fbpx
Wikipedia

Şəkərim Kudayberdiyev

Avqust 12, 2021

Şəkərim Kudayberdiyev (qaz. Шәкәрім Құдайбердіұлы; d. 11 iyul 1858, Rusiya İmperiyası — ö. 2 oktyabr 1931) — şair, yazıçı, tərcüməçi, tarixçi, pedaqoq, filosof, bəstəkar.

Şəkərim Kudayberdiyev
Şəkərim Kudayberdi oğlu Kudayberdiyev
Doğum tarixi
Doğum yeri Çingiz nahiyyəsinin Makançi-Sadırov kəndi,Semipalatinsk qəzası
Rusiya İmperiyası
Vəfat tarixi (73 yaşında)
Vəfat yeri SSRİ
Vətəndaşlığı
Fəaliyyəti bəstəkar, şair, tərcüməçi, filosof, yazıçı
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Şəkərim qazax-qırğızlar arasında məşhur olan arqın tayfasının tobuktılar nəslindən Kudayberdinin oğlu, Kunanbayın nəvəsidir. 1858-ci il iyulun 11-də Rusiyanın işğal etdiyi bölgədə yaratdığı Semipalatinsk qəzası Çingiz nahiyyəsinin Genbulaq kəndində anadan olub.

İndi bu kənd Şərqi Qazaxıstanın Abay rayonundadır.

Atası Şəkərim 5 yaşında kənd mollasının yanına oxumağa göndərib. Özü isə oğlunun təlim-tərbiyəsiə diqqət yetirib. Lakin 7 yaşında atasını itirdiyindən babası Kunanbayın himayəsində qalıb. Ona görə də onun təhsili və tərbiyəsi ilə əmisi, qazaxıstanın böyük şairi və maarifçisi Abay Kunanbayev məşğul olub.

Abay Kunanbayev ona yalnız valideynlik etməyib. Şəkərimə həm müəllimlik edib, həm də onun dünyagörüşünün formalaşmasına istiqamət verib.

Formalaşmasında əmisi Abayın təsiri

Abayın evi dövrün yalnız oxumuşlarının, ziyalılarının, müsiqicilərinin deyil, həm də ovçuların, pəhlivanların, necə deyərlər atıb-vuranların məskəni olub.

Buna görə də Şəkərim kiçik yaşlarından at minməyi, at çapa-çapa sərrast hədəfi vurmağı, şahi quşunu əhilləşdirib onunla ov etməyi öyrənməklə yanaşı, dombrada, qarmonda, şarmankada, skripkada çalmağı, musiqi alətləri düzəltməyi, rəsm çəkməyi mağı, daşyon dəri aşılayıb ondan geyim hazırlamağı də öyrənib.

Gənc yaşlarından ədəbiyyata, tarixə, fəlsəfəyə, xüsusən fizikaya böyük maraq göstərib. Mədrəsə, universitet təhsili görməsə də Abay ailəsinə gəlib- gedənlərdən öyrəndikləri onu bir alim, ictimai xadim kimi formalaşdırıb. Doğu filosoflarının, xüsusən sufilərin təsiri altında həqiqət axtarışlarına başlayıb.

Bu axtarışlar onu ictimai işlərdə fəal iştirak etməyə haəvəsləndirib. Gəncliyində siyasətlə maraqlanıb, hüququ biliklərini artırıb. Hətta 20 yaşlarında qəza idarəsində işləmək üçün namizədliyini də irəli sürüb. Bölgənin idarəetmə orqanlarında işləyib. Lakin bu iş onu qane etməyib. O, açıq-aşkar görürdü ki, müstəmləkicilər əsarət altına aldıqlara ağır vergilər qoymaqla kifayətlənmir, həm də tayfalar arasında ziddiyət salır.

Gəncliyində maarifçi demokratların təsir altında olan Şəkərim Kudayberdiyev türk, ərəb, fars, rus dillərini dərindən öyrənib. Semipalatinski, Omskdən, Orenburqdan kitablar, qəzet və jurnallar gətirdib oxuyan Şakərim görür ki, oxuduğu kitablar onu qane etmir. Odur ki, səyyahətə çıxır, savadlı və müdrik insanlarla görüşələr onlardan öyrənməyə çalışır.

Təkmilləşməsi

 
Şəkərim Kudayberdiyev . 2008-ci il

Hafizin, Fizulinin, Nəvainin, Bayronun, Puşkinin, Lermontovun, Nekrasovun, Tolstoyun əsərlərini təhlil edə-edə oxuyub. Sonra da Aleksandr Puşkinin “Dubroviski” haqqında hekayələrini, “Tufan” əsərini nəzmlə, Lev Tolustoyun “Asarxidon”, “Üç sual”, “Çar Krez” hekayələrini, Biçer-Stoyun “Tom dayının koması” povestini nəsrlə qazax dilinə çevirməklə ana dilinin zənginliyini göstərmiş olub.

Qərbi Avropa filosoflarından Oqyust Kont və Artur Şopenqfuerin fəlsəfi əsərlərini dönə-dönə oxusa da sufi dümuagörüşü onu daha çox özünə çəkib...

Qazax-qırğızların tarixini dərindən öyrənən, xalqının taleyi üçün narahat olan, xalqının azadlığı və xoşbəxtliyi yollarını axtaran gənc vətənpərvər bədii yaradıcılığa nisbətən geç başlayıb. 1891-ci ildə “Enlik-Kebek” və “Kalkaman-Mamır”, 1908-ci ildə “Leyli-Məcnun” poemalarını tamamlayıb.

Elm və marif sahəsindəki xidmətlərinə görən 1903-cü ildə Rusiya İmperator Coğrafiya Cəmiyyəti Batı Sibir şöbəsinin üzvlüyünə qəbul edilmişdir.

1906-cı ildə hac ziyarətinə yola düşən Şəkərim Kudayberdiyev uzun bir yolçuluq keçir. O, sadəcə Məkkəyə gedərək hac mərasimində iştirak edib geri qayıtmır. Qahirədəki, İstanbuldakı kitabxanalarda olur, onu maraqlandıran kitabları oxumaqla kifayətlənmir, diqqətini çəkən kitabları alaraq poçt vasitəsilə Semipalatinskiyə göndərir. Məkkədə və Doğunun mədəni mərkəzlərində islam aləmini nüfuzlu ziyalıları, alimləri ilə görüşərək müxtəlif mövzularda müzakirələr aparır.

Stolipin irticası adlandırılan illərdə hökumətin baş nazirinin verdiyi qərarların əleyihinə çıxan Şəkərim Kudayberdiyev xüsusən Ruslyanın mərkəzi vilayətlərindəki aztorpaqlı rus kəndlilərinin Qazaxıstana göndərilməsi, qazaxların məhsuldar torpaqlarının alınaraq onlara verilməsi ilə heç cür barışa bilmir. Onun dünyagörüşünün formalaşmasında böyük rolu olmuş Abay və oğlanları Akılbayın, Maqayın ölümündən sarsılaraq tənhalığa çəkilir. Bir müddət zahidvari həyat sürür.

Həyatında yeni səhifə

Birinci Dünya Savaşı başladıqdan sonra qazaxların güzaranının gündən-günə ağırlaşması hümanist şair-filosofi bərk narahat edir. O, yenidən xalq işərisinə qayıdır, millətinə dar gündə yardım etməyə çalışır. 1916-cı ildə çar II Nikolayın orucluq ayında müsəlmanları cəbhə arxasında işələtmək üçün səfərbərlik elan etməsinin əleyihinə baş verən üsyanı alqışlarla qarşılayanlardan olur. Üsyanın pərakəndəliyi və qan içində boğulması onu çox bədbinləşdirir.

1912-1922-ci illərdə Kenkonda yaşayan Şəkərim Kudayberdiyev çar II Nikolayın taxtan salınıb Müvəqqəti hökumət qurulmasını da, milli qüvvələrin yaratdıqları “Alaş orda” hökumətini də alqışlarla qarşılamır. Vətənini azad və xoşbəxt görməyək istəyən şair-filosof mili qüvvələrin Rusiyanın tərkibində muxtariyyata nail olmaq istəkləri ilə barışa bilmir.

Bolşeviklərin, ağqıvardiyaçıların, dutovçuların toqquşmalarını xalqların xeyiri üçün deyil zərər kimi qiymətləndirir. Böyük vətənpərvər filosofun dediyi kimi də olur. İnsanları xoşbəxtliyə çıxaracaqlarını vəd edənlərin apardıqları savaşlar xalqa bədbəxtlik gətirir. Minlərlə insan öldürülür, yüzlərlə kənd və qəsəbə xarabalığa çevrilir.

1913-1924-cü illərdə “Abay”, “Aykap”, “Şolpan” jurnalları və “Kazak” qəzeyi ilə əməkdaşlıq edən Şəkərim Kudayberdiyev yalnız tərcümələrini deyil, özünün bədii əsər lərini eləcəd də cəmiyyətin müxtəlif problemlərinə münasibətini əks etdirən məqalələrini də çap elətdirir. Din və fəlsəfə sahəsində uzun illər araşdırmalar apararaq “Qurani Kərim”in təfsirini verir, "Müsləmanlığın şərtləri" və "Üç hekayə" adlı kitablarını yazır. [[1911-ci ildə nəşr etdirdiyi “Xanların şəcərəsi” kitabı sanki qazax-qırğız xalqının tarixidir.

Filosof-şair, bəstəkar, rəssam Sovetlərin gəlişini də xoş qarşılamır. Onların yeritdiyi siyasət nəticəsində 1920-1921-ci illərdə Qazaxıstanı qıtlıq bürüyür. Minlərlə insan acından və yoluxucu xəstəlikdən məhv olur. Əsilzadələrin alçaldılması və təqibi başlayır.

Şairin “Unudulmuşun həyatı” avtobioqrafik poeması sadəcə fəlsəfi baxışlarını deyil, həm də qazax xalqının sanki səlnaməsini özündə əks etdirib.

Bütün bunlarda bədbinləşən şair-filosof 1922-ci ildə tənhalığa çəkilir. Çingiztaydayın Şapkan adlanan yerindəki ovçu evində yaşamağa başlayır. Onun bu hərəkatı Sovet məmurlarını olduqca rahatsız edir. “Ya bizdən ol, ya bizə qarşı ol!” süarı ilə yaşayan, sosialist inqilabını dünyanın hər yerinə yayacaqlarını, bununla insanları xoşbəxt gələcəyə-kommunizmə aparacaqlarını düşünənlər Şəkərim Kudayberdiyev kimi zəif saydıqları sufi-şairin onlara tabe olmamasını bağışlaya bilmirlər.

Həyatın sonu

1928-ci ildə əhalinin malını-mülkünü əlindən alaraq,1930-1930-ci illərin kütləvi aclığını yaradan bolşeviklər Şəkərim Kudayberdiyevi yollarında bir əngəl kimi görürdülər. Fikirləşirdilər ki, tabe etmək istədikləri insanların bir çoxu Şəkərim Kudayberdiyev kimi hərəkət edə bilər.

Odur ki, 1931-ci ilin oktyabrında onu öldürüb quyuya atmaqla kifayətlənmir, adının çəkilməsini, əsərlərinin oxunmasını da qadağan edirlər.

1958-ci ildə Şəkərim Kudayberdiyevə bəraət verildi. Lakin onu istintaqsız, məhkəməsiz güllələyənlərə, əsərlərini qadağan edənlərə heç bir cəza verilmədi. Əsərlərinin hamısının çapına isə içazə verilmədi.

Neçə deyərlər Şəkərim Kudayberdiyevin əsərlərinə bəraət Sovet hökuməti yıxıldıqdan sonra verildi.

Xarici keçidlər

  • КАК УБИВАЛИ ШАКАРИМА 2010-08-24 at the Wayback Machine (rus.)
  • Проблема духовности в философских воззрениях Шакарима Кудайбердиева 2013-12-02 at the Wayback Machine (rus.)

İstinadlar

  1. Türk Dünyasının Məşhurları-40. Şəkərim Kudayberdiyev
  2. Şəkərim Kudayberdiyev

Avqust 12, 2021
şəkərim, kudayberdiyev, Шәкәрім, Құдайбердіұлы, iyul, 1858, rusiya, imperiyası, oktyabr, 1931, şair, yazıçı, tərcüməçi, tarixçi, pedaqoq, filosof, bəstəkar, şəkərim, kudayberdi, oğlu, kudayberdiyevdoğum, tarixi, iyul, 1858doğum, yeri, çingiz, nahiyyəsinin, mak. Sekerim Kudayberdiyev qaz Shәkәrim Қudajberdiuly d 11 iyul 1858 Rusiya Imperiyasi o 2 oktyabr 1931 sair yazici tercumeci tarixci pedaqoq filosof bestekar Sekerim KudayberdiyevSekerim Kudayberdi oglu KudayberdiyevDogum tarixi 11 iyul 1858Dogum yeri Cingiz nahiyyesinin Makanci Sadirov kendi Semipalatinsk qezasi Rusiya ImperiyasiVefat tarixi 2 oktyabr 1931 73 yasinda Vefat yeri SSRIVetendasligi Rusiya ImperiyasiFealiyyeti bestekar sair tercumeci filosof yazici Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Heyati 2 Formalasmasinda emisi Abayin tesiri 3 Tekmillesmesi 4 Heyatinda yeni sehife 5 Heyatin sonu 6 Xarici kecidler 7 IstinadlarHeyati RedakteSekerim qazax qirgizlar arasinda meshur olan arqin tayfasinin tobuktilar neslinden Kudayberdinin oglu Kunanbayin nevesidir 1858 ci il iyulun 11 de Rusiyanin isgal etdiyi bolgede yaratdigi Semipalatinsk qezasi Cingiz nahiyyesinin Genbulaq kendinde anadan olub Indi bu kend Serqi Qazaxistanin Abay rayonundadir Atasi Sekerim 5 yasinda kend mollasinin yanina oxumaga gonderib Ozu ise oglunun telim terbiyesie diqqet yetirib Lakin 7 yasinda atasini itirdiyinden babasi Kunanbayin himayesinde qalib Ona gore de onun tehsili ve terbiyesi ile emisi qazaxistanin boyuk sairi ve maarifcisi Abay Kunanbayev mesgul olub 1 Abay Kunanbayev ona yalniz valideynlik etmeyib Sekerime hem muellimlik edib hem de onun dunyagorusunun formalasmasina istiqamet verib Formalasmasinda emisi Abayin tesiri RedakteAbayin evi dovrun yalniz oxumuslarinin ziyalilarinin musiqicilerinin deyil hem de ovcularin pehlivanlarin nece deyerler atib vuranlarin meskeni olub Buna gore de Sekerim kicik yaslarindan at minmeyi at capa capa serrast hedefi vurmagi sahi qusunu ehillesdirib onunla ov etmeyi oyrenmekle yanasi dombrada qarmonda sarmankada skripkada calmagi musiqi aletleri duzeltmeyi resm cekmeyi magi dasyon deri asilayib ondan geyim hazirlamagi de oyrenib Genc yaslarindan edebiyyata tarixe felsefeye xususen fizikaya boyuk maraq gosterib Medrese universitet tehsili gormese de Abay ailesine gelib gedenlerden oyrendikleri onu bir alim ictimai xadim kimi formalasdirib Dogu filosoflarinin xususen sufilerin tesiri altinda heqiqet axtarislarina baslayib Bu axtarislar onu ictimai islerde feal istirak etmeye haeveslendirib Gencliyinde siyasetle maraqlanib huququ biliklerini artirib Hetta 20 yaslarinda qeza idaresinde islemek ucun namizedliyini de ireli surub Bolgenin idareetme orqanlarinda isleyib Lakin bu is onu qane etmeyib O aciq askar gorurdu ki mustemlekiciler esaret altina aldiqlara agir vergiler qoymaqla kifayetlenmir hem de tayfalar arasinda ziddiyet salir Gencliyinde maarifci demokratlarin tesir altinda olan Sekerim Kudayberdiyev turk ereb fars rus dillerini derinden oyrenib Semipalatinski Omskden Orenburqdan kitablar qezet ve jurnallar getirdib oxuyan Sakerim gorur ki oxudugu kitablar onu qane etmir Odur ki seyyahete cixir savadli ve mudrik insanlarla goruseler onlardan oyrenmeye calisir Tekmillesmesi Redakte Sekerim Kudayberdiyev 2008 ci il Hafizin Fizulinin Nevainin Bayronun Puskinin Lermontovun Nekrasovun Tolstoyun eserlerini tehlil ede ede oxuyub Sonra da Aleksandr Puskinin Dubroviski haqqinda hekayelerini Tufan eserini nezmle Lev Tolustoyun Asarxidon Uc sual Car Krez hekayelerini Bicer Stoyun Tom dayinin komasi povestini nesrle qazax diline cevirmekle ana dilinin zenginliyini gostermis olub Qerbi Avropa filosoflarindan Oqyust Kont ve Artur Sopenqfuerin felsefi eserlerini done done oxusa da sufi dumuagorusu onu daha cox ozune cekib 2 Qazax qirgizlarin tarixini derinden oyrenen xalqinin taleyi ucun narahat olan xalqinin azadligi ve xosbextliyi yollarini axtaran genc vetenperver bedii yaradiciliga nisbeten gec baslayib 1891 ci ilde Enlik Kebek ve Kalkaman Mamir 1908 ci ilde Leyli Mecnun poemalarini tamamlayib Elm ve marif sahesindeki xidmetlerine goren 1903 cu ilde Rusiya Imperator Cografiya Cemiyyeti Bati Sibir sobesinin uzvluyune qebul edilmisdir 1906 ci ilde hac ziyaretine yola dusen Sekerim Kudayberdiyev uzun bir yolculuq kecir O sadece Mekkeye gederek hac merasiminde istirak edib geri qayitmir Qahiredeki Istanbuldaki kitabxanalarda olur onu maraqlandiran kitablari oxumaqla kifayetlenmir diqqetini ceken kitablari alaraq poct vasitesile Semipalatinskiye gonderir Mekkede ve Dogunun medeni merkezlerinde islam alemini nufuzlu ziyalilari alimleri ile goruserek muxtelif movzularda muzakireler aparir Stolipin irticasi adlandirilan illerde hokumetin bas nazirinin verdiyi qerarlarin eleyihine cixan Sekerim Kudayberdiyev xususen Ruslyanin merkezi vilayetlerindeki aztorpaqli rus kendlilerinin Qazaxistana gonderilmesi qazaxlarin mehsuldar torpaqlarinin alinaraq onlara verilmesi ile hec cur barisa bilmir Onun dunyagorusunun formalasmasinda boyuk rolu olmus Abay ve oglanlari Akilbayin Maqayin olumunden sarsilaraq tenhaliga cekilir Bir muddet zahidvari heyat surur Heyatinda yeni sehife RedakteBirinci Dunya Savasi basladiqdan sonra qazaxlarin guzaraninin gunden gune agirlasmasi humanist sair filosofi berk narahat edir O yeniden xalq iserisine qayidir milletine dar gunde yardim etmeye calisir 1916 ci ilde car II Nikolayin orucluq ayinda muselmanlari cebhe arxasinda iseletmek ucun seferberlik elan etmesinin eleyihine bas veren usyani alqislarla qarsilayanlardan olur Usyanin perakendeliyi ve qan icinde bogulmasi onu cox bedbinlesdirir 1912 1922 ci illerde Kenkonda yasayan Sekerim Kudayberdiyev car II Nikolayin taxtan salinib Muveqqeti hokumet qurulmasini da milli quvvelerin yaratdiqlari Alas orda hokumetini de alqislarla qarsilamir Vetenini azad ve xosbext gormeyek isteyen sair filosof mili quvvelerin Rusiyanin terkibinde muxtariyyata nail olmaq istekleri ile barisa bilmir Bolseviklerin agqivardiyacilarin dutovcularin toqqusmalarini xalqlarin xeyiri ucun deyil zerer kimi qiymetlendirir Boyuk vetenperver filosofun dediyi kimi de olur Insanlari xosbextliye cixaracaqlarini ved edenlerin apardiqlari savaslar xalqa bedbextlik getirir Minlerle insan oldurulur yuzlerle kend ve qesebe xarabaliga cevrilir 1913 1924 cu illerde Abay Aykap Solpan jurnallari ve Kazak qezeyi ile emekdasliq eden Sekerim Kudayberdiyev yalniz tercumelerini deyil ozunun bedii eser lerini eleced de cemiyyetin muxtelif problemlerine munasibetini eks etdiren meqalelerini de cap eletdirir Din ve felsefe sahesinde uzun iller arasdirmalar apararaq Qurani Kerim in tefsirini verir Muslemanligin sertleri ve Uc hekaye adli kitablarini yazir 1911 ci ilde nesr etdirdiyi Xanlarin seceresi kitabi sanki qazax qirgiz xalqinin tarixidir Filosof sair bestekar ressam Sovetlerin gelisini de xos qarsilamir Onlarin yeritdiyi siyaset neticesinde 1920 1921 ci illerde Qazaxistani qitliq buruyur Minlerle insan acindan ve yoluxucu xestelikden mehv olur Esilzadelerin alcaldilmasi ve teqibi baslayir Sairin Unudulmusun heyati avtobioqrafik poemasi sadece felsefi baxislarini deyil hem de qazax xalqinin sanki selnamesini ozunde eks etdirib Butun bunlarda bedbinlesen sair filosof 1922 ci ilde tenhaliga cekilir Cingiztaydayin Sapkan adlanan yerindeki ovcu evinde yasamaga baslayir Onun bu herekati Sovet memurlarini olduqca rahatsiz edir Ya bizden ol ya bize qarsi ol suari ile yasayan sosialist inqilabini dunyanin her yerine yayacaqlarini bununla insanlari xosbext geleceye kommunizme aparacaqlarini dusunenler Sekerim Kudayberdiyev kimi zeif saydiqlari sufi sairin onlara tabe olmamasini bagislaya bilmirler Heyatin sonu Redakte1928 ci ilde ehalinin malini mulkunu elinden alaraq 1930 1930 ci illerin kutlevi acligini yaradan bolsevikler Sekerim Kudayberdiyevi yollarinda bir engel kimi gorurduler Fikirlesirdiler ki tabe etmek istedikleri insanlarin bir coxu Sekerim Kudayberdiyev kimi hereket ede biler Odur ki 1931 ci ilin oktyabrinda onu oldurub quyuya atmaqla kifayetlenmir adinin cekilmesini eserlerinin oxunmasini da qadagan edirler 1958 ci ilde Sekerim Kudayberdiyeve beraet verildi Lakin onu istintaqsiz mehkemesiz gulleleyenlere eserlerini qadagan edenlere hec bir ceza verilmedi Eserlerinin hamisinin capina ise icaze verilmedi Nece deyerler Sekerim Kudayberdiyevin eserlerine beraet Sovet hokumeti yixildiqdan sonra verildi Xarici kecidler RedakteKAK UBIVALI ShAKARIMA Arxivlesdirilib 2010 08 24 at the Wayback Machine rus Problema duhovnosti v filosofskih vozzreniyah Shakarima Kudajberdieva Arxivlesdirilib 2013 12 02 at the Wayback Machine rus Istinadlar Redakte Turk Dunyasinin Meshurlari 40 Sekerim Kudayberdiyev Sekerim KudayberdiyevMenbe https az wikipedia org w index php title Sekerim Kudayberdiyev amp oldid 6007060, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.