Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyaya kömək edə bilərsiniz. Əgər mümkündürsə, daha dəqiq bir şablondan istifadə edin. Bu məqalə sonuncu dəfə 2 ay əvvəl Zəhraxamiyeva tərəfindən redaktə olunub. (Yenilə)
Atom spektrləri— əgər günəş işığını və ya adi lampa işığını prizmadan keçirərək ekrana yönəltsək, onun üzərində müxətlif rəngli işıq zolaqları yaranacaq. Bu rənglərin hər biri müəyyən konkret dalğa uzunluğuna malikdir. İşığın bu cür spektrlərə ayrılmasına kəsilməz spektr deyilir. Lakin əgər işıq mənbəyi kimi içərisinə qaz halında müəyyən bir element doldurulmuş qaz boşalması borusu istifadə olunarsa, onda qara fonda müxtəlif rəngli xəttlərdən ibarət spektr yaranacaq. Bu spektr atomun buraxma spektri (atom emission spektr) və ya xətti spektr adlanır. Buraxma spektrlərini istənilən maddə üçün almaq mümkündür. Bunun üçün onu hər hansı bir yolla (ondan elektrik cərəyanı buraxmaqla və ya alovda qızdırmaqla) həyəcanlandırmaq lazımdır. Atom spektrləri işıq spektrinin görünən hissəsindən ultrabənövşəyi hissəsinə qədər olan aralığı ehtiva edir. Hər bir maddənin özünəməxsus atom spektri mövcuddur. Məsələn, əgər natrium və onun birləşmələrini alova tutsaq, onda 590 nm dalğa uzunluğuna malik işıq şüası buraxılır və alov sarı rəngə boyanır. Qaz boşalması borusuna doldurulmuş və elektrik cərəyanı vasitəsilə həyəcanlandırılan hidrogenin buraxdığı işığın rəngi isə qırmızımtıl – çəhrayıdır. Borun nəzəriyyəsinə əsasən orbitlər hər biri müəyyən kvant ədədi ilə ifadə olunur. Ən az enerjiyə malik (nüvəyə ən yaxın) orbitin kvant ədədi 1 - ə bərabərdir. Növbəti energetik səviyyələrə uyğun olaraq 2, 3, 4 və s. kvant ədədləri aid edilir. Əgər elektron nüvənin cazibə qüvvəsini dəf etmək üçün kifayət qədər enerji alırsa, bu zaman atomun ionlaşması baş verir. Elektronun yuxarı enerji səviyyələrindən daha aşağı enerji səviyyələrinə keçidləri onları tədqiq edən alimlərin adları ilə adlandırılmışdır. Elektron daha yüksək orbitlərdən n = 1 nömrəli orbitə (nüvəyə ən yaxın orbitə) keçirsə Layman seriyası, n = 2 nömrəli orbitə keçirsə Balmer seriyası yaranır. Paşen, Brekket və Pfunda seriyaları isə daha yüksək orbitlərdən uyğun olaraq n = 3, n = 4 və n = 5 nömrəli orbitlərə keçid zamanı yaranır. Udulma spektrlərində də oxşar seriyalar yaranır. Lakin burada elektronun keçidi buraxma spektrlərində olduğu kimi yuxarı orbitlərdən aşağı orbitlərə yox, bunun tam əksinə baş verir. Udulma spektrində elektronun əsas haldan daha yüksək energetik səviyyələrə keçməsi nəticəsində Layman seriyası alınır. Daha yüksək tezliyə malik zolaqlar ən yüksək enerjiyə malik olan səviyyələrə uyğun gəlir. Layman seriyasının sonu (bütün zolaqların toplandığı nöqtə) n = 1 orbitindən (əsas haldan) n = ∞ hala keçidi göstərir. Yəni, səviyyənin enerjisi o qədər yüksəkdir ki, elektron atomdan qopa bilir. Nəticədə atomun ionlaşması baş verir. Bu prinsiplə buraxma spektrlərində də kontinium əmələ gəlir. Belə ki, elektron ionla toqquşaraq atom əmələ gətirir, yəni əsas vəziyyətə qayıdır. Seriyanın sonuna uyğun tezliyi bilməklə atomun ionlaşma enerjisini müəyyən etmək olar. Buraxma spektrlərindən əlavə, udulma spektrləri ( atom absorbsion spektr) də mövcuddur. Udma spektrlərini almaq üçün maddədən görünən işıq buraxılır. Məlumdur ki, görünən işıq müxtəlif dalğa uzunluqlu şüaların (rənglərin) qarışığıdır. Belə olan halda, müəyyən dalğa uzunluqlu şüalar maddə tərəfindən udulur və həmin yerlərdə qara zolaqlar yaranır. Udulma və buraxma spektrlərini müşahidə etmək üçün xüsusi cihazlardan – spektrometrlərdən istifadə olunur. Əgər biz hidrogenin buraxma spektrlərini müşahidə etsək, görərik ki, spektr bir neçə seriya xətlərdən ibarətdir. Daha dəqiq desək, xətlər qruplaşaraq bir neçə zolaq əmələ gətirir. Bu seriyalar onları kəşf edən alimlərin adları ilə adlandırılmışdır. Hər bir seriyada spektrin yüksək tezlikli hissəsinə doğru irəlilədikcə qonşu xəttlərin tezlikləri arasında interval tədricən azalır. Və sonda kəsilməz spektr (kontinum) alınır. Spektral xətlərin tezlikləri Ridberq tənliyi ilə ifadə olunur: ν = cRH(1/n12 – 1/n22 Burada, ν – tezlik, c – işıq sürəti, RH – Ridberq sabiti, n1 və n2 isə tam ədədlərdir. Dalğa uzunluğu və tezlik λν = c – formulu ilə əlaqəlidir. Atom spektrlərinin xətti xüsusiyyətlərini izah etmək üçün danimarkalı alim Nils Bor 1913 – cü ildə atomun yeni modelini təklif etdi. O, özündən bir müddət əvvəl (1911 – ci ildə) Maks Plankın təklif etdiyi kvant nəzəriyyəsinə istinad edirdi. Plankın postulatına əsasən enerji yalnız müəyyən miqdarlarla (porsiyalarla) udula və ya şüalana bilər. O, bu porsiyaları kvantlar adlandırdı. Bor belə qənaətə gəldi ki, nüvə ətrafında hərəkət edən elektronun enerjisi də müəyyən konkret qiymətlər almalıdır – yəni kvantlanmışdır. Elektronun hər hansı verilmiş orbit üzrə hərəkət etməsi üçün tələb olunan enerji həmin orbitin radiusundan asılıdır. Nüvədən daha uzaqda yerləşən orbitlər üzrə hərəkət etmək üçün elektrona daha çox enerji lazımdır. Lakin bir halda ki, enerji kvantlanmışdır, onda belə nəticəyə gəlmək olar ki, orbitlərin radiusları da kvantlanmalı – müəyyən konkret qiymətlər almalıdır. Nüvədən daha uzaqda yerləşən hər hansı bir orbitə keçmək üçün elektron enerji udmaldır ki, həmin enerji də nüvənin cazibə qüvvəsini dəf etməyə sərf olunur. Əgər atom foton (işıq enerjisinin kvantı) udsa, onda elektron yerləşdiyi orbitdən daha yüksək orbitə, yəni nüvədən daha uzağa keçə bilər. Əgər kifayət qədər çox foton udularsa, onda udulma spektrində qara zolaq yaranır.Kvant nəzəriyyəsinə əsasən, tezliyi ν olan işıq fotonunun enerjisi hν – yə bərabərdir. Burada h – Plank sabitidir (6,626 ∙ 10⁻³⁴ C∙san). Elektronun, enerjisi E1 olan orbitdən enerjisi E2 olan orbitə keçməsi üçün udulan işıq şüasının tezliyi Plank tənliyi ilə müəyyən olunur: Borun nəzəriyyəsinə əsasən orbitlər hər biri müəyyən kvant ədədi ilə ifadə olunur. Ən az enerjiyə malik (nüvəyə ən yaxın) orbitin kvant ədədi 1 - ə bərabərdir. Növbəti energetik səviyyələrə uyğun olaraq 2, 3, 4 və s. kvant ədədləri aid edilir. Əgər elektron nüvənin cazibə qüvvəsini dəf etmək üçün kifayət qədər enerji alırsa, bu zaman atomun ionlaşması baş verir. Elektronun yuxarı enerji səviyyələrindən daha aşağı enerji səviyyələrinə keçidləri onları tədqiq edən alimlərin adları ilə adlandırılmışdır. Elektron daha yüksək orbitlərdən n = 1 nömrəli orbitə (nüvəyə ən yaxın orbitə) keçirsə Layman seriyası, n = 2 nömrəli orbitə keçirsə Balmer seriyası yaranır. Paşen, Brekket və Pfunda seriyaları isə daha yüksək orbitlərdən uyğun olaraq n = 3, n = 4 və n = 5 nömrəli orbitlərə keçid zamanı yaranır. Udulma spektrlərində də oxşar seriyalar yaranır. Lakin burada elektronun keçidi buraxma spektrlərində olduğu kimi yuxarı orbitlərdən aşağı orbitlərə yox, bunun tam əksinə baş verir. Udulma spektrində elektronun əsas haldan daha yüksək energetik səviyyələrə keçməsi nəticəsində Layman seriyası alınır. Daha yüksək tezliyə malik zolaqlar ən yüksək enerjiyə malik olan səviyyələrə uyğun gəlir. Layman seriyasının sonu (bütün zolaqların toplandığı nöqtə) n = 1 orbitindən (əsas haldan) n = ∞ hala keçidi göstərir. Yəni, səviyyənin enerjisi o qədər yüksəkdir ki, elektron atomdan qopa bilir. Nəticədə atomun ionlaşması baş verir. Bu prinsiplə buraxma spektrlərində də kontinium əmələ gəlir. Belə ki, elektron ionla toqquşaraq atom əmələ gətirir, yəni əsas vəziyyətə qayıdır. Seriyanın sonuna uyğun tezliyi bilməklə atomun ionlaşma enerjisini müəyyən etmək olar.
ədəbiyyat
Зоммерфельд А. Строение атома и спектры. Том 1 — М.: ГИТТЛ, 1956.
Зоммерфельд А. Строение атома и спектры. Том 2 — М.: ГИТТЛ, 1956
Шпольский Э. В. Атомная физика. Том 2. Основы квантовой механики и строение электронной оболочки атома 4-е изд. — М.: Наука, 1974
Avqust 12, 2021
atom, spektrləri, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalə, qaralama, halındadır, məqaləni, redaktə, edərək, vikipediyaya, kömək, edə, bilərsiniz, əgər, mümkündürsə, daha, d. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyaya komek ede bilersiniz Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Bu meqale sonuncu defe 2 ay evvel Zehraxamiyeva terefinden redakte olunub Yenile Atom spektrleri eger gunes isigini ve ya adi lampa isigini prizmadan kecirerek ekrana yoneltsek onun uzerinde muxetlif rengli isiq zolaqlari yaranacaq Bu renglerin her biri mueyyen konkret dalga uzunluguna malikdir Isigin bu cur spektrlere ayrilmasina kesilmez spektr deyilir Lakin eger isiq menbeyi kimi icerisine qaz halinda mueyyen bir element doldurulmus qaz bosalmasi borusu istifade olunarsa onda qara fonda muxtelif rengli xettlerden ibaret spektr yaranacaq Bu spektr atomun buraxma spektri atom emission spektr ve ya xetti spektr adlanir Buraxma spektrlerini istenilen madde ucun almaq mumkundur Bunun ucun onu her hansi bir yolla ondan elektrik cereyani buraxmaqla ve ya alovda qizdirmaqla heyecanlandirmaq lazimdir Atom spektrleri isiq spektrinin gorunen hissesinden ultrabenovseyi hissesine qeder olan araligi ehtiva edir Her bir maddenin ozunemexsus atom spektri movcuddur Meselen eger natrium ve onun birlesmelerini alova tutsaq onda 590 nm dalga uzunluguna malik isiq suasi buraxilir ve alov sari renge boyanir Qaz bosalmasi borusuna doldurulmus ve elektrik cereyani vasitesile heyecanlandirilan hidrogenin buraxdigi isigin rengi ise qirmizimtil cehrayidir Borun nezeriyyesine esasen orbitler her biri mueyyen kvant ededi ile ifade olunur En az enerjiye malik nuveye en yaxin orbitin kvant ededi 1 e beraberdir Novbeti energetik seviyyelere uygun olaraq 2 3 4 ve s kvant ededleri aid edilir Eger elektron nuvenin cazibe quvvesini def etmek ucun kifayet qeder enerji alirsa bu zaman atomun ionlasmasi bas verir Elektronun yuxari enerji seviyyelerinden daha asagi enerji seviyyelerine kecidleri onlari tedqiq eden alimlerin adlari ile adlandirilmisdir Elektron daha yuksek orbitlerden n 1 nomreli orbite nuveye en yaxin orbite kecirse Layman seriyasi n 2 nomreli orbite kecirse Balmer seriyasi yaranir Pasen Brekket ve Pfunda seriyalari ise daha yuksek orbitlerden uygun olaraq n 3 n 4 ve n 5 nomreli orbitlere kecid zamani yaranir Udulma spektrlerinde de oxsar seriyalar yaranir Lakin burada elektronun kecidi buraxma spektrlerinde oldugu kimi yuxari orbitlerden asagi orbitlere yox bunun tam eksine bas verir Udulma spektrinde elektronun esas haldan daha yuksek energetik seviyyelere kecmesi neticesinde Layman seriyasi alinir Daha yuksek tezliye malik zolaqlar en yuksek enerjiye malik olan seviyyelere uygun gelir Layman seriyasinin sonu butun zolaqlarin toplandigi noqte n 1 orbitinden esas haldan n hala kecidi gosterir Yeni seviyyenin enerjisi o qeder yuksekdir ki elektron atomdan qopa bilir Neticede atomun ionlasmasi bas verir Bu prinsiple buraxma spektrlerinde de kontinium emele gelir Bele ki elektron ionla toqqusaraq atom emele getirir yeni esas veziyyete qayidir Seriyanin sonuna uygun tezliyi bilmekle atomun ionlasma enerjisini mueyyen etmek olar Buraxma spektrlerinden elave udulma spektrleri atom absorbsion spektr de movcuddur Udma spektrlerini almaq ucun maddeden gorunen isiq buraxilir Melumdur ki gorunen isiq muxtelif dalga uzunluqlu sualarin renglerin qarisigidir Bele olan halda mueyyen dalga uzunluqlu sualar madde terefinden udulur ve hemin yerlerde qara zolaqlar yaranir Udulma ve buraxma spektrlerini musahide etmek ucun xususi cihazlardan spektrometrlerden istifade olunur Eger biz hidrogenin buraxma spektrlerini musahide etsek gorerik ki spektr bir nece seriya xetlerden ibaretdir Daha deqiq desek xetler qruplasaraq bir nece zolaq emele getirir Bu seriyalar onlari kesf eden alimlerin adlari ile adlandirilmisdir Her bir seriyada spektrin yuksek tezlikli hissesine dogru ireliledikce qonsu xettlerin tezlikleri arasinda interval tedricen azalir Ve sonda kesilmez spektr kontinum alinir Spektral xetlerin tezlikleri Ridberq tenliyi ile ifade olunur n cRH 1 n12 1 n22 Burada n tezlik c isiq sureti RH Ridberq sabiti n1 ve n2 ise tam ededlerdir Dalga uzunlugu ve tezlik ln c formulu ile elaqelidir Atom spektrlerinin xetti xususiyyetlerini izah etmek ucun danimarkali alim Nils Bor 1913 cu ilde atomun yeni modelini teklif etdi O ozunden bir muddet evvel 1911 ci ilde Maks Plankin teklif etdiyi kvant nezeriyyesine istinad edirdi Plankin postulatina esasen enerji yalniz mueyyen miqdarlarla porsiyalarla udula ve ya sualana biler O bu porsiyalari kvantlar adlandirdi Bor bele qenaete geldi ki nuve etrafinda hereket eden elektronun enerjisi de mueyyen konkret qiymetler almalidir yeni kvantlanmisdir Elektronun her hansi verilmis orbit uzre hereket etmesi ucun teleb olunan enerji hemin orbitin radiusundan asilidir Nuveden daha uzaqda yerlesen orbitler uzre hereket etmek ucun elektrona daha cox enerji lazimdir Lakin bir halda ki enerji kvantlanmisdir onda bele neticeye gelmek olar ki orbitlerin radiuslari da kvantlanmali mueyyen konkret qiymetler almalidir Nuveden daha uzaqda yerlesen her hansi bir orbite kecmek ucun elektron enerji udmaldir ki hemin enerji de nuvenin cazibe quvvesini def etmeye serf olunur Eger atom foton isiq enerjisinin kvanti udsa onda elektron yerlesdiyi orbitden daha yuksek orbite yeni nuveden daha uzaga kece biler Eger kifayet qeder cox foton udularsa onda udulma spektrinde qara zolaq yaranir Kvant nezeriyyesine esasen tezliyi n olan isiq fotonunun enerjisi hn ye beraberdir Burada h Plank sabitidir 6 626 10 C san Elektronun enerjisi E1 olan orbitden enerjisi E2 olan orbite kecmesi ucun udulan isiq suasinin tezliyi Plank tenliyi ile mueyyen olunur E 2 E 1 h v displaystyle mathrm E2 E1 rightarrow hv Borun nezeriyyesine esasen orbitler her biri mueyyen kvant ededi ile ifade olunur En az enerjiye malik nuveye en yaxin orbitin kvant ededi 1 e beraberdir Novbeti energetik seviyyelere uygun olaraq 2 3 4 ve s kvant ededleri aid edilir Eger elektron nuvenin cazibe quvvesini def etmek ucun kifayet qeder enerji alirsa bu zaman atomun ionlasmasi bas verir Elektronun yuxari enerji seviyyelerinden daha asagi enerji seviyyelerine kecidleri onlari tedqiq eden alimlerin adlari ile adlandirilmisdir Elektron daha yuksek orbitlerden n 1 nomreli orbite nuveye en yaxin orbite kecirse Layman seriyasi n 2 nomreli orbite kecirse Balmer seriyasi yaranir Pasen Brekket ve Pfunda seriyalari ise daha yuksek orbitlerden uygun olaraq n 3 n 4 ve n 5 nomreli orbitlere kecid zamani yaranir Udulma spektrlerinde de oxsar seriyalar yaranir Lakin burada elektronun kecidi buraxma spektrlerinde oldugu kimi yuxari orbitlerden asagi orbitlere yox bunun tam eksine bas verir Udulma spektrinde elektronun esas haldan daha yuksek energetik seviyyelere kecmesi neticesinde Layman seriyasi alinir Daha yuksek tezliye malik zolaqlar en yuksek enerjiye malik olan seviyyelere uygun gelir Layman seriyasinin sonu butun zolaqlarin toplandigi noqte n 1 orbitinden esas haldan n hala kecidi gosterir Yeni seviyyenin enerjisi o qeder yuksekdir ki elektron atomdan qopa bilir Neticede atomun ionlasmasi bas verir Bu prinsiple buraxma spektrlerinde de kontinium emele gelir Bele ki elektron ionla toqqusaraq atom emele getirir yeni esas veziyyete qayidir Seriyanin sonuna uygun tezliyi bilmekle atomun ionlasma enerjisini mueyyen etmek olar edebiyyat RedakteZommerfeld A Stroenie atoma i spektry Tom 1 M GITTL 1956 Zommerfeld A Stroenie atoma i spektry Tom 2 M GITTL 1956 Shpolskij E V Atomnaya fizika Tom 2 Osnovy kvantovoj mehaniki i stroenie elektronnoj obolochki atoma 4 e izd M Nauka 1974Menbe https az wikipedia org w index php title Atom spektrleri amp oldid 5939282, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
