fbpx
Wikipedia

Arıçılıq

Arıçılıq — arı məhsullarından faydalanmaq, arıya baxım, bəsləmə, qoruma, onun daha çox səmərə verməsi istiqamətində fəaliyyətdir.

Arıçılıq

Arıçılıqla əlaqədar məlumat

Arıçılıq – bal arılarının (Apis mellifera L.) yetişdirilməsini, çoxaldılmasını, saxlanmasını, onlardan entomofil kənd təsərrüfatı bitkilərinin tozlandırılmasında istifadə edilməsini, arıçılıq məhsullarının istehsalını və emalını əhatə edən kənd təsərrüfatı sahəsi;

Arı ailəsi – pətəkdə və ya təbii yuvalarda cəmiyyət halında yaşayan bir ana arı, on minlərlə işçi arılar və minlərlə erkək arılardan ibarət bal arıları;

Pətək – arı ailəsinin saxlandığı daşına bilən qurğu (taxta qutu, səbət və s.);

Arıçılıq təsərrüfatları – bal arılarının yetişdirilməsi, saxlanması, arıçılıq məhsullarının istehsalı və dövriyyəsi ilə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada məşğul olan subyektlər;

Arıxana – arıçılıqla məşğul olmaq üçün arı ailələri, zəruri avadanlıq və tikililərlə birlikdə müəyyən ərazidə yerləşdirilmiş pətəklik;

Arıçılıq məhsulları – bal arılarından alınan məhsullar (bal, mum, bərəmum (vərəmum, qaramum), arı zəhəri, arı südü, çiçək tozu, güləm, ana arı, arı beçəsi və s.);

Bal arısı cinsləri – müəyyən coğrafi ərazidə və iqlim şəraitində təbii seçmənin təsiri altında formalaşmış, nəsildən-nəslə keçən sabit və oxşar əlamətlər kompleksinə malik çoxsaylı arı ailələri qrupu;

Bal arısı populyasiyaları – müəyyən bal arısı cinsinin yayılma arealı daxilində, müvafiq coğrafi ərazidə və iqlim şəraitində özünəməxsus fərqli əlamətlər qazanmış və həmin arı cinsi ilə ümumi genofonda malik arı ailələri qrupu;

Arı cinslərinin və populyasiyalarının rayonlaşdırılması – müəyyən coğrafi, iqlim və balyığma şəraitinə daha yaxşı uyğunlaşan və yüksək məhsuldarlıq göstəriciləri ilə fərqlənən arı cinslərinin ölkə ərazisində müvafiq bölgələr üzrə yetişdirilməsinə və saxlanmasına dair bölgüsü;

Entomofil bitkilər – cücülərlə (həşəratlarla) tozlanan nektarlı bitkilər;

Balyığma mənbələri – bal arılarının təbii yem mənbəyi kimi istifadə etdiyi nektarlı və şirəli bitkilər;

Apifitoməhsul – arıçılıq məhsulları və bitki xammalı qarışığından hazırlanmış bioloji aktiv məhsul.

Arıçılıq təbabətdə

Arıçılıqla təbabəti bir- birinə yaxınlaşdıran amillər arı məhsullarının, o cümlədən arı zəhəri, arı südü, vərəmum və balın təbabətdə müxtəlif xəstəliklərin müalicəsindəki uğurlu nəticələridir. Buna görə də onların haqqında bəzi məlumatları oxucuların nəzərinə çatdırmaq istərdik. Çünki bu məsələ həm arıçıları və həm də təbabət işçilərini çox maraqlandırır.

Arı məhsullarının müalicə məqsədilə işlədilməsi yalnız həkim məsləhəti və nəzarəti altında aparılmalıdır.

Arılar – uçan həşaratlar ailəsinə aiddirlər. Dünyada 20 mindən artıq arı növü vardır. Antraktidadan başqa dünyanın istənilən yerində rast gəlinir.

İşçi arının ömrü 40 gün olur. 17–18 günlükdə arılar artıq bala çıxarırlar. Qüvvəsi, yəni işçi arı sayı çox olan arı ailəsi ildə 35–40 kq təmiz bal verə bilir.

Onlar 15 km.-ə qədər yol qət edə blirlər. Arı 15 km məsafədə yaxşı şirə taparsa, qayıdıb o biri arılara da xəbər verə bilir. Bu zaman bütün arılar həmin yerə uçurlar.

Arılar həm yaxşı şirə olan yeri hiss edirlər, həm də onlara qulluq edən insanı tanıyırlar.

Onların əmələ gətirdikləri bal faydalı qidadır.

Bal arısı koloniyalarında da kimyəvi maddələr yolu ilə qidanın qaynağını göstərmə və təhlükəni xəbər vermə davranışları müşahidə olunur. Bundan başqa ana arının genetik proqramına kodlanmış informasiya ilə sintezlənən bəzi xüsusi kimyəvi maddələr də mövcuddur. Bu qoxular vasitəsilə də işçi arıların yumurtalıqlarının böyüməsinə mane olunur. Törəmə qabiliyyəti olmayan bu işçilərə sadəcə pətəyin içində və xaricindəki fəaliyyətləri yerinə yetirmə vəzifəsi tapşırılır.

Arıçılığın xalq təsərrüfatında rolu

Arılar müxtəlif çiçəklərdən qida maddəsi toplayıb onları orqanizmində yenidən işləyərək qiymətli məhsullara: bal, mum, vərəmum, arı südü və s. çevirirlər.

Bal qiymətli qida məhsulu olmaqla yanaşı, həm də insanların xəstəliklərinin müalicəsində uğurla tətbiq edilir.

Mum sənayesinin 40-dan artıq sahəsi: o cümlədən, metallurgiya, radiotexnika, avtomobil, aviasiya, kimya və s.üçün qiymətli xammaldır. Mum təbabətdə müxtəlif məlhəmlərin, plastırların və s.hazırlanmasında, mumdakı efir yağları, ətriyyat sənayesində tətbiq olunur.

Vərəmum (yaxud arı yapışqanı) bir çox lakların istehsalında əvəzedilməz xammaldır. Son vaxtlar vərəmum təbabətdə geniş işlədilir. Arıların çiçəklərdən topladığı çiçək tozu zülal və vitaminlərlə zəngin olduğundan ondan pəhriz və bioloji stimullaşdırıcı kimi istifadə edilir. Çiçək tozunun tərkibində çoxlu miqdarda protein, sulu karbonlar, antibiotiklər, karotin, C vitamini, B, D, E vitaminlərqrupu və s.vardır. Bunlardan əlavə çiçək tozunun tərkibində fosfor, kalsium, maqnezium, dəmir və başqa mikroelementlər vardır.

Arı südü təbabətdə işlədilir. O maddələr mübadiləsini və qan dövranını normallaşdırır. İnsan orqanizminə daxil olan arı südü ona gümrahlıq verir, iştahı artırır və orqanizmdəki nasazlıqları aradan qaldırır.

Arı zəhərindən revmatizmin, infeksion poliartritlərin, sinir sistemi xəstəliklərinin müalicəsi üçün dərman preparatları hazırlanır. Arıların entomofil (həşəratla tozlanan) bitkiləri tozlandırmaqla verdiyi xeyiri pulla hesabladıqda arıxananın mövsüm ərzində hasil etdiyi bütün məhsulların (bal, mum, vərəmum, çiçək tozu, arı südü və arı zəhəri) dəyərindən bir neçə dəfə çox olur. Bitki toxumçuluğunda, meyvə və giləmeyvə bitkilərinin, istixanada yetişdirilən tərəvəzliklərin tozlandırılmasında arılardan istifadə edilmədən yüksək və keyfiyyətli məhsul almaq mümkün deyildir.

Arı cinsləri

Arı ailəsində bütün arıların işi var. Tək istisna erkək arılardı. Erkək arılar nə pətəyin qorunmasinda, nə təmizliyində, nə də qida tədarükündə iştirak edərlər. Onların pətəkdəki yeganə funksiyaları ana arını mayalandırmaqdır. Cütləşmə orqanlarından başqa dgiər arılarda olan xüsusiyyətlərin demək olar ki, heç birinə sahib olmadıqlarından, sadəcə ana arını mayalandırmaqla məsuliyyət daşıyırlar.

Qış aylarında pətəkdə ancaq ana və işçi arılar olur. Çünki qış gəlməmiş, erkək arılar ya pətəkdən bayıra atılır, ya da öldürülürlər. Lakin qış mövsümü bitdiyində işçi arılar erkək arılar üçün pətək inşa etməyə başlayırlar. Ana arı isə şan qovuqcuğuna erkək arıları yetişdirən yumurtalarını qoyur. May ayının əvvəlində erkək arılar qovuqcuqlardan çıxmağa başlayırlar.

Ümumiyyətlə bu aylar qoca ana arının yeni arı ailəsi qurmaq üçün pətəkdən ayrıldığı və pətəkdə yeni ana arıların yetişdirildiyi aylardır. Məhz bu dönəmdə yeni yetişmiş ana arı yumurta qoymaq üçün cütləşmə uçuşuna çıxır. Bu da işçi arıların erkək arı yetişdirmə səbəblərindən biridir.

Arı ailəsi

Bal arıları ailə halında yaşayırlar. Onların ayrı-ayrı fərdləri təklikdə yaşayıb çoxalma qabiliyyətinə malik deyillər. Buna görə də bal arıları üçün "ailə" bioloği təsərrüfat vahididir. Arı ailəsi bir ana arıdan, minlərlə işçi arıdan və yay vaxtı bir neçə yüz erkək arıdan ibarət olur. Yazın axırlarında əmələ gələn erkək arılar yayın axırınadək yaşadıqdan sonra ölürlər. Qışlamaya yalnız ana və işçi arılar qalırlar.

Ana arı öz böyüklüyü ilə başqalarından seçilir. Onun uzunluğu 20–25 mm, çəkisi isə 200 mq-dan artıq olur. Ana arı böyüklüyündən başqa, xarici görünüşü ilə də fərqlənir.

Cavan mayalanmış ananın qarıncığı yixarıdan yoğun, aşağıdan isə nazik, qənədləri qarıncığından gödək olur. İşçi arının qənədləri qarıncığını tam örtür, erkək arının qanadları isə bədənindən uzun olur. Ana arının yumurtadan tam ingişaf dövrü 16 gün çəkir. Ana arının işçi arıdan fərqi orasındadır ki, onun cinsiyyət orqanı tam inkişaf etdikdən sonra erkək arı ilə mayalanma qabiliyyətinə malikdir.

Erkək arı ilə cütləşmiş ana mayalanmış ana adlanır. Mayalanmış ana iki cüt yumurta qoyur: mayalanmış və mayalanmamış. Mayalanmış yumurtadan ana və işçi arılar, mayalanmamış yumurtadan isə erkək arılar çıxır.

Ana arı ailəsinin şahı sayılır. Ana arı yetişib qovuqcuqdan çıxdıqdan 3–4 gün sonra erkək arı ilə cütləşir (mayalanır). Ana arı ilə erkək arının cütləşməsi havada uçuş vaxtı baş verir. Ana mayalandıqdan 3–5 gün sonra hər hazır şan qovuqcuğuna bir yumurta qoymaya başlayır. Buna arıçılar ananın yumurta qoyması, el arasında isə "ananın qurd qoyması" deyirlər. Beləliklə, bir dəqiqədə yaxşı hazırlanmış şanda ana arı 4–5 yumurta qoyur. Ana arı 20–25 dəqiqə belə işlədikdən sonra 5–7 dəqiqə dincəlir. İstirahət müddətində ana yemləyici arılardan qida qəbul edir. Cavan sağlam ana normal şəraitdə, yaz-yay aylarında gün ərzində inkişafın ən yüksək dövründə 1500–2000 və daha çox, mövsüm ərzində isə 200 mindən artıq yumurta qoya bilir. Ana arı müəyyən vaxtlarda bir gün ərzində öz çəkisi ağırlığında yumurta qoyur. Ana yumurta qoyanda yemləyici arılar onu yüksək keyfiyyətli qida ilə – arı südü ilə yemləyirlər. Arı südü yemləyici arıların baş hissəsində yerləşən xüsusi vəzilərdə ifraz olunur.

Arı ailəsində əsasən bir ana olur, bəzən də iki anaya təsadüf edilir. Belə vəziyyətdə analar bir-biri ilə qarşılaşanda ölüm-dirim mübarizəsinə çıxırlar. Ana zəhər aparatından neştərdən yalnız bu zaman istifadə edir. Bu döyüşdə iki ananın biri, zəifi ölür və ailədə bir ana qalır. Ana arı adamı həmişə sancmır, buna görə də arıçı onu əlinə rahatlıqla götürür. Ana arının döşündən və qanadlarından tutmaq olar, lakin onun qarın hissəsinə toxunulmamalıdır. Ana arının qəflətən itməsi arıların böyük həyəcanına səbəb olur. Arılar narahat halda uçuş taxtasının üzəri və pətəyin divarları ilə hərəkət edirlər, bir qrup arı isə pətəkdən çıxaraq qəsa müddətdə dövrə vurub yenidən qayıdırlar. Ana tapıldıqda onlar daha uzağa uçurlar. Bu vaxt pətəyin qapağını açıb onlara diqqətlə qulaq asdıqda orada ümumi qığıltıdan başqa (normal haldan fərqli olaraq) uğultulu səs də eşidilir.

İşçi arılar qənədləri vasitəsi ilə titrəyici hərəkətlər edirlər. Bu hal anası itmiş ailə üçün səciyyəvi əlamətdir. Ana arının vəzifəsi ailədə yalnız yumurta qoymaqdan ibarətdir. Ona görə də ana arının xarici və daxili orqanlarında müəyyən dəyişiklər vardır. Ana arının süfrəni yemləmə, bitki şirəsi, yaxud çiçək tozu gətirmək qabiliyyəti yoxdur. Yazın axırı və yaxud yayda pətəkdə şanın üzərində ağır-ağır hərəkət edən yumru gövdəli, uzun qənədli erkək arılara rast gəlirik.

Erkək arıların başı başqa arılara nisbətən böyük olur. Başın yan tərəfində qabarmış iri gözlər yerləşır. Onun döşü həcmli olub, inkişaf etmiş əzələlərdən ibarətdir. Erkək arı işçi arıdan böyük, ana arıdan isə kiçik olur. Onun bədənin uzunluğu 15–17 mm, çəkisi 200 mq- dır. Erkək arı ailədə heç bir iş görmür.yalnız ana arının mayalanmasında iştirak edir. Onların təbiətdə müstəqil yem toplamaq qabiliyyəti yoxdur. Erkək arıların yaxşı inkişaf etmiş iri gözləri ona cütləşmə uçuşu zamanı cavan ananı axtarıb tapmaq, qüvvətli qənədləri isə sürətlə uçub ona çatmaq imkanı verir. Erkək arının yumurtadan çıxmasından tam inkişafına qədər olan dövr 24 gün çəkir. Erkək arı uçuş zamanı çoxlu enerği sərf edir. Ona görə də onun yemə ehtiyacı çox olur. Müəyyən edilmişdir ki, 1 kq erkək arının əmələ gəlməsinə və onun 2–3 ay yaşamasına 15–20 kq bal lazımdır. Bundan əlavə hər bir erkək arının yetişməsi üçün sərf edilən yem işçi arının yetişməsi üçün sərf edilən yemdən 4 dəfə artıqdır. Buna görə də arıçılar erkək arının yetişməsini məhdudlaşdırmaq və ya onları məhv etmək üçün ciddi tədbirlər görürlər. İşçı arı.Pətəktdə ailənin əsas sakinləri işçi arılardır. Onların miqdarı arı ailəsində eyni olmur. Erkən yazda qışdan çıxmış orta qüvvəli ailələrdə onların sayı 14–18 minə, yayda əsas bal yığımına yaxın qüvvəli ailədə işçi arıların sayı 30–40 və hətta 60–70 minə çatır.

İşçi arılar ailədə ən kiçik arılardır. Onların uzunluğu 12–15 mm, çəkisi isə 90–110 mq olur. Bu hesabla 1 kq çəkiyə 9–11 minə qədər işçi arı düşür. Ailədə olan bütün işçi arılar iki qrupa – yuva daxili cavan arılara və çöl yaşlı arılara ayrılırlar. Uçmayan pətək arılarına 18–20 günlüyədək arılar aiddir. Onlar pətək daxilində olan işləri görürlər. Yuva daxili arılar (yalnız) təmizlik uçuşuna və ailənin yerləşdiyi yerə bələd olmaq üçün uçuşlara çıxırlar. Yaşlı çöl arılarına isə 18–20 günlükdən yuxarı olan arılar daxildir. Onlar uzaq məsafəyə uça bilir və yaxşı sakit havada ailənıi yemlə təmin etmək üçün şişək tozu və çiçək şirəsi (nektar) toplayırlar. İşçi arılar dişi cinsiyyət orqanına malikdirlər. Lakin onların cinsiyyət orqanı tam inkişaf etmədiyindən erkək arılarla cütləşib mayalana bilmirlər. Beləliklə, işçi arılar dişi arılar sayılsada da, onlarda nəsl artırmaq qabiliyyəti yoxdur. Buna baxmayaraq onlarda analıq instinkti yaxşı inkişaf etmişdir. Bu da onların həvəslə balanı yetişdirməsində və bəslənməsində özünü göstərir. İşçi arıılar yumurtadan 21 gün müddətində inkişaf edərək yetkin arıya çevrilir.

İşçi arılar bala yetişdirməkdən əlavə pətəkdə müxtəlif işlər görürlər: -yaşadığı yeri təmizləyir, -şan hörür, -nektar və çiçək tozu toplayır, -ailəni su ilə təchiz edir, -yuvanı düşmənlərdən qoruyur, -pətəyin yuvasını təmizləyir və s..

Arı ailəsində iş bölgüsü çox nizamla təşkil olunmuşdur. Hər bir işçi arı yaşından asılı olaraq müxtəlif işləri icra edir. Belə ki, yenicə qovucuqdan çıxmış arılar 3 günlüyədək qovucuqları təmizləyir, və onun divarını cilalayırlar. Təmizlənmiş qovucuğu ağzının suyu ilə şirələyirlər. Ağız şirəsi sürtülməmiş qovuqcuğa ana yumurta qoymur. Bundan əlavə bu arılar şandakı balaların inkişafını təmin etmək üçün şanı qızdırırlar. 3–7 günlüyə kimi cavan arılar yuvada nəmliyin və rütubətin nizamlanmasında iştirak edirlər. Bundan əlavə işçi arılarda 3–13-cü günlərdə mum ifrazatı vəziləri fəaliyyətə başlayırlar. Belə arıların əsas işi şan hörməkdir. Ömrünün 12–22-ci günlərində arılar sürfələri qidalandırır və nektarı bala çevirirlər. Bundan sonra yaşlı arılar çöl işləri ilə məşğul olurlar. Qüvvəli arı ailəsi yaz-yay mövsümündə 3–5 kq-a qədər mum hasil edirlər. Arılar özünə məxsus keşiş də çəkirlər. Bunu yaşlı arılar yerinə yetirirlər. Onlar pətəyin giriş bacası yanında keşış çəkərək düşmən girərkən onun üstünə hücun edirlər. Arılar balın əsas oğruları cır arıları, qarışqa və milçəyi xarici görünüşünə görə, oğru bal arılarını isə bığcıqları ilə tanıyırlar. Arılar 18–20 günlükdən sonra artıq uzaq məsafələrə uçuşlar edə bilirlər.Ona görə də bu vaxtdan etibarən onlar nektar və çıçək tozu toplamaqla məşğul olurlar.


Xüsusi xidmət göstərən işçi arılar

Erkək arılar heç bir iş bacarmadıqları halda, ana arı ilə cütləşənədək işçi arılar onlara çox qayğı göstərirlər. Pətəkdə yaşayan və sayı 400–500-ə qədər olan erkək arılardan sadəcə birini bəsləmək üçün, 5–6 işçi arı heç dayanmadan işləməlidir. Yəni pətəkdəki 2–3 min işçi arının müəyyən bir müddət üçün vəzifəsi, erkək arıları bəsləməkdir.

Əslində ana arının cütləşməsi üçün ən çox 10 erkək arı bəs edir. Buna baxmayaraq arı ailəsində yüzlərlə erkək arı yetişir. Pətəkdə ediləcək işlər çox olsa da, işçi arıların bir qismi bütün vaxtlarını ancaq erkək arıların baxımına sərf edirlər. Bu çox vacib vəzifədir. Çünki ana arı cütləşmək üçün uçduğunda, mütləq erkək arı tapmalıdır. Arıların cırcırama kimi düşmənlərinin olmasını və erkək arıların özünümüdafiə üçün zəhər və ya iynəsinin olmamasını nəzərə asaq, onların çox olmalarının əhəmiyyətini anlayarıq. Heç bir işə yaramayan erkək arıların, işçi arılar tərəfindən xüsusi diqqətlə qorunması, pətəyin təhlükəsizliyi baxımdan alınan vacib tədbirdir. Əlbəttə ki, bu tədbirin məqsədi vardır. Burda əsas məqsəd, pətəyin davamlı olmasını təmin etmək və ana arıların cütləşməsini riskə atmamaqdır.


Erkək arıları

Ana arı ilə erkək arı yüksək yerdə rastlaşırlar. Cütləşmə zamanı erkək arının sperma kisəciyi və bütün erkəklik orqanları bədənindən ayrılır. Onlar, cütləşməni yerinə yetirdiyi an tələf olurlar. Ana arı ilə cütləşə bilməyən digər erkək arılar da çox yaşamırlar. Erkək arılar ancaq yazda və yayın əvvəlində yaşayırlar. Sonra işçi arılar tərəfindən məhv edilirlər. Cütləşmə dövrü başa çatdıqda, isitilər artır, çiçəklərdəki şirə azalmağa başlayır və işçi arıların erkək arılara münasibəti də dəyişir. İşçi arılar, cütləşmə dövründə erkək arıların qayğısına xüsusi diqqətlə qalırlar. Cütləşmə dövrü bitdikdən sonra erkək arıların qanadlarını qoparıb, onlara hücum etməyə başlayırlar. Onlar bir şey yemək istəsələr, işçi arılar onları qüvvətli çənələriylə, antenlərindən və ya ayaqlarından tutub, pətəyin çıxışına sürüyür və çölə atırlar. Pətəkdən qovulan erkək arılar ac qaldıqları üçün çox qısa müddət ərzində ölürlər, çünki qida axtarmaq qabiliyyətindən məhrumdurlar. Dişi arılar (ana və işçi) erkək arılar pətəkdən çıxarıldığı andan gələn yaya qədər olan müddət ərzində öz-özləri ilə qalırlar.

Azərbaycanın arı genofondunu iki arı növü – Bozdağ Qafqaz arısı və Sarı İran arısı təşkil edir. Bozdağ Qafqaz arısının Qabaqtəpə və Şahdağ populyasiyası, Sarı İran arısının isə Lənkəran və Sarı İran populyasiyası var.

Bozdağ Qafqaz arı cinsi öz sakitliyinə və xortumunun uzunluğuna görə Sarı Qafqaz arı cinsindən fərqlənir. Ən uzun xortumlu arılardan biri də Qabaqtəpə arı populyasiyası hesab olunur. Bunu ilk dəfə 1906-cı ildə Qorbaçov soyadlı alim Şəkidə Qabaqtəpə kəndində olanda aşkar edib. Sonra dünyada məşhurlaşan Qabaqtəpə arılarından ana arını Amerikaya aparıb. Keçmiş ittifaq dövründə Qabaqtəpə arılarının yetişdirilməsi üçün qoruq və stansiyalar yaradılmışdı. Burada yetişdirilən ana arılar dünyanın 40-a qədər ölkəsinə göndərilib.

Bu populyasiylar içərisində isə yerli arı genofondumuzun "qızıl arısı" sayılan Qabaqtəpə arısı xüsusilə seçilir. "Qızıl arı" məşhur Bozdağ Qafqaz arısının bütün müsbət xüsusiyyətlərini özündə cəmləməklə yanaşı, ondan üstün olaraq yüksək sürətlə inkişaf etmək, soyuq qışı keçirmək, küləkli iqlim şəraitinə uyğunlaşmaq, böyük floramiqrasiya göstəricisi ilə seçilmək kimi müsbət xüsusiyyətlərə malikdir. Başqa arılardan fərqli olaraq, bu qiymətli seleksiya materialı sancmaya həsir deyil, beçəvermədən asan qayıdır, gün ərzində nektar ardınca uçuşa tez başlayıb, gec qurtarır. Nektar bolluğu rayonlarda belə digər arı cinslərindən çox bal toplayır ki, bu xüsusiyyətlər də onun yüksək məhsuldarlığını şərtləndirən əsas cəhətlərdəndir. Lakin çox təəssüf ki, qeyri-məqbul aqrar siyasəti nəticəsində "qızıl arı"nın gələcək mövcudluğu təhlükə altındadır.

Sarı Qafqaz arı cinsindən olan Sarı İran və Lənkəran arı populyasiyaları isə Lənkəran-Astara bölgəsində, həmçinin Yardımlı, Lerik-Cəbrayıl, Zəngilan və Naxçıvanda yayılıb.

Arıların davranışı

Bal arıları cəmiyyət halında yaşayan həşəratlardan olmaqla, onlarda qida mənbəyini bir-birinə bildirmək qabiliyyəti olduqca maraqlı və onların yaşayışı üçün vacib hadisələrdəndir. Normal arı ailəsində adətən bir ana olur. O, nə qədər ki, sağlamdır ailənin bütün üzvləri normal fəaliyyət göstərirlər. Ailənin üzvləri daim arıya xidmət edən arılardan ananın ifraz etdiyi səciyyəvi ana maddəsi vasitəsilə onun ailədə olub-olmamasını müəyyənləşdirirlər. Səciyyəvi ilə malik olan ana maddəsi ailənin normal yaşayib fəaliyyət göstərməsində əsas rol oynayir. Yuvanın yuxarı hissəsində pətəyin havasının müəyyən səviyyədə qalmasını nizamlayan bir qrup arılar dayanır.

Ana maddəsi çöldən gələn arıları tanımaq üçün kömək edir. Pətəyə yad arı daxil olan kimi keşikçi arılar tərəfindən həyacan siqnalı verilir və onlar sancma tikanını hazır vəziyyətə gətirib qanadlarını çırparaq xüsusi qoxunu pətəyə yayır. Ana arı mayalanma uçuşu edən zaman xüsusi qoxu vəzisinin iyini yaymaqla erkək arıları özünə cəlb edir. Həmin qoxu vəzləri üst çənə nahiyəsində yerləşir.

Arıların fəaliyyətindəki ən qəribə və maraqlı cəhət onların qida mənbəyinin yerləşdiyi istiqaməti və məsafəni, habelə yeni çixmiş beçənin harada yerləşəcəyini bir-birinə bildirməsidir. Belə ki, kəşfiyyatçi arılar pətəkdən 50–100 m məsafadə qida mənbəyi tapdıqda onlar pətəyə qayıtdıqda xüsusi "dairəvi" rəqs edirlər. Başqa qida toplayan arılar da kəşfiyyatçi arıların rəqsini təkrar etməklə onların tapdıqları çiçəyin qoxusunu hiss etməyə çalışırlar.

Əgər qida mənbəyi 100 metrdən uzaqdırsa, o zaman arı qarıncığını bulamaqla rəqs edərək qida mənbəyinin pətəkdən hansi istiqamətdə və məsəfədə olduğunu pətəkdəki arılara bildirir. Bu zaman rəqs edən arının şan üzərindəki qaçışı geniş səkkizvari olub, onun ortasından keçərək qarincığını bir tərəfdən digər tərəfə bulayıcı hərəkət etdirir. Məsafə müəyyən vaxt ərzində düz xətt boyunca qaçışın və qarıncığın bulayıcı hərəkətlərinin sayı ilə bildirilir.

Düz xətt boyunca qaçışın miqdarı nə qədər az və qarıncığın bulayıcı hərəkəti çox olarsa, qida mənbəyi də o qədər uzaqdadır. Bu yolla arılar qida mənbəyinin 10 km-dək məsafədə olduğunu bir-birinə bildirirlər. Qida mənbəyinə doğru uçuşun istiqaməti arının şan üzərindəki qaçışının istiqamətilə göstərilir. Adi halda arılar qaranlıq pətəkdə şaquli yerləşən şan üzərində rəqs edirlər.

Pətəkdən qida mənbəyinə günəş istiqamətinə uçmaq lazım gələrsə, bu zaman rəqs edən kəşfiyyatçı arı düz xətt boyu aşağıdan yuxarıya, günəşdən əks tərəfində yerləşdikdə isə düz xətt boyu yuxarıdan aşağıya doğru qaçır. Qida mənbəyinə doğru uçuş günəşə görə müəyyən bucaq altındadırsa, düz xətt boyu qaçış da şaquli xəttə görə müvafiq bucaq altında olur. Başqa sözlə, uçuşu istiqamətləndirən görmə bucağını qaçış xətti ilə qüvvəsinin istiqaməti arasındaki bucaq əmələ gətirir.

Arıların maraqlı xüsusiyyəti

  • Bir pətəyin arıları digər pətək arılarını ora buraxmırlar. Hər bir pətəyin qabağında keşikçi arılar olur.
  • Pətəyin içərisində müəyyən qruplar olur ki, digər arıların çöldən gətirdikləri xortumundakı şirəni, bəzən isə ayaqlarındakı çiçək yarpaqlarını, bəzi vaxtlarda isə gətirdikləri suyu yerbəyer etməklə məşğul olurlar. Su arıların balalamasında vacib rol oynayır.
  • Qış aylarında arılar pətəkdə qalırlar. Əgər bayırda 15 dərəcədən aşağı istilik olarsa, arılar çölə çıxmağa meyilli deyillər.
  • Arılar arasında işsiz arı ola bilməz. Əgər xəstə arı olarsa, o artıq işə yaramadığı üçün onun qanadlarını yonub pətəkdən bayıra atırlar.
  • Bal arılarını araşdıran elm adamları arasında belə bir vəziyyət yaşanmışdır. Arıların pətəklərini birləşdirmə bucaqlarını hesablayan bəzi elm adamları, arıların istifadə etdikləri iki bucağın ən mükəmməl uyğunluqdakı ölçülərdən 0.02 dərəcəlik bir sapma göstərdiyini hesablamışlar. (Edilən ölçümlərdə arıların bu bucaqları sıraya 109.28 və 70.32 dərəcə olaraq etdikləri müəyyən olunmuşdur. Çox həssas hesablamalarla, riyaziyyatçı Konig bu məqsədə xidmət edəcək ən uyğun bucaqların 109.26 və 70.34 olmasının lazımlığını hesablamışdır)

Mövzuyla əlaqədar elm adamlarının vardıqları nəticə arıların az da olsa hesablamada səhv etdikləri olmuşdur. Şotlandiyalı riyaziyyatçı Colin MacLaurin (1698–1746) isə bu izahlarla razılaşmayaraq təcrübəni təkrarlamışdır. Və tapdığı nəticə budur: Konig və qrupu loqarifm cədvəlində edilən kiçik bir səhv səbəbiylə 0.02 dərəcəlik fərq meydana gətirəcək səhv hesabat aparıblarmış. (G. Mansfield, Creation or Chance! God's purpose with mankind proved by the wonder of the universe, Logos Publications)

Arıların qışlaması

Azərbaycanın arıçılıq təsərrüfatlarında arıların, əsasən, açıq havada, qışı soyuq keçən rayonlarda isə qışlama binalarında saxlanması. Arıların qışlamasına hazırlıq onların fəallaşdığı yaz və payız mövsümündən başlayır. Bu vaxt köhnə, qaralmış və kiflənmiş şanlar yuvadan çıxarılır və məhsul toplandığı vaxt arılara yeni şanlar hördürülür. Yayda ana arı dəyişdirilir, ailə qüvvətləndirilir, qış üçün yem ehtiyatı yaradılır. Xəstəliklərin qarşısını alan müalicə və profilaktika tədbirləri görülür. Payızda arı yuvası yem ehtiyatı ilə komplektləşdirilir. Yuvada hər çərçivə aralığında olan arılar üçün 1,5 kq gəzəngi qarışığı olmayan bal (onun bir hissəsi şəkər şərbəti ilə əvəz edilir), arı ailəsi üçün 2 çərçivəyədək güləm saxlanır. Yuva qısaldılır, şanlar çıxarılır, pətəyin içərisi yanlardan, üstdən və alt tərəfdən pambıq döşəkçə, keçə və s. materiallarla örtülür. Yaza qədər hər arı ailəsi üçün şanda 5–6 kq bal saxlanılır.

Çiçək tozu, Güləm

Təsadüfü deyil ki, çiçək tozunu kosmonavt yeməyi də, cavanlıq eliksiridə adlandırırlar. Güləm bir çox xəstəliklərin müalicəsində və profilaktikasında istifadə olunur. Bundan başqa o, orqanizmə müsbət təsir göstərən biostimulyator olmaqla yanaşı, kişilərdə cinsi zəiflik zamanı əvəzsiz müalicəvi təsirə malikdir.

Dini mənbələrdə

Quranda arılar haqqında

Bir canlının öz təhlükəsizliyini düşünmədən, birlikdə yaşadığı qrup uzvlərinin təhlükəsizliyini və rahatlığını təmin etməyə çalışmasının ancaq belə açıqlaması ola bilər: Arı pətəyində gözlənilən nizam, üstün ağıl sahibi yaradıcı tərəfindən müəyyən olunub. Bu yaradıcı pətəkdəki arılara ayrı-ayrı vəzifələr verib. Arılar nə edəcəklərini ilham edən uca yaradıcı, Allahdır.

Yer üzündəki bütün canlılar kimi erkək arılar da onları yaradan Allahın əmrinə itaət edərək cütləşmə uçuşuna çıxır və ölsələr belə pətəyin varlığını qoruyurlar.

Allah arıların digər bütün canlılar kimi Onun vəhyi ilə hərəkət etdiklərini ayələrində belə açıqlayır:

"Rəbbin bal arısına belə təlqin etdi: "Dağlarda, ağaclarda və (insanların) düzəltdikləri çardaqlarda özünə pətəklər hör." (Nəhl Surəsi, 68–69)

"… (O arıların) qarınlarından tərkibində insanlar üçün şəfa olan müxtəlif rəngli bal çıxır. Həqiqətən, bunda düşünən adamlar üçün dəlillər vardır. " (Nəhl Surəsi, 68–69)

Bal yığımı. Şəkillər

Ədəbiyyat

  • Q.Sultanlı. Arıçılıq Bakı: 2001,-332 səh

Həmçinin bax

arıçılıq, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, məqaləni, vikiləş. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ariciliq ari mehsullarindan faydalanmaq ariya baxim besleme qoruma onun daha cox semere vermesi istiqametinde fealiyyetdir Ariciliq Mundericat 1 Ariciliqla elaqedar melumat 2 Ariciliq tebabetde 3 Ariciligin xalq teserrufatinda rolu 4 Ari cinsleri 5 Ari ailesi 5 1 Xususi xidmet gosteren isci arilar 5 2 Erkek arilari 6 Arilarin davranisi 7 Arilarin maraqli xususiyyeti 8 Arilarin qislamasi 9 Cicek tozu Gulem 10 Dini menbelerde 10 1 Quranda arilar haqqinda 11 Bal yigimi Sekiller 12 Edebiyyat 13 Hemcinin baxAriciliqla elaqedar melumat RedakteAriciliq bal arilarinin Apis mellifera L yetisdirilmesini coxaldilmasini saxlanmasini onlardan entomofil kend teserrufati bitkilerinin tozlandirilmasinda istifade edilmesini ariciliq mehsullarinin istehsalini ve emalini ehate eden kend teserrufati sahesi Ari ailesi petekde ve ya tebii yuvalarda cemiyyet halinda yasayan bir ana ari on minlerle isci arilar ve minlerle erkek arilardan ibaret bal arilari Petek ari ailesinin saxlandigi dasina bilen qurgu taxta qutu sebet ve s Ariciliq teserrufatlari bal arilarinin yetisdirilmesi saxlanmasi ariciliq mehsullarinin istehsali ve dovriyyesi ile qanunvericilikde nezerde tutulmus qaydada mesgul olan subyektler Arixana ariciliqla mesgul olmaq ucun ari aileleri zeruri avadanliq ve tikililerle birlikde mueyyen erazide yerlesdirilmis peteklik Ariciliq mehsullari bal arilarindan alinan mehsullar bal mum beremum veremum qaramum ari zeheri ari sudu cicek tozu gulem ana ari ari becesi ve s Bal arisi cinsleri mueyyen cografi erazide ve iqlim seraitinde tebii secmenin tesiri altinda formalasmis nesilden nesle kecen sabit ve oxsar elametler kompleksine malik coxsayli ari aileleri qrupu Bal arisi populyasiyalari mueyyen bal arisi cinsinin yayilma areali daxilinde muvafiq cografi erazide ve iqlim seraitinde ozunemexsus ferqli elametler qazanmis ve hemin ari cinsi ile umumi genofonda malik ari aileleri qrupu Ari cinslerinin ve populyasiyalarinin rayonlasdirilmasi mueyyen cografi iqlim ve balyigma seraitine daha yaxsi uygunlasan ve yuksek mehsuldarliq gostericileri ile ferqlenen ari cinslerinin olke erazisinde muvafiq bolgeler uzre yetisdirilmesine ve saxlanmasina dair bolgusu Entomofil bitkiler cuculerle heseratlarla tozlanan nektarli bitkiler Balyigma menbeleri bal arilarinin tebii yem menbeyi kimi istifade etdiyi nektarli ve sireli bitkiler Apifitomehsul ariciliq mehsullari ve bitki xammali qarisigindan hazirlanmis bioloji aktiv mehsul Ariciliq tebabetde RedakteAriciliqla tebabeti bir birine yaxinlasdiran amiller ari mehsullarinin o cumleden ari zeheri ari sudu veremum ve balin tebabetde muxtelif xesteliklerin mualicesindeki ugurlu neticeleridir Buna gore de onlarin haqqinda bezi melumatlari oxucularin nezerine catdirmaq isterdik Cunki bu mesele hem aricilari ve hem de tebabet iscilerini cox maraqlandirir Ari mehsullarinin mualice meqsedile isledilmesi yalniz hekim mesleheti ve nezareti altinda aparilmalidir Arilar ucan hesaratlar ailesine aiddirler Dunyada 20 minden artiq ari novu vardir Antraktidadan basqa dunyanin istenilen yerinde rast gelinir Isci arinin omru 40 gun olur 17 18 gunlukde arilar artiq bala cixarirlar Quvvesi yeni isci ari sayi cox olan ari ailesi ilde 35 40 kq temiz bal vere bilir Onlar 15 km e qeder yol qet ede blirler Ari 15 km mesafede yaxsi sire taparsa qayidib o biri arilara da xeber vere bilir Bu zaman butun arilar hemin yere ucurlar Arilar hem yaxsi sire olan yeri hiss edirler hem de onlara qulluq eden insani taniyirlar Onlarin emele getirdikleri bal faydali qidadir Bal arisi koloniyalarinda da kimyevi maddeler yolu ile qidanin qaynagini gosterme ve tehlukeni xeber verme davranislari musahide olunur Bundan basqa ana arinin genetik proqramina kodlanmis informasiya ile sintezlenen bezi xususi kimyevi maddeler de movcuddur Bu qoxular vasitesile de isci arilarin yumurtaliqlarinin boyumesine mane olunur Toreme qabiliyyeti olmayan bu iscilere sadece peteyin icinde ve xaricindeki fealiyyetleri yerine yetirme vezifesi tapsirilir Ariciligin xalq teserrufatinda rolu RedakteArilar muxtelif ciceklerden qida maddesi toplayib onlari orqanizminde yeniden isleyerek qiymetli mehsullara bal mum veremum ari sudu ve s cevirirler Bal qiymetli qida mehsulu olmaqla yanasi hem de insanlarin xesteliklerinin mualicesinde ugurla tetbiq edilir Mum senayesinin 40 dan artiq sahesi o cumleden metallurgiya radiotexnika avtomobil aviasiya kimya ve s ucun qiymetli xammaldir Mum tebabetde muxtelif melhemlerin plastirlarin ve s hazirlanmasinda mumdaki efir yaglari etriyyat senayesinde tetbiq olunur Veremum yaxud ari yapisqani bir cox laklarin istehsalinda evezedilmez xammaldir Son vaxtlar veremum tebabetde genis isledilir Arilarin ciceklerden topladigi cicek tozu zulal ve vitaminlerle zengin oldugundan ondan pehriz ve bioloji stimullasdirici kimi istifade edilir Cicek tozunun terkibinde coxlu miqdarda protein sulu karbonlar antibiotikler karotin C vitamini B D E vitaminlerqrupu ve s vardir Bunlardan elave cicek tozunun terkibinde fosfor kalsium maqnezium demir ve basqa mikroelementler vardir Ari sudu tebabetde isledilir O maddeler mubadilesini ve qan dovranini normallasdirir Insan orqanizmine daxil olan ari sudu ona gumrahliq verir istahi artirir ve orqanizmdeki nasazliqlari aradan qaldirir Ari zeherinden revmatizmin infeksion poliartritlerin sinir sistemi xesteliklerinin mualicesi ucun derman preparatlari hazirlanir Arilarin entomofil heseratla tozlanan bitkileri tozlandirmaqla verdiyi xeyiri pulla hesabladiqda arixananin movsum erzinde hasil etdiyi butun mehsullarin bal mum veremum cicek tozu ari sudu ve ari zeheri deyerinden bir nece defe cox olur Bitki toxumculugunda meyve ve gilemeyve bitkilerinin istixanada yetisdirilen terevezliklerin tozlandirilmasinda arilardan istifade edilmeden yuksek ve keyfiyyetli mehsul almaq mumkun deyildir Ari cinsleri RedakteAri ailesinde butun arilarin isi var Tek istisna erkek arilardi Erkek arilar ne peteyin qorunmasinda ne temizliyinde ne de qida tedarukunde istirak ederler Onlarin petekdeki yegane funksiyalari ana arini mayalandirmaqdir Cutlesme orqanlarindan basqa dgier arilarda olan xususiyyetlerin demek olar ki hec birine sahib olmadiqlarindan sadece ana arini mayalandirmaqla mesuliyyet dasiyirlar Qis aylarinda petekde ancaq ana ve isci arilar olur Cunki qis gelmemis erkek arilar ya petekden bayira atilir ya da oldurulurler Lakin qis movsumu bitdiyinde isci arilar erkek arilar ucun petek insa etmeye baslayirlar Ana ari ise san qovuqcuguna erkek arilari yetisdiren yumurtalarini qoyur May ayinin evvelinde erkek arilar qovuqcuqlardan cixmaga baslayirlar Umumiyyetle bu aylar qoca ana arinin yeni ari ailesi qurmaq ucun petekden ayrildigi ve petekde yeni ana arilarin yetisdirildiyi aylardir Mehz bu donemde yeni yetismis ana ari yumurta qoymaq ucun cutlesme ucusuna cixir Bu da isci arilarin erkek ari yetisdirme sebeblerinden biridir Ari ailesi RedakteBal arilari aile halinda yasayirlar Onlarin ayri ayri ferdleri teklikde yasayib coxalma qabiliyyetine malik deyiller Buna gore de bal arilari ucun aile biologi teserrufat vahididir Ari ailesi bir ana aridan minlerle isci aridan ve yay vaxti bir nece yuz erkek aridan ibaret olur Yazin axirlarinda emele gelen erkek arilar yayin axirinadek yasadiqdan sonra olurler Qislamaya yalniz ana ve isci arilar qalirlar Ana ari oz boyukluyu ile basqalarindan secilir Onun uzunlugu 20 25 mm cekisi ise 200 mq dan artiq olur Ana ari boyukluyunden basqa xarici gorunusu ile de ferqlenir Cavan mayalanmis ananin qarincigi yixaridan yogun asagidan ise nazik qenedleri qarincigindan godek olur Isci arinin qenedleri qarincigini tam ortur erkek arinin qanadlari ise bedeninden uzun olur Ana arinin yumurtadan tam ingisaf dovru 16 gun cekir Ana arinin isci aridan ferqi orasindadir ki onun cinsiyyet orqani tam inkisaf etdikden sonra erkek ari ile mayalanma qabiliyyetine malikdir Erkek ari ile cutlesmis ana mayalanmis ana adlanir Mayalanmis ana iki cut yumurta qoyur mayalanmis ve mayalanmamis Mayalanmis yumurtadan ana ve isci arilar mayalanmamis yumurtadan ise erkek arilar cixir Ana ari ailesinin sahi sayilir Ana ari yetisib qovuqcuqdan cixdiqdan 3 4 gun sonra erkek ari ile cutlesir mayalanir Ana ari ile erkek arinin cutlesmesi havada ucus vaxti bas verir Ana mayalandiqdan 3 5 gun sonra her hazir san qovuqcuguna bir yumurta qoymaya baslayir Buna aricilar ananin yumurta qoymasi el arasinda ise ananin qurd qoymasi deyirler Belelikle bir deqiqede yaxsi hazirlanmis sanda ana ari 4 5 yumurta qoyur Ana ari 20 25 deqiqe bele isledikden sonra 5 7 deqiqe dincelir Istirahet muddetinde ana yemleyici arilardan qida qebul edir Cavan saglam ana normal seraitde yaz yay aylarinda gun erzinde inkisafin en yuksek dovrunde 1500 2000 ve daha cox movsum erzinde ise 200 minden artiq yumurta qoya bilir Ana ari mueyyen vaxtlarda bir gun erzinde oz cekisi agirliginda yumurta qoyur Ana yumurta qoyanda yemleyici arilar onu yuksek keyfiyyetli qida ile ari sudu ile yemleyirler Ari sudu yemleyici arilarin bas hissesinde yerlesen xususi vezilerde ifraz olunur Ari ailesinde esasen bir ana olur bezen de iki anaya tesaduf edilir Bele veziyyetde analar bir biri ile qarsilasanda olum dirim mubarizesine cixirlar Ana zeher aparatindan nesterden yalniz bu zaman istifade edir Bu doyusde iki ananin biri zeifi olur ve ailede bir ana qalir Ana ari adami hemise sancmir buna gore de arici onu eline rahatliqla goturur Ana arinin dosunden ve qanadlarindan tutmaq olar lakin onun qarin hissesine toxunulmamalidir Ana arinin qefleten itmesi arilarin boyuk heyecanina sebeb olur Arilar narahat halda ucus taxtasinin uzeri ve peteyin divarlari ile hereket edirler bir qrup ari ise petekden cixaraq qesa muddetde dovre vurub yeniden qayidirlar Ana tapildiqda onlar daha uzaga ucurlar Bu vaxt peteyin qapagini acib onlara diqqetle qulaq asdiqda orada umumi qigiltidan basqa normal haldan ferqli olaraq ugultulu ses de esidilir Isci arilar qenedleri vasitesi ile titreyici hereketler edirler Bu hal anasi itmis aile ucun seciyyevi elametdir Ana arinin vezifesi ailede yalniz yumurta qoymaqdan ibaretdir Ona gore de ana arinin xarici ve daxili orqanlarinda mueyyen deyisikler vardir Ana arinin sufreni yemleme bitki siresi yaxud cicek tozu getirmek qabiliyyeti yoxdur Yazin axiri ve yaxud yayda petekde sanin uzerinde agir agir hereket eden yumru govdeli uzun qenedli erkek arilara rast gelirik Erkek arilarin basi basqa arilara nisbeten boyuk olur Basin yan terefinde qabarmis iri gozler yerlesir Onun dosu hecmli olub inkisaf etmis ezelelerden ibaretdir Erkek ari isci aridan boyuk ana aridan ise kicik olur Onun bedenin uzunlugu 15 17 mm cekisi 200 mq dir Erkek ari ailede hec bir is gormur yalniz ana arinin mayalanmasinda istirak edir Onlarin tebietde musteqil yem toplamaq qabiliyyeti yoxdur Erkek arilarin yaxsi inkisaf etmis iri gozleri ona cutlesme ucusu zamani cavan anani axtarib tapmaq quvvetli qenedleri ise suretle ucub ona catmaq imkani verir Erkek arinin yumurtadan cixmasindan tam inkisafina qeder olan dovr 24 gun cekir Erkek ari ucus zamani coxlu energi serf edir Ona gore de onun yeme ehtiyaci cox olur Mueyyen edilmisdir ki 1 kq erkek arinin emele gelmesine ve onun 2 3 ay yasamasina 15 20 kq bal lazimdir Bundan elave her bir erkek arinin yetismesi ucun serf edilen yem isci arinin yetismesi ucun serf edilen yemden 4 defe artiqdir Buna gore de aricilar erkek arinin yetismesini mehdudlasdirmaq ve ya onlari mehv etmek ucun ciddi tedbirler gorurler Isci ari Petektde ailenin esas sakinleri isci arilardir Onlarin miqdari ari ailesinde eyni olmur Erken yazda qisdan cixmis orta quvveli ailelerde onlarin sayi 14 18 mine yayda esas bal yigimina yaxin quvveli ailede isci arilarin sayi 30 40 ve hetta 60 70 mine catir Isci arilar ailede en kicik arilardir Onlarin uzunlugu 12 15 mm cekisi ise 90 110 mq olur Bu hesabla 1 kq cekiye 9 11 mine qeder isci ari dusur Ailede olan butun isci arilar iki qrupa yuva daxili cavan arilara ve col yasli arilara ayrilirlar Ucmayan petek arilarina 18 20 gunluyedek arilar aiddir Onlar petek daxilinde olan isleri gorurler Yuva daxili arilar yalniz temizlik ucusuna ve ailenin yerlesdiyi yere beled olmaq ucun ucuslara cixirlar Yasli col arilarina ise 18 20 gunlukden yuxari olan arilar daxildir Onlar uzaq mesafeye uca bilir ve yaxsi sakit havada ailenii yemle temin etmek ucun sisek tozu ve cicek siresi nektar toplayirlar Isci arilar disi cinsiyyet orqanina malikdirler Lakin onlarin cinsiyyet orqani tam inkisaf etmediyinden erkek arilarla cutlesib mayalana bilmirler Belelikle isci arilar disi arilar sayilsada da onlarda nesl artirmaq qabiliyyeti yoxdur Buna baxmayaraq onlarda analiq instinkti yaxsi inkisaf etmisdir Bu da onlarin hevesle balani yetisdirmesinde ve beslenmesinde ozunu gosterir Isci ariilar yumurtadan 21 gun muddetinde inkisaf ederek yetkin ariya cevrilir Isci arilar bala yetisdirmekden elave petekde muxtelif isler gorurler yasadigi yeri temizleyir san horur nektar ve cicek tozu toplayir aileni su ile techiz edir yuvani dusmenlerden qoruyur peteyin yuvasini temizleyir ve s Ari ailesinde is bolgusu cox nizamla teskil olunmusdur Her bir isci ari yasindan asili olaraq muxtelif isleri icra edir Bele ki yenice qovucuqdan cixmis arilar 3 gunluyedek qovucuqlari temizleyir ve onun divarini cilalayirlar Temizlenmis qovucugu agzinin suyu ile sireleyirler Agiz siresi surtulmemis qovuqcuga ana yumurta qoymur Bundan elave bu arilar sandaki balalarin inkisafini temin etmek ucun sani qizdirirlar 3 7 gunluye kimi cavan arilar yuvada nemliyin ve rutubetin nizamlanmasinda istirak edirler Bundan elave isci arilarda 3 13 cu gunlerde mum ifrazati vezileri fealiyyete baslayirlar Bele arilarin esas isi san hormekdir Omrunun 12 22 ci gunlerinde arilar surfeleri qidalandirir ve nektari bala cevirirler Bundan sonra yasli arilar col isleri ile mesgul olurlar Quvveli ari ailesi yaz yay movsumunde 3 5 kq a qeder mum hasil edirler Arilar ozune mexsus kesis de cekirler Bunu yasli arilar yerine yetirirler Onlar peteyin giris bacasi yaninda kesis cekerek dusmen girerken onun ustune hucun edirler Arilar balin esas ogrulari cir arilari qarisqa ve milceyi xarici gorunusune gore ogru bal arilarini ise bigciqlari ile taniyirlar Arilar 18 20 gunlukden sonra artiq uzaq mesafelere ucuslar ede bilirler Ona gore de bu vaxtdan etibaren onlar nektar ve cicek tozu toplamaqla mesgul olurlar Xususi xidmet gosteren isci arilar Redakte Erkek arilar hec bir is bacarmadiqlari halda ana ari ile cutlesenedek isci arilar onlara cox qaygi gosterirler Petekde yasayan ve sayi 400 500 e qeder olan erkek arilardan sadece birini beslemek ucun 5 6 isci ari hec dayanmadan islemelidir Yeni petekdeki 2 3 min isci arinin mueyyen bir muddet ucun vezifesi erkek arilari beslemekdir Eslinde ana arinin cutlesmesi ucun en cox 10 erkek ari bes edir Buna baxmayaraq ari ailesinde yuzlerle erkek ari yetisir Petekde edilecek isler cox olsa da isci arilarin bir qismi butun vaxtlarini ancaq erkek arilarin baximina serf edirler Bu cox vacib vezifedir Cunki ana ari cutlesmek ucun ucdugunda mutleq erkek ari tapmalidir Arilarin circirama kimi dusmenlerinin olmasini ve erkek arilarin ozunumudafie ucun zeher ve ya iynesinin olmamasini nezere asaq onlarin cox olmalarinin ehemiyyetini anlayariq Hec bir ise yaramayan erkek arilarin isci arilar terefinden xususi diqqetle qorunmasi peteyin tehlukesizliyi baximdan alinan vacib tedbirdir Elbette ki bu tedbirin meqsedi vardir Burda esas meqsed peteyin davamli olmasini temin etmek ve ana arilarin cutlesmesini riske atmamaqdir Erkek arilari Redakte Ana ari ile erkek ari yuksek yerde rastlasirlar Cutlesme zamani erkek arinin sperma kiseciyi ve butun erkeklik orqanlari bedeninden ayrilir Onlar cutlesmeni yerine yetirdiyi an telef olurlar Ana ari ile cutlese bilmeyen diger erkek arilar da cox yasamirlar Erkek arilar ancaq yazda ve yayin evvelinde yasayirlar Sonra isci arilar terefinden mehv edilirler Cutlesme dovru basa catdiqda isitiler artir ciceklerdeki sire azalmaga baslayir ve isci arilarin erkek arilara munasibeti de deyisir Isci arilar cutlesme dovrunde erkek arilarin qaygisina xususi diqqetle qalirlar Cutlesme dovru bitdikden sonra erkek arilarin qanadlarini qoparib onlara hucum etmeye baslayirlar Onlar bir sey yemek isteseler isci arilar onlari quvvetli ceneleriyle antenlerinden ve ya ayaqlarindan tutub peteyin cixisina suruyur ve cole atirlar Petekden qovulan erkek arilar ac qaldiqlari ucun cox qisa muddet erzinde olurler cunki qida axtarmaq qabiliyyetinden mehrumdurlar Disi arilar ana ve isci erkek arilar petekden cixarildigi andan gelen yaya qeder olan muddet erzinde oz ozleri ile qalirlar Azerbaycanin ari genofondunu iki ari novu Bozdag Qafqaz arisi ve Sari Iran arisi teskil edir Bozdag Qafqaz arisinin Qabaqtepe ve Sahdag populyasiyasi Sari Iran arisinin ise Lenkeran ve Sari Iran populyasiyasi var Bozdag Qafqaz ari cinsi oz sakitliyine ve xortumunun uzunluguna gore Sari Qafqaz ari cinsinden ferqlenir En uzun xortumlu arilardan biri de Qabaqtepe ari populyasiyasi hesab olunur Bunu ilk defe 1906 ci ilde Qorbacov soyadli alim Sekide Qabaqtepe kendinde olanda askar edib Sonra dunyada meshurlasan Qabaqtepe arilarindan ana arini Amerikaya aparib Kecmis ittifaq dovrunde Qabaqtepe arilarinin yetisdirilmesi ucun qoruq ve stansiyalar yaradilmisdi Burada yetisdirilen ana arilar dunyanin 40 a qeder olkesine gonderilib Bu populyasiylar icerisinde ise yerli ari genofondumuzun qizil arisi sayilan Qabaqtepe arisi xususile secilir Qizil ari meshur Bozdag Qafqaz arisinin butun musbet xususiyyetlerini ozunde cemlemekle yanasi ondan ustun olaraq yuksek suretle inkisaf etmek soyuq qisi kecirmek kulekli iqlim seraitine uygunlasmaq boyuk floramiqrasiya gostericisi ile secilmek kimi musbet xususiyyetlere malikdir Basqa arilardan ferqli olaraq bu qiymetli seleksiya materiali sancmaya hesir deyil becevermeden asan qayidir gun erzinde nektar ardinca ucusa tez baslayib gec qurtarir Nektar bollugu rayonlarda bele diger ari cinslerinden cox bal toplayir ki bu xususiyyetler de onun yuksek mehsuldarligini sertlendiren esas cehetlerdendir Lakin cox teessuf ki qeyri meqbul aqrar siyaseti neticesinde qizil ari nin gelecek movcudlugu tehluke altindadir Sari Qafqaz ari cinsinden olan Sari Iran ve Lenkeran ari populyasiyalari ise Lenkeran Astara bolgesinde hemcinin Yardimli Lerik Cebrayil Zengilan ve Naxcivanda yayilib Arilarin davranisi RedakteBal arilari cemiyyet halinda yasayan heseratlardan olmaqla onlarda qida menbeyini bir birine bildirmek qabiliyyeti olduqca maraqli ve onlarin yasayisi ucun vacib hadiselerdendir Normal ari ailesinde adeten bir ana olur O ne qeder ki saglamdir ailenin butun uzvleri normal fealiyyet gosterirler Ailenin uzvleri daim ariya xidmet eden arilardan ananin ifraz etdiyi seciyyevi ana maddesi vasitesile onun ailede olub olmamasini mueyyenlesdirirler Seciyyevi ile malik olan ana maddesi ailenin normal yasayib fealiyyet gostermesinde esas rol oynayir Yuvanin yuxari hissesinde peteyin havasinin mueyyen seviyyede qalmasini nizamlayan bir qrup arilar dayanir Ana maddesi colden gelen arilari tanimaq ucun komek edir Peteye yad ari daxil olan kimi kesikci arilar terefinden heyacan siqnali verilir ve onlar sancma tikanini hazir veziyyete getirib qanadlarini cirparaq xususi qoxunu peteye yayir Ana ari mayalanma ucusu eden zaman xususi qoxu vezisinin iyini yaymaqla erkek arilari ozune celb edir Hemin qoxu vezleri ust cene nahiyesinde yerlesir Arilarin fealiyyetindeki en qeribe ve maraqli cehet onlarin qida menbeyinin yerlesdiyi istiqameti ve mesafeni habele yeni cixmis becenin harada yerleseceyini bir birine bildirmesidir Bele ki kesfiyyatci arilar petekden 50 100 m mesafade qida menbeyi tapdiqda onlar peteye qayitdiqda xususi dairevi reqs edirler Basqa qida toplayan arilar da kesfiyyatci arilarin reqsini tekrar etmekle onlarin tapdiqlari ciceyin qoxusunu hiss etmeye calisirlar Eger qida menbeyi 100 metrden uzaqdirsa o zaman ari qarincigini bulamaqla reqs ederek qida menbeyinin petekden hansi istiqametde ve mesefede oldugunu petekdeki arilara bildirir Bu zaman reqs eden arinin san uzerindeki qacisi genis sekkizvari olub onun ortasindan kecerek qarincigini bir terefden diger terefe bulayici hereket etdirir Mesafe mueyyen vaxt erzinde duz xett boyunca qacisin ve qarincigin bulayici hereketlerinin sayi ile bildirilir Duz xett boyunca qacisin miqdari ne qeder az ve qarincigin bulayici hereketi cox olarsa qida menbeyi de o qeder uzaqdadir Bu yolla arilar qida menbeyinin 10 km dek mesafede oldugunu bir birine bildirirler Qida menbeyine dogru ucusun istiqameti arinin san uzerindeki qacisinin istiqametile gosterilir Adi halda arilar qaranliq petekde saquli yerlesen san uzerinde reqs edirler Petekden qida menbeyine gunes istiqametine ucmaq lazim gelerse bu zaman reqs eden kesfiyyatci ari duz xett boyu asagidan yuxariya gunesden eks terefinde yerlesdikde ise duz xett boyu yuxaridan asagiya dogru qacir Qida menbeyine dogru ucus gunese gore mueyyen bucaq altindadirsa duz xett boyu qacis da saquli xette gore muvafiq bucaq altinda olur Basqa sozle ucusu istiqametlendiren gorme bucagini qacis xetti ile quvvesinin istiqameti arasindaki bucaq emele getirir Arilarin maraqli xususiyyeti RedakteBir peteyin arilari diger petek arilarini ora buraxmirlar Her bir peteyin qabaginda kesikci arilar olur Peteyin icerisinde mueyyen qruplar olur ki diger arilarin colden getirdikleri xortumundaki sireni bezen ise ayaqlarindaki cicek yarpaqlarini bezi vaxtlarda ise getirdikleri suyu yerbeyer etmekle mesgul olurlar Su arilarin balalamasinda vacib rol oynayir Qis aylarinda arilar petekde qalirlar Eger bayirda 15 dereceden asagi istilik olarsa arilar cole cixmaga meyilli deyiller Arilar arasinda issiz ari ola bilmez Eger xeste ari olarsa o artiq ise yaramadigi ucun onun qanadlarini yonub petekden bayira atirlar Bal arilarini arasdiran elm adamlari arasinda bele bir veziyyet yasanmisdir Arilarin peteklerini birlesdirme bucaqlarini hesablayan bezi elm adamlari arilarin istifade etdikleri iki bucagin en mukemmel uygunluqdaki olculerden 0 02 derecelik bir sapma gosterdiyini hesablamislar Edilen olcumlerde arilarin bu bucaqlari siraya 109 28 ve 70 32 derece olaraq etdikleri mueyyen olunmusdur Cox hessas hesablamalarla riyaziyyatci Konig bu meqsede xidmet edecek en uygun bucaqlarin 109 26 ve 70 34 olmasinin lazimligini hesablamisdir Movzuyla elaqedar elm adamlarinin vardiqlari netice arilarin az da olsa hesablamada sehv etdikleri olmusdur Sotlandiyali riyaziyyatci Colin MacLaurin 1698 1746 ise bu izahlarla razilasmayaraq tecrubeni tekrarlamisdir Ve tapdigi netice budur Konig ve qrupu loqarifm cedvelinde edilen kicik bir sehv sebebiyle 0 02 derecelik ferq meydana getirecek sehv hesabat apariblarmis G Mansfield Creation or Chance God s purpose with mankind proved by the wonder of the universe Logos Publications Arilarin qislamasi RedakteAzerbaycanin ariciliq teserrufatlarinda arilarin esasen aciq havada qisi soyuq kecen rayonlarda ise qislama binalarinda saxlanmasi Arilarin qislamasina hazirliq onlarin feallasdigi yaz ve payiz movsumunden baslayir Bu vaxt kohne qaralmis ve kiflenmis sanlar yuvadan cixarilir ve mehsul toplandigi vaxt arilara yeni sanlar hordurulur Yayda ana ari deyisdirilir aile quvvetlendirilir qis ucun yem ehtiyati yaradilir Xesteliklerin qarsisini alan mualice ve profilaktika tedbirleri gorulur Payizda ari yuvasi yem ehtiyati ile komplektlesdirilir Yuvada her cercive araliginda olan arilar ucun 1 5 kq gezengi qarisigi olmayan bal onun bir hissesi seker serbeti ile evez edilir ari ailesi ucun 2 cerciveyedek gulem saxlanir Yuva qisaldilir sanlar cixarilir peteyin icerisi yanlardan ustden ve alt terefden pambiq dosekce kece ve s materiallarla ortulur Yaza qeder her ari ailesi ucun sanda 5 6 kq bal saxlanilir Cicek tozu Gulem RedakteTesadufu deyil ki cicek tozunu kosmonavt yemeyi de cavanliq eliksiride adlandirirlar Gulem bir cox xesteliklerin mualicesinde ve profilaktikasinda istifade olunur Bundan basqa o orqanizme musbet tesir gosteren biostimulyator olmaqla yanasi kisilerde cinsi zeiflik zamani evezsiz mualicevi tesire malikdir Dini menbelerde RedakteQuranda arilar haqqinda Redakte Bir canlinin oz tehlukesizliyini dusunmeden birlikde yasadigi qrup uzvlerinin tehlukesizliyini ve rahatligini temin etmeye calismasinin ancaq bele aciqlamasi ola biler Ari peteyinde gozlenilen nizam ustun agil sahibi yaradici terefinden mueyyen olunub Bu yaradici petekdeki arilara ayri ayri vezifeler verib Arilar ne edeceklerini ilham eden uca yaradici Allahdir Yer uzundeki butun canlilar kimi erkek arilar da onlari yaradan Allahin emrine itaet ederek cutlesme ucusuna cixir ve olseler bele peteyin varligini qoruyurlar Allah arilarin diger butun canlilar kimi Onun vehyi ile hereket etdiklerini ayelerinde bele aciqlayir Rebbin bal arisina bele telqin etdi Daglarda agaclarda ve insanlarin duzeltdikleri cardaqlarda ozune petekler hor Nehl Suresi 68 69 O arilarin qarinlarindan terkibinde insanlar ucun sefa olan muxtelif rengli bal cixir Heqiqeten bunda dusunen adamlar ucun deliller vardir Nehl Suresi 68 69 Bal yigimi Sekiller Redakte Edebiyyat RedakteQ Sultanli Ariciliq Baki 2001 332 sehHemcinin bax RedakteBal Bal arisi Ari Ari sudu Ari zeheri Veremum Mum Cicek tozuMenbe https az wikipedia org w index php title Ariciliq amp oldid 5976072, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.