Əsas nitq hissələri – Müstəqil leksik mənaya malik olan, müəyyən əşyanı, əlaməti, miqdarı, hərəkəti və s. bildirirən, suala cavab verirən, şəkilçi qəbul edən, cümlədə bu və ya digər cümlə üzvü yerində işlənən nitq hissələri. Azərbaycan dilində altı əsas nitq hissəsi var
Növləri
Azərbaycan dilində isim, sifət, say, əvəzlik, feil, zərf olmaqla altı əsas nitq hissəsi var.
Ümumi qrammatik mənasına görə əşyanın adını bildirən əsas nitq hissəsinə isim deyilir. İsim kim? nə? hara? suallarından birinə cavab verir. İsmin özünəməxsus cəhətləri var ki, onları başqa nitq hissələrində görmürük.
İsmə məxsus xüsusiyyətlər:
Konkret və ya mücərrəd olur.
Ümumi və ya xüsusi olur.
Tək və ya cəm olur.
Mənsubiyyətə görə dəyişir.
Hal şəkilçisi qəbul edir (hallanır).
Şəxs (xəbərlik) şəkilçisi qəbul edir.
İsmə aid bu xüsusiyyətlərin içərisində ilk ikisini çıxmaq şərti ilə digərlərinin qrammatik (morfoloji) göstəriciləri (şəkilçiləri) var. İlk üç şərt yalnız ismə aid xüsusiyyətdir.
Sifət əşyanın əlamət və keyfiyyətini bildirən əsas nitq hissəsidir. Sifət cümlədə ismə aid olub onu müxtəlif cəhətdən təyin edir:qara kəmər, şirin söhbət, dəhşətli insan, ağacdakı quş. Necə?nə cür?hansı? suallarından birinə cavab verir.
Sifətlərin mənaca aşağıdakı növləri var:
Rəng bildirən sifətlər: göy, qırmızı, yaşıl və s.
Dad bildirən sifətlər: şirin , turş ,acı ,dadlı və s.
Keyfiyyət bildirən sifətlər: yaxşı ,pis ,çalışqan və s.
Əlamət (görkəm) bildirən sifətlər: gözəl ,kök ,nurani və s.
Forma bildirən sifətlər: uzun, əyri ,incə ,badamı və s.
Həcm bildirən sifətlər: böyük ,kiçik, enli və s.
Sifətə aid xüsusiyyətlər:
Sifətlər əşyaya məxsus olur.
Əşya ilə bərabər işləndikdə heç bir qrammatik şəkilçi qəbul etmir.
Necə? nə cür? hansı? suallarından birinə cavab verir.
Sifət aid olduğu ismi itirdikdə isimləşir (substantivləşir).
İsimləşmədiyi zaman təyin və ismi xəbər, isimləşdiyi zaman isə mübtəda, tamamlıq və ismi xəbər ola bilir.
Sifətlər əşyaya aid olur və onları müxtəlif cəhətdən izah edir.
İsim əşyanın adını, sifət isə onun əlamətini bildirir. Əşyanın miqdarını və ya sırasını da əsəs nitq hissəsi olan say bildirir. Say neçə? nə qədər? neçənci? suallarından birinə cavab verir. Saylar, əsasən, milli sözlərimizdən ibarətdir.
Əvəzliyin əsas xüsusiyyəti bütün əsas nitq hissələrini əvəz etməkdir. Əvəzlik əvəz etdiyi əsas nitq hissəsinin sualına cavab verir. Məsələn: Əli (isim) gəldi, o (əvəzlik) gəldi.
Əvəzliyin ismi əvəz etməsi: atam gəldi – O gəldi.
Əvəzliyin sifəti əvəz etməsi: gözəl qız – bu qız
Əvəzliyin sayı əvəz etməsi:beş kitab – neçə kitab
Əvəzliyin zərfi əvəz etməsi:ucadan oxu – belə oxu
Əvəzliyin əvəzliyi əvəz etməsi:O getdi – Kim getdi.
Ümumi qrammatik mənasına görə hərəkət bildirən əsas nitq hissəsinə feil deyilir. Qrammatik cəhətdən hərəkət geniş mənalı termindir. Bu termin bilavasitə hərəkət bildirən get, gəl, qaç və s. feillərə aid olduğu kimi, yaz, oxu, işlə, fikirləş, düşün, yat, dur, gül, ağla və s. kimi işlə, vəziyyətlə, halla, təfəkkürlə və s. əlaqədar olan hərəkətləri də əhatə edir. Bu baxımdan feillərin aşağıdakı leksik məna növləri meydana çıxır:
İş feilləri: tikmək, kəsmək, sökmək, təmizləmək, rəngləmək və s.
Hərəkət feilləri: getmək, gəlmək, qaçmaq və s.
Nitq feilləri: danışmaq, söyləmək, susmaq və s.
Təfəkkür feilləri: anlamaq, düşünmək, yad etmək və s.
Hal–vəziyyət feilləri: ağarmaq, bozarmaq, incimək və s.
Zərf hərəkəti müxtəlif cəhətlərdən izah edən nitq hissəsidir.
Zərf cümlədə, əsasən, feilə aid olaraq, onun tərzini, zamanını, yerini və miqdarını bildirir. Məsələn: yaxşı danışır, çox oxuyanda, yuxarı getmək, dünən gələn və s.
Zərflər necə? nə cür? nə zaman? haçan? nə vaxt? hara? nə qədər? və s. suallarından birinə cavab olur.
Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Avqust 13, 2021
əsas, nitq, hissələri, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, müst. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Esas nitq hisseleri Musteqil leksik menaya malik olan mueyyen esyani elameti miqdari hereketi ve s bildiriren suala cavab veriren sekilci qebul eden cumlede bu ve ya diger cumle uzvu yerinde islenen nitq hisseleri Azerbaycan dilinde alti esas nitq hissesi var Mundericat 1 Novleri 1 1 Isim 1 2 Sifet 1 3 Say 1 4 Evezlik 1 5 Feil 1 6 Zerf 2 Hemcinin bax 3 IstinadlarNovleri RedakteAzerbaycan dilinde isim sifet say evezlik feil zerf olmaqla alti esas nitq hissesi var Isim Redakte Esas meqale IsimUmumi qrammatik menasina gore esyanin adini bildiren esas nitq hissesine isim deyilir Isim kim ne hara suallarindan birine cavab verir Ismin ozunemexsus cehetleri var ki onlari basqa nitq hisselerinde gormuruk Isme mexsus xususiyyetler Konkret ve ya mucerred olur Umumi ve ya xususi olur Tek ve ya cem olur Mensubiyyete gore deyisir Hal sekilcisi qebul edir hallanir Sexs xeberlik sekilcisi qebul edir Isme aid bu xususiyyetlerin icerisinde ilk ikisini cixmaq serti ile digerlerinin qrammatik morfoloji gostericileri sekilcileri var Ilk uc sert yalniz isme aid xususiyyetdir Sifet Redakte Esas meqale Sifet nitq hissesi Sifet esyanin elamet ve keyfiyyetini bildiren esas nitq hissesidir Sifet cumlede isme aid olub onu muxtelif cehetden teyin edir qara kemer sirin sohbet dehsetli insan agacdaki qus Nece ne cur hansi suallarindan birine cavab verir Sifetlerin menaca asagidaki novleri var Reng bildiren sifetler goy qirmizi yasil ve s Dad bildiren sifetler sirin turs aci dadli ve s Keyfiyyet bildiren sifetler yaxsi pis calisqan ve s Elamet gorkem bildiren sifetler gozel kok nurani ve s Forma bildiren sifetler uzun eyri ince badami ve s Hecm bildiren sifetler boyuk kicik enli ve s Sifete aid xususiyyetler Sifetler esyaya mexsus olur Esya ile beraber islendikde hec bir qrammatik sekilci qebul etmir Nece ne cur hansi suallarindan birine cavab verir Sifet aid oldugu ismi itirdikde isimlesir substantivlesir Isimlesmediyi zaman teyin ve ismi xeber isimlesdiyi zaman ise mubteda tamamliq ve ismi xeber ola bilir Sifetler esyaya aid olur ve onlari muxtelif cehetden izah edir Say Redakte Esas meqale SayIsim esyanin adini sifet ise onun elametini bildirir Esyanin miqdarini ve ya sirasini da eses nitq hissesi olan say bildirir Say nece ne qeder necenci suallarindan birine cavab verir Saylar esasen milli sozlerimizden ibaretdir Evezlik Redakte Esas meqale EvezlikEvezliyin esas xususiyyeti butun esas nitq hisselerini evez etmekdir Evezlik evez etdiyi esas nitq hissesinin sualina cavab verir Meselen Eli isim geldi o evezlik geldi Evezliyin ismi evez etmesi atam geldi O geldi Evezliyin sifeti evez etmesi gozel qiz bu qiz Evezliyin sayi evez etmesi bes kitab nece kitab Evezliyin zerfi evez etmesi ucadan oxu bele oxu Evezliyin evezliyi evez etmesi O getdi Kim getdi Feil Redakte Esas meqale FeilUmumi qrammatik menasina gore hereket bildiren esas nitq hissesine feil deyilir Qrammatik cehetden hereket genis menali termindir Bu termin bilavasite hereket bildiren get gel qac ve s feillere aid oldugu kimi yaz oxu isle fikirles dusun yat dur gul agla ve s kimi isle veziyyetle halla tefekkurle ve s elaqedar olan hereketleri de ehate edir Bu baximdan feillerin asagidaki leksik mena novleri meydana cixir Is feilleri tikmek kesmek sokmek temizlemek renglemek ve s Hereket feilleri getmek gelmek qacmaq ve s Nitq feilleri danismaq soylemek susmaq ve s Tefekkur feilleri anlamaq dusunmek yad etmek ve s Hal veziyyet feilleri agarmaq bozarmaq incimek ve s Zerf Redakte Esas meqale Zerf nitq hissesi Zerf hereketi muxtelif cehetlerden izah eden nitq hissesidir Zerf cumlede esasen feile aid olaraq onun terzini zamanini yerini ve miqdarini bildirir Meselen yaxsi danisir cox oxuyanda yuxari getmek dunen gelen ve s Zerfler nece ne cur ne zaman hacan ne vaxt hara ne qeder ve s suallarindan birine cavab olur Hemcinin bax RedakteNitq hissesi Komekci nitq hisseleriIstinadlar Redakte Dil ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Esas nitq hisseleri amp oldid 5959236, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
