fbpx
Wikipedia

Abbas Çayxorski

Avqust 01, 2021

Abbas Çayxorski (21 yanvar 1917(1917-01-21), Çaxırlı – 30 noyabr 2008(2008-11-30), Reno[d], Nevada) — SSRİ nüvə reaktorlarının qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının sədri (1969-1991), neptunium elementinin kimyası sahəsində dünya şöhrətli tədqiqatçı, kimya elmləri doktoru, professor

Abbas Çayxorski
Doğum tarixi
Doğum yeri
Vəfat tarixi (91 yaşında)
Vəfat yeri ABŞ, Rino
Elm sahəsi Kimya
Elmi dərəcəsi Kimya elmləri doktoru
Elmi adı Professor, akademik

Həyatı

Abbas Çayxorski 1917-ci ildə indiki Ermənistanın Basarkeçər qəzasının Çaxırlı kəndində anadan olmuşdu. 1918-ci ildə Qərbi Azərbaycanda ermənilər tərəfindən öz doğma yurdlarından qovulması nəticəsində ailə əvvəlcə Ağdama, oradan da Ağdaşa köçür. Gələcək alimin uşaqlıq və yeniyetməlik illəri Ağdaşda keçir, o, burada orta məktəbi bitirir, sonra Bakıda texnikuma daxil olur, ali təhsilini isə 1939-cu ildən başlayaraq Bakı Dövlət Universitetinin kimya fakültəsində alır.

“Çayxorski” soyadının yaranmasının maraqlı tarixçəsi var. Çar Rusiyası dövründə zadəganlar özlərinə doğulduğu yerlə səsləşən soyad götürürdülər. Abbas Çayxorskinin hazırda ABŞ-da yaşayan oğlu Aleksandr müsahibələrindən birində söyləyir: ulu babası inanclı adam olduğundan soyad kimi “Çaxırlı” yox, “Çayxorlu” (“çay xoşlayan”) soyadını seçir. Onun həm də liberal baxışlı insan olduğunu xatırladan Aleksandr buna baxmayaraq, ulu babasının çar 3-cü Aleksandr tərəfindən Polşaya sürgün olunduğundan bəhs edir. Elə Polşada da həmin soyad polyak sayağı formasını alır - “Çayxorski”.

Abbas Çayxorskinin atası Abbasəli 1920-ci illərin ortalarında həbs olunmuş və məlumatlara görə, 1930-cu illərdə sürgündə vəfat etmişdir. Abbas Çayxorski Böyük Vətən Müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar olaraq universitetdə təhsilini yarımçıq qoyaraq cəbhəyə yollandı.

Gələcək alimin müharibədə göstərdiyi qəhrəmanlıqlar barədə xeyli rəsmi sənədlər qalmaqdadır. O, 2 ay Bakı artilleriya məktəbində təhsil almış, 1941-ci ilin avqustundan Cənub, Qafqaz, Krım və Şimali Qafqaz cəbhələrində vuruşmuşdur. 1942-ci ilin avqustunda yaralanaraq hospitala götürülür. Sağaldıqdan sonra baş serjant rütbəsində ön cəbhəyə qayıdır, 48-ci atıcı alayında telefon rabitəsi bölməsinə başçılıq edir, 1945-ci ilin yanvarında Kalininqrad istiqamətində gedən döyüşlərdə 2-ci dəfə yaralanır, həmin ilin fevralında göstərdiyi qəhrəmanlığa görə 3-cü dərəcəli Şöhrət Ordeni ilə təltif olunmuşdur.

1945-ci ilin 21 aprelində Pillau (indiki Baltiysk, Kalininqrad vilayəti) şəhəri uğrunda gedən döyüşlərdə yenidən fərqlənir və iyunda Qızıl Ulduz Ordeninə layiq görülmüşdür.

Müharibədən sonra Bakıya dönən Çayxorski universitetdə təhsilini davam etdirməyə başlayır və tezliklə onu təhsil əlaçısı kimi SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin qərarı ilə Leninqrad Universitetinin kimya fakültəsinin 4-cü kursuna, yenicə açılmış radiokimya bölməsinə keçirirlər.

1947-ci ildə o, Çelyabinskdə təşkil olunmuş Atom mərkəzinə işləməyə göndərilir və burada İqor Kurçatovla birlikdə fəaliyyət göstərir. Tələbə yoldaşı Yevgeniya Romanova (Çayxorskaya) ilə ailə qurur və 1953-cü ildə Çelyabinskdə onların övladı Aleksandr dünyaya gəlir.

O illərin ab-havasını əyani göstərən daha bir faktı Aleksandr xatırlayır: onu 1973-cü ildə Leninqrad universitetindən qovurlar, həmin vaxt rektor Abbas Çayxorskinin yaxın dostu idi. Ancaq bu dostun nə Aleksandrın oradan qovulmasından, nə də ümumiyyətlə həmin universitetdə tələbə olmasından xəbəri yoxdu. Bir sözlə, “tanışlıq”, “tapşırma” kimi imtiyazlar Abbas Çayxorskiyə (və yalnız ona yox) tamamilə yad idi ki, bu da həmin dövrün dəyərlərini əyani əks etdirir.

Yeri gəlmişkən, ali məktəbdən qovulan Aleksandr orduya xidmətə yollanır və hərbi xidmətini başa vurduqdan sonra 2 il neft mədənlərində, Bakı Şin zavodunda və s. yerlərdə baş verən yanğınların söndürülməsində iştirak edir, işinin öhdəsindən uğurla gəldiyinə görə hərbi xidmətdən sonra yenidən universitetə bərpa olunur. Aleksandr isə 1981-ci ildə Azərbaycana bir daha qayıdır - bu dəfə geoloq kimi Qarabağda və Salyanda ekspedisiyalarda çalışmışdır.

1969-cu ildə Abbas Çayxorski atom enerjisindən dinc məqsədlərlə istifadə üzrə SSRİ Dövlət Komissiyasının rəhbəri təyin olunur və bu vəzifədə SSRİ-nin süqutuna qədər - 22 il qalır. Bu 22 il ərzində daha bir hadisə baş verir - oğlu Aleksandr mühacirət edir. Aleksandrın SSRİ-dən getmək cəhdləri 10 il davam edir, sonunda o, İsveç vətəndaşı olan bir qadınla nikaha girərək 1987-ci ildə Stokholma yollanır.

Onun nəzəri elmi tədqiqatları SSRİ-də yüksək qiymətləndirilir. Abbas Çayxorski neptunium elementinin kimyası sahəsində dünya şöhrətli tədqiqatçıdır, habelə hələ 1970-ci ildə hazırladığı elementlərin dövri sistemi cədvəli (Mendeleyev cədvəlinin modifikasiyası) SSRİ-də radiokimya sahəsində müəllimlərin ixtisasını artırmaq fakültələrinin tədris proqramına salınmışdı.

SSRİ-nin süqutundan sonra Abbas Çayxorski həyat yoldaşı ilə birlikdə yaşamaq üçün ABŞ-a, oğlunun yanına yollanır. Bu, 1997-ci ildə baş verir və həmin vaxt onun artıq 80 yaşı vardı. Oğlu Aleksandr xatırlayır ki, atası hələ uşaq olarkən bir qaraçının söylədiyi fala inanırmış: falçı ona məşhur alim olacağını və 90 il yaşayacağını söyləyibmiş. O cür də olur: Abbas Çayxorski artıq 1950-ci illərdə böyük alim idi, ömrünü isə 91 yaşında - 2008-ci ildə, Nevada ştatının Rino şəhərində başa vurmuşdu.

Ömrünün son illərində Abbas Çayxorski dəfələrlə Bakıya da gəlir, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının fəxri doktoru seçilmiş, məqalələri Akademiyanın mətbu orqanında dərc olunmuşdur.

Xarici keçidlər

  Kimyaçı ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Avqust 01, 2021
abbas, çayxorski, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, yanvar, 1917, 1917, çaxırlı, noyabr, 2008, 2008, reno, nevada, ssri, nüvə, reaktorlarının, qəbulu, üzrə, dövlət, komissiy. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Abbas Cayxorski 21 yanvar 1917 1917 01 21 Caxirli 30 noyabr 2008 2008 11 30 Reno d Nevada SSRI nuve reaktorlarinin qebulu uzre Dovlet Komissiyasinin sedri 1969 1991 neptunium elementinin kimyasi sahesinde dunya sohretli tedqiqatci kimya elmleri doktoru professorAbbas CayxorskiDogum tarixi 21 yanvar 1917Dogum yeri Caxirli ErmenistanVefat tarixi 30 noyabr 2008 91 yasinda Vefat yeri ABS RinoElm sahesi KimyaElmi derecesi Kimya elmleri doktoruElmi adi Professor akademikHeyati RedakteAbbas Cayxorski 1917 ci ilde indiki Ermenistanin Basarkecer qezasinin Caxirli kendinde anadan olmusdu 1918 ci ilde Qerbi Azerbaycanda ermeniler terefinden oz dogma yurdlarindan qovulmasi neticesinde aile evvelce Agdama oradan da Agdasa kocur Gelecek alimin usaqliq ve yeniyetmelik illeri Agdasda kecir o burada orta mektebi bitirir sonra Bakida texnikuma daxil olur ali tehsilini ise 1939 cu ilden baslayaraq Baki Dovlet Universitetinin kimya fakultesinde alir Cayxorski soyadinin yaranmasinin maraqli tarixcesi var Car Rusiyasi dovrunde zadeganlar ozlerine doguldugu yerle seslesen soyad gotururduler Abbas Cayxorskinin hazirda ABS da yasayan oglu Aleksandr musahibelerinden birinde soyleyir ulu babasi inancli adam oldugundan soyad kimi Caxirli yox Cayxorlu cay xoslayan soyadini secir Onun hem de liberal baxisli insan oldugunu xatirladan Aleksandr buna baxmayaraq ulu babasinin car 3 cu Aleksandr terefinden Polsaya surgun olundugundan behs edir Ele Polsada da hemin soyad polyak sayagi formasini alir Cayxorski Abbas Cayxorskinin atasi Abbaseli 1920 ci illerin ortalarinda hebs olunmus ve melumatlara gore 1930 cu illerde surgunde vefat etmisdir Abbas Cayxorski Boyuk Veten Muharibesinin baslanmasi ile elaqedar olaraq universitetde tehsilini yarimciq qoyaraq cebheye yollandi Gelecek alimin muharibede gosterdiyi qehremanliqlar barede xeyli resmi senedler qalmaqdadir O 2 ay Baki artilleriya mektebinde tehsil almis 1941 ci ilin avqustundan Cenub Qafqaz Krim ve Simali Qafqaz cebhelerinde vurusmusdur 1942 ci ilin avqustunda yaralanaraq hospitala goturulur Sagaldiqdan sonra bas serjant rutbesinde on cebheye qayidir 48 ci atici alayinda telefon rabitesi bolmesine basciliq edir 1945 ci ilin yanvarinda Kalininqrad istiqametinde geden doyuslerde 2 ci defe yaralanir hemin ilin fevralinda gosterdiyi qehremanliga gore 3 cu dereceli Sohret Ordeni ile teltif olunmusdur 1945 ci ilin 21 aprelinde Pillau indiki Baltiysk Kalininqrad vilayeti seheri ugrunda geden doyuslerde yeniden ferqlenir ve iyunda Qizil Ulduz Ordenine layiq gorulmusdur Muharibeden sonra Bakiya donen Cayxorski universitetde tehsilini davam etdirmeye baslayir ve tezlikle onu tehsil elacisi kimi SSRI Xalq Komissarlari Sovetinin qerari ile Leninqrad Universitetinin kimya fakultesinin 4 cu kursuna yenice acilmis radiokimya bolmesine kecirirler 1947 ci ilde o Celyabinskde teskil olunmus Atom merkezine islemeye gonderilir ve burada Iqor Kurcatovla birlikde fealiyyet gosterir Telebe yoldasi Yevgeniya Romanova Cayxorskaya ile aile qurur ve 1953 cu ilde Celyabinskde onlarin ovladi Aleksandr dunyaya gelir O illerin ab havasini eyani gosteren daha bir fakti Aleksandr xatirlayir onu 1973 cu ilde Leninqrad universitetinden qovurlar hemin vaxt rektor Abbas Cayxorskinin yaxin dostu idi Ancaq bu dostun ne Aleksandrin oradan qovulmasindan ne de umumiyyetle hemin universitetde telebe olmasindan xeberi yoxdu Bir sozle tanisliq tapsirma kimi imtiyazlar Abbas Cayxorskiye ve yalniz ona yox tamamile yad idi ki bu da hemin dovrun deyerlerini eyani eks etdirir Yeri gelmisken ali mektebden qovulan Aleksandr orduya xidmete yollanir ve herbi xidmetini basa vurduqdan sonra 2 il neft medenlerinde Baki Sin zavodunda ve s yerlerde bas veren yanginlarin sondurulmesinde istirak edir isinin ohdesinden ugurla geldiyine gore herbi xidmetden sonra yeniden universitete berpa olunur Aleksandr ise 1981 ci ilde Azerbaycana bir daha qayidir bu defe geoloq kimi Qarabagda ve Salyanda ekspedisiyalarda calismisdir 1969 cu ilde Abbas Cayxorski atom enerjisinden dinc meqsedlerle istifade uzre SSRI Dovlet Komissiyasinin rehberi teyin olunur ve bu vezifede SSRI nin suqutuna qeder 22 il qalir Bu 22 il erzinde daha bir hadise bas verir oglu Aleksandr muhaciret edir Aleksandrin SSRI den getmek cehdleri 10 il davam edir sonunda o Isvec vetendasi olan bir qadinla nikaha girerek 1987 ci ilde Stokholma yollanir Onun nezeri elmi tedqiqatlari SSRI de yuksek qiymetlendirilir Abbas Cayxorski neptunium elementinin kimyasi sahesinde dunya sohretli tedqiqatcidir habele hele 1970 ci ilde hazirladigi elementlerin dovri sistemi cedveli Mendeleyev cedvelinin modifikasiyasi SSRI de radiokimya sahesinde muellimlerin ixtisasini artirmaq fakultelerinin tedris proqramina salinmisdi SSRI nin suqutundan sonra Abbas Cayxorski heyat yoldasi ile birlikde yasamaq ucun ABS a oglunun yanina yollanir Bu 1997 ci ilde bas verir ve hemin vaxt onun artiq 80 yasi vardi Oglu Aleksandr xatirlayir ki atasi hele usaq olarken bir qaracinin soylediyi fala inanirmis falci ona meshur alim olacagini ve 90 il yasayacagini soyleyibmis O cur de olur Abbas Cayxorski artiq 1950 ci illerde boyuk alim idi omrunu ise 91 yasinda 2008 ci ilde Nevada statinin Rino seherinde basa vurmusdu Omrunun son illerinde Abbas Cayxorski defelerle Bakiya da gelir Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin fexri doktoru secilmis meqaleleri Akademiyanin metbu orqaninda derc olunmusdur Xarici kecidler RedakteChajhorskij Abas Abasovich 1917g r rus www gunteleqraf az http www anl az down meqale az muellimi 2011 may 177252 htm http www trend az life history 1135937 html Tanimadigimiz azerbaycanli Abbas Cayxorski Kimyaci ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Abbas Cayxorski amp oldid 5615160, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.