fbpx
Wikipedia

Əbdülmömin xan Şeybani

Avqust 12, 2021

Əbdülmömin xan (1568-1598) — Buxara xanlığının Şeybanilər sülaləsindən olan 11-ci xanıdır.O, II Abdulla xan Şeybaninin yeganə oğludur. Atasının sağlığında xanlığın sərkərdələrindən biri idi. Dəfələrlə Səfəvilər dövləti ərazisinə yürüş etmişdi. İsgəndər bəy Münşinin verdiyi məlumata görə, Əbdülmömin xanın rəhbərliyi altında özbəklər Heratı aldıqdan sonra Əliqulu xanı və Şamlı eli əsgərlərini öldürüb şəhəri talan edərək qadınları və uşaqları əsir apardılar. Oruc bəy Bayat Heratın müdafiəsi zamanı 6 min Səfəvi əsgərinin canlarını sevə-sevə fəda etdiyini yazır;.. İsgəndər bəy Münşi yazır ki, "özbəklər Şamlı tayfasının qız-qadınını əsir götürüb Mavərənnəhrə göndərdilər. Onlar xəzinələri ələ keçirməkdən ötrü əzəmətli Şamlı xatunlarına işgəncə verib, bu işdən bir dəqiqə də olsun əl çəkmədilər. Xeyli işgəncədən və çoxlu mal əldə etdikdən sonra onları lüt-üryan etdilər. Bu bəladan çox az adam nicat tapa bildi". Şərəf xan Bidlisi Heratda özbəklərin həyata keçirdiyi qətliamla bağlı yazırdı: "Özbəklər türklərdən, taciklərdən, kölələrdən, xaricilərdən, yerlilərdən, gənclərdən və yaşlılardan heç kimi sağ buraxmadılar". Bu qətliamdan dörd gün sonra şəhərə daxil olan Özbək hökmdarı Abdulla xan əsgərlərin qətliam və talandan əl çəkməsini tələb edərək şəhər əhalisindən və qızılbaşlardan heç kimə zərər verilməməsini əmr etmiş, Heratın idarəsini Mir Qulbaba Kukəltaşa tapşıraraq Məşhədə doğru hərəkət etdi.

Əbdülmömin xan Şeybani
Əbdülmömin xan ibn Abdulla xan bin İskəndər xan Şeybani
Doğum tarixi
Doğum yeri Buxara
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Buxara
Vəfat səbəbi öldürülüb
Atası II Abdulla xan Şeybani
Fəaliyyəti suveren[d]

C.Aydoğmuşoğlu İsgəndər bəy Münşinin verdiyi məlumata əsaslanaraq yazır ki, h. 998-ci (m. 1589/1590) ildə özbəklər Xorasana yenidən yürüş etdilər. Səfəvi şahının Osmanlılarla müharibə aparması, Məşhəddəki Səfəvi əmirləri arasındakı çəkişmələr, qızılbaşların döyüşdəki uğursuzluğu özbəklərin hücumu üçün əlverişli imkan yaratdı. II Abdulla xanın oğlu Əbdülmömin xan, Din Məhəmməd sultan və Herat hakimi Mir Qulbab Kukəltaş bütün Xorasanı ələ keçirmək üçün yürüşə başladılar. Onlar öncə Nişapuru mühasirəyə aldılar. Lakin mühasirə altında olan Nişapur hakimi Mahmud xan Sufi oğlu əsir düşən özbəklərlə onların şəhər xaricindəki mötəbər qohumlarına bir qədər peşkəş yollayıb, onlara bildirdi ki, Nişapur müqəddəs Məşhədin tabeliyindədir. Siz əgər müqəddəs yeri hərb yolu ilə tuta bilsəniz, biz bu vilayəti müharibəsiz sizə verərik. Əbdülmömin xan bu xəbəri eşidərək Nişapurun mühasirəsindən əl çəkərək Məşhədə hərəkət etdi. 1589-cu il aprelin 18-də Məşhədi mühasirəyə alan özbəklərə müqavimət göstərən Ümmət xan Ustaclı yaranmış vəziyyətlə bağlı I Şah Abbasa məlumat verdi. I Şah Abbas sentyabrın 2-də Qəzvindən Məşhədə doğru hərəkət etsə də, Tehranda xəstələndiyi üçün bir müddət Reydə dayanmalı oldu. Bu müddət ərzində Ümmət xan Məşhədi cəsarətlə müdafiə etdi. Lakin 1589-cu il sentyabrın 30-da beş aylıq mühasirə zamanı ərzağın çatışmaması, köməyin gəlməməsindən ümidsiz qalan şəhər müdafiəçiləri təslim oldular. Özbəklər şəhər qalasındakı türkləri qılıncdan keçirdilər. Vali Ümmət xan və yaxın ətrafı müqəddəs İmam Rza türbəsinə sığındı. Lakin Əbdülmömin xan və Yetim Sultan kimi tanınan Din Məhəmməd Sultan türbədəki hər kəsi - seyidləri, din xadimlərini və xalqı bayıra çıxardaraq qılıncdan keçirdi. Mənbələr 2-3 min nəfərin öldürüldüyünü qeyd edir. Hətta Əbdülmömin xanın əsgərləri, uşaqları öldürməkdən belə çəkinmə­dilər. Türbədəki qiymətli əşyalar tamamilə qarət olundu. Özbəklər Məşhədi üç gün ərzində qarət etdilər. Qızılbaşların arvad-uşaqları Mavərənnəhrə əsir aparıldı. Əbdülmömin xan Məşhədi qarət etdikdən sonra Sərəxs üzərinə yürüş etdi. Lakin şəhərin ciddi müqavimət göstərdiyini görərək Bəlxə doğru hərəkət etdi.

İsgəndər bəy Münşinin verdiyi məlumata görə, Fərhad xanın Nişapuru mühasirəyə aldığından xəbər tutan Əbdülmömin xan ordusu ilə Bəlxdən Məşhədə doğru hərəkət etdi və II Abdulla xanın Mavərənnəhrdən yürüşə başladığı ilə bağlı şayiə yaydı. Buna görə, Fərhad xan Bəstama geri çəkildi və baş verənlərlə bağlı şaha məlumat verdi. I Şah Abbas onun Qəzvinə dönməsini əmr etdi. Səfəvi şahının özbəklərin hücumunu vaxtında dəf edə bilməməsinə səbəb ölkə daxilindəki üsyanlar idi. I Şah Abbasın daxili üsyanlarla məşğul olması Əbdülmömin xanın Nişapur ətrafında olan Bayat tayfasının tanınmış adamlarını öldürərək Əsfərayin qalasını mühasirəyə almasına imkan yaratdı. Qalanın hakimi Əbumüslim xan qalada olan Ustaclı tayfasına məxsus qaziləri toplayaraq müdafiəyə başladı. Əbdülmömin xan bu qalanın alınmasına xüsusi önəm verirdi. Bu məqsədlə bürcləri və möhkəm divarları olan qalanı dağıtmaq üçün toplar gətirmişdi. Dörd ay çəkən mühasirədən sonra qala ələ keçirildi və qızılbaş əhali qılıncdan keçirildi.

C.Aydoğmuşoğlu İsgəndər bəy Münşinin verdiyi məlumata əsaslanaraq yazır ki, işlər düşünüldüyü kimi gerçəkləşmədi. Mərvi almağı çox istəyən II Abdulla xan Amudərya çayını keçdi və Mərvi ələ keçirərək hakimiyyəti altına aldı. I Şah Abbasın Xorasana yürüş xəbərini alan II Abdulla xan Mərvlə kifayətlənərək Buxaraya döndü. Lakin Əbdülmömin xan atasından ayrılaraq Xorasana - Nişapura gəldi. O, I Şah Abbasa təhqiramiz məktub yazaraq döyüşə və barışığa hazır olduğunu bildirdi: "Padşahların arasında ya sülh olur, ya da cəng. Biz bunun hər ikisinə hazırıq. Əgər o həzrət sülhə razıdırsa, qoy Xorasanı bizə verib İraq getsin, qədim vaxtlarda İraq və Azərbaycan padşahı Həsən padşah Türkmanla Bəlx və Xorasan padşahı Sultan Hüseyn Mirzə arasındakı sülh qayda-qanununa əməl etsin. Yox, əgər hərb etmək istərsə, tez gəlsin, çünki fəth və qələbə Allah-təalanın istəyi ilədir və ləşkərin azlığı və çoxluğunun buna dəxli yoxdur";. İsgəndər bəy Münşinin verdiyi məlumata görə, I Şah Abbas Bistamdan Cacremə hərəkət etdiyi zaman Əbdülmömin xanın məktubunu almış və ona diplomatik tərzdə cavab yazmışdır. Səfəvi hökmdarı Xorasanın yüz ildən çoxdur ki, Səfəvi sülaləsinin mülkü olduğunu söyləmişdi. I Şah Abbas 1592-ci il 6 sentyabr tarixli məktubunda Tanrının yardımından əmin olduğunu söyləyərək yazırdı: "Biz İlahinin lütfi ilə bu dudmanın yüz illik irsi mülkü olan Xorasanı taqətimiz olduqca qoruyacağıq, ondan əl çəkinməyəcəyik. Cığatay sultanlarından olan Sultan Hüseyn mirzənin və türkman padşahlarından Həsən padşahın sülhnamə­lərinin bizə və sizə dəxli yoxdur. O ki, qaldı Bəlx valisi Kəskən Qara Sultan Özbək və bizim hümayun babamız mərhum cənnnətməkan şah arasındakı sülh müqaviləsinə, orada yazılmışdı ki, özbəklər Xora­sandan əl çəksinlər və oranı bizə versinlər. Elə biz özümüz də sülhə razıyıq, əks təq­dirdə cəngə də hazırıq. Biz elə bu arzu və şövq ilə İraqdan bu vilayətə gəlmişik. Ha­rada istəsəniz orada da qarşılaşa bilərik. Qoy qeyb aləminin istəyi həyata keçsin";. I Şah Abbas bu məktubunda Əbdülmömin xana meydan oxuyaraq yazırdı: "Bu savaş ikimiz arasındadır. Başqalarını bu işə qarışdırmayaq. Günahsız insanları boş yerə oldürməyək. Savaş ikimizin arasında olsun. Ordudan ayrılıb bir meydanda qarşı-qarşıya gələk. Kim məğlub olarsa bütün ordusu ilə qalib gələnin tərəfinə qatılsın. Bütün mülk də məğlub edənin olsun".

İsgəndər bəy Münşi yazır ki, I Şah Abbas Cacərmə çatan zaman Əbdülmömin xandan başqa bir adam gələrək, başqa bir məktub gətirdi ki, onun başqa məktublarla heç bir oxşarlığı yoxdu, məzmunu ziddiyyətliydi. Məktubun ünvanında yazılmışdır: "Ale-Əli ilə döyüşən kəs öləcəkdir";. C.Aydoğmuşoğlu yazır ki, 1592-ci il sentyabrın 21-də Əbdülmömin xanın Mirzə Xoca Ağa vasitəsilə göndərdiyi bu məktubunda onun Cama tərəf getdiyi və Səfəviləri orada gözlədiklərini xəbər verirdi. Lakin Özbək xanının Camda da dayanmayaraq Bəlxə doğru çəkildiyi məlum oldu. Oradan göndərdiyi təhqiramiz məktubunda o, Səfəvi şahına "Mirzə Abbas" deyə müraciət edərək yazırdı: "Xorasandan gözünü çək və nəzarət altına aldığın ərazilərlə kifayətlənmən lazımdır";. I Şah Abbas İmamqulu bəy Türkman vasitəsilə ona göndərdiyi cavab məktubunda macəra axtarmamasının vacib olduğunu və döyüşdə qalib gələrək ona böyük cəza verəcəyini söylədi. Yürüşə davam edən I Şah Abbas Özbək xanının zülmünə məruz qalan Səbzvara gələn zaman seyyidlər, şəhər əyanları Səfəvi şahının gəlişinə sevinərək şəhər hakimi Koydaş Bahaduru öldürərək başını şaha göndərdilər. Bu hadisə ilə bağlı özbəklər şəhəri tərk etdilər. I Şah Abbas şəhərin idarəsini Qızılbaş sərdarlarından birinə verdi. Daha sonra Nişapur Səfəvilərin nəzarəti altına alındı. İsgəndər Bəy Münşi yazır ki, I Şah Abbas Nişapurun idarəsini Dərviş Məhəmməd Rumluya, Əsfərayini Məhəmməd sultan Bayata və Səbzvarı da Məhəmməd sultana verdi. Mir Fəttahın rəhbərliyi altında 300 nəfərlik İsfahan tüfəngçisini lazımi ərzaqla Nişapur qalasında qoydu. I Şah Abbas Məşhədə doğru hərəkət edərək ordudakı məsələlərlə məşğul olmaq üçün öncə Qəzvinə, sonra da Əcəm İraqına geri döndü. C.Aydoğmuşoğlunun fikrincə, I Şah Abbasın Qəzvinə dönməsinə səbəb yalnız ordudakı məsələlərlə bağlı deyildi. Səfəvi hökmdarı müqəddəs saydığı Məşhədin və İmam Rza türbəsinin özbəklərlə baş verəcək döyüşdə dağıdılmasını istəmirdi. Həmçinin qış yaxınlaşmış, ərzaq və atlar üçün yem çatışmadığını görən I Şah Abbas Məşhədi almaqdan müvəqqəti olsa da imtina etmək məcburiyyətində qalmışdır.

İsgəndər bəy Münşi yazır ki, h. 1002-ci (m.1593/1594) ildə II Abdulla xanın himayəsinə sığınaraq Mərvi ona tabe edən Mərvşahcan valisi Nurməhəmməd xan Xarəzm xanı Hacı Məhəmmədlə mübarizədə məğlub olmuş, lakin II Abdulla xandan lazımi kömək ala bilmədiyi üçün I Şah Abbasa sığınmışdır. Səfəvi şahı onu Məhəmməd Bağır mirzə və etimadüd-dövlə tərəfindən qarşıladaraq paytaxt Qəzvindəki Çehelsütün sarayında qəbul etmişdir. Həmin ildə II Abdulla xan Xarəzmə ordu göndərdi. Onun oğlu Əbdülmömin xan isə I Şah Abbasın Gilan məsələsi ilə məşğul olmasından istifadə edərək yenidən Xorasana yürüş etmişdir. O, Mihnə, Əbivərd, Bağbad və Derunu ələ keçirərək Nişapuru mühasiryə almışdır. I Şah Abbas daxili məsələlərlə məşğul olduğu bir dövrdə II Abdulla xanın Xorasana ordu göndərməsinə çox qəzəblənmiş və ona təhdid məktubu göndərmişdi. Məktubda deyilirdi: "Bizim sizin torpaqlarınızda gözümüz yoxdur. Sizin də bizim torpaqları­mızda gözünüz olmasın, Xorasandan geri çəkilin. Əgər Xorasandan əl çəkməsəniz qəzəbimə dücar olacaqsınız. Hazırda İranın qərb bölgələri və İraq məsələsi ilə məşğulam. Ancaq Xorasan bölgəsini unutmamışam. Əsgərinin çoxluğuna güvənmə. Bunu unutma ki, Xorasan bölgəsi Səfəvi şahının torpağının bir parçasıdır. Məlum bir dövrdə öz ordumla oraya gəlib bütün etdiyiniz haqsızlığın hesabını verəcəyəm. Tanrının və mənim cəzamdan qorxun";.

Əbülqazi Bahadur xan yazır ki, Hacı Məhəmməd xan I Şah Abbasla görüşü zamanı ona demişdi: "Abdulla xan öldü, oğlu Əbdülmöminə özbəklər son qoyacaqdır. Buna görə biz yurdumuza yaxın olmalıyıq, ailəmizdən Mavərənnəhrdə boş-boşuna dolaşan kişilər çoxdur. Əhali onlardan birini gətirib padşah seçərlər. Sonra bizə artıq padşahlıq gəlməz" .. Buna görə I Şah Abbas Astarabada gələn zaman Hacı Məhəmməd xana ölkəsinə getməyə icazə versə də, onun 20 yaşlı nəvəsi Burunduku yanında saxladı. Bu dövrdə Əbdülmömin xanın əldə etdiyi uğurlar barədə ətrafa məlumat yayılmışdı. Bu xəbərlərdən narahat olan I Şah Abbasın yaxın ətrafı Xorasana hərəkət etməyi münasib bilmədi. Lakin özbəklərin hücumlarına və talanlarına son qoymağa qərarlı olan gənc I Şah Abbas tövsiyələri nəzərə almayaraq yürüşü davam etdirdi. O, öncə Astarabadı ələ keçirdi və buranın idarəsini Fərhad xana tapşırdı. Bu zaman Əbdülmömin xanın təqiblərindən güclə xilas olaraq Səfəvilərin Kirman valisi Gəncalı xana sığınan Yetim Sultanın elçisi Quşbəyi Yusif gəldi;. Əvvəllər etdiyi hərəkətlərə görə üzr istəyən Yetim Sultan Səfəvi şahına göndərdiyi məktubda yazırdı: "Abdulla xan dövlətinin yetişdirdiyi biz dövlətxah qardaşlar, atasından dönmüş Əbdülmömin xandan dönərək onunla əlaqəni kəsdik və o, elə buna görə də ürəyində bizə qarşı kin saxlayıb ədavət izhar etdi. Hal-hazırda səltənətdə müstəqil olan adamlardan intiqam almaqdadır. Buna görə də, mənim məslək aşiyanlı qızılbaş sarayından başqa heç bir pənahım yoxdur. Əgər hümayun məiyyət günəşi Xorasana vüsal kölgəsi salarsa, mən şahın tərəfdarları silsiləsinə girib belimə itaət qayışı bağlayacağam";. Məktubdan göründüyü kimi, Yetim Sultan II Abdulla xan dövründə idarə etdiyi Xorasan şəhərlərini Əbdülmömin xanın qorxusundan tərk etməli olmuşdu. Onun atası Canıbəy Sultan da Əbdülmömin xan tərəfindən zindana atılmışdı. Buna görə də, Yetim Sultanın Səfəvilərə sığınmaqdan başqa yolu qalmamışdı. Özbəkləri itaət altına almağa çalışan I Şah Abbas yaranmış vəziyyətdən istifadə edərək Fərhad xanla Azərbaycan bəylərbəyi Zülfüqar xanı 10 minlik qüvvə ilə ona qarşı göndərdi. Ardınca da özü Cacremə doğru hərəkət etdi;.

I Şah Abbas üç gün ərzində Məşhəddə qaldı, İmam Rza türbəsini ziyarət etdikdən sonra azad olunan şəhərlərə hakimlər təyin etdi və əsgərlər göndərdi. Çegəni Budaq xanı Məşhədə hakim təyin etdi. O, Ruhulla bəy Zülqədərlə Əbsülmömin xana məktub göndərdi. Məktubda deyilirdi: "Əbdülmömin xan bir neçə ildir ki, mülklər tutmaqdan ötrü hər il Xorasana tərəf yürüşlər edir. Mənim başım İraqda və sərhəd yerlərində bəzi işlərə qarışdığı üçün o, fürsət tapıb müqəddəs Məşhədi və Xorasanın bəzi mahallarını işğal edib və daha bir neçə yeri əlinə keçirdi. Mənim, onunla qarşılaşmaqdan ötrü, hər dəfə uzaq yol qət edib İraqdan Xorasana gəldiyim vaxt o, müzəffər əsgərlərimin önünə çıxmayır və özünə fərar qərarı verirdi… Bu xanədanın irsi mülkü kimi tanınan Xorasandan əl çəkib birlik, ülfət və üzrxahlıq məqamına gələsiniz ki, biz də didərginlərin geri qayıtmaları və Xorasan diyarındakı biçarələrin asudəliyindən ötrü "uzaq keçmişdə olduğu kimi" hərb və intiqam büsatı qurmayaq, sizinlə məhəbbət, dostluq və ülfət edək, dövlətimizin düz yola düşməsinə çalışaq, malımıza və ləşkərlərimizə köməkçi olaq… Biz Xorasanın viranəyə çevrilməsinə dözməyib… Allah-təalanın köməyi ilə Bəlxə və Buxaraya kimi atımızın cilovunu çəkməyəcəyik". Məktubdan göründüyü kimi I Şah Abbas Əbdülmömin xanda nəinki Xorasandan çıxmasını, həmçinin Bəlx və Buxaranı da təslim etməyi tələb etmişdi. Lakin atasına qarşı qiyam qaldıraraq hakimiyyəti ələ alan Əbdülmömin xan 1598-ci il iyunun 28-də özbək sərkərdələri tərəfindən qətl edildiyi üçün bu məktub cavabsız qaldı.

İstinadlar

  1. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010.,səh.733
  2. Книга Орудж-бека Байата Дон-Жуана Персидского. Пер. с английского, введение и комментарии д.и.н. Оутая Эфендиева, к.и.н. Акифа Фарзалиева. Баку, 1988, c.133
  3. Aydoğmuşoğlu C. I Şah Abbas ve zamanı. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara, 2011, səh. 164.
  4. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010,səh.733
  5. Шараф хан Бидлиси. Щарафнаме. т. 2. Пер., предисл., примеч., прил. Е.И. Василевой, M., 1976, c.289.
  6. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010, səh.734
  7. Aydoğmuşoğlu C. I Şah Abbas ve zamanı. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara, 2011, səh. 168
  8. Aydoğmuşoğlu C. I Şah Abbas ve zamanı. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara, 2011, səh.169
  9. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010, səh. 833-835
  10. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010, səh.846-847
  11. Aydoğmuşoğlu C. I Şah Abbas ve zamanı. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara, 2011, səh.173
  12. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010, səh.847
  13. Aydoğmuşoğlu C. I Şah Abbas ve zamanı. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara, 2011, səh.173-174.
  14. Sabityan Z. Esnad ve nameha-yı tarixi devre-i Safeviyye, Be sermaye-i kitabxane-i İbn-i Sina. Tehran, 1343, səh.252.
  15. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010,səh.947
  16. Aydoğmuşoğlu C. I Şah Abbas ve zamanı. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara, 2011, səh.173.
  17. Mehdevi A.H. Tarix-i revabıt-ı xarici-i İran: Ez ibtida-i devran-i Səfəviyye ta payan-ı ceng-i dovvom- Cihanı (1500-1945), Müessese-i İntişarat-ı Emir Kebir. Tehran, 1377, səh.62
  18. Aydoğmuşoğlu C. I Şah Abbas ve zamanı. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara, 2011, səh.174.
  19. ↑ Aydoğmuşoğlu C. I Şah Abbas ve zamanı. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara, 2011, səh.175.
  20. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010, səh. 848
  21. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010, səh.866-867
  22. Sabityan Z. Esnad ve nameha-yı tarixi devre-i Safeviyye, Be sermaye-i kitabxane-i İbn-i Sina. Tehran, 1343, səh. 258-260
  23. Aydoğmuşoğlu C. I Şah Abbas ve zamanı. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara, 2011, səh.176.
  24. Ebul-Qazi Bahadır Han. Secere-i Türk (Türkün soy ağacı). Çev. R.Nur. İlgi Kültür Sabat Yayınçılık, İstanbul, 2009, səh.230.
  25. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010, səh.1025
  26. Mehmed Saray. Buhara (Özbək) Hanlığı. //Tarihte Türk Devletleri Sempozyumu. Ankara Üniversiteti Rektörlügü Yayınları, Ankara, 1987, c. 2, s. 591-600, səh.594
  27. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010, səh. 1036.
  28. ↑ Aydoğmuşoğlu C. I Şah Abbas ve zamanı. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara, 2011, səh.189.
  29. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010, səh. 1036-1037
  30. İsgəndər bəy Münşi. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi. Fars dilindən çevirəni t.e.d. Ş.Fərzəliyev. Bakı, 2010, səh. 1037-1038
  31. Bartold V. Abdullah b.İskəndər. //İslam Ansiklopedisi, c. 1. İstanbul, 1993, səh.34-35

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

Avqust 12, 2021
əbdülmömin, şeybani, əbdülmömin, 1568, 1598, buxara, xanlığının, şeybanilər, sülaləsindən, olan, xanıdır, abdulla, şeybaninin, yeganə, oğludur, atasının, sağlığında, xanlığın, sərkərdələrindən, biri, dəfələrlə, səfəvilər, dövləti, ərazisinə, yürüş, etmişdi, is. Ebdulmomin xan 1568 1598 Buxara xanliginin Seybaniler sulalesinden olan 11 ci xanidir O II Abdulla xan Seybaninin yegane ogludur Atasinin sagliginda xanligin serkerdelerinden biri idi Defelerle Sefeviler dovleti erazisine yurus etmisdi Isgender bey Munsinin verdiyi melumata gore Ebdulmomin xanin rehberliyi altinda ozbekler Herati aldiqdan sonra Eliqulu xani ve Samli eli esgerlerini oldurub seheri talan ederek qadinlari ve usaqlari esir apardilar 1 Oruc bey Bayat Heratin mudafiesi zamani 6 min Sefevi esgerinin canlarini seve seve feda etdiyini yazir 2 3 Isgender bey Munsi yazir ki ozbekler Samli tayfasinin qiz qadinini esir goturub Maverennehre gonderdiler Onlar xezineleri ele kecirmekden otru ezemetli Samli xatunlarina isgence verib bu isden bir deqiqe de olsun el cekmediler Xeyli isgenceden ve coxlu mal elde etdikden sonra onlari lut uryan etdiler Bu beladan cox az adam nicat tapa bildi 4 Seref xan Bidlisi Heratda ozbeklerin heyata kecirdiyi qetliamla bagli yazirdi Ozbekler turklerden taciklerden kolelerden xaricilerden yerlilerden genclerden ve yaslilardan hec kimi sag buraxmadilar 5 Bu qetliamdan dord gun sonra sehere daxil olan Ozbek hokmdari Abdulla xan esgerlerin qetliam ve talandan el cekmesini teleb ederek seher ehalisinden ve qizilbaslardan hec kime zerer verilmemesini emr etmis Heratin idaresini Mir Qulbaba Kukeltasa tapsiraraq Meshede dogru hereket etdi 6 Ebdulmomin xan SeybaniEbdulmomin xan ibn Abdulla xan bin Iskender xan SeybaniDogum tarixi 1568Dogum yeri BuxaraVefat tarixi 1598Vefat yeri BuxaraVefat sebebi oldurulubAtasi II Abdulla xan SeybaniFealiyyeti suveren d C Aydogmusoglu Isgender bey Munsinin verdiyi melumata esaslanaraq yazir ki h 998 ci m 1589 1590 ilde ozbekler Xorasana yeniden yurus etdiler Sefevi sahinin Osmanlilarla muharibe aparmasi Mesheddeki Sefevi emirleri arasindaki cekismeler qizilbaslarin doyusdeki ugursuzlugu ozbeklerin hucumu ucun elverisli imkan yaratdi II Abdulla xanin oglu Ebdulmomin xan Din Mehemmed sultan ve Herat hakimi Mir Qulbab Kukeltas butun Xorasani ele kecirmek ucun yuruse basladilar Onlar once Nisapuru muhasireye aldilar Lakin muhasire altinda olan Nisapur hakimi Mahmud xan Sufi oglu esir dusen ozbeklerle onlarin seher xaricindeki moteber qohumlarina bir qeder peskes yollayib onlara bildirdi ki Nisapur muqeddes Meshedin tabeliyindedir Siz eger muqeddes yeri herb yolu ile tuta bilseniz biz bu vilayeti muharibesiz size vererik Ebdulmomin xan bu xeberi esiderek Nisapurun muhasiresinden el cekerek Meshede hereket etdi 7 1589 cu il aprelin 18 de Meshedi muhasireye alan ozbeklere muqavimet gosteren Ummet xan Ustacli yaranmis veziyyetle bagli I Sah Abbasa melumat verdi I Sah Abbas sentyabrin 2 de Qezvinden Meshede dogru hereket etse de Tehranda xestelendiyi ucun bir muddet Reyde dayanmali oldu Bu muddet erzinde Ummet xan Meshedi cesaretle mudafie etdi Lakin 1589 cu il sentyabrin 30 da bes ayliq muhasire zamani erzagin catismamasi komeyin gelmemesinden umidsiz qalan seher mudafiecileri teslim oldular Ozbekler seher qalasindaki turkleri qilincdan kecirdiler Vali Ummet xan ve yaxin etrafi muqeddes Imam Rza turbesine sigindi Lakin Ebdulmomin xan ve Yetim Sultan kimi taninan Din Mehemmed Sultan turbedeki her kesi seyidleri din xadimlerini ve xalqi bayira cixardaraq qilincdan kecirdi Menbeler 2 3 min neferin oldurulduyunu qeyd edir Hetta Ebdulmomin xanin esgerleri usaqlari oldurmekden bele cekinme diler Turbedeki qiymetli esyalar tamamile qaret olundu Ozbekler Meshedi uc gun erzinde qaret etdiler Qizilbaslarin arvad usaqlari Maverennehre esir aparildi Ebdulmomin xan Meshedi qaret etdikden sonra Serexs uzerine yurus etdi Lakin seherin ciddi muqavimet gosterdiyini gorerek Belxe dogru hereket etdi 8 Isgender bey Munsinin verdiyi melumata gore Ferhad xanin Nisapuru muhasireye aldigindan xeber tutan Ebdulmomin xan ordusu ile Belxden Meshede dogru hereket etdi ve II Abdulla xanin Maverennehrden yuruse basladigi ile bagli sayie yaydi Buna gore Ferhad xan Bestama geri cekildi ve bas verenlerle bagli saha melumat verdi I Sah Abbas onun Qezvine donmesini emr etdi Sefevi sahinin ozbeklerin hucumunu vaxtinda def ede bilmemesine sebeb olke daxilindeki usyanlar idi I Sah Abbasin daxili usyanlarla mesgul olmasi Ebdulmomin xanin Nisapur etrafinda olan Bayat tayfasinin taninmis adamlarini oldurerek Esferayin qalasini muhasireye almasina imkan yaratdi Qalanin hakimi Ebumuslim xan qalada olan Ustacli tayfasina mexsus qazileri toplayaraq mudafieye basladi 9 Ebdulmomin xan bu qalanin alinmasina xususi onem verirdi Bu meqsedle burcleri ve mohkem divarlari olan qalani dagitmaq ucun toplar getirmisdi Dord ay ceken muhasireden sonra qala ele kecirildi ve qizilbas ehali qilincdan kecirildi C Aydogmusoglu Isgender bey Munsinin verdiyi melumata esaslanaraq yazir ki isler dusunulduyu kimi gerceklesmedi Mervi almagi cox isteyen II Abdulla xan Amuderya cayini kecdi ve Mervi ele kecirerek hakimiyyeti altina aldi I Sah Abbasin Xorasana yurus xeberini alan II Abdulla xan Mervle kifayetlenerek Buxaraya dondu Lakin Ebdulmomin xan atasindan ayrilaraq Xorasana Nisapura geldi O I Sah Abbasa tehqiramiz mektub yazaraq doyuse ve barisiga hazir oldugunu bildirdi Padsahlarin arasinda ya sulh olur ya da ceng Biz bunun her ikisine haziriq Eger o hezret sulhe razidirsa qoy Xorasani bize verib Iraq getsin qedim vaxtlarda Iraq ve Azerbaycan padsahi Hesen padsah Turkmanla Belx ve Xorasan padsahi Sultan Huseyn Mirze arasindaki sulh qayda qanununa emel etsin Yox eger herb etmek isterse tez gelsin cunki feth ve qelebe Allah tealanin isteyi iledir ve leskerin azligi ve coxlugunun buna dexli yoxdur 10 11 Isgender bey Munsinin verdiyi melumata gore I Sah Abbas Bistamdan Cacreme hereket etdiyi zaman Ebdulmomin xanin mektubunu almis ve ona diplomatik terzde cavab yazmisdir Sefevi hokmdari Xorasanin yuz ilden coxdur ki Sefevi sulalesinin mulku oldugunu soylemisdi I Sah Abbas 1592 ci il 6 sentyabr tarixli mektubunda Tanrinin yardimindan emin oldugunu soyleyerek yazirdi Biz Ilahinin lutfi ile bu dudmanin yuz illik irsi mulku olan Xorasani taqetimiz olduqca qoruyacagiq ondan el cekinmeyeceyik Cigatay sultanlarindan olan Sultan Huseyn mirzenin ve turkman padsahlarindan Hesen padsahin sulhname lerinin bize ve size dexli yoxdur O ki qaldi Belx valisi Kesken Qara Sultan Ozbek ve bizim humayun babamiz merhum cennnetmekan sah arasindaki sulh muqavilesine orada yazilmisdi ki ozbekler Xora sandan el ceksinler ve orani bize versinler Ele biz ozumuz de sulhe raziyiq eks teq dirde cenge de haziriq Biz ele bu arzu ve sovq ile Iraqdan bu vilayete gelmisik Ha rada isteseniz orada da qarsilasa bilerik Qoy qeyb aleminin isteyi heyata kecsin 12 13 I Sah Abbas bu mektubunda Ebdulmomin xana meydan oxuyaraq yazirdi Bu savas ikimiz arasindadir Basqalarini bu ise qarisdirmayaq Gunahsiz insanlari bos yere oldurmeyek Savas ikimizin arasinda olsun Ordudan ayrilib bir meydanda qarsi qarsiya gelek Kim meglub olarsa butun ordusu ile qalib gelenin terefine qatilsin Butun mulk de meglub edenin olsun 14 Isgender bey Munsi yazir ki I Sah Abbas Cacerme catan zaman Ebdulmomin xandan basqa bir adam gelerek basqa bir mektub getirdi ki onun basqa mektublarla hec bir oxsarligi yoxdu mezmunu ziddiyyetliydi Mektubun unvaninda yazilmisdir Ale Eli ile doyusen kes olecekdir 15 16 C Aydogmusoglu yazir ki 1592 ci il sentyabrin 21 de Ebdulmomin xanin Mirze Xoca Aga vasitesile gonderdiyi bu mektubunda onun Cama teref getdiyi ve Sefevileri orada gozlediklerini xeber verirdi Lakin Ozbek xaninin Camda da dayanmayaraq Belxe dogru cekildiyi melum oldu Oradan gonderdiyi tehqiramiz mektubunda o Sefevi sahina Mirze Abbas deye muraciet ederek yazirdi Xorasandan gozunu cek ve nezaret altina aldigin erazilerle kifayetlenmen lazimdir 17 18 I Sah Abbas Imamqulu bey Turkman vasitesile ona gonderdiyi cavab mektubunda macera axtarmamasinin vacib oldugunu ve doyusde qalib gelerek ona boyuk ceza vereceyini soyledi Yuruse davam eden I Sah Abbas Ozbek xaninin zulmune meruz qalan Sebzvara gelen zaman seyyidler seher eyanlari Sefevi sahinin gelisine sevinerek seher hakimi Koydas Bahaduru oldurerek basini saha gonderdiler Bu hadise ile bagli ozbekler seheri terk etdiler I Sah Abbas seherin idaresini Qizilbas serdarlarindan birine verdi Daha sonra Nisapur Sefevilerin nezareti altina alindi 19 Isgender Bey Munsi yazir ki I Sah Abbas Nisapurun idaresini Dervis Mehemmed Rumluya Esferayini Mehemmed sultan Bayata ve Sebzvari da Mehemmed sultana verdi Mir Fettahin rehberliyi altinda 300 neferlik Isfahan tufengcisini lazimi erzaqla Nisapur qalasinda qoydu I Sah Abbas Meshede dogru hereket ederek ordudaki meselelerle mesgul olmaq ucun once Qezvine sonra da Ecem Iraqina geri dondu 20 C Aydogmusoglunun fikrince I Sah Abbasin Qezvine donmesine sebeb yalniz ordudaki meselelerle bagli deyildi Sefevi hokmdari muqeddes saydigi Meshedin ve Imam Rza turbesinin ozbeklerle bas verecek doyusde dagidilmasini istemirdi Hemcinin qis yaxinlasmis erzaq ve atlar ucun yem catismadigini goren I Sah Abbas Meshedi almaqdan muveqqeti olsa da imtina etmek mecburiyyetinde qalmisdir 19 Isgender bey Munsi yazir ki h 1002 ci m 1593 1594 ilde II Abdulla xanin himayesine siginaraq Mervi ona tabe eden Mervsahcan valisi Nurmehemmed xan Xarezm xani Haci Mehemmedle mubarizede meglub olmus lakin II Abdulla xandan lazimi komek ala bilmediyi ucun I Sah Abbasa siginmisdir Sefevi sahi onu Mehemmed Bagir mirze ve etimadud dovle terefinden qarsiladaraq paytaxt Qezvindeki Cehelsutun sarayinda qebul etmisdir 21 Hemin ilde II Abdulla xan Xarezme ordu gonderdi Onun oglu Ebdulmomin xan ise I Sah Abbasin Gilan meselesi ile mesgul olmasindan istifade ederek yeniden Xorasana yurus etmisdir O Mihne Ebiverd Bagbad ve Derunu ele kecirerek Nisapuru muhasirye almisdir I Sah Abbas daxili meselelerle mesgul oldugu bir dovrde II Abdulla xanin Xorasana ordu gondermesine cox qezeblenmis ve ona tehdid mektubu gondermisdi Mektubda deyilirdi Bizim sizin torpaqlarinizda gozumuz yoxdur Sizin de bizim torpaqlari mizda gozunuz olmasin Xorasandan geri cekilin Eger Xorasandan el cekmeseniz qezebime ducar olacaqsiniz Hazirda Iranin qerb bolgeleri ve Iraq meselesi ile mesgulam Ancaq Xorasan bolgesini unutmamisam Esgerinin coxluguna guvenme Bunu unutma ki Xorasan bolgesi Sefevi sahinin torpaginin bir parcasidir Melum bir dovrde oz ordumla oraya gelib butun etdiyiniz haqsizligin hesabini vereceyem Tanrinin ve menim cezamdan qorxun 22 23 Ebulqazi Bahadur xan yazir ki Haci Mehemmed xan I Sah Abbasla gorusu zamani ona demisdi Abdulla xan oldu oglu Ebdulmomine ozbekler son qoyacaqdir Buna gore biz yurdumuza yaxin olmaliyiq ailemizden Maverennehrde bos bosuna dolasan kisiler coxdur Ehali onlardan birini getirib padsah secerler Sonra bize artiq padsahliq gelmez 24 Buna gore I Sah Abbas Astarabada gelen zaman Haci Mehemmed xana olkesine getmeye icaze verse de onun 20 yasli nevesi Burunduku yaninda saxladi Bu dovrde Ebdulmomin xanin elde etdiyi ugurlar barede etrafa melumat yayilmisdi Bu xeberlerden narahat olan I Sah Abbasin yaxin etrafi Xorasana hereket etmeyi munasib bilmedi Lakin ozbeklerin hucumlarina ve talanlarina son qoymaga qerarli olan genc I Sah Abbas tovsiyeleri nezere almayaraq yurusu davam etdirdi O once Astarabadi ele kecirdi ve buranin idaresini Ferhad xana tapsirdi Bu zaman Ebdulmomin xanin teqiblerinden gucle xilas olaraq Sefevilerin Kirman valisi Gencali xana siginan Yetim Sultanin elcisi Qusbeyi Yusif geldi 25 26 Evveller etdiyi hereketlere gore uzr isteyen Yetim Sultan Sefevi sahina gonderdiyi mektubda yazirdi Abdulla xan dovletinin yetisdirdiyi biz dovletxah qardaslar atasindan donmus Ebdulmomin xandan donerek onunla elaqeni kesdik ve o ele buna gore de ureyinde bize qarsi kin saxlayib edavet izhar etdi Hal hazirda seltenetde musteqil olan adamlardan intiqam almaqdadir Buna gore de menim meslek asiyanli qizilbas sarayindan basqa hec bir penahim yoxdur Eger humayun meiyyet gunesi Xorasana vusal kolgesi salarsa men sahin terefdarlari silsilesine girib belime itaet qayisi baglayacagam 27 28 Mektubdan gorunduyu kimi Yetim Sultan II Abdulla xan dovrunde idare etdiyi Xorasan seherlerini Ebdulmomin xanin qorxusundan terk etmeli olmusdu Onun atasi Canibey Sultan da Ebdulmomin xan terefinden zindana atilmisdi Buna gore de Yetim Sultanin Sefevilere siginmaqdan basqa yolu qalmamisdi Ozbekleri itaet altina almaga calisan I Sah Abbas yaranmis veziyyetden istifade ederek Ferhad xanla Azerbaycan beylerbeyi Zulfuqar xani 10 minlik quvve ile ona qarsi gonderdi Ardinca da ozu Cacreme dogru hereket etdi 29 28 I Sah Abbas uc gun erzinde Meshedde qaldi Imam Rza turbesini ziyaret etdikden sonra azad olunan seherlere hakimler teyin etdi ve esgerler gonderdi Cegeni Budaq xani Meshede hakim teyin etdi O Ruhulla bey Zulqederle Ebsulmomin xana mektub gonderdi Mektubda deyilirdi Ebdulmomin xan bir nece ildir ki mulkler tutmaqdan otru her il Xorasana teref yurusler edir Menim basim Iraqda ve serhed yerlerinde bezi islere qarisdigi ucun o furset tapib muqeddes Meshedi ve Xorasanin bezi mahallarini isgal edib ve daha bir nece yeri eline kecirdi Menim onunla qarsilasmaqdan otru her defe uzaq yol qet edib Iraqdan Xorasana geldiyim vaxt o muzeffer esgerlerimin onune cixmayir ve ozune ferar qerari verirdi Bu xanedanin irsi mulku kimi taninan Xorasandan el cekib birlik ulfet ve uzrxahliq meqamina gelesiniz ki biz de diderginlerin geri qayitmalari ve Xorasan diyarindaki bicarelerin asudeliyinden otru uzaq kecmisde oldugu kimi herb ve intiqam busati qurmayaq sizinle mehebbet dostluq ve ulfet edek dovletimizin duz yola dusmesine calisaq malimiza ve leskerlerimize komekci olaq Biz Xorasanin viraneye cevrilmesine dozmeyib Allah tealanin komeyi ile Belxe ve Buxaraya kimi atimizin cilovunu cekmeyeceyik 30 Mektubdan gorunduyu kimi I Sah Abbas Ebdulmomin xanda neinki Xorasandan cixmasini hemcinin Belx ve Buxarani da teslim etmeyi teleb etmisdi Lakin atasina qarsi qiyam qaldiraraq hakimiyyeti ele alan Ebdulmomin xan 1598 ci il iyunun 28 de ozbek serkerdeleri terefinden qetl edildiyi ucun bu mektub cavabsiz qaldi 31 Istinadlar Redakte Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 733 Kniga Orudzh beka Bajata Don Zhuana Persidskogo Per s anglijskogo vvedenie i kommentarii d i n Outaya Efendieva k i n Akifa Farzalieva Baku 1988 c 133 Aydogmusoglu C I Sah Abbas ve zamani Yayinlanmamis doktora tezi Ankara 2011 seh 164 Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 733 Sharaf han Bidlisi Sharafname t 2 Per predisl primech pril E I Vasilevoj M 1976 c 289 Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 734 Aydogmusoglu C I Sah Abbas ve zamani Yayinlanmamis doktora tezi Ankara 2011 seh 168 Aydogmusoglu C I Sah Abbas ve zamani Yayinlanmamis doktora tezi Ankara 2011 seh 169 Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 833 835 Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 846 847 Aydogmusoglu C I Sah Abbas ve zamani Yayinlanmamis doktora tezi Ankara 2011 seh 173 Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 847 Aydogmusoglu C I Sah Abbas ve zamani Yayinlanmamis doktora tezi Ankara 2011 seh 173 174 Sabityan Z Esnad ve nameha yi tarixi devre i Safeviyye Be sermaye i kitabxane i Ibn i Sina Tehran 1343 seh 252 Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 947 Aydogmusoglu C I Sah Abbas ve zamani Yayinlanmamis doktora tezi Ankara 2011 seh 173 Mehdevi A H Tarix i revabit i xarici i Iran Ez ibtida i devran i Sefeviyye ta payan i ceng i dovvom Cihani 1500 1945 Muessese i Intisarat i Emir Kebir Tehran 1377 seh 62 Aydogmusoglu C I Sah Abbas ve zamani Yayinlanmamis doktora tezi Ankara 2011 seh 174 1 2 Aydogmusoglu C I Sah Abbas ve zamani Yayinlanmamis doktora tezi Ankara 2011 seh 175 Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 848 Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 866 867 Sabityan Z Esnad ve nameha yi tarixi devre i Safeviyye Be sermaye i kitabxane i Ibn i Sina Tehran 1343 seh 258 260 Aydogmusoglu C I Sah Abbas ve zamani Yayinlanmamis doktora tezi Ankara 2011 seh 176 Ebul Qazi Bahadir Han Secere i Turk Turkun soy agaci Cev R Nur Ilgi Kultur Sabat Yayincilik Istanbul 2009 seh 230 Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 1025 Mehmed Saray Buhara Ozbek Hanligi Tarihte Turk Devletleri Sempozyumu Ankara Universiteti Rektorlugu Yayinlari Ankara 1987 c 2 s 591 600 seh 594 Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 1036 1 2 Aydogmusoglu C I Sah Abbas ve zamani Yayinlanmamis doktora tezi Ankara 2011 seh 189 Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 1036 1037 Isgender bey Munsi Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Fars dilinden cevireni t e d S Ferzeliyev Baki 2010 seh 1037 1038 Bartold V Abdullah b Iskender Islam Ansiklopedisi c 1 Istanbul 1993 seh 34 35Hemcinin bax RedakteXorasan beylerbeyliyi Herat beylerbeyliyi II Abdulla xan SeybaniXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Ebdulmomin xan Seybani amp oldid 6083089, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.