Çəki və ya karp (lat.Cyprinus carpio) Yarımkeçici balıqdır. Dənizə tökülən çaylarda çoxalır. Aralıq dənizində, Xəzər, Qara və Aral dənizlərində, həmçinin İssıkkulda yayılmışdır. Uzunluğu 17 sm-dən 79 sm-ə qədər ola bilər, kütləsi 1,6-2,8 kq təşkil edir. Uzunluğu 1 m, çəkisi 20 kq-dan çox olan balıqlara nadir də olsa rastlanılır.
Yayılması
Yarımkeçici balıqdır. Dənizə tökülən çaylarda çoxalır. Aralıq dənizində, Xəzər, Qara və Aral dənizlərində, həmçinin İssıkkulda yayılmışdır. Uzunluğu 17 sm-dən 79 sm-ə qədər ola bilər, kütləsi 1,6-2,8 kq təşkil edir. Ana yurdu Asiyadır. 12. əsrdən sonra, Avropa və Amerikanın şirin sularında çıxarılmışdır. Çəki Azərbaycan sularında, o cümlədən Xəzərin respublika sahillərində də geniş yayılıb. Azərbaycan hüdudlarında hər yerdə; Kürdə və onun qollarında, bütün su anbarlarında, Böyük və Kiçik Qızılağac körfəzlərində, Dəvəçi limanında, Xəzərə tökülən bütün iri çayların aşağlarında rast gəlinir. Mingəçevir su anbarında kütləsi 22 kq-a çatan çəkilərə təsadüf edilir.
Morfoloji əlamətləri
Rəng və formaları yaşadıqları mühitə görə dəyişər. Ümumiyyətlə kürəyi tünd yaşıl, yanları və qarın altı yaşıl qəhvəyidir. Kiçik ağızlı qalın və oynaq dodaqlıdır. Üst çənələrindən dörd bığ sallanar. Ağız dişləri yoxdur. Yutak (farinks) dişləriylə qidalarını üyüdərlər. Bığları toxunma orqanı olaraq vəzifə yerinə yetirər. Onun bel üzgəcində 17-23, anal üzgəcində 5-6 şüa, yan xətt orqanında 35-40 pulcuq var. Bədəninin xarici görnüşü növün görnüşü kimidir. Uzunluğu, adətən 34-80 sm, kütləsi 0,8-5,8 kq-dır. Mingəçevir su anbarında kütləsi 22 kq-a çatan çəkilərə təsadüf edilir.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Yarımkeçici balıqdır. Dənizə tökülən çaylarda çoxalır. Bentosyeyən balıq olub, Xəzərdə əsasən ilbizlər, qurdlar və xərçəngkimilər, su cücülərinin sürfələri və qurdlarla qidalanır. Yemində bitki mənşəli detrit də qeydə alınır. Qidanın tərkibi mövsümə görə dəyişir: yazda şaxəbığlı və kürəkayaqlı xərçəngciklər, amfipodlar, ilbizlər, bitki qidası, yayda isə ilbizlər və xərçəngkimilər üstünlük təşkil edir. Yazda - kürütökmədən əvvəl daha intensiv qidalanır; yayda görünür, temperaturun yüksəlməsi ilə bağlı bu göstərici aşağı düşür, payızda isə yenidən artır.
Təsərrüfat əhəmiyyəti
Süni balıqçılıqda əhəmiyyətli yer tutur. Göl və yavaş axan dərələrin dib sularında yaşayır. Soxulcan, böcək sürfələri və bitkilərlə qidalanır. Bəzən uzunluqları 1 metrdən çox olur. Ağırlığı 25 kqdən çox olanları da vardır. Hər istilikdəki suya uyğunlaşmağı bacarır. 3-30°C arasındakı sularda rast gəlinir. Həddindən artıq soyuqlarda toplu halda palçığa basdırılaraq qış yuxusuna yatır. Qışda ölmədən dona bilərlər. Su axıntısına qarşı üzə bilir. Quyruğunu çənələri arasına sıxır, buraxdığında yay kimi açılaraq 3-5 metr sıçrayaraq şəlalələri aşa bilirlər. Dibləri qarışdırar, suyu bulandırarlar. Çevik və hərəkətli balıqlardır. Sürüylə gəzərlər. İriləri yaxşı bişirildiyində əti bəyənilir. Min ildən bəri insanlar tərəfindən süni olaraq da yetişdirilən çəki balığından insanlar tərəfindən müxtəlif bəzək balıqları törədilmişdir. Bunların ən tanınmışları bir akvarium balığı olan qızl balıq və Yaponiyada əsrlərdir rəngarəng çeşidləri törədilən Koidir. Çəki mühüm vətəgə balığıdır. Yaşayış amillərinə qarşı az tələbkar olan çəki həm də plastik balıqdır. Onun karp adlanan müxtəlif əhilləşdirilmiş formaları var: pulcuqlu karp, güzgülü karp, çılpaq karp və s. Karp göl-satış balıqçılının ən xeyirli obyektidir.
Çoxalması
Aprel-İyun ayları arasında yumurtlayırlar. Yumurtaları bitkilərə yapışar. Bir dişi, bir dəfədə yarım milyon yumurta buraxa bilər. Yumurtaların çoxu digər balıqlar tərəfindən istehlak edilir. Mühit istiliyindənə asılı olaraq ən gec bir həftə içində yumurtalar açılır. Üç ildə yetkinləşir. Karpların 100 ilə qədər yaşadığı deyilsə də, ömürləri normal olaraq 40-50 il qədərdir. Balıqçılar bunları hərəkətə keçirmək üçün gurultulu səslər çıxarırlar. Torlarla bol miqdarda ovlanılır. Duru su gölündə 30kg gələnləri vardır. Kürüsünün miqdarı, adətən 100 mindən 500 minə, ən çoxu isə 1,5 milyona qədər olur. Kürüdən çıxmış körpələrin bir qismi 1,5-2 aydan sonra dənizə gedir, onların, adətən zəif böyüyən və buna görə də dənizə getməyə gecikən hissəsi çayda qalıb oturaq sürü əmələ gətirir.
Ədəbiyyat
Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Onurğalılar, III cild. Bakı: Elm, 2004, s 120.
Abbasov H.S ,Hacıyev R.V.İxtiologiya. Bakı, 2007, s 250.
Əbdürrəhmanov Y.Ə. Azərbaycan faunası (Balıqlar), VII, cild, Bakı, Elm, 1966, 170 s.
çəki, karpelmi, təsnifataləmi, heyvanlartip, xordalılarsinif, şüaüzgəcli, balıqlardəstə, çəkiyəbənzərlərfəsilə, çəkikimilərcins, çəkilərnöv, elmi, adıcyprinus, carpio, linnaeus, 1758vikinnövlərdətəsnifatvikianbardaşəkilütms, 163344mbmm, 7962, çəki, karp, cypri. Adi cekiKarpElmi tesnifatAlemi HeyvanlarTip XordalilarSinif Suauzgecli baliqlarDeste CekiyebenzerlerFesile CekikimilerCins CekilerNov Adi cekiElmi adiCyprinus carpio Linnaeus 1758VikinnovlerdetesnifatVikianbardasekilUTMS 163344MBMM 7962 Ceki ve ya karp lat Cyprinus carpio Yarimkecici baliqdir Denize tokulen caylarda coxalir Araliq denizinde Xezer Qara ve Aral denizlerinde hemcinin Issikkulda yayilmisdir Uzunlugu 17 sm den 79 sm e qeder ola biler kutlesi 1 6 2 8 kq teskil edir Uzunlugu 1 m cekisi 20 kq dan cox olan baliqlara nadir de olsa rastlanilir Mundericat 1 Yayilmasi 2 Morfoloji elametleri 3 Yasayis yeri ve heyat terzi 4 Teserrufat ehemiyyeti 5 Coxalmasi 6 Edebiyyat 7 Istinadlar 8 Xarici kecidlerYayilmasi RedakteYarimkecici baliqdir Denize tokulen caylarda coxalir Araliq denizinde Xezer Qara ve Aral denizlerinde hemcinin Issikkulda yayilmisdir Uzunlugu 17 sm den 79 sm e qeder ola biler kutlesi 1 6 2 8 kq teskil edir Ana yurdu Asiyadir 12 esrden sonra Avropa ve Amerikanin sirin sularinda cixarilmisdir Ceki Azerbaycan sularinda o cumleden Xezerin respublika sahillerinde de genis yayilib Azerbaycan hududlarinda her yerde Kurde ve onun qollarinda butun su anbarlarinda Boyuk ve Kicik Qizilagac korfezlerinde Deveci limaninda Xezere tokulen butun iri caylarin asaglarinda rast gelinir Mingecevir su anbarinda kutlesi 22 kq a catan cekilere tesaduf edilir Morfoloji elametleri RedakteReng ve formalari yasadiqlari muhite gore deyiser Umumiyyetle kureyi tund yasil yanlari ve qarin alti yasil qehveyidir Kicik agizli qalin ve oynaq dodaqlidir Ust cenelerinden dord big sallanar Agiz disleri yoxdur Yutak farinks disleriyle qidalarini uyuderler Biglari toxunma orqani olaraq vezife yerine yetirer Onun bel uzgecinde 17 23 anal uzgecinde 5 6 sua yan xett orqaninda 35 40 pulcuq var Bedeninin xarici gornusu novun gornusu kimidir Uzunlugu adeten 34 80 sm kutlesi 0 8 5 8 kq dir Mingecevir su anbarinda kutlesi 22 kq a catan cekilere tesaduf edilir Yasayis yeri ve heyat terzi RedakteYarimkecici baliqdir Denize tokulen caylarda coxalir Bentosyeyen baliq olub Xezerde esasen ilbizler qurdlar ve xercengkimiler su cuculerinin surfeleri ve qurdlarla qidalanir Yeminde bitki menseli detrit de qeyde alinir Qidanin terkibi movsume gore deyisir yazda saxebigli ve kurekayaqli xercengcikler amfipodlar ilbizler bitki qidasi yayda ise ilbizler ve xercengkimiler ustunluk teskil edir Yazda kurutokmeden evvel daha intensiv qidalanir yayda gorunur temperaturun yukselmesi ile bagli bu gosterici asagi dusur payizda ise yeniden artir Teserrufat ehemiyyeti RedakteSuni baliqciliqda ehemiyyetli yer tutur Gol ve yavas axan derelerin dib sularinda yasayir Soxulcan bocek surfeleri ve bitkilerle qidalanir Bezen uzunluqlari 1 metrden cox olur Agirligi 25 kqden cox olanlari da vardir Her istilikdeki suya uygunlasmagi bacarir 3 30 C arasindaki sularda rast gelinir Heddinden artiq soyuqlarda toplu halda palciga basdirilaraq qis yuxusuna yatir Qisda olmeden dona bilerler Su axintisina qarsi uze bilir Quyrugunu ceneleri arasina sixir buraxdiginda yay kimi acilaraq 3 5 metr sicrayaraq selaleleri asa bilirler Dibleri qarisdirar suyu bulandirarlar Cevik ve hereketli baliqlardir Suruyle gezerler Irileri yaxsi bisirildiyinde eti beyenilir Min ilden beri insanlar terefinden suni olaraq da yetisdirilen ceki baligindan insanlar terefinden muxtelif bezek baliqlari toredilmisdir Bunlarin en taninmislari bir akvarium baligi olan qizl baliq ve Yaponiyada esrlerdir rengareng cesidleri toredilen Koidir Ceki muhum vetege baligidir Yasayis amillerine qarsi az telebkar olan ceki hem de plastik baliqdir Onun karp adlanan muxtelif ehillesdirilmis formalari var pulcuqlu karp guzgulu karp cilpaq karp ve s Karp gol satis baliqcilinin en xeyirli obyektidir 1 Coxalmasi RedakteAprel Iyun aylari arasinda yumurtlayirlar Yumurtalari bitkilere yapisar Bir disi bir defede yarim milyon yumurta buraxa biler Yumurtalarin coxu diger baliqlar terefinden istehlak edilir Muhit istiliyindene asili olaraq en gec bir hefte icinde yumurtalar acilir Uc ilde yetkinlesir Karplarin 100 ile qeder yasadigi deyilse de omurleri normal olaraq 40 50 il qederdir Baliqcilar bunlari herekete kecirmek ucun gurultulu sesler cixarirlar Torlarla bol miqdarda ovlanilir Duru su golunde 30kg gelenleri vardir Kurusunun miqdari adeten 100 minden 500 mine en coxu ise 1 5 milyona qeder olur Kuruden cixmis korpelerin bir qismi 1 5 2 aydan sonra denize gedir onlarin adeten zeif boyuyen ve buna gore de denize getmeye geciken hissesi cayda qalib oturaq suru emele getirir Edebiyyat RedakteAzerbaycanin heyvanlar alemi Onurgalilar III cild Baki Elm 2004 s 120 Abbasov H S Haciyev R V Ixtiologiya Baki 2007 s 250 Ebdurrehmanov Y E Azerbaycan faunasi Baliqlar VII cild Baki Elm 1966 170 s Chugunova N I Egerman F F Morskoj sudak Byull Vsekasp nauch rybohoz ekspedicii 5 6 1932 s 90 93 Kazancheev E N Ryby Kaspijskogo morya Moskva Legkaya i pishevaya promyshlennost 1981 s 122 123 Kuliev Z M Morfobiologicheskie osobennosti morskogo sudaka Kaspijskogo morya Voprosy ihtiologii Moskva 1981 21 s 816 822 Istinadlar Redakte Abbasov H S Haciyev R V Ixtiologiya Baki 2007 s 250 Xarici kecidler Redaktehttp www caspian aznet org mainframeazeri htmlMenbe https az wikipedia org w index php title Adi ceki amp oldid 5327339, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
