ərkivan qalası Azərbaycanın Masallı rayonu ərazisində yerləşən tarixi memarlıq abidəsi Qala Masallı şəhərindən 2 km qərb

Ərkivan qalası – Azərbaycanın Masallı rayonu ərazisində yerləşən tarixi-memarlıq abidəsi. Qala Masallı şəhərindən 2 km qərbdə, Ərkivan qəsəbəsinin şimal hissəsində, Viləşçayın sağ sahilində, təpəlik ərazidə yerləşir. Hazırda qalanın xarabalıqları mövcuddur.

Ərkivan qalası

Tarixi

Ərkivan qalasının tikilmə tarixi ilə bağlı müxtəlif fikirlər mövcuddur. Müxtəlif mənbələrdə qalanın inşası V–VI əsrlərə, VII əsrə, XVIII və hətta XIX əsrlərə aid edilir. Bu səbəbdən abidənin dəqiq inşa tarixi hələ də mübahisəli olaraq qalır.

XVIII əsrdə, xüsusilə Rusiya ilə Səfəvi dövləti arasında imzalanmış 1723-cü il Peterburq müqaviləsindən sonra Azərbaycanın Xəzəryanı bölgələri, o cümlədən Talış ərazisi Rusiyanın nəzarətinə keçmişdi. Bu dövrdə Rusiya regionda hərbi-strateji məqsədlərlə bir sıra istehkamlar tikdirmişdir. Ərkivan qalasının da bu məqsədlə, 1722–1732-ci illər arasında ruslar tərəfindən inşa edildiyi ehtimalı da var.

Ərkivan qalası haqqında ilk yazılı məlumatlardan biri 1869-cu ildə Səidəli Kazımbəyoğlunun qələmə aldığı "Səidiyyə" əsərində yer alır. Müəllif yazır ki, qala Talış xanı Mir Mustafa xanın əmisi oğlu Mir Əhməd xana məxsus olmuş, daha sonra isə Mir Həsən xan tərəfindən burada müxtəlif imarətlər tikilmişdir. Lakin zaman keçdikcə bu tikililər dağıdılmış, yalnız qalanın üç tərəfindəki xəndək izləri günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Səidəli Kazımbəyoğlunun qeyd etdiklərinə əsasən, qalada baş verən tikinti və yenidənqurma işlərinin məhz XVIII əsrə aid olduğu ehtimal edilir.

Digər bir mənbə hesab olunan Abbasqulu ağa Bakıxanovun "Gülüstani-İrəm" əsərində isə qeyd olunur ki, 1812-ci ildə, Qacar şahzadəsi Abbas Mirzənin əmri ilə Ərkivan da daxil olmaqla Lənkəran və Astara şəhərlərində müdafiə qalaları inşa edilmiş və hərbi qüvvələrlə təchiz olunmuşdur. Eyni zamanda bəzi mütəxəssislər qalada istifadə olunan narın kərpiclərin min ildən artıq yaşı olduğunu vurğulayaraq tikilinin daha qədim dövrlərə aid olduğunu iddia edirlər.

Hərbi əhəmiyyəti

Ərkivan qalası 1804–1813-cü illər birinci Rusiya–İran müharibəsi dövründə əsas döyüş məntəqələrindən biri olmuşdur. 1812-ci ilin dekabrında qala rus generalı Pavel Stepanoviç Kotlyarevski tərəfindən ələ keçirilmiş və bu uğura görə general I Aleksandr tərəfindən 2 min çervon məbləğində mükafatlandırılmışdır.

Mövcud vəziyyəti

Ərkivan qalasının bu gün yalnız bəzi xəndək izləri və xarabalıqları qalmaqdadır. Qala Azərbaycan Respublikası tərəfindən yerli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi kimi qeydiyyata alınmışdır.

İstinadlar

"Ərkivan qalası". Arkivan.az. İstifadə tarixi: 29 may 2025.
"Talış xanı Mir Mustafanın oğlu Mir Həsən xana məxsus imarət". Cenublu.az (az.). 14 mart 2024. İstifadə tarixi: 29 may 2025.
"ƏRKİVAN QALASI". "ZİYA" İnformasiya Mərkəzi (rus). İstifadə tarixi: 29 may 2025.
Şükürov, Əlihüseyn. "Ərkivan həqiqətləri". anl.az. İstifadə tarixi: 29 may 2025.
"Ərkivan qalası - Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti". irs.gov.az. İstifadə tarixi: 29 may 2025.

[1] "Ərkivan qalası". Arkivan.az. İstifadə tarixi: 29 may 2025.

[2] "Talış xanı Mir Mustafanın oğlu Mir Həsən xana məxsus imarət". Cenublu.az (az.). 14 mart 2024. İstifadə tarixi: 29 may 2025.

[3] "ƏRKİVAN QALASI". "ZİYA" İnformasiya Mərkəzi (rus). İstifadə tarixi: 29 may 2025.

[4] Şükürov, Əlihüseyn. "Ərkivan həqiqətləri". anl.az. İstifadə tarixi: 29 may 2025.

[5] "Ərkivan qalası - Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti". irs.gov.az. İstifadə tarixi: 29 may 2025.