Gənələr

Gənələr (lat. Acari) hörümçəkkimilər sinfinə aid heyvan yarımsinfi. Gənə- tünd qırmızı qəhvəyi rəngdə yastı oval 8 ayaqlı bir parazitdir. Məməlilər, quşlar və sürünənlərdən qan əmərək yaşayarlar. Bahar və yay mövsümündə yaşıllıq sahələrdə olurlar. Dişləmələri ağrısızdır. Bir neçə gün içində qaşıntı və ya gənənin görülməsiylə fərq edilər. Bir çox bakteriya və virusu heyvanlardan insanlara bulaşdıra bilər. Gənə ilə bulaşan xəstəliklərin çoxu yüksək qızdırmayla seyr edən lyme xəstəliyi, dönmə qızdırma, tularemi kimi və son zamanlarda səslənilən, müalicəsi olmayan, gənələrin bulaşdırdıqları viruslarla yaranan Krım- Kongo qanamalı qızdırma(KKKA) sayıla bilməkdədir. Bu xəstəlik Azərbaycanda son illərdə görülməkdə olsa da ilk olaraq 1944-cü ildə Krımda, 1956-cı ildə də Konqoda görülmüşdür. KKKA xəstəliyi gənə dişləməsindən 1-3 gün içində (ən çox 9 gün ) qızdırma, qırıqlıq, baş ağrısı, halsızlıq, oynaq ağrıları, iştahsızlıq, bəzən qusma, qarın ağrısı və ishalla başlar. Bədənin dəyişik yerlərində özbaşına yaranan göyərmələr, burun qanaması və qan itirməyə qədər davam edir. Əksəriyyətlə qaraciyər, böyrək və ağciyər qeyri-kafiliyə gətirib çıxarıb %50 nisbətində öldürücü olmaqdadır. Gənədən qorunmaq üçün açıq və yaşıllıq sahələrdə bədəni tamamilə örtəcək geyimlər geyilməli və açıq rəngli paltarlar seçim edilməlidir. Gənələrin bədənə girə biləcəyi açıqlıqların bağlanılması əhəmiyyətlidir. Çöl sahələrə gedildiyində bədənin açıqda qalan qisimlərinə repellent olaraq bilinən böcək qovucu maddələrin sürtülməsi, gənələrin bir neçə saat bədənə yaxınlaşmalarını maneə törətməkdədir. Bədən gənə cəhətdən tez-tez nəzarət edilməli, gənə varsa bir pens və ya maqqaşla, gənənin dəriyə yapışdığı yerdən tutulub sağa sola oynadılaraq mismar çıxarar kimi çıxarılmalıdır. Gənə bədəndən nə qədər qısa müddətdə çıxarılsa xəstəlik riski də o qədər azalmaqdadır. Heyvan sahibləri heyvanlarını və sığınacaqlarını gənələrə qarşı üsuluna görə dərmanlamalı.

?Gənələr
Acari
Elmi təsnifat
Aləmi: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Bölmə: İkitərəflisimmetriyalılar Yarımbölmə: İlkağızlılar Ranqsız: Ecdysozoa Tip: Buğumayaqlılar Sinif: Hörümçəkkimilər Yarımsinif: Gənələr
Elmi adı
Acari Leach, 1817
Vikinövlərdə sistematika Şəkil axtarışı ITIS   733321 NCBI   6933 EOL   2586535 PBDB   155665

Gənələrin (Arachnida:Acarina) dünyada və Azərbaycanda növlərin sayı və sistemi

Dünyada 50 mindən çox, o cümlədən Azərbaycanda 1301 gənə növü (171 fəsilə) məlumdur. Gənələr yarımsinifi iki dəstəüstüyə bölünür: 1 Acariformes və ya Actinotrichida və 2) Parasitiformes və ya Anactinotrichida. Acariformes dəstəüstüyə 4 dəstə daxildir: 1) Tarsonemida; 2) Oribatida; 3) Acaridida; 4) Actinedida. Parasitiformes dəstəüstüyə də 4 dəstə daxildir: 1) Gamasida; 2) İxsodida; 3) Holothyrida; 4) Opilioacarida.

Azərbaycanda gənələrin öyrənilmə tarixi

R.F.Savenko 1935-ci ildə Naxçıvan MR üçün 4 növ bitkiyeyən gənə (Tetranychusalthaeae, Pediculopsisgraminum, Eriophyesvitis, E.pyri) göstərir. B.İ.Pomerantsev və N.V.Matikaşvili, B.V.Lotoskinin iştirakı ilə 1940-cı ildə Azərbaycan üçün 6 cinsə aid 22 növ iksod gənə qeyd edirlər. V.İ.Kurçatov, D.A.Mirzəbəyov, N.S.Abusalimov 1946-cı ildə Azərbaycan üçün 6 cinsə aid 24 növ iksod gənə göstərirlər. A.A.Zaxvatkin 1949-cu ildə S.H.Xəlilovanın yığımları görə 2 elm üçün yeni olan növ təsvir etdi (Cheyletuscaucasicus və Ch.rohdendorfi). Hər iki növ Cheyletidae fəsiləsinə aiddir. V.B.Dubinin 1950-ci ildə Lənkəran düzənliyi üçün 85 növ leləkyeyən gənə göstərir. N.S.Abusalimov 1951-ci ildə Azərbaycan üçün 29 növ iksod gənəsi, 4 növ arqas gənəsi, 2 növ dəniz gənəsi, 2 növ tor gənəsi, 7 növ anbar gənəsi, 4 növ xeyletid gənəsi, 4 cinsə aid 6 növ qoturluq gənəsi, 2 növ demodisid gənəsi, 6 növ fır gənəsi göstərir. S.H.Xəlilova Azərbaycanda anbar, tetranixoid, fır və xeyletid gənələrini öyrənib (1951-1970). O, 1953-cü ildə bir elm üçün yeni olan briobiid gənə növü təsvir edib-Bryobiaapsheronica. Ə.H.Qasımov1959-cu ildə Azərbaycan üçün 7 növ su gənəsi göstərir. A.T.HacıyevAzərbaycan üçün 152 növ qamazid gənə göstərir(1959-1992). A.T.Baqdasarian Naxçıvan MR üçün 33 növ tetranixoid gənə qeyd edir (1960, 1964). 3 növ briobiid gənəni (Bryobianasrvasensis, B.dubinini, Petrobiadzhul-faensis) o 1960-cı ildə elm üçün yeni kimi təsvir edir. K.A.Quliyev Azərbaycanda 115 növoribatid gənə aşkar edib və onlardan 31 növü elm üçün yeni kimi təsvir edib (1961-1979). A.Q.Reytblat 1963-cü ildə Azərbaycandan elm üçün yeni kimi 2 növ qamazid gənə təsvir edib. Z.F.Verdiyeva Lənkəran təbii vilayətində 32 növ trombikulid gənə aşkar edib (1963-1973). 2 növ - Microtrombicula azerbaidjanica Muljarskaja, Verdijeva, Tchirkova, 1970 və M.traubi Muljarskaja, Verdijeva, 1974 - elm üçün yenidir. O.M.Butenko Azərbaycanda 7 cinsə aid 17 növ rinonissid gənəa şkar edib (1965-1984). 5 növ - Rhinonyssusanatidae Butenko, 1984, R.nyrocae Butenko, 1971, Rallinyssuscaspicus Butenko, 1976, Mesonyssusstreptopelloides Butenko, 1984, Vitznyssustetragis Butenko, 1977- elm üçün yenidir. E.C.Abbasova Azərbaycanın fitoseiid gənələrini öyrənib. O, bu gənələrin 70-ə yaxın növünüaşkar edib və onlardan 9 növü elm üçün yeni kimi təsvir edib (1965-1991). N.S.Abusalimov 1966-cı ildə Azərbaycan üçün 8 növ arqas gənəsi göstərir. S.M.Əliyeva Quba-Xaçmaz zonası üçün 30 fəsiləyə aid 62 növ oribatid gənə göstərir (1966-1970). O.A.Krivolutski 1966-cı ildə Hirkan meşələri üçün 128 növ oribatid gənə göstərir (2 növ elm üçün yenidir-Liacarus lenkoranicus, Hafenrefferiella hircanica). T.A.Dubovçenko yarasalarda 69 növ gənə aşkar edib (1966-1970). 4 növ trombukulid gənə elm üçün yenidir: Sasatrombiculamussaevi (Muljarskaja, 1970), Neotrombiculaalizadei Muljarskaja, 1971, Riedliniaassadovi Muljarskaja et Dubovchenko, 1970, Trombigastiaschlugeri Muljarskaja et Dubovchenko, 1970, Q.S.Kadjaya Azərbaycandan elm üçün yeni olan 2 cins (Volginia və Paraforsellina) və 3 növ (Volginiatalyshiana, Paraforselliniasaljanica, Tyrophagusshushaensis) akaroidgənə təsvir edib (1967, 1973). V.P.Zapletina Kiçik Qafqazın Azərbaycan hissəsinin tetranixoid gənələrini öyrənib və 3 fəsiləyə aid 5 növ aşkar edib (1967-1972). Onlardan biri –Oligonychuspruni Mitrofanov et Zapletina, 1973-elm üçün yenidir. O həmçinin 8 növ tideid gənəsi tapıb, onlardan da beşi elm üçün yenidirlər. E.Ə.Abdullayeva Azərbaycanın akaroid gənələrini öyrənib və 4 fəsiləyə aid 47 növ aşkar edib (1968-1972). Onlardan bir növ – Colvoliapriapus-elm üçün yenidir (1980-ci ildə V.İ.Volqin onun təsvirini verib). O, həmçinin 10 növ yırtıcı xeyletidgənə tapıb. Onlardan da biri - Lepidochelacaucasica elm üçün yenidir (1978-ci ildə V.İ.Volqin onuntəsvirini edib). Z.Ə.Mustafayeva Azərbaycanın sinantrop və ev quşların ektoparazitlərini öyrənib və həmin quşlarda 35 növ ektoparazit gənə aşkar edib (1968-1972). Ə.H.Qasımov 1972-ci ildə Azərbaycanın şirin suları üçün 5 fəsiləyə aid 9 növ su gənəsi qeyd edir. V.D.Sevastyanov 1974-cü ildə Naxçıvan MR-dən elm üçün yeni olan 2 növ tarsonemid gənə təsvir edir: Bakerdaniaflabellifolia Sevastyanov, 1974 (Pygmephoridae fəsiləsi) və İmparipescavernophilus Sevastyanov, 1974 (Scutacaridae fəsiləsi). N.İ.Malçenkova 1975-ci ildə Azərbaycanın üzüm bağları üçün 5 növ yastıbədən gənə, 2 növ tor gənəsi, 4 növ fır gənəsi, 1 növ tideid gənəsi və 9 növ fitoseiid gənə göstərir. W.Hirschmann 1975-ci ildə cənub-şərqi Azərbaycandan Uropodidae fəsiləsindən elm üçün yeni olan növ – Macrodinychus (Monomacrodinyohus) bregetovae Hirschmann, 1975 təsvir edib. (Hirkan meşəsinin döşəməsində tapılıb). N.Q.Bregetova 1977-ci ildə Ameroseiidae fəsiləsinə aid olan 1 elm üçün yeni növ göstərir – Ameroseiuseumorphus Bregetova - (növ tapılıb Barents dənizinin Xarlov adasında, Naxçıvan şəhərində və Özbəkistanda) M.Zacharda 1983-cü ildə Azərbaycan üçün Rhagidiidae fəsiləsinə aid olan Poecilophysis (Dentocheles) pratensis növünü göstərir (tapılıb Ceyranbatan meşə massivində və Hirkan meşəsində, keçmiş Alekseyevka kəndinin ətraflarında). Z.Y.Abbasov 1985-ci ildə Bakı şəhəri və şəhər ətrafı zonada yaşayan onurğalı heyvanlar üçün 14 fəsiləyə aid 67 növ ektoparazit gənə göstərir. O.X.Aslanov Azərbaycan faunası üçün yeni olan 18 fəsilə və 100-dən çox növ aşkar edib, onlardan da 1 növ Palearktika faunası üçün, 9 fəsilə və 69 növ Qafqaz faunası üçün yenidirlər (1985-2015). L.M.Mehdiyeva Abşeron yarımadasında 49 növ tetranixoid gənə tapıb, onlardan da 1 növ Palearktika faunası üçün, 4 növ Qafqaz faunası üçün və 3 növ Azərbaycan faunası üçün yenidirlər (1991-1997). O, həmçinin 9 fəsiləyə aid 47 növ yırtıcı gənə aşkar edib, onlardan da 1 növ – Euseiusapsheronica Abbasova, Mekhtieva, 1991 (fəsilə Phytoseiidae) — elm üçün yenidir.

Taksonomiya

• Opilioacariformes dəstəüstü
• Parasitiformes dəstəüstü
  • Holothyrida
  • Ixodida
  • Mesostigmata
    • Trigynaspida
    • Monogynaspida
• Acariformes dəstəüstü
  • Trombidiformes
    • Sphaerolichida
    • Prostigmata
  • Sarcoptiformes
    • Oribatida
    • Astigmata

Dəstəüstü Parasitiformes seu Anactinotrichida,

dəstə Amblyseius azerbajanicus Abbasova, 1970

• A.beglarovi Abbasova, 1970
• AmblyseiMesostigmataseu Gamasida, Fəsilə Phytoseiidae
• eusbregetovae (Abbasova, 1970)
• Neoseiulusmuganicus (Abbasova, 1970)
• N.sugonjaevi (Wainstein et Abbasova, 1974)
• Euseiusapsheronicus Abbasova, Mekhtieva,1991
• Amblydromella (Amblydromella) wainsteini (Abbasova, 1970)
• A.(A.) hadzhievi (Abbasova, 1970)
• A.(Aphanoseius) caucasica (Abbasova, 1970)

Dəstəüstü AcariformesseuActinotrichida, dəstə Actinedida, Fəsilə Tideidae

• Tydeuslongisetosus Kuznetzov et Zapletina, 1973
• T.praedius Kuznetzov et Zapletina, 1972
• Lorryiapraefatus (Kuznetzov et Zapletina, 1973)
• L.optimus (Kuznetzov et Zapletina, 1973)
• L.obnoxius (Kuznetzov et Zapletina, 1972)

Fəsilə Tetranychidae

• Oligonychus (Oligonyshus) pruni Mitrofanov et Zapletina, 1973

Fəsilə Trombiculidae

• Miyatrombicula caucasica Muljarskaja, 1973
• Microtrombicula azerbaidjanica Muljarskaja, Verdieva, Tchirkova, 1970
• M.traubi Muljarskaja et Verdieva, 1974
• M.subtropica Muljarskaja, 1973
• Myotrombicularhinolophi Muljarskaja, 1971
• Sasatrombiculamussaevi (Muljarskaja, 1970)
• Neotrombiculaalizadei Muljarskaja, 1971
• N.rostrata Muljarskaja, 1973
• N.microchiropteri Muljarskaja, 1971
• Schoutedenichiamontschadskyi Muljarskaja, 1971
• Sch.dogieli Muljarskaja, 1971
• Riedliniaassadov iMuljarskaja et Dubovchenko, 1970
• Trombigastiaschlugeri Muljarskajaet Dubovchenko, 1970

Dəstə Oribatida Fəsilə Hermanniellidae

• Hermanniellagibber Kulijev, 1979

Fəsilə Licnobelbidae

• Gymnodamaeustrichosus (Kulijev, 1979)
• Jacotellafrondeus (Kulijev, 1979)

Fəsilə Damaeidae

• Belbaaurata Kulijev, 1967
• Belbodamaeus(Lanibella) marginatus Kulijev, 1967
• Damaeus (Epidamaeus) pinguis (Kulijev, 1967)

Fəsilə Xenillidae

• Xenillussculptrus Kulijev, 1963

Fəsilə Oppiidae

• Anomaloppiachitinofincta
• Multioppiaghiljarovi
• Ramusella (İnsculptoppia) krivolutskyi
• R.(Rectoppia) debililamellata
• Rhinoppiabulanovae
• Moritzoppia (Moritzoppia) longohisterosoma
• M.(M.) sitnikovae (Kulijev, 1962)
• Oxyoppia (Dzarogneta) dubia (Kulijev, 1966)
• Epimerellasmirnovi (Kulijev, 1962)
• Gredosellacapitata (Kulijev, 1967)

Fəsilə Carabodidae

• Carabodes (Carabodes) comas Kulijev, 1979
• C.(Flexa) dubius Kulijev, 1968
• C.(F.) scopulae Kulijev, 1968

Fəsilə Oribatellidae

• Ferolocellacribraria (Kulijev, 1977)
• Joeliadubia (Kulijev, 1967)
• J.spinaKulijev, 1967
• Oribatella (Oribatella) bulanovae Kulijev, 1967
• O.(O.) nigra Kulijev, 1967

Fəsilə Ceratozetidae

• Ceratozetellacuspidodenticulata (Kulijev, 1962)

Fəsilə Oribatulidae

• Oribatula (Zygoribatula) clavatotrichobothria (Kulijev, 1962)

Fəsilə Hemileiidae

• Hemileius (Simkinia) ovalis Kulijev, 1968
• Hemileius (Urubambates) schachtachtinskoi (Kulijev, 1961)

Fəsilə Liebstadiidae

• Liebstadia (Liebstadia) parabadensis (Kulijev, 1968)

Fəsilə Scheloribatidae

• Scheloribateslongus Kulijev, 1968

Azərbaycan faunasında təmsil olunmuş gənə növlərinin içində 1 cins və 59 növ milli endem, 61 növ Qafqaz endemi, 228 relikt növdür.

Azərbaycanın gənələrinin (Arachnida:Acarina) faunası Gənələr (Arachnida:Acarina) yarımsinifi haqqında ümumi məlumat (morfoloji xüsusiyyətlər bioekologiyası, fərqli cəhətləri)

Yarımsinifin nümayəndələri müxtəlif həyat tərzinə malik olan xırda və orta ölçülü hörümçəkkimilərdir (0,1–30 mm). Rəngləri müxtəlifdir: ağ, qara, yaşıl, sarı, narıncı, darçını, qonur-rırmızı və boz olur. Örtükləri nazik və ya möhkəm qalxancıqlarla örtülüdürlər. Gənələr müxtəlif cür buğumlaşmış bədənə malikdirlər. Bu qrupda şoxlu miqdarda buğumlara malik olan və bununla bövlərə oxşarlıq təşkil edən formalardan başlamış yalançı əqrəblərin, otbiçənlərin və hörümçəklərin buğumlaşma xarakterinə yaxınlaşan formalara qədər bütün keçid formaları müşahidə edilir. Çox hallarda gənələrin bədəni ümumiyyətlə buğumlaşmamışdır. Xeliserlərin və pedipalpların buğumları adətən az-çox hərəkətli başcığa və ya xortuma birləşmişdir. Xeliserlər qısqacvarıdırlar və ya sorucu ağız aparatının tərkibinə daxildirlər. Gənələrin bir qismi tənəffüs orqanlarından məhrumdur, lakin əksəriyyəti traxeyalarla tənəffüs edir. Gözləri 1-2 cütdür; çoxunun gözü olmur. Mədələri kisəşəkillidir, qansoran formalarda kor çıxıntılarla təchiz olunub. Kor çıxıntılar qanla dolur, bu da bədənin köpməsinə səbəb olur. Ifrazat orqanları malpigi boruları ilə təmsil edilib. Bəzi gənələrdə koksal vəziləri də var. Qansoran gənələrdə sekretı qanın laxtalanmasına mane olan tüpürcək vəziləri var. Bəzi fəsilələrin nümayəndələri tor ifraz edirlər. Tor vəzilərin axarları pedipalplarda açılır. Gənələr üçün cinsi dimorfizim xasdır. Əksər hallarda dişi fərdin mayalanması spermatoforun köməyi ilə həyata keçirilir. Ancaq bəzi formaların erkəklərində həqiqi kopulyativ orqanı var. Gənələrin əksəriyyəti yumurta qoyur, bir qismi isə diri doğanlardır. Sürfələr altıayaqlıdırlar. Nimfa yetkin fərd kimi 4 cüt ayağa malikdir, ancaq cinsi dəlikdən məhrumdur. Adətən bir neçə nimfa mərhələsi mövcuddur. Gənələr dünyanın hər yerində yayılmışdır. Əsasən quruda, bir qismi dəniz, çay, göllərdə, bulaqlarda, bəzən bataqlıqlarda yaşayır. Gənələrin içində yırtıcılar, saprofaq, mikofaq, fitofaq, cücülərin, quruda yaşayan yengəc və qarınayaqlı molyuskların kommensalları, buğumayaqlıların, dəritikanlıların, suda-quruda yaşayanların, sürünənlərin, quşların və məməlilərin ekto- və endoparazitləri var.

Gənələrin (Arachnida:Acarina) əhəmiyyəti

Bir çox gənələr (zirehli gənələr, raqidiidlər, kunaksidlər) torpağın törəmə prosesində iştirak edirlər. Gənələrin içində transmissiv xəstəliklərin (ensefalitlər, babasilli isitmələr və s.) törədicilərin, o cümlədən virus, rikketsiya, bakteriya, spiroxetlərin, anaplazmaların, piroplazmaların keçirənləri və bəzi lentşəkilli qurdların aralıq sahibləri var. Bir çox bitkiyeyən gənə (tetranixoid, fir gənələri və bir sıra akarid, oribatid və tideid gənələri) kənd təsərrüfatı bitkilərinin təhlükəli ziyanvericiləridirlər;bəzi tetranixid və fir gənələri bitki virusların keçiriciləridirlər. Anbar gənələri taxıl və taxıl məhsullarını korlayırlar, müxtəlif qida məhsullarının, məsələn, pendirin, qəhvənin və ilaxır korlanmasına səbəb olurlar. Bir çox gənə (qoturluq gənələri, lələkyeyən gənələr, demodisid gənələr və s.) insan və heyvanlarda ağır xəstəliklər törədirlər. Yırtıcı gənələrin arasında ziyanverici gənələrlə və başqa xırda buğumayaqlılarla qidalanan çoxsaylı növlər var. Onlardan bəziləri mədəni bitkilərin ziyanvericilərə qarşı bioloji üsulla mübarizədə müvəffəqiyyətlə istifadə olunur. Torpaqda yaşayan gənələr torpağın və ümumiyyətlə ətraf mühitin vəziyyətinin indikatorlar kimi istifadə oluna bilərlər.

Gənələrin (Arachnida:Acarina) paleontologiyası

Gənələr qazıntı vəziyyətdə Şotlandiyanın Devonundan məlumdurlar (Nanorchestidae, Pachygnathidae, Alicorhagiidae, Tydeidae fəsilələri).

Ədəbiyyat

• Аббасова Э.Д., 1970 а. Малоизвестные и новые виды хищных клещей Phytoseiidae Азербайджана – Зоол. ж., Т. 49, вып. 1, с. 45-55
• Аббасова Э.Д., 1970 б. Малоизвестные виды и новый подвид рода Mumaseius De Leon /Acarina: Gamasoidea / Зоол.ж., Т. 49, вып. 9, с. 1410-1414.
• Аббасова Э.Д., Мехтиева Л.М., 1991. Новый вид рода Euseius (Parasitiformes, Phytoseiidae) фауны СССР. –Зоол.ж., Т. 70, вып.11, с. 140-142.
• Вайнштейн Б.А. и Аббасова Э.Д., 1974. Два новых вида рода Amblyseius (Parasitiformes, Phytoseiidae) из Азербайджана. – Зоол. ж., Т. 53, вып. 5, с. 796-797.
• Кулиев К.А., 1961. К изучению фауны клещей орибатид Азербайджана с описанием 2 новых видов. –Труды АПИ им. В.И.Ленина, Т.17, с. 47-58.
• Кулиев К.А., 1962. 15 новых представителей панцирных клещей (Acariformes, Oribatiеi) из родов Oppiiaи Ceratozetes. - Труды Аз НИВИ, Т. 13, с. 250-268.
• Кулиев К.А., 1963. Семейство Liacaridaeв фауне Ажербайджана. –ДАН Азерб. ССР., Т. 19, № 11, с. 71-74
• Кулиев К.А., 1966 а. Новые представители панцирных клещей из Азербайджана. –ДАН Азерб. ССР., Т. 22, № 3, с. 75-81
• Кулиев К.А., 1966 б. Новые виды из семейства Oppiidae Grandjean. –ДАН Азерб. ССР., Т. 22, № 12, с. 55-58.
• Кулиев К.А., 1967 а. АжербайджанскиеNothroideaGrandjean, 1954. –«Ученыезаписки» АГУ,сериябиол. наук, №1, с. 15-18.
• Кулиев К.А., 1967 б. 2 новых рода орибатид изАжербайджана. –ДАН Азерб.ССР., Т.23, №7, с. 85-91.
• Кулиев К.А., 1967в. Новые виды сем. Damaeidae Berl. –ДАН Азерб.ССР., Т.23, №11, с. 63-70.
• Кулиев К.А., 1968. Новые виды и подвид панцирных клещей излесов Ажербайджана. –«Ученые записки » АГУ, серия биол. наук, №2, с. 84-101.
• Кулиев К.А., 1979. Новые виды панцирных клещей из родов Joelia, Scheloribates, Zygoribatula и Trichoribates. –ДАН Азерб.ССР., Т.35, №9, с. 84-90.
• Кулиев К.А., 1979 б. Новые виды панцирных клещей из родов Plesiodamaeus, Allodamaeus, Carabodes, Hermanniella. -ДАН Азерб.ССР., Т.35, №12, с. 78-83.
• Лившиц И.З., Кузнецов Н.Н., Заплетина В.П., 1972. Новые виды клещей Tydeidae (Acariformes)из Крыма и Азербайджана. -Зоол. ж., Т.51, вып.10, с. 1578-1580.
• Лившиц И.З., Кузнецов Н.Н., Заплетина В.П., 1973. Новые виды клещей тидеид фауны Кавказа и Крыма (Tydeidae, Acariformes). –Зоол. ж., Т.52, вып.8, с. 1250-1252.
• Митрофанов В.И., Заплетина В.П., 1973. Новый вид клеща рода Oligonychus из Азербайджана (Acariformes:Tetranychidae). - ДАН Азерб. ССР., Т.29, №7, с. 50-51.
• Гаджиев А.Т., 1968. Гамазовые клещи Азербайджана. - Дисс. на соискание ученой степени доктора биологических наук.
• Мулярская Л.В., 1969. Новый вид троббикулиды рода Miyattrombicula из Азербайджана. – зоол. Ж., т.48, вып.7, с.1097-1099
• Мулярская Л.В., 1970. Новый вид троббикулид (Acariformes: Trombiculidae) с лутучих мышей Азербайджана. – Вестник зоологии. вып.5, с.42-47
• Мулярская Л.В., 1971а. Новый виды и продвиды Trombiculidae (Acariformes) из Азербайджана. – Зоол.ж., т.50,вып.8, с.1182-1190.
• Мулярская Л.В., 1971б. Два новых вида тромбикулид (Acariformes: Trombiculidae) с летучих мышей из Азербайджана. – Зоол.ж., т.50, вып.12, с.1877-1879.
• Мулярская Л.В., 1973. Три новых вида тромбикулид (Acariformes, Trombiculidae) из Азербайджана. – Паразитологич, т.7, вып.4, с.312-319.
• Мулярская Л.В., Вердиева З.Ф., 1974. Новый вид тромбикулиды Microtrombicula trubi (Acariformes: Trombiculidae) из Азербайджана. – ДАН Азерб. ССР. Т.30. №2. С.77-80.
• Мулярская Л.В., Вердиева З.Ф., Чиркова Н.В. 1970. Новый вид из роды Microtrombicula (Acariformes: Trombiculidae) из Азербайджана. – Зоол.ж., т.49, вып.6, с.930-933.
• Мулярская Л.В., Дубовченко Т.А., 1970. Новые виды тромбикулид родов Trombigastia и Riedlinia из Азербайджана. – Паразитология, т.4, вып. 4, с. 365-370.

Mənbə

1. http://odlarmed.com/?p=883
2. Gənə dişləmələrindən sığorta
3. (Kulijev, 1962)
4. (Kulijev, 1966)

İstinadlar

Gənələr dəstəsinin nümayəndəsi otlaq gənəsidir.Otlaq gənəsinin bədəni buğumsuzdur və gövdə və xortumdan ibarətdir.Otlaq gənəsinə adətən otlaq yerlərdə və çəmənlərdə daha çox rast gəlinir.Gənələr hörümçəkkimilər sinfinə aiddir.

Xarici keçidlər