Səlcuq türkləri Azərbaycana gələndən sonra XI-XII əsrlərdə, ölkənin Ərəb xilafətinə daxil olduğu illər ərzində toplanmış nəhəng elmi-mədəni potensialın istifadəsi üçün, elm və mədəniyyətin inkişafı üçün səmərəli sosial-iqtisadi şərait yaranmışdı. Şəhərlərdə mədrəsə və məktəblər açılır, şəxsi və ictimai kitabxanalar fəaliyyət göstərirdi. Kağız istehsalı, kitabların üzünü köçürmək və cildləmək üçün mərkəzlər yaranırdı. Rəsədxanalar, ictimai xəstəxanalar işləyir, Şamaxı, Ərdəbil, Təbriz kimi şəhərlər çiçəklənirdi. Bu şəhərlər içərisində Gəncənin xüsusi yeri və mövqeyi vardı. O zaman beş yüz mindən artıq əhali məskunlaşmış bu şəhərdə türk, ərəb, fars, alban, yəhudi, gürcü, erməni və başqa dillərdə danışıqlar eşitmək mümkündü. Nizami Gəncəvi təsadüfən "Mənim Babilim" deyə öymürdü. Bir çox ölkələrdən buraya tacirlər, alimlər, şairlər, sənətkarlar gəlirdi. XI əsrin ortalarında görkəmli Azərbaycan şairi Qətran Təbrizi də Gəncəyə köçür. O, burada tez bir zamanda Şəddadilərin sarayına dəvət olunur və saray şairləri içərisində seçilərək, böyük rəğbət qazanır.
Qətran Təbrizi poetik ənənələrinin davamçısı, Əbülüla Gəncəvi XI əsrin sonunda Gəncədə anadan olub. Təhsilini bitirdikdən sonra o, müsəlman Ərmənşahlar dövlətinin paytaxtı Xilat şəhərinə gəlir. Akademik Krımskinin mülahizələrinə görə, o, "Ərmənşahlar sarayında şeir qoşurdu." Əbülüla burada çox qalmır və Şamaxıya köçür. Şamaxıda da fitri istedadına və yüksək hazırcavablığına görə o, tezliklə şairlərin böyük himayədarı Şirvanşah I Mənuçöhrün (1120-1149) yanında xidmətə götürülür.
Şairin əsərlərinin təhlili göstərir ki, Əbülüla poetika, fəlsəfə, astronomiya və tibb elmləri sahələrində hərtərəfli biliklərə sahib olmuşdur. Əbülülanın poeziyası akademizmi və bədii kamilliyi ilə seçilir. Sarayda o, öz ətrafına qabiliyyətli cavanlar toplayaraq, rəsmən "məliküşşüəra" (şairlərin hökmdarı) adını qazandıqdan sonra faktiki olaraq, məşhur farsdilli Şirvan poeziya məktəbinin əsasını qoyur. Əbülülanın şagirdləri içərisində bütün Şərqdə məşhur olan Xaqani Şirvani və Fələki Şirvani kimi şairlər vardı.
Əbülüla xüsusən, Xaqaninin taleyində böyük rol oynamışdı. O, ilk olaraq, bu gəncin istedadını kəşf edir və onu Şirvanşahlar sarayına qulluğa düzəldir. Görünür, gənc şairə əvvəllər götürdüyü "Həqaiqi" təxəllüsünü "Xaqani" ilə dəyişməsini də Şirvanşahın arzusu ilə məhz o məsləhət görmüşdü. Artıq Xaqaninin istedadı özünü türk adətincə, xaqan adlandıran I Mənuçöhr tərəfindən də qiymətləndirilirdi və şairin özünü Xaqani adlandırması həm Şirvanşaha, həm də sənətkara fəxr gətirərdi. Əbülüla özü bu haqda belə yazırdı: "Mən sənin təhsil almağın üçün qayğı göstərdim. Mən sənin dilini şairliyə açdım. Sənin həqiqi şair olduğunu görəndə Mən səni xaqanın (şirvanşah Mənuçöhrün) yanına gətirdim. Mən sənə Xaqani adını verdim."
Bu vaxta qədər Əbülüla başqa bir şamaxılıya – şair və astronom Cəlal əd-Din Fələkiyə (öl. 1181) himayə göstərmişdi. Rəvayətə görə, hətta Əbülüla öz qızını da ona verməyi vəd etmişdi. Lakin sarayda yeni və daha bir parlaq ulduz görsənəndən sonra Əbülüla öz qərarını dəyişir və onun qızı Xaqaniyə qismət olur. Pərişan olmuş Fələkiyə təsəlli olmaq üçün ustad ona 20 min dirhəm pul verir və əlavə edir ki, "Oğlum, sən bu pula hər biri mənim qızımdan daha gözəl əlli Türküstan kənizi ala bilərsən." Həmin rəvayətin əksinə olaraq, Xaqani haqqında iri həcmli əsərində Qafar Kəndli onun Əbülülanın qızı ilə nigahı faktını təkzib etmişdir.
"Məliküşşüəra"ya layiq görülən bütün üstünlüklərinə baxmayaraq, sarayda Əbülülanın həyatı heç də təhlükəsiz keçmirdi. Onu istəməyənlər və hətta ona açıq düşmən kəsilənlər də az deyildi.Hətta ustadın sevimli şagirdi Xaqani də tezliklə onun bədxahlarından birinə çevrilir. Ustadla şagird arasında mütəmadi şer atışmaları baş verir. Bütün bunlar haqda Əbülüla ömrünün son dövrlərində belə yazır:
Mənə həsəd aparır hər tərəfdə min düşmən Çuğullayır məni hər yanda min rəzil, ədna. Mənim tək arif olanlar həsəddən olmaz iraq, Mənim tək alim olanlar çəkir həmişə cəfa.
Baxmayaraq ki, Əbülülanın şerlər "Divan"ı indiyə qədər tapılmayıb və biz onun yaradıcılığı haqda yalnız orta əsr müntəxabatlarından məlumat ala bilirik, onun adı Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində böyük şair və pedoqoq, məşhur farsdilli Şirvan poetik məktəbinin banisi kimi əbədi qalacaqdır.
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI TARİX İNSTİTUTU (2016). Еlmi əsərlər 60-cı cild(PDF). səh. 23.
Məhəmməd Rza Kərimi (2014). AZƏRBAYCAN MƏDƏNİYYƏTİ VƏ ƏDƏBİYYATINDA MƏŞHUR QADINLAR. səh. 62.
Həmçinin bax
VikimənbədəMüəllif:Əbülüla Gəncəvi ilə əlaqəli məlumatlar var.
Xarici keçidlər
Avqust 12, 2021
əbülüla, gəncəvi, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, gəncəvi, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, z. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Gencevi Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ebulula Gencevi 1 2 3 yaxud Ebulela Gencevi 4 5 XI esr Gence mensece Azerbaycan turklerinden olan sair Ebulula GenceviN Babayev Ebulula Gencevinin portreti Gence Tarix Diyarsunasliq Muzeyi Dogum tarixi 1096Dogum yeri GenceVefat tarixi 1159Fealiyyeti sairEbulula Gencevi Vikimenbede Mundericat 1 Heyati 2 Ebulula Gencevinin Xaqani ile munasibetleri 3 Istinadlar 4 Hemcinin bax 5 Xarici kecidlerHeyati RedakteSelcuq turkleri Azerbaycana gelenden sonra XI XII esrlerde olkenin Ereb xilafetine daxil oldugu iller erzinde toplanmis neheng elmi medeni potensialin istifadesi ucun elm ve medeniyyetin inkisafi ucun semereli sosial iqtisadi serait yaranmisdi Seherlerde medrese ve mektebler acilir sexsi ve ictimai kitabxanalar fealiyyet gosterirdi Kagiz istehsali kitablarin uzunu kocurmek ve cildlemek ucun merkezler yaranirdi Resedxanalar ictimai xestexanalar isleyir Samaxi Erdebil Tebriz kimi seherler ciceklenirdi Bu seherler icerisinde Gencenin xususi yeri ve movqeyi vardi O zaman bes yuz minden artiq ehali meskunlasmis bu seherde turk ereb fars alban yehudi gurcu ermeni ve basqa dillerde danisiqlar esitmek mumkundu Nizami Gencevi tesadufen Menim Babilim deye oymurdu Bir cox olkelerden buraya tacirler alimler sairler senetkarlar gelirdi XI esrin ortalarinda gorkemli Azerbaycan sairi Qetran Tebrizi de Genceye kocur O burada tez bir zamanda Seddadilerin sarayina devet olunur ve saray sairleri icerisinde secilerek boyuk regbet qazanir Qetran Tebrizi poetik enenelerinin davamcisi Ebulula Gencevi XI esrin sonunda Gencede anadan olub Tehsilini bitirdikden sonra o muselman Ermensahlar dovletinin paytaxti Xilat seherine gelir Akademik Krimskinin mulahizelerine gore o Ermensahlar sarayinda seir qosurdu Ebulula burada cox qalmir ve Samaxiya kocur Samaxida da fitri istedadina ve yuksek hazircavabligina gore o tezlikle sairlerin boyuk himayedari Sirvansah I Menucohrun 1120 1149 yaninda xidmete goturulur Sairin eserlerinin tehlili gosterir ki Ebulula poetika felsefe astronomiya ve tibb elmleri sahelerinde herterefli biliklere sahib olmusdur Ebululanin poeziyasi akademizmi ve bedii kamilliyi ile secilir Sarayda o oz etrafina qabiliyyetli cavanlar toplayaraq resmen melikussuera sairlerin hokmdari adini qazandiqdan sonra faktiki olaraq meshur farsdilli Sirvan poeziya mektebinin esasini qoyur Ebululanin sagirdleri icerisinde butun Serqde meshur olan Xaqani Sirvani ve Feleki Sirvani kimi sairler vardi Ebulula Gencevinin Xaqani ile munasibetleri Redakte Ebulula Gencevinin Hacikend qesebesindeki Selefler xelefler parki ndaki bustu Ebulula xususen Xaqaninin taleyinde boyuk rol oynamisdi O ilk olaraq bu gencin istedadini kesf edir ve onu Sirvansahlar sarayina qulluga duzeldir Gorunur genc saire evveller goturduyu Heqaiqi texellusunu Xaqani ile deyismesini de Sirvansahin arzusu ile mehz o meslehet gormusdu Artiq Xaqaninin istedadi ozunu turk adetince xaqan adlandiran I Menucohr terefinden de qiymetlendirilirdi ve sairin ozunu Xaqani adlandirmasi hem Sirvansaha hem de senetkara fexr getirerdi Ebulula ozu bu haqda bele yazirdi Men senin tehsil almagin ucun qaygi gosterdim Men senin dilini sairliye acdim Senin heqiqi sair oldugunu gorende Men seni xaqanin sirvansah Menucohrun yanina getirdim Men sene Xaqani adini verdim Bu vaxta qeder Ebulula basqa bir samaxiliya sair ve astronom Celal ed Din Felekiye ol 1181 himaye gostermisdi Revayete gore hetta Ebulula oz qizini da ona vermeyi ved etmisdi Lakin sarayda yeni ve daha bir parlaq ulduz gorsenenden sonra Ebulula oz qerarini deyisir ve onun qizi Xaqaniye qismet olur Perisan olmus Felekiye teselli olmaq ucun ustad ona 20 min dirhem pul verir ve elave edir ki Oglum sen bu pula her biri menim qizimdan daha gozel elli Turkustan kenizi ala bilersen Hemin revayetin eksine olaraq Xaqani haqqinda iri hecmli eserinde Qafar Kendli onun Ebululanin qizi ile nigahi faktini tekzib etmisdir Melikussuera ya layiq gorulen butun ustunluklerine baxmayaraq sarayda Ebululanin heyati hec de tehlukesiz kecmirdi Onu istemeyenler ve hetta ona aciq dusmen kesilenler de az deyildi Hetta ustadin sevimli sagirdi Xaqani de tezlikle onun bedxahlarindan birine cevrilir Ustadla sagird arasinda mutemadi ser atismalari bas verir Butun bunlar haqda Ebulula omrunun son dovrlerinde bele yazir Mene hesed aparir her terefde min dusmen Cugullayir meni her yanda min rezil edna Menim tek arif olanlar hesedden olmaz iraq Menim tek alim olanlar cekir hemise cefa Baxmayaraq ki Ebululanin serler Divan i indiye qeder tapilmayib ve biz onun yaradiciligi haqda yalniz orta esr muntexabatlarindan melumat ala bilirik onun adi Azerbaycan edebiyyati tarixinde boyuk sair ve pedoqoq meshur farsdilli Sirvan poetik mektebinin banisi kimi ebedi qalacaqdir Istinadlar Redakte http anl az el k k001 eg001 htm https www ens az az firidun bey kocerli ebulula gencevi http cls az front 2958 az more text 38895 AZERBAYCAN MILLI ELMLER AKADEMIYASI TARIX INSTITUTU 2016 Elmi eserler 60 ci cild PDF seh 23 Mehemmed Rza Kerimi 2014 AZERBAYCAN MEDENIYYETI VE EDEBIYYATINDA MESHUR QADINLAR seh 62 Hemcinin bax Redakte Vikimenbede Muellif Ebulula Gencevi ile elaqeli melumatlar var Xarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Ebulula Gencevi amp oldid 6013514, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
