu prinsipin davami kimi Konstitusiyanin III bolmesi Dovlet hakimiyyeti tamamile hakimiyyetin bolunmesi prinsipi uzerinde qurulmusdur V fesilde qanunvericilik VI fesilde icra VII fesilde ise mehkeme hakimiyyetinden behs edilir onlarin teskili ve fealiyyeti esaslari huquqi veziyyeti qebul etdiyi aktlarin huquqi quvvesi ve s kimi meseleler mueyyen edilir Yuxarida qeyd edilenlere bir qeder deqiqlikle yanasilsa her bir hakimiyyet budaginin hakimiyyetin bolgusu cercivesinde eyni sayda orqanlarla temsil olunmadigi bu orqanlarin bolgude istirak derecesinin ve onlarin oz aralarinda munasibetlerinin muxtelif olmasi aydin olar Qanunvericilik hakimiyyetini Azerbaycan Respublikasinin Milli Meclisi heyata kecirir Icra hakimiyyetini bolgu cercivesinde esasen prezident temsil edir bununla bele hakimiyyet bolgusu mexanizminde Nazirler Kabineti de istirak edir Icra hakimiyyeti butovlukde icra hakimiyyeti sistemine daxil olan butun orqanlar terefinden heyata kecirilir Mehkeme hakimiyyetini Azerbaycan Respublikasi mehkemeleri edalet muhakimesi yolu ile heyata kecirir Qanunverici hakimiyyet yalniz bir orqanda teskilatlanib onun yerli orqanlari yoxdur Icra hakimiyyeti coxsayli orqanlar sisteminde teskilatlanib butun seviyyelerde muxtelif orqanlara malikdir Mehkeme hakimiyyeti de daxilen her bir uzvu her bir mehkeme genis muxtariyyete malik olan orqanlar sistemi terefinden heyata kecirilir yeni bir mehkeme diger mehkemenin isine mudaxile ede bilmez her bir mehkeme ayriliqda mehkeme hakimiyyetinin dasiyicisidir Olkenin ali orqanlari seviyyesinde her uc hakimiyyet budagi arasinda tarazlasdirma ve cekindirme sistemi qarsiliqli sekilde realize olunur Hem Milli Meclis hem de prezident hem de Konstitusiya Mehkemesi bir birine konstitusion selahiyyetler vasitesile tesir edir Hakimiyyet budaqlari daxilinde ikinci seviyyede menzere bir qeder ferqlidir Bu orqanlardan sonra gelen ve orqanlar iyerarxiyasinda muhum rola malik orqanlar ancaq ve ancaq icra hakimiyyetinde deqiq ve teskilatlanmis sekilde movcuddur Burada sohbet merkezi icra hakimiyyeti orqanlarindan gedir Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasinda demek olar ki butun hakimiyyet orqanlari hakimiyyetin bolunmesi prizmasindan nezerden kecirilir ve eyni sekilde de tesbitlenir Demokratik dovletin ayrilmaz xususiyyetlerinden biri de burada pluralizmin movcudlugudur yeni onun ideoloji ve siyasi muxtelifliye malik olmasidir Ideoloji muxteliflik o demekdir ki hec bir ideologiya dovlet seviyyesinde mecburi ideologiya kimi mueyyen edilmir Elbette bu o demek deyil ki cemiyyetde umumiyyetle hec bir esas ideologiya olmamalidir Bele ideologiyanin Azerbaycan cemiyyetinin ekser sosial tebeqeleri ve qruplari terefinden beyenilmesi ve himaye edilmesi lazimdir Bezen cemiyyetde movcud olan ideoloji muhit cemiyyetin mohkemliyine komek etmir cox vaxt menevi medeni esaslari sarsidir herc merciliye ve ideoloji nihilizme aparib cixarir Siyasi muxteliflik ozunu asagidakilarda gosterir birincisi coxpartiyaliliq ikincisi ictimai birliklerin qanun qarsisinda beraberliyi ucuncusu ictimai birliklerin serbest fealiyyeti dorduncusu meqsed ve fealiyyeti Azerbaycan Respublikasinin konstitusiya qurulusunun mecburi deyisdirilmesi ve onun butovluyunun pozulmasindan dovletin tehlukesizliyinin sarsidilmasi silahli birlesmeler yaradilmasi sosial irqi milli ve dini dusmenciliyin qizisdirilmasindan ibaret olan ictimai birliklerin teskil edilmesi ve fealiyyetinin qadagan olunmasi 1 Huquqi dovlet RedakteOlkemizde heyata kecirilen konstitusion islahatlarin meqsedi demokratik deyerlerin tesbit olunmasi ve gerceklesdirilmesi mexanizmlerinin islenib hazirlanmasidir Konstitusiyanin preambulasinda elan edilen Azerbaycan xalqinin ulvi niyyetlerinden biri de qanunlarin aliliyini temin eden huquqi dovlet qurmaqdir O dovlet huquqi dovlet kimi xarakterize olunur ki huquqla ozunun fealiyyetini mehdudlasdirir insan ve vetendaslarin huquq ve azadliqlarinin temin olunmasini ozunun baslica meqsedi hesab edir Hele XX esrin evvellerinde qeyd olunurdu ki muasir medeni dovlet huquqi dovletdir Huquqi dovlet anlayisi ozunde konstitusion demokratik dovlet anlayisinda movcud olan elametleri birlesdirir Lakin huquqi dovletin spesifik elametlerinin uzerinde dayansaq huquqi dovlet haqqinda daha genis aydin tesevvur yaratmis olariq Bu prinsipler esasen asagidakilardir Huququn aliliyi prinsipi Hakimiyyetin bolgusu prinsipi Haminin qanun qarsisinda beraberliyi Huquq ve azadliqlarin ustunluyu prinsipi Insan ve vetendasin huquq ve azadliqlarinin real teminati prinsipi Qarsiliqli mesuliyyet yeni sexsin dovlet ve dovletin sexs qarsisinda mesuliyyeti Mehkeme hakimiyyetinin musteqilliyi prinsipi Bu prinsiplerin dairesini genislendirmek de olar Lakin huquqi dovlet quruculugunun huquqi esaslarini bu prinsipler teskil edir Diger prinsipler bu prinsiplerden toremedir Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinda tesbit olunan Azerbaycan huquqi dovletdir formulasina bele dovlet quruculugunun baslica meqsedi vezifesi ve istiqameti kimi baxmaq lazimdir Huququn aliliyi prinsipi huquqi dovletin en muhum prinsipidir Bu prinsip oz tezahurunu her seyden evvel qanunun aliliyinde tapir Basqa sozle ictimai heyatin butun sferalarina aid olan esas ictimai munasibetler qanunquvveli aktlarla deyil yalniz qanunla nizama salinmalidir Olkemizde Konstitusiya en yuksek huquqi quvveye malik olan qanundur Konstitusiya tekce qanunvericilik sisteminin yox eyni zamanda huquq sisteminin esasini teskil edir Diger terefden Konstitusiya dovletin butun erazisinde birbasa huquqi quvveye malikdir Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin 147 ci maddesinde Konstitusiyanin esas qanun kimi bir sira ozunemexsus elametleri tesbit edilmisdir I Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasi Azerbaycan Respublikasinda en yuksek huquqi quvveye malikdir II Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi birbasa huquqi quvveye malikdir III Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi Azerbaycan Respublikasinin qanunvericilik sisteminin esasidir Konstitusiyanin 7 ci maddesinin I hissesine gore Azerbaycan dovleti demokratik huquqi dunyevi unitar respublikadir Hemin maddenin II hissesinde ise dovlet hakimiyyetinin hedleri huququn aliliyi prinsipine esaslanaraq mueyyen olunur Azerbaycan Respublikasinda dovlet hakimiyyeti daxili meselelerde yalniz huquqla mehdudlasir III hissede ise Azerbaycan Respublikasinda dovlet hakimiyyeti hakimiyyetlerin bolunmesi prinsipi esasinda teskil edilir muddealari tesbit olunmusdur Yaxsi olardi ki ele bu arada huququn aliliyi prinsipine yaxin diger prinsipleri qeyd edek Cunki Konstitusiyanin diger institutlarinda huququn aliliyi prinsipinin heyata kecirilmesi ucun asagidaki prinsipler huquqi praktiki ehemiyyet dasiyir merkezi qanunvericilik sisteminin movcudlugu prinsipi sosial edalet prinsipi dovlet orqanlarinin cemiyyetin ayri ayri hisselerine deyil butun cemiyyete xidmet etmesi butun qanunlarin derc olunmasinin zeruriliyi diger muhum prinsip hakimiyyetlerin bolunmesi prinsipidir Bu prinsip oz tesbitini Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin 7 ci maddesinde tapmisdir Azerbaycan Respublikasinda dovlet hakimiyyeti hakimiyyetlerin bolunmesi prinsipi esasinda teskil edilir qanunvericilik hakimiyyetini Azerbaycan Respublikasinin Milli Meclisi heyata kecirir icra hakimiyyeti Azerbaycan Respublikasinin Prezidentine mensubdur mehkeme hakimiyyetini Azerbaycan Respublikasinin mehkemeleri heyata kecirir Huquqi dovletin novbeti prinsipleri her kesin qanun qarsisinda beraberliyi ve insan ve vetendaslarin huquq ve azadliqlarinin ustunluyu konstitusion qurulusun humanist esasi kimi qebul edilir Huquqi dovletde dovlet insan ve vetendaslarin tebii huquq ve azadliqlarinin Konstitusiyada tesbit edilmesi ile yanasi bu huquq ve azadliqlarin realize edilmesi teminatlarini hemcinin onlarin mudafie edilmesi vezifesini dasiyir Azerbaycan dovletinin mahiyyetini teskil eden xarakterik cehetlerden biri de onun sosialligidir yeni sosial dovlet olmasidir Azerbaycan Respublikasinin sosial dovlet kimi siyasetinin esas istiqametini insanin azad inkisafi ve onun leyaqetli heyatinin temin edilmesi sertleri teskil edir ki bu da Konstitusiyanin I ve II bolmelerinde tesbit edilmisdir Bu bolmeler Azerbaycan Respublikasinin sosial siyasetinin esas istiqametini mueyyen edir Xususile insanlarin saglamligi ve emeyin mudafiesi emek haqqinin teminatli minimum meblegde mueyyen edilmesi ailelerin analigin ataligin ve usaqlarin elil ve yasli vetendaslarin dovlet terefinden himaye edilmesinin temin edilmesi dovlet teqaudlerinin yardimlarin ve sosial mudafienin diger teminatlarinin mueyyen edilmesi ve s Dunyevi dovlet RedakteDovletin bu xarakteristikasi ozunde onu ehtiva edir ki Azerbaycan Respublikasinda din dovletden ayridir basqa sozle bunlar qarsiliqli fealiyyet gosterir bir birilerinin islerine qarismirlar Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin 7 ci maddesine esasen Azerbaycan dunyevi dovletdir Azerbaycan dovletinin dunyevi dovlet xarakteristikasi ozunu asagidaki amillerde gosterir Birincisi resmi qanunilesdirilmis dinin movcud olmamasi hec bir din mecburi mueyyen edilmemisdir Ikincisi dinin dovletden ayrilmasi Ucuncusu butun dini etiqadlarin qanun qarsisinda beraberliyi Bu muddealar Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin 18 ci maddesinde tesbit olunmusdur Konstitusiyanin birinci bolmesinde verilen bu umumi muddealar Konstitusiyanin sonraki insan ve vetendaslarin huquq ve azadliqlari bolmesinde ve dini birlikler haqqinda qanunda konkretlesir Buna Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin 25 ci maddesi Beraberlik huququ 47 ci maddesi Fikir ve soz azadligi 48 ci maddesi Vicdan azad ligi 58 ci maddesi Birlesmek huququ ve s maddeleri misal gostermek olar Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyanin 18 ci maddesine gore Azerbaycan Respublikasinda din dovletden ayridir ve butun dini etiqadlar qanun qarsisinda beraberdir insan leyaqetini alcaldan ve ya insanperverlik prinsiplerine zidd olan dinlerin yayilmasi ve tebligi qadagandir habele dovlet tehsil sistemi dunyevi xarakter dasiyir Bununla bele respublika qanunvericiliyi dini birlikler ucun asagidakilari mueyyen edir dini birlikler qanuna uygun olaraq oz fealiyyetlerini qurur ve heyata kecirir dovlet orqanlarinin ve yerli ozunuidareetme orqanlarinin vezifelerini icra etmir dovlet hakimiyyeti ve yerli ozunuidareetme orqanlarina seckilerde istirak etmir siyasi partiyalarin ve herekatlarin fealiyyetinde istirak etmir ve onlara maliyye ve diger yardim gostermir Respublika idareetme formasi RedakteDovlet ve huquq nezeriyyesi kursundan melum oldugu kimi dovletin formasi anlayisi ozunde uc musteqil elementi birlesdirir idareetme formasi dovlet qurulusu formasi ve dovlet rejimi siyasi rejim Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin 7 ci maddesi dovletimizin baslica elametlerini gostermekle yanasi onu idareetme formasina gore respublika kimi tesbit etmisdir Respublikanin baslica elametleri dovlet bascisinin seckiler vasitesile bu vezifeni elde etmesi ve Konstitusiya ile mueyyen olunmus muddetde oz selahiyyetlerini heyata kecirmesidir Bu xususiyyetler respublikani dovlet bascisi vezifesini tutmagin irsi xarakter dasidigi monarxiyadan ferqlendirir Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasi dovletimizi respublikanin her hansi bir novune parlamentli prezidentli qarisiq aid oldugunu birbasa olaraq tesbit etmir Dovlet bascisinin konstitusion statusunun tehlili onun hakimiyyetin diger qollari her seyden evvel parlamentle qarsiliqli fealiyyeti olkemizde prezidentli respublikanin movcudlugu haqqinda netice cixarmaga imkan verir Bele bir neticeye asagidakilar da esas verir prezident hem dovlet bascisi hem de icra hakimiyyetinin bascisidir prezident umumi beraber ve birbasa seckiler neticesinde xalq terefinden secilir hokumet parlament terefinden deyil prezident terefinden teskil olunur prezident qarsisinda mesuliyyet dasiyir ve hesabat verir hokumet parlament qarsisinda deyil prezident qarsisinda istefa verir prezidentin parlamenti buraxmaq selahiyyeti yoxdur parlamentin prezidente impicment tetbiq etmek selahiyyeti var 1 Unitar dovlet qurulus formasi RedakteHer bir dovletde onun dovlet qurulusunun formasi ehemiyyetli rol oynayir Bu hemin dovletin mahiyyeti habele dovletle onun terkib hisseleri inzibati erazi vahidleri muxtar tesisatlar federasiya subyektleri arasindaki munasibetler ile mueyyen edilir Oz novbesinde dovlet qurulusunun formasi dovlet hakimiyyetini ve onun heyata kecirilme metodlarinin movcudlugunu mohkemlendirir Dovlet qurulusu bir qayda olaraq olkenin Konstitusiyasinda ve onun esasinda qebul edilmis diger normativ huquqi akflarda tesbit olunur Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasi 7 ci madde dovlet qurulusuna gore respublikamizi unitar dovlet kimi xarakterize edir Dovlet rejimi RedakteDovlet hakimiyyetinin heyata kecirilmesi metodlarini seciyyelendiren dovlet formasinin en feal dinamik hissesidir Dovlet rejimi avtoritar ve demokratik olmaqla iki qrupa bolunur Azerbaycan Respublikasinin Konstitusiyasi bizim olkemizde dovlet rejiminin konkret novunu mueyyen etmekle dovletimizin dunyanin demokratik dovletlerinden biri oldugunu subut etdi Konstitusiyanin 7 ci maddesinde birbasa olaraq Azerbaycan dovletinin demokratikliyi tesbit edilir Hakimiyyetlerin bolunmesi prinsipi dovlet hakimiyyet orqanlarinin ve yerli ozunuidareetme orqanlarinin secilmesi ve vaxtasiri olaraq deyisilmesi insan huquq ve azadliqlarinin ali deyerler kimi taninmasi onlara riayet edilmesi ve teminatinin dovletin vezifesi hesab olunmasi siyasi pluralizm qanunvericiliyin esasi kimi Azerbaycan Respublikasi Konstitusiyasinin aliliyinin mueyyen edilmesi dovletimizin demokratikliyini subut eden esas amillerden hesab olunur 1 Hemcinin bax Redaktekonstitusiya Konstitusiya Partiyasi ABS Konstitusiya huququIstinadlar Redakte 1 2 3 4 HUQUQ VE QANUNVERICILIKXarici kecidler RedakteKonstitusiya Mehkemesinin huquqi statusuMenbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan Dovletinin Konstitusiya statusu amp oldid 5962591, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.