Bu fəsiləyə xərçəngkimilər sinfinin daha yüksək quruluşa malik olan nümayəndələri daxildir. Çay xərçənglərinin bədəni silindrik formalıdır, armudvari, karapaks adlanan zirehlə örtülü baş-döşdən və onun altına əyilməyən, yaxşı inkişaf etmiş, 6 buğumdan və telsondan ibarət olan qarıncıqdan ibarətdir. Xitin maddəsindən ibarət olan zireh xərçənglərin yumşaq hissələrini qoruyan xarici skelet rolunu oynayır. Eyni zamanda əzələlərin ucları onun daxili səthinə birləşir. Bədən örtüyü yaşılımtıl–qonur rəngdədir .
Baş-döş bir-biri ilə aypara şəkilli şırımla hərəkətsiz birləşmiş iki hissədən ibarətdir. Baş şöbəsi ön tərəfdən iti uclu çıxıntıya malikdir. Bu çıxıntının hər iki tərəfindəki çuxurda, saplaqlar üzərində hərəkətli gözlər yerləşmişdir. Gözlərdən öndə bir cütü digərindən uzun olan, lamisə və qoxu bilmə funksiyalarını yerinə yetirən iki cüt nazik bığlar şaxələnmişdir. Şəklini dəyişmiş ətraflar ağız orqanlarını – aşağı və yuxarı çənəni əmələ gətirmişlər. Döş hissə 8 buğumludur və 8 cüt ətrafa malikdir. Birinci 3 cüt ətraflar çənəayaqlar adlanır, onlar qidanın tutulmasına və ağıza aparılmasına xidmət edir. Sonra gələn 5 cüt döş ətraflarından birinci cütü daha güclü inkişaf edərək özünü müdafiə etmək, hücum etmək və qidanı (ovu) tutmaq üçün şəklini dəyişib qısqaclara çevrilmişlər. Qalan dörd cüt ətraflar gəzməyə xidmət edir. Sonuncu cüt ətraflar yastı üzmə lövhələrinə çevrilərək son qarın buğumu ilə birlikdə üzmə aparatını-telsonu təşkil etmişlər. Ümumiyyətlə, çay xərçənglərinin şəklini və funksiyasını dəyişmiş ətraflarının sayı 19 cütə çatır. Çay xərçənglərinin həzm sistemi yemək borusu və mədədən ibarət olan ön bağırsaqdan, orta və arxa bağırsaqlardan ibarətdir. İki paydan ibarət olan və “qara ciyər” adlanan mükəmməl həzm vəzisi çay xərçəngləri üçün daha səciyyəvidir. Qan-damar və tənəffüs sistemi yaxşı inkişaf etmişdir. Bədənin arxa hissəsində yerləşən kisə şəkilli ürəkdən çıxan, sərbəst olaraq bədən boşluğuna açılan yeddi arterial damarlardakı qan orqanları və toxumaları oksigen, qida maddələri ilə təchiz edir. Sonra həmin qan qəlsəmələrdə oksigenlə yenidən zənginləşib bədən boşluqları ilə ürəkətrafı kisəyə və deşiklərdən yenidən ürəyə daxil olur. Tənəffüs orqanı qəlsəmələrdir, onlar qəlsəmə boşluğunda yerləşib zirehin kənar hissələri ilə örtülmüşdür. Çay xərçənglərində ifrazat orqanları bir cüt vəzi (metanefridilər) olub, baş hissədə yerləşmişlər, onların axacağı bığcıqların dibinə açılır. Sinir sistemi yaxşı təşəkkül tapmışdır, quruluşuna görə həlqəvi qurdların sinir sisteminə yaxındır. Bu sistem başlıca olaraq qarın sinir zənciri ilə təmsil olunmuşdur. Yemək borusundan öndə iri udlaqüstü düyün – “beyin”, ondan arxada udlaqarxası düyün yerləşmişdir. Onlar sinir telləri ilə bir-biri ilə birləşmişdir və həm də bu kələfdən orqanizmin hər yerinə sinir telləri ayrılır. Bu orqanizmlər mükəmməl görmə, lamisə, qoxubilmə və müvazinət orqanlarına malikdir. Çay xərçəngləri ayrı cinslidir. Onlar üçün kəskin cinsi dimorfizm səciyyəvidir.
Bu fəsilənin nümayəndələri Şimal yarımkürəsinin bütün şirin və şor sularında geniş yayılmışdır. Xəzər dənizində 4, Azərbaycanın şirin sularında isə bir cinsdən olan 5 çay xərçəngi növünə rast gəlinir.
Azərbaycanın heyvanlar aləmi.II cild. Buğumayaqlılar. Bakı: Elm, 2004, səh. 38-41.
Касымов А.Г. Нефть и биологические ресурсы Каспийского моря. Баку: Print Studio, 2001, c. 88-109; 320-324.
Mənbə
BioLib
Avropa faunası
Avqust 12, 2021
astasidlər, xərçənglər, astacidea, infradəstəsinə, heyvan, fəsiləsi, astacidaeuzunbarmaq, çay, xərçəngi, astacus, leptodactylus, eschscholtz, 1823, elmi, təsnifataləmi, heyvanlaryarımaləm, eumetazoylarbölmə, ikitərəflisimmetriyalılaryarımbölmə, ilkağızlılarran. Astasidler Xercengler lat Astacidea infradestesine aid heyvan fesilesi AstasidlerAstacidaeUzunbarmaq cay xercengi Astacus leptodactylus Eschscholtz 1823 Elmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme IlkagizlilarRanqsiz EcdysozoaTip BugumayaqlilarYarimtip XercengkimilerSinif Ali xercenglerDeste OnayaqlilarYarimdeste PleosimatlarInfradeste XercenglerFesile AstasidlerElmi adiAstacidae Latreille 1802VikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 97324NCBI 6713 Mundericat 1 Umumi melumat 2 Tesnifati 3 Istinadlar 4 MenbeUmumi melumat RedakteBu fesileye xercengkimiler sinfinin daha yuksek qurulusa malik olan numayendeleri daxildir Cay xercenglerinin bedeni silindrik formalidir armudvari karapaks adlanan zirehle ortulu bas dosden ve onun altina eyilmeyen yaxsi inkisaf etmis 6 bugumdan ve telsondan ibaret olan qarinciqdan ibaretdir Xitin maddesinden ibaret olan zireh xercenglerin yumsaq hisselerini qoruyan xarici skelet rolunu oynayir Eyni zamanda ezelelerin uclari onun daxili sethine birlesir Beden ortuyu yasilimtil qonur rengdedir 1 Bas dos bir biri ile aypara sekilli sirimla hereketsiz birlesmis iki hisseden ibaretdir Bas sobesi on terefden iti uclu cixintiya malikdir Bu cixintinin her iki terefindeki cuxurda saplaqlar uzerinde hereketli gozler yerlesmisdir Gozlerden onde bir cutu digerinden uzun olan lamise ve qoxu bilme funksiyalarini yerine yetiren iki cut nazik biglar saxelenmisdir Seklini deyismis etraflar agiz orqanlarini asagi ve yuxari ceneni emele getirmisler Dos hisse 8 bugumludur ve 8 cut etrafa malikdir Birinci 3 cut etraflar ceneayaqlar adlanir onlar qidanin tutulmasina ve agiza aparilmasina xidmet edir Sonra gelen 5 cut dos etraflarindan birinci cutu daha guclu inkisaf ederek ozunu mudafie etmek hucum etmek ve qidani ovu tutmaq ucun seklini deyisib qisqaclara cevrilmisler Qalan dord cut etraflar gezmeye xidmet edir Sonuncu cut etraflar yasti uzme lovhelerine cevrilerek son qarin bugumu ile birlikde uzme aparatini telsonu teskil etmisler Umumiyyetle cay xercenglerinin seklini ve funksiyasini deyismis etraflarinin sayi 19 cute catir Cay xercenglerinin hezm sistemi yemek borusu ve mededen ibaret olan on bagirsaqdan orta ve arxa bagirsaqlardan ibaretdir Iki paydan ibaret olan ve qara ciyer adlanan mukemmel hezm vezisi cay xercengleri ucun daha seciyyevidir Qan damar ve teneffus sistemi yaxsi inkisaf etmisdir Bedenin arxa hissesinde yerlesen kise sekilli urekden cixan serbest olaraq beden bosluguna acilan yeddi arterial damarlardaki qan orqanlari ve toxumalari oksigen qida maddeleri ile techiz edir Sonra hemin qan qelsemelerde oksigenle yeniden zenginlesib beden bosluqlari ile ureketrafi kiseye ve desiklerden yeniden ureye daxil olur Teneffus orqani qelsemelerdir onlar qelseme boslugunda yerlesib zirehin kenar hisseleri ile ortulmusdur Cay xercenglerinde ifrazat orqanlari bir cut vezi metanefridiler olub bas hissede yerlesmisler onlarin axacagi bigciqlarin dibine acilir Sinir sistemi yaxsi tesekkul tapmisdir qurulusuna gore helqevi qurdlarin sinir sistemine yaxindir Bu sistem baslica olaraq qarin sinir zenciri ile temsil olunmusdur Yemek borusundan onde iri udlaqustu duyun beyin ondan arxada udlaqarxasi duyun yerlesmisdir Onlar sinir telleri ile bir biri ile birlesmisdir ve hem de bu kelefden orqanizmin her yerine sinir telleri ayrilir Bu orqanizmler mukemmel gorme lamise qoxubilme ve muvazinet orqanlarina malikdir Cay xercengleri ayri cinslidir Onlar ucun keskin cinsi dimorfizm seciyyevidir 2 3 Bu fesilenin numayendeleri Simal yarimkuresinin butun sirin ve sor sularinda genis yayilmisdir Xezer denizinde 4 Azerbaycanin sirin sularinda ise bir cinsden olan 5 cay xercengi novune rast gelinir 4 5 Tesnifati RedakteAstacus Astacus astacus Astacus leptodactylus Astacus pachypus Austropotamobius Austropotamobius pallipes Austropotamobius torrentium Pacifastacus Pacifastacus eniusculusIstinadlar Redakte Qasimov E H Azerbaycan faunasi IV cild Xercengler Crustacea Baki Elm 1976 s 237 245 Agayev B I Zeynalova Z A Onurgasizlar zoologiyasi Baki Tehsil 2008 568 s seh 339 347 Agamaliyev F Q Quliyeva H F Onurgasizlar zoologiyasi Baki BDU nun nesr ti 2012 470 s seh 189 220 Azerbaycanin heyvanlar alemi II cild Bugumayaqlilar Baki Elm 2004 seh 38 41 Kasymov A G Neft i biologicheskie resursy Kaspijskogo morya Baku Print Studio 2001 c 88 109 320 324 Menbe RedakteBioLib Avropa faunasiMenbe https az wikipedia org w index php title Astasidler amp oldid 6091514, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
