42 01 27 şm e 48 15 51 ş u H G Y O Vikipediya azad ensiklopediya Aba Sava42 01 27 şm e 48 15 51 ş u H G Y Oölkə Rusiya i

42 01 27 sm e 48 15 51 s u H G Y O Vikipediya azad ensiklopediya Aba Sava42 01 27 sm e 48 15 51 s u H G Y OOlke Rusiya imperiyasi RusiyaTarixi ve cografiyasiLegv olunub XVIII esrSaat qursagi UTC 03 00EhalisiEhalisi 0 nef Aba Sava Aba Sava hemcinin Abasava Aba Sovo Abas Oba Rusiya imperiyasinin Dagistan vilayetinin Kure dairesinde legv edilmis kend XVII esrden XVIII esrin sonlarina qeder Sefevi Dagistani daxilinde kicik yarimmusteqil dag yehudileri icmasinin merkezi olmusdur Kend XIX esrin evvellerinde movcudlugunu dayandirmisdir Cografiyasi span Aba Sava Derbendden texminen 10 km cenubda Xezer denizi ve Calqan kendi yaxinliginda yerlesirdi Erazi turk dillerinde Yehudi vadisi menasini veren Cuhud Kata kimi taninirdi Aba Sava bu vadideki en boyuk yasayis menteqesi idi ve yerli dag yehudileri icmasinin menevi merkezi kimi xidmet edirdi Derbendin cenubunda Ulus mahali kimi taninan bir bolge var idi ve inzibati cehetden Derbend xanliginin bir hissesi idi Onun erazisine esasen bezi dovrlerde yalniz dag yehudileri terefinden meskunlasmis Nugdi ve Aba Sava kendleri daxil idi Bolgedeki bir sira diger yasayis menteqelerinde de yehudi mehelleleri movcud idi Tarixi span Yaradilmasi span Aba Sava texminen 1630 cu illerde dag yehudilerinin boyuk bir icmasinin siyasi ve dini gerginlikler neticesinde Derbendi terk etmeye mecbur qaldigi dovrde salinmisdir Seherden teqriben 10 km cenubda yerlesen eraziye kocen bu icma burada Aba Sava adli meskeni yaratmisdir Hemin bolgede hemcinin esasen dag yehudilerinin yasadigi ve Yehudi vadisi Cuhud Kata kimi taninan yasayis menteqesi movcud olmusdur Yehudi seyyahi Iuda Cyorni terefinden askar edilmis yerli qebiristanligin en qedim melum qebirinin 1687 ci ile aid edilmesi bu erazide yehudi icmasinin uzunmuddetli meskunlasmasini tesdiqlemisdir Bu melumat hem Cyorni 1840 hem de Samuil Helberq 1925 terefinden qeyde alinmisdir Aba Savanin yaranmasi ehtimal olunur ki Sefevi hokmdari I Abbasin hakimiyyeti 1587 1629 cu iller hakimiyyeti dovrune tesaduf etmisdir Sah Abbas muxtelif etnik ve dini icmalarin o cumleden yehudilerin kocurulmesi siyaseti ile taninmisdir ve onun gosterisleri ile Qafqazin strateji bolgelerine nezareti mohkemlendirmek meqsedile Rukel kimi bir sira yehudi yasayis menteqeleri salinmisdir Aba Sava toponiminin Abbasovskoye adindan toremis olmasi da ehtimal edilir Bu yehudilerin hemin erazilere kocurulmesinin tesebbuskari olan sahin adi ile elaqedardir Toponim hem onun siyasi tesirini hem de Sefevilerin nezaretinde olan erazilerde yehudi icmalarinin genislenmesini eks etdire biler Bu yanasma Cyorni 1840 Pyotr Semyonov 1904 ve diger tedqiqatcilarin eserlerinde qeyd edilmisdir Efsarlar span Aba Sava suretle inkisaf etmisdir Efsarlar dovletinin hokmdari Nadir sahin hakimiyyeti 1736 1747 ci iller yehudilere qarsi teqibleri zamani xususile de 1743 cu ilde muasir Azerbaycanin erazisinde yerlesen Rustov kendinin ve diger yehudi yasayis menteqelerinin mehv edilmesinden sonra Aba Sava icmasi fealiyyetini davam etdirmisdir Tedqiqatcilarin melumatlarina gore bu hadiselerden sonra teqiblerden xilas olan bir cox yehudi daha tehlukesiz yerlere o cumleden Aba Savaya kocmusdur Bu proses hem Corni 1840 hem de Helberq 1925 terefinden qeyd olunmusdur Feteli xan span Derbend xanlari Feteli xan hakimiyyeti 1758 1789 cu iller ve onun oglu Seyxeli xan hakimiyyeti 1791 1822 ci iller Aba Sava yehudilerine gosterdikleri destek ile taninmislar Feteli xan icmaya Aba Sava torpaqlarinda resmi torpaq huquqlari vermis ve onlarin iddialarini tesbit etmisdir Aba Sava sakinleri bolgenin iqtisadiyyatinda muhum yer tutan marena bitkisinin becerilmesi ile mesgul olmuslar Bu bitki xalcaciliqda istifade edilen ipliklerin elece de ipek ve pambiq parcalarin qirmizi rengle renglenmesinde tetbiq edilmisdir Yerinlik teserrufati ve ticareti ucun ehemiyyetli olan bu sahe Semyonovun 1904 yazdigina gore bolgenin senetkarliq enenelerinin esas istiqametlerinden biri olmusdur Feteli xanin hakimiyyeti dovrunde 1758 1789 Aba Savanin dag yehudileri ile qonsu lezgiler yasayis menteqesi arasinda torpaq mubahisesi meydana cixmisdir Xan bu meseleni sexsen arasdirmis ve qerari yehudilerin xeyrine cixarmisdir O mubahiseli torpaq sahesinin icmaya mexsuslugunu tesdiq eden alqi satqi senedini vermisdir Iuda Cyorninin melumatina gore uzerinde xanin imzasi olan bu sened torpagin yehudi icmasina ebedi olaraq verildiyini gostermis ve Derbend yehudi icmasinin agsaqqallari terefinden qorunub saxlanmisdir Cyorni 1840 ve Helberq 1925 bu aktin dag yehudilerinin huquqlarinin resmi taninmasini ve onlarin bolgedeki movqelerinin mohkemlendiyini subut etdiyini qeyd etmisler Feteli xan hemcinin Azerbaycanin muasir Quba yaxinliginda yerlesen ve Nadir sah terefinden dagidilmis Rustov kendinin dag yehudilerine Aba Savaya kocmeye icaze vermisdir Bunun neticesinde 1760 ci illerde Rustovdan olan bir cox yehudi Aba Savada meskunlasmisdir Semyonovun 1904 melumatina gore bu kocurulme Derbend xanlarinin yehudi icmalarina gosterdiyi siyasi ve sosial desteyi hemcinin bu icmalarin regionun iqtisadi ve ictimai heyatinda tutduqlari muhum rolu tesdiq etmisdir Dag yehudilerinin yasadigi Rustov kendinin teqriben 8 km cenubunda yerlesen Suduq kendinin sakinlerinin islami qebul ederek orada qalanlar istisna olmaqla Aba Savaya kocdukleri guman edilmisdir Suduq kendinin hazirki muselman ehalisinin bir hissesi Israil ovladlari kimi taninan klanina mensubdur Bu onlarin yehudi menseyine isare ede biler Helberq 1925 ve Iosif Kusnirin 1990 qeyd etdiyi bu fakt bolgede dag yehudileri ile yerli etnik qruplar arasinda murekkeb tarixi ve sosial elaqelerin movcudlugunu gostermisdir Seyxeli xan span 1799 cu ilde Derbend ve Quba hakimi Seyxeli xan Rusiya imperiyasina sedaqetini bildirmis ve onun tebeeliyini qebul etmisdir Qaziqumuq xanliginin hokmdari hakimiyyeti 1789 1826 ci iller bu addimi xeyanet kimi qiymetlendirmisdir Bunun ardinca Surxay xanin quvveleri Derbende daxil olmus daha sonra ise hemin dovrde Cenubi Qafqazda davam eden genismiqyasli siyasi ve herbi qarsidurmalar cercivesinde Aba Savaya hucum etmisdir Bu hadise Cyorni 1840 ve Kusnir 1990 terefinden bolgedeki guc munasibetlerinin murekkebliyini eks etdiren numune kimi qeyd olunmusdur Yazici Makovaya tropa romaninda bu hadiseni tesvir ederek bildirmisdir ki Dagistan feodallarindan biri terefinden Aba Savaya edilmis hucumun sebebi Rusiya imperiyasinin generali qraf Valerian Zubovun 1771 1804 fealiyyeti olmusdur Muellifin teqdimatina gore Zubov cercivesinde 1796 ci ilde Derbendin ele kecirilmesi ve imperiyaya birlesdirilmesi meqsedi ile bolgeye gonderilmis II Yekaterinanin son favoritlerinden olan 1767 1822 qardasi idi Helberq 1925 ve Yakov Rozenin 1987 vurguladiqlari kimi Zubovun bu yurusu Qafqazda Rusiya tesirini guclendirmek ve Surxay xan da daxil olmaqla yerli hakimlerin muqavimetini aradan qaldirmaq meqsedi dasimisdir Tarixi menbelere esasen 1799 cu ilde Surxay xan Aba Savaya qefil gece hucumuna rehberlik etmisdir Siddetli doyus zamani teqriben 160 mudafieci helak olmus daha sonra xanin quvveleri esir dusmus butun kisileri edam etmis yasayis menteqesini tamamile dagitmis ve qadinlar ile usaqlari herbi qenimet kimi aparmisdir Bu hadiseler Kusnir 1990 ve Semyonov 1904 terefinden bolgenin XVIII esrin sonundaki tehlukeli siyasi muhitinin gostericisi kimi tesvir edilmisdir Istinadlar span Me U Baku Quba Jews Tabletmag Media Istifade tarixi 23 iyul 2018 Aba Sava Istifade tarixi 14 sentyabr 2012 Evrei Azerbajdzhana Gorskie evrei Proza Media Istifade tarixi 14 sentyabr 2012 Gorskie evrei CJCC Gorskie evrei Evrejskaya enciklopediya onlajn Istifade tarixi 30 iyul 2012 Sm Chyornyj I Puteshestvie po Kavkazu Gelberg S Istoriya evreev v Dagestane Kushnir I Gorskie evrei istoriya i kultura Gorskie evrei taty ili persidskie evrei Rodstvo Istifade tarixi 14 sentyabr 2012 Iuda Chyornyj Putevoditel po Kavkazu 1840 Samuil Gelberg Istoriya evreev Kavkaza Editions du Progres 1925 gl IV s 67 72 Pyotr Semyonov Tyan Shanskij Kavkaz Istoricheskie ocherki 1904 Vzoshedshie na Kavkaz Central Jewish Resource Istifade tarixi 14 sentyabr 2012 Iosif Kushnir Gorskie evrei Ocherki po istorii i kulture Moskva Nauka 1990 s 83 90 Yakov Rozen Politicheskaya istoriya Kavkaza XVIII veka Moskva 1987 Derbent Evrejskaya enciklopediya onlajn Istifade tarixi 14 sentyabr 2012 Kateqoriyalar Elifba sirasina gore yasayis menteqeleriXVIII esrde legv olunan yasayis menteqeleriDag yehudileriGizli kateqoriyalar Poct indeksi olmayan menteqeVikianbarda kateqoriyasi olmayan yasayis menteqeleri haqqinda meqaleKartographer uzantisindan istifade eden sehifeler