Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
İlbilgə xatun – VII-VIII əsrlərdə yaşamış Göytürk qadını, İkinci Göytürk Xaqanlığının qurucusu İltəriş xaqanın həyat yoldaşı, xaqanlığın dördüncü xaqanı Bilgə xaqanın anası. Orxon-Yenisey yazılarında adı çəkilən nadir qadın liderlərdən biridir.
| İlbigə xatun Göytürkcə: 𐰃𐰞𐰋𐰃𐰠𐰏𐰀 𐰴𐰀𐱃𐰆𐰣 | |
|---|---|
Göytürk xatunu | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Milliyyəti | Türk |
| Həyat yoldaşı | İltəriş xaqan |
| Uşaqları | Bilgə xaqan, Kül Tigin, |
| Ailəsi | Aşina |
| Dini | Tenqriçilik |
İlbilgə Xatun VII–VIII əsrlərdə Göytürk dövlətinin əsas fiqurlarından biri olmuşdur. Onun haqqında əsas məlumatlar Orxon yazılarından gəlir. Yazıtlarda o, Türk xalqının qurtuluşu və dövlətin yenidən qurulması uğrunda əri İltəriş Bilgə Xaqan ilə birlikdə tanrı tərəfindən seçilmiş şəxs kimi təqdim edilir.
İlbilgə Xatun dövlət idarəsində mühüm rol oynamış və oğulları Bilgə xaqan və Kültigin və yetişdirilməsində həlledici fiqur olmuşdur. Onun müdrikliyi və xalqına bağlılığı yazıtlarda “el bilgəsi” (xalqın müdriki) kimi yüksək dəyərlə qeyd edilir.
Ənənəvi türk dövlət sistemində “xatun” titulu yalnız hökmdarın həyat yoldaşı mənasında deyil, həm də dövlətin idarəsində iştirak edən, siyasi qərarlarda söz sahibi olan lider fiqur kimi qəbul olunurdu. İlbilgə Xatun bu anlayışın canlı təcəssümü kimi bilinir.
Orxon Yazıları
İlbilgə Xatun haqqında əsas məlumatlar olan Orxon-Yenisey yazıları Göytürk dövrünə aid ən qədim türk əl yazılarıdır və türk tarixinin, dilinin, mədəniyyətinin ən vacib mənbələrindəndir. Yazıtlarda İlbilgə Xatunun adı nadir hallarda qadın adı kimi keçir və onun dövlət və xalq qarşısında oynadığı mühüm rolu təsdiq edir.
Orxon yazıtlarında İlbilgə Xatun, həm ərinin — İltəriş Bilgə xaqanın, həm də oğullarının uğurlarında önəmli rol oynamış və xalqın qurtuluşu yolunda tanrı tərəfindən seçilmiş şəxs kimi göstərilir. Yazılarda onun müdrikliyi və xalqına sədaqəti vurğulanır.
Bilgə xaqan və qardaşı belə deyir:
Üstdə türk göyü, türk qutlu yerini, suyunu ancaq düzən etmiş. Türk boyları yox olmasın deyə, boylar olsun deyə atam İltəriş xaqanı, anam İlbilgə xatunu tanrı təpəsində tutub yuxarı sürətli yüksəltmiş həqiqətən.
Bu yazıtlar İlbilgə xatunun tarixi şəxsiyyətini və onun dövlətçilik ənənələrindəki yerini öyrənmək üçün əsas sənədlərdən sayılır. İlbilgə xatun türklərin dövlətçilik ənənəsində qadınların mühüm yer tutduğunu göstərən əsas tarixi fiqurlardan biridir.
Ailəsi
Əri: İltəriş Bilgə Xaqan — İkinci Göytürk Xaqanlığının qurucusu.Oğulları:
- Bilgə xaqan — Göytürk dövlətinin ən məşhur xaqanlarından biri.
- Kül Təgin — Türk tarixinə adını yazmış sərkərdə və qəhrəman.
- Tonqa Tigin — oğullarından biri.
Adın mənası
“İl” — xalq, el, dövlət “Bilgə” — müdrik, ağıllı Bu baxımdan “İlbilgə” adı “xalqın müdriki” və ya “dövlətin ağıllı qadını” mənasını verir.
Ölüm tarixi və şəraiti
İlbilgə xatunun ölüm tarixi və şəraiti barədə dəqiq məlumat yoxdur. Tarixi mənbələrdə bu barədə ətraflı bilgi verilməsə də, onun İltəriş Bilgə xaqan və Tonyuqukun Yenisey qırğızları ilə mübarizəsi zamanı vəfat etdiyi ehtimal olunur.
Ədəbiyyat
- Orxon Yazıtları – Bilgə Xaqan və Kül Təgin abidələri
- Clauson, G. – An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish
- Tekin, T. – Orhon Yazıtları
- İbrahim Kafesoğlu – Türk Milli Kültürü
İstinadlar
- Orxon yazılarının rəsmi transkripsiyası və tərcüməsi, bitig.kz
- Tekin, T. – Orhon Yazıtları.
- Clauson, G. – An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish.
- İbrahim Kafesoğlu – Türk Milli Kültürü.
- Pohl, 2018
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ilbilge xatun VII VIII esrlerde yasamis Goyturk qadini Ikinci Goyturk Xaqanliginin qurucusu Ilteris xaqanin heyat yoldasi xaqanligin dorduncu xaqani Bilge xaqanin anasi Orxon Yenisey yazilarinda adi cekilen nadir qadin liderlerden biridir Ilbige xatun Goyturkce 𐰃𐰞𐰋𐰃𐰠𐰏𐰀 𐰴𐰀𐱃𐰆𐰣Goyturk xatunuSexsi melumatlarMilliyyeti TurkHeyat yoldasi Ilteris xaqanUsaqlari Bilge xaqan Kul Tigin Ailesi AsinaDini Tenqricilik Ilbilge Xatun VII VIII esrlerde Goyturk dovletinin esas fiqurlarindan biri olmusdur Onun haqqinda esas melumatlar Orxon yazilarindan gelir Yazitlarda o Turk xalqinin qurtulusu ve dovletin yeniden qurulmasi ugrunda eri Ilteris Bilge Xaqan ile birlikde tanri terefinden secilmis sexs kimi teqdim edilir Ilbilge Xatun dovlet idaresinde muhum rol oynamis ve ogullari Bilge xaqan ve Kultigin ve yetisdirilmesinde helledici fiqur olmusdur Onun mudrikliyi ve xalqina bagliligi yazitlarda el bilgesi xalqin mudriki kimi yuksek deyerle qeyd edilir Enenevi turk dovlet sisteminde xatun titulu yalniz hokmdarin heyat yoldasi menasinda deyil hem de dovletin idaresinde istirak eden siyasi qerarlarda soz sahibi olan lider fiqur kimi qebul olunurdu Ilbilge Xatun bu anlayisin canli tecessumu kimi bilinir Orxon YazilariIlbilge Xatun haqqinda esas melumatlar olan Orxon Yenisey yazilari Goyturk dovrune aid en qedim turk el yazilaridir ve turk tarixinin dilinin medeniyyetinin en vacib menbelerindendir Yazitlarda Ilbilge Xatunun adi nadir hallarda qadin adi kimi kecir ve onun dovlet ve xalq qarsisinda oynadigi muhum rolu tesdiq edir Orxon yazitlarinda Ilbilge Xatun hem erinin Ilteris Bilge xaqanin hem de ogullarinin ugurlarinda onemli rol oynamis ve xalqin qurtulusu yolunda tanri terefinden secilmis sexs kimi gosterilir Yazilarda onun mudrikliyi ve xalqina sedaqeti vurgulanir Ankaradaki Qazi Universitetinde Bilge xaqanin abide kompleksinin sureti Bilge xaqan ve qardasi bele deyir Ustde turk goyu turk qutlu yerini suyunu ancaq duzen etmis Turk boylari yox olmasin deye boylar olsun deye atam Ilteris xaqani anam Ilbilge xatunu tanri tepesinde tutub yuxari suretli yukseltmis heqiqeten Bu yazitlar Ilbilge xatunun tarixi sexsiyyetini ve onun dovletcilik enenelerindeki yerini oyrenmek ucun esas senedlerden sayilir Ilbilge xatun turklerin dovletcilik enenesinde qadinlarin muhum yer tutdugunu gosteren esas tarixi fiqurlardan biridir AilesiEri Ilteris Bilge Xaqan Ikinci Goyturk Xaqanliginin qurucusu Ogullari Bilge xaqan Goyturk dovletinin en meshur xaqanlarindan biri Kul Tegin Turk tarixine adini yazmis serkerde ve qehreman Tonqa Tigin ogullarindan biri Adin menasi Il xalq el dovlet Bilge mudrik agilli Bu baximdan Ilbilge adi xalqin mudriki ve ya dovletin agilli qadini menasini verir Olum tarixi ve seraitiIlbilge xatunun olum tarixi ve seraiti barede deqiq melumat yoxdur Tarixi menbelerde bu barede etrafli bilgi verilmese de onun Ilteris Bilge xaqan ve Tonyuqukun Yenisey qirgizlari ile mubarizesi zamani vefat etdiyi ehtimal olunur EdebiyyatOrxon Yazitlari Bilge Xaqan ve Kul Tegin abideleri Clauson G An Etymological Dictionary of Pre Thirteenth Century Turkish Tekin T Orhon Yazitlari Ibrahim Kafesoglu Turk Milli KulturuIstinadlarOrxon yazilarinin resmi transkripsiyasi ve tercumesi bitig kz Tekin T Orhon Yazitlari Clauson G An Etymological Dictionary of Pre Thirteenth Century Turkish Ibrahim Kafesoglu Turk Milli Kulturu Pohl 2018