Şahid effekti, Kənar adam effekti və ya Cenoveze sindromu — cavabdehliyin səpələnməsi sindoromu, ətrafda çox adam varsa köməyə ehtiyacı olan birinə kömək etməmək duyğusu.
Tarixi
1964-cü ildə Nyu-Yorkda baş vermiş bir hadisə geniş, davamlı müzakirələrə səbəb oldu və ardınca psixologiyasahəsində böyük kəşflərdən birinin edilməsiylə nəticələndi. Kitti Cenoveze adlı qadın gecə]] saatlarında işdən çıxıb evinə gəlir, maşını həyəti qarşısında saxlayıb düşəndə bir kişi ona hücum edib bıçaqla zərbələr vurmağa başlayır. Kitti var gücüylə qışqırıb qonşuları köməyə çağırır, bu zaman qonşulardan biri pəncərəni açıb “əl çək qızdan” deyə qışqırır. Cinayətkar qaçır amma az keçmiş yenə qayıdıb Kittini bıçaqalamağa davam edir. Kitti xeyli müddət (proses ümumilikdə 35 dəqiqə davam edib) ağlayıb qışqırdı, müqavimət göstərdi, insanları köməyə çağırdı lakin heç kim reaksiya vermədi, köməyə gəlmədi, nəhayət kimsə polisə zəng etdi, polis özünü çatdıranda isə Kitti keçinmişdi.
Polis təhqiqatı göstərdi ki, Kittinin qəsdə məruz qalmasına 38 qonşu birbaşa şahid olmuşdu, lakin onlardan heç biri nə real köməyə tələsmiş, nə də vaxtında polisə zəng etmişdilər. Onlardan nə üçün polisə dərhal zəng etmədiklərinin səbəbi soruşulanda isə cavablar yekdilliklə belə oldu ki, hər kəs başqa birinin artıq zəng etmiş olduğunu hesab edib. Düşünüblər ki, bu cür səs-küy hamını yuxudan oyadıb, kimsə dərhal polisə zəng edib, polis xəbərdardır, yoldadır, buna görə də polisə təkrar zəng etməyə ehtiyac yoxdur.
Səbəbləri
Elmi ədəbiyyatda bəzən “Cenovese sindromu” adlanan bu təzahür cavabdehliyin səpələnməsindən irəli gəlir. Şəhər mühiti üçün bu sindrom xüsusən aktualdır, çünki şəhərdə qonşuların əksəriyyəti bir-birini qiyabi tanıyır, yaxın tanşlıq olmur. Əlbəttə, həmin 38 adamdan bircə nəfər Kittinin şəxsi tanışı olsaydı, ya köməyə gələr, ya da ən azından dərhal polisə zəng edərdi. Başqalarının onadək polisə zəng edib-etməməsi onu maraqlandırmazdı, çünki şəxsi tanışlıq şəxsi cavabdehlik hissi deməkdir və belə olan hallarda adamlar başqalarını gözləmir, özləri şəxsən bir şeylər etməyə çalışırlar. Yad bir adama kömək etmə hallarında isə şahidlərin çoxluğu cavabdehliyi (məsuliyyəti) səpələyir. Məsuliyyət diffuziya olunur.
Sosial psixoloqlar John Darley və Bibb Latane bu hadisənin (Genovese hadisəsini) öyrənməyə başladılar və eksperimentlər yolu iə sübut etdilər ki, qonşuların Kittiyə kömək etməməsi təsadüfi bir hal deyil, ümumi qanunauyğunluqdur. Hadisə şahidlərinin çox olması və hər kəsin çox sayda şahid olduğunu bilməsi (görməsi) ona səbəb olur ki, onların hər biri köməyin başqa birisi tərəfindən olunacağını (yaxud artıq edilmiş olduğunu) düşünür və nəticədə, köməyə ehtiyacı olan adam köməksiz qala bilir. Bu təzahür başqa bir cəhətdən Ringelmann’ın tədqiqatları ilə sübut edilib Ringelmanın təsərrüfat prosesi ilə bağlı araşdırmaları əyani sübut etdi ki, bir işin görülməsinə bir neçə adamın cavadah olması ona səbəb ola bilir ki, bunlardan hər biri lazımi işin başqa birisi tərəfindən ediləcəyini düşünür və nəticədə iş görülməmiş qalır. Sonradan günahı bir-birini boynuna atırlar. Ona görə də, bir işə tək bir adam cavabdeh olmalıdır. Məsuliyyətin səpələnməsi bizim kimi cəmiyyətlərin misalında daha bir amillə gücləndirilir. Amil ondan ibarətdir ki, başqalarına kömək etməyə görə başağrısına tuş gəlmək təcrübəsi var.
Misal
Xəstəyə hansısa qrupdan qan lazım olması barədə KİV-də elan verilir, insanlardan yardım istənilir. Belə xəbərləri eşidən adamlar ola bilsin ki şəfqət hissi keçirir, yardım etmək istəyirlər. Amma fikirləşirlər ki, elandan çox adam xəbər tutur, yəqin onlardan kimlərsə artıq kömək etmişdir. Çoxluq belə fikirləşdiyi üçün bəzən xəstə üçün lazım olan 2-3 litrqanı toplamaq mümkün olmur. Halbuki, əksər insanlara kiminsə həyatını xilas etmək üçün şəxsən müraciət olunsa, 100-200 qram qan verməkdən imtina etməz.
Hər kəsin rastlaşdığı başqa bir hal, yollarda törənən avtoqəza yerlərinin yanından keçməyimiz. Əksər hallarda müşahidə etdiyimiz bu ki, orda bir neçə maşın saxlayıb, adamlar toplaşıb, yəqin artıq təcili yardım çağırmışlar. Yaralılara ilikn kömək göstərmişlər. Ona görə sadəcə baxıb keçirik. İndi başqa hal təsəvvür edin, yoldan keçərkən bir maşının dirəyə çırpıldığını görürük, ətrafda heç kim yoxdur, maşındakılara yardım edəsi tək bir adam varsa o da bizik. Nə edəcəyik? Əlbəttə maşını saxlayıb köməyə gedəcəyik. Çünki bizdən başqa birinin bunu edəcək olduğunu görmürük. Məsuliyyət, insanlıq hissi səpələnmir bu halda, bütövdür və şəxsən mənə (sənə) aiddir.
Yolda maşına vurulub qalmış piyadanı öz maşınınıza qoyub xəstəxanaya çatdırdığınız halda buna görə sizə “çox sağ ol” deyən, mükafatlandıran olmayacaq, əksinə, polis sorğu-sualına, get-gələ salınmaqla başağrısı veriləcək. Bu kimi anti-stimullar cəmiyyət üzvlərini başqalarına kömək etməkdən çəkindirir. Zibilə düşmək istəmirlər. Xüsusən də, kiməsə kömək göstərmək, hansısa ictimai aksiyada həmrəylik nümayiş etdirmək üstündə cəzalanacağımız şübhəsizdirsə, ciddi şəkildə demotivasiya olunuruq.
şahid, effekti, psixologiya, məqalənin, mətnini, azərbaycan, dilinə, uyğunlaşdırmaq, lazımdır, məqalədə, cümlə, quruluşlarındakı, yanlışlıqları, orfoqrafik, səhvləri, düzəltdikdən, sonra, qaralama, şablonunu, silməyi, unutmayın, şahid, effekti, kənar, adam, ef. Bu meqalenin metnini Azerbaycan diline uygunlasdirmaq lazimdir Meqalede cumle quruluslarindaki yanlisliqlari ve orfoqrafik sehvleri duzeltdikden sonra qaralama az sablonunu silmeyi unutmayin Sahid effekti Kenar adam effekti ve ya Cenoveze sindromu cavabdehliyin sepelenmesi sindoromu etrafda cox adam varsa komeye ehtiyaci olan birine komek etmemek duygusu Mundericat 1 Tarixi 2 Sebebleri 3 Misal 4 IstinadTarixi Redakte1964 cu ilde Nyu Yorkda bas vermis bir hadise genis davamli muzakirelere sebeb oldu ve ardinca psixologiya sahesinde boyuk kesflerden birinin edilmesiyle neticelendi Kitti Cenoveze adli qadin gece saatlarinda isden cixib evine gelir masini heyeti qarsisinda saxlayib dusende bir kisi ona hucum edib bicaqla zerbeler vurmaga baslayir Kitti var gucuyle qisqirib qonsulari komeye cagirir bu zaman qonsulardan biri pencereni acib el cek qizdan deye qisqirir Cinayetkar qacir amma az kecmis yene qayidib Kittini bicaqalamaga davam edir Kitti xeyli muddet proses umumilikde 35 deqiqe davam edib aglayib qisqirdi muqavimet gosterdi insanlari komeye cagirdi lakin hec kim reaksiya vermedi komeye gelmedi nehayet kimse polise zeng etdi polis ozunu catdiranda ise Kitti kecinmisdi Polis tehqiqati gosterdi ki Kittinin qesde meruz qalmasina 38 qonsu birbasa sahid olmusdu lakin onlardan hec biri ne real komeye telesmis ne de vaxtinda polise zeng etmisdiler Onlardan ne ucun polise derhal zeng etmediklerinin sebebi sorusulanda ise cavablar yekdillikle bele oldu ki her kes basqa birinin artiq zeng etmis oldugunu hesab edib Dusunubler ki bu cur ses kuy hamini yuxudan oyadib kimse derhal polise zeng edib polis xeberdardir yoldadir buna gore de polise tekrar zeng etmeye ehtiyac yoxdur Sebebleri RedakteElmi edebiyyatda bezen Cenovese sindromu adlanan bu tezahur cavabdehliyin sepelenmesinden ireli gelir Seher muhiti ucun bu sindrom xususen aktualdir cunki seherde qonsularin ekseriyyeti bir birini qiyabi taniyir yaxin tansliq olmur Elbette hemin 38 adamdan birce nefer Kittinin sexsi tanisi olsaydi ya komeye geler ya da en azindan derhal polise zeng ederdi Basqalarinin onadek polise zeng edib etmemesi onu maraqlandirmazdi cunki sexsi tanisliq sexsi cavabdehlik hissi demekdir ve bele olan hallarda adamlar basqalarini gozlemir ozleri sexsen bir seyler etmeye calisirlar Yad bir adama komek etme hallarinda ise sahidlerin coxlugu cavabdehliyi mesuliyyeti sepeleyir Mesuliyyet diffuziya olunur Sosial psixoloqlar John Darley ve Bibb Latane bu hadisenin Genovese hadisesini oyrenmeye basladilar ve eksperimentler yolu ie subut etdiler ki qonsularin Kittiye komek etmemesi tesadufi bir hal deyil umumi qanunauygunluqdur Hadise sahidlerinin cox olmasi ve her kesin cox sayda sahid oldugunu bilmesi gormesi ona sebeb olur ki onlarin her biri komeyin basqa birisi terefinden olunacagini yaxud artiq edilmis oldugunu dusunur ve neticede komeye ehtiyaci olan adam komeksiz qala bilir Bu tezahur basqa bir cehetden Ringelmann in tedqiqatlari ile subut edilib Ringelmanin teserrufat prosesi ile bagli arasdirmalari eyani subut etdi ki bir isin gorulmesine bir nece adamin cavadah olmasi ona sebeb ola bilir ki bunlardan her biri lazimi isin basqa birisi terefinden edileceyini dusunur ve neticede is gorulmemis qalir Sonradan gunahi bir birini boynuna atirlar Ona gore de bir ise tek bir adam cavabdeh olmalidir Mesuliyyetin sepelenmesi bizim kimi cemiyyetlerin misalinda daha bir amille guclendirilir Amil ondan ibaretdir ki basqalarina komek etmeye gore basagrisina tus gelmek tecrubesi var Misal RedakteXesteye hansisa qrupdan qan lazim olmasi barede KIV de elan verilir insanlardan yardim istenilir Bele xeberleri esiden adamlar ola bilsin ki sefqet hissi kecirir yardim etmek isteyirler Amma fikirlesirler ki elandan cox adam xeber tutur yeqin onlardan kimlerse artiq komek etmisdir Coxluq bele fikirlesdiyi ucun bezen xeste ucun lazim olan 2 3 litr qani toplamaq mumkun olmur Halbuki ekser insanlara kiminse heyatini xilas etmek ucun sexsen muraciet olunsa 100 200 qram qan vermekden imtina etmez Her kesin rastlasdigi basqa bir hal yollarda torenen avtoqeza yerlerinin yanindan kecmeyimiz Ekser hallarda musahide etdiyimiz bu ki orda bir nece masin saxlayib adamlar toplasib yeqin artiq tecili yardim cagirmislar Yaralilara ilikn komek gostermisler Ona gore sadece baxib kecirik Indi basqa hal tesevvur edin yoldan kecerken bir masinin direye cirpildigini goruruk etrafda hec kim yoxdur masindakilara yardim edesi tek bir adam varsa o da bizik Ne edeceyik Elbette masini saxlayib komeye gedeceyik Cunki bizden basqa birinin bunu edecek oldugunu gormuruk Mesuliyyet insanliq hissi sepelenmir bu halda butovdur ve sexsen mene sene aiddir Yolda masina vurulub qalmis piyadani oz masininiza qoyub xestexanaya catdirdiginiz halda buna gore size cox sag ol deyen mukafatlandiran olmayacaq eksine polis sorgu sualina get gele salinmaqla basagrisi verilecek Bu kimi anti stimullar cemiyyet uzvlerini basqalarina komek etmekden cekindirir Zibile dusmek istemirler Xususen de kimese komek gostermek hansisa ictimai aksiyada hemreylik numayis etdirmek ustunde cezalanacagimiz subhesizdirse ciddi sekilde demotivasiya olunuruq Istinad Redakte 1 2 Menbe https az wikipedia org w index php title Sahid effekti psixologiya amp oldid 5699390, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
