Topoqrafik xəritələrdə rəsmi adı Kilsəsuyu olan Abdal çayıTovuz rayonunun dağlıq hissəsində, Zəyəm çayının orta axınında yerləşən kiçik bir dağ çayıdır. Mənbəyni cənubda Haçaqaya (2120,5 m) və Dondar (2017,7 m) dağlarının yamaclarındakı bulaqlardan götürərək, əvvəl şimal istiqamətində, sonra isə Sığnaq dağını keçərək, şimal-qərb istiqamətində axıb, Zəyəm çayına tökülür. Çayın uzunluğu təxminən 14 km, mənsəbinin dəniz səviyyəsindən hündürlüyü isə 690,0 m-dir. Qısa məsafədə çayın 1300 m-dən çox düşməsi, onun yatağının meyllilik dərəcəsinin xeyli yüksək (90-100 ‰) olmasını şərtləndirir, yəni hər bir kilometrdə çay 90–100 m aşağı düşür. Bu da ərazinin erozion-denudasion xarakterli cox mürəkkəb relyefə malik olduğuna dəlalət edir və şəlalələrin əmələ gəlməsi üçün əlverişli şərait yaradır.Dərə dibinin meyilliyi xeyli yüksıkdir, yamacları dik və sıx meşəlikdir, onun kəsib keçdiyi vulkanik mənşəli sərt qayalar (daykalar, lava laylarının çıxışları) isə dərəboyu piyada hərəkəti xeyli çətinləşdirir və bəzi yerlərdə, hətta mümkünsüz edir. Bu səbəbdən dərə insan ayağı dəyməyən yerlər təəssüratı yaradır və onun sağ və sol suayırıcıların yastı yalları boyu yerləşən kəndlərin (Çobansığnaq, Sarıtala, Ağcaqala və s.), sakinlərinin böyük əksəriyyəti bu şəlalələrin mövcudluğundan tam xəbərsizdir.
Şəlalə haqqında
Abdal çayı hövzəsinin ərazisi geomorfoloji baxımdan Kiçik Qafqazınşimal-şərq yamacının ortadağlıq qurşağı ilə alçaqdağlıq qurşağın təmasında, Şəmkir antiklinor quruluşlu qırışıqlı-qaymalıtektonik-maqmatik mənşəli günbəzvari massivlə təmsil olunmuş eyniadlı morfostrukturun şimal-qərb hissəsində yerləşir. Səthi sıx erozion-denudasion dərə şəbəkəsi ilə kəskin parçalanmış mürəkkəb- qayalıqrelyefə malikdir.
Şəlalələrın əmələ gəldiyi çay dərəsi mürəkkəb litoloji-petroloji tərkibli və tektonik dislokasiyaya məruz qalmış vulkanik və qismən də vulkanik-çökmə süxur kompleksləri üzrə formalaşmışdır. Belə ki, şəlalələr burada, əsasən, Mezozoy erasının Yura dövrünün Erkən Bayos əsrinin vulkanoklastları və lavalarından, Son Bayos əsrinin kvars-plagioporfirləri və onların tuflarından, tuf-brekçiya və tuf-konqlomeratlarından təşkil olunmuş, aşınma və denudasiya proseslərinə müxtəlif dərəcədə məruz qalan süxur qat və laylarını uzunluğayaxın (meridional) istiqamətdə kəsib-keçən tektonik çat (qırılma) boyu həmin süxurları kəsmiş çay dərəsində əmələ gəlmişdir. Burada şəlalələr ərazini təşkil edən süxurların laylı olması ilə yanaşı Şəmkir günbəzvari massivini, o cümlədən də Abdal çayı dərəsini ümumqafqaz (enliyəyaxın) istiqamətdə kəsib-keçən tektonik çatlar boyu həmin süxur qatları bloklarının pilləvari gömülməsi nəticəsində formalaşmışdır.
Abdal şəlalələri kaskadı müxtəlif hündürlüklü 8 şəlalədən ibarətdir, lakin onlardan yalnız ikisi daha hündür və estetik baxımdan daha cəlbedicidir. Çayaxarı istiqamətdə, yuxarıdan birinci şəlalənin hündürlüyü təxminən 20, sonuncununku isə 15 metrdir. Bu şəlalələr 1:100000 miqyaslı topoqrafik xəritədə qeyd olunmayıb, lakin 1:25000 miqyaslı xəritədə birinci şəlalə əks olunsa da hündürlüyü cəmi 3 m qeyd edilib ki, bu da onun ancaq başlanğıc hissəsinə aiddir. Şəlalələr adsızdır, lakin onları ictimaiyyətə ilk dəfə açıqlayan C.Qasımov birinci şəlaləni Cəlaləddin, sonuncunu isə Soltan adlandırmışdır. Bununla yanaşı coğrafi obyektlərə adların verilməsi 2007-ci ildə qəbul edilmiş Coğrafi obyektlərin adları haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə tənzimləndiyindən oradakı prosedur qaydalarının nəzərə alınması məqsədəuyğun hesab edilir. Şəlalələrin ətraflarında çoxlu sayda müxtəlif təbiət və tarixi-memarlıq abidələrinin mövcudluğu və eləcə də ərazinin təbii şəraitrinin xeyli əlverişli olması və zənginliyi burada rekreasiya-turizm sənayesinin, inkişafına mühüm zəmin yaradır. Bunları nəzərə alaraq, həmin şəlalələrin təbiət abidəsi kimi Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən qeydiyyata alınması və gələcəkdə bu yerlərə eko- və geoturizm üzrə marşrutların salınması məqsədəuyğun olardı. Bu əsrarəngiz şəlalələrrin geniş ictimaiyyət üçün açıqlanmasını nəinki Tovuz rayonunun, eləcə də Azərbaycanıncoğrafiyasına və turizm potansialının inkişafına dəyərli bir töhfə kimi qiymətləndirmək olar.
Hüseyn Xəlilov coğrafiya elmləri doktoru, Rəşid Fətəliyev geologiya-mineralogiya elmləri namizədi, Cəlaləddin Qasımov tarixçi-araşdırmaçı Coğrafi resuslar jurnalı, 2017, №3
Avqust 06, 2021
abdal, çayı, şəlalələri, abdal, şəlalələri, kaskadı, tovuz, rayonunun, çobansığnaq, kəndindən, şimalda, sıqnaq, dağının, sıccıx, 1472, şərq, yamacında, onun, zirvəsindən, təqbirən, məsafədə, eyniadlı, çayın, dərəsində, yerləşir, abdal, çayı, şəlaləsiümumi, məl. Abdal cayi selaleleri Abdal selaleleri kaskadi Tovuz rayonunun Cobansignaq kendinden 3 km simalda Siqnaq daginin Siccix d 1472 m serq yamacinda onun zirvesinden teqbiren 1 km mesafede eyniadli cayin deresinde yerlesir 1 Abdal cayi selalesiUmumi melumatlarHundurluyu 20 25 mEni 2 5 mYerlesmesi40 46 30 sm e 45 42 46 s u Olke Azerbaycan AzerbaycanRegion Kicik QafqazRayon TovuzKend CobansignaqAbdal cayi selalesi Mundericat 1 Yerlesdiyi erazi 2 Selale haqqinda 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecid 5 Sekilleri 6 IstinadlarYerlesdiyi erazi RedakteTopoqrafik xeritelerde resmi adi Kilsesuyu olan Abdal cayi Tovuz rayonunun dagliq hissesinde Zeyem cayinin orta axininda yerlesen kicik bir dag cayidir Menbeyni cenubda Hacaqaya 2120 5 m ve Dondar 2017 7 m daglarinin yamaclarindaki bulaqlardan goturerek evvel simal istiqametinde sonra ise Signaq dagini kecerek simal qerb istiqametinde axib Zeyem cayina tokulur Cayin uzunlugu texminen 14 km mensebinin deniz seviyyesinden hundurluyu ise 690 0 m dir Qisa mesafede cayin 1300 m den cox dusmesi onun yataginin meyllilik derecesinin xeyli yuksek 90 100 olmasini sertlendirir yeni her bir kilometrde cay 90 100 m asagi dusur Bu da erazinin erozion denudasion xarakterli cox murekkeb relyefe malik olduguna delalet edir ve selalelerin emele gelmesi ucun elverisli serait yaradir Dere dibinin meyilliyi xeyli yuksikdir yamaclari dik ve six meselikdir onun kesib kecdiyi vulkanik menseli sert qayalar daykalar lava laylarinin cixislari ise dereboyu piyada hereketi xeyli cetinlesdirir ve bezi yerlerde hetta mumkunsuz edir Bu sebebden dere insan ayagi deymeyen yerler teessurati yaradir ve onun sag ve sol suayiricilarin yasti yallari boyu yerlesen kendlerin Cobansignaq Saritala Agcaqala ve s sakinlerinin boyuk ekseriyyeti bu selalelerin movcudlugundan tam xebersizdir Selale haqqinda RedakteAbdal cayi hovzesinin erazisi geomorfoloji baximdan Kicik Qafqazin simal serq yamacinin ortadagliq qursagi ile alcaqdagliq qursagin temasinda Semkir antiklinor quruluslu qirisiqli qaymali tektonik maqmatik menseli gunbezvari massivle temsil olunmus eyniadli morfostrukturun simal qerb hissesinde yerlesir Sethi six erozion denudasion dere sebekesi ile keskin parcalanmis murekkeb qayaliq relyefe malikdir Selalelerin emele geldiyi cay deresi murekkeb litoloji petroloji terkibli ve tektonik dislokasiyaya meruz qalmis vulkanik ve qismen de vulkanik cokme suxur kompleksleri uzre formalasmisdir Bele ki selaleler burada esasen Mezozoy erasinin Yura dovrunun Erken Bayos esrinin vulkanoklastlari ve lavalarindan Son Bayos esrinin kvars plagioporfirleri ve onlarin tuflarindan tuf brekciya ve tuf konqlomeratlarindan teskil olunmus asinma ve denudasiya proseslerine muxtelif derecede meruz qalan suxur qat ve laylarini uzunlugayaxin meridional istiqametde kesib kecen tektonik cat qirilma boyu hemin suxurlari kesmis cay deresinde emele gelmisdir Burada selaleler erazini teskil eden suxurlarin layli olmasi ile yanasi Semkir gunbezvari massivini o cumleden de Abdal cayi deresini umumqafqaz enliyeyaxin istiqametde kesib kecen tektonik catlar boyu hemin suxur qatlari bloklarinin pillevari gomulmesi neticesinde formalasmisdir Abdal selaleleri kaskadi muxtelif hundurluklu 8 selaleden ibaretdir lakin onlardan yalniz ikisi daha hundur ve estetik baximdan daha celbedicidir Cayaxari istiqametde yuxaridan birinci selalenin hundurluyu texminen 20 sonuncununku ise 15 metrdir Bu selaleler 1 100000 miqyasli topoqrafik xeritede qeyd olunmayib lakin 1 25000 miqyasli xeritede birinci selale eks olunsa da hundurluyu cemi 3 m qeyd edilib ki bu da onun ancaq baslangic hissesine aiddir Selaleler adsizdir lakin onlari ictimaiyyete ilk defe aciqlayan C Qasimov birinci selaleni Celaleddin sonuncunu ise Soltan adlandirmisdir Bununla yanasi cografi obyektlere adlarin verilmesi 2007 ci ilde qebul edilmis Cografi obyektlerin adlari haqqinda Azerbaycan Respublikasinin Qanunu ile tenzimlendiyinden oradaki prosedur qaydalarinin nezere alinmasi meqsedeuygun hesab edilir Selalelerin etraflarinda coxlu sayda muxtelif tebiet ve tarixi memarliq abidelerinin movcudlugu ve elece de erazinin tebii seraitrinin xeyli elverisli olmasi ve zenginliyi burada rekreasiya turizm senayesinin inkisafina muhum zemin yaradir Bunlari nezere alaraq hemin selalelerin tebiet abidesi kimi Ekologiya ve Tebii Servetler Nazirliyi terefinden qeydiyyata alinmasi ve gelecekde bu yerlere eko ve geoturizm uzre marsrutlarin salinmasi meqsedeuygun olardi Bu esrarengiz selalelerrin genis ictimaiyyet ucun aciqlanmasini neinki Tovuz rayonunun elece de Azerbaycanin cografiyasina ve turizm potansialinin inkisafina deyerli bir tohfe kimi qiymetlendirmek olar Hemcinin bax RedakteAzerbaycan selaleleri Gunesli selalesiXarici kecid RedakteAbdal deresinin gizlinleriSekilleri Redakte Soltan selalesi Soltan selalesi Tetqiqatcilar Huseyn Xelilov Resid Feteliyev Abdalcay selaleleriIstinadlar Redakte Huseyn Xelilov cografiya elmleri doktoru Resid Feteliyev geologiya mineralogiya elmleri namizedi Celaleddin Qasimov tarixci arasdirmaci Cografi resuslar jurnali 2017 3Menbe https az wikipedia org w index php title Abdal cayi selaleleri amp oldid 4837374, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
