fbpx
Wikipedia

İttihad və Tərəqqi

Avqust 03, 2021

İttihad və tərəqqi partiyası (türk. إتحاد و ترقى - İttihat ve Terakki) — 1889-cu ildə Türkiyədə qurulmuş, 1908-1918-ci illərdə qısa fasilələrlə hakimiyyətdə olan, konstitusiyalı monarxiyayı əsas ideya qəbul etmiş siyasi cəmiyyət.

İttihad və tərəqqi

إتحاد و ترقى
Lider Camal paşa, Tələt paşa, Ənvər paşa
Qurucu İshak Sukuti, İbrahim Temo, Abdullah Cevdet, Çerkez Mehmet Reşit, Əli bəy Hüseynzadə
Sədri 1913-dən sonra: Ənvər paşa, Camal paşa, Tələt paşa
Quruluş tarixi 21 may 1889
Dağılma tarixi 1 noyabr 1918
Baş qərargah İstanbul
İdeologiya konstitusiyalı monarxiya
osmanlıcılık (1913-dək)
türkçülük (1913-dən sonra)
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

"İttihad və Tərəqqi" cəmiyyətinin əsası 1889-cu ildə İstanbulda hərbi-tibb məktəbinin tələbələri tərəfindən qoyulmuşdu. "İttihad və Tərəqqi" cəmiyyəti sonralar Əhməd Rza bəyin fəaliyyəti nəticəsində daha da güclənmiş və ölkənin vilayətlərində gizli şöbələri açılmışdı. "Gənc türklər" Parisdə özlərinin xarici mərkəzini yaratmış və 1892-ci ildə "Məşvərət" qəzetini nəşr etməyə başlamışdılar. Aralarında Ənvər, Niyazi, Əyyub Səbri kimi cəsarətli və vətənpərvər zabitlərin olduğu "İttihad və Tərəqqi"çilər əlavə kömək almaq üçün bolqar inqilabçıları ilə də əlaqə saxlayırdılar.

Osmanlı imperiyasında idarəçilik sistemini dəyişmək tərəfdarı olan Mustafa Kamal da "İttihad və Tərəqqi"çilərlə yanaşı, əvvəlcə Şamda (Dəməşq), sonra isə Solanikdə (Saloniki) "Vətən və Hürriyyət" cəmiyyəti yaratmışdı. Bu cəmiyyət sonralar "İttihad və Tərəqqi" cəmiyyəti ilə birləşmiş, nəticədə 1907-ci ilin sonundan etibarən "İttihad və Tərəqqi" gənc türklərin vahid təşkilatına çevrilmişdi. Mustafa Kamal əsgəri həyatdan kənar siyasi fəaliyyətini bu cəmiyyətdə davam etdirirdi. Lakin, çox keçmədən, cəmiyyətin rəhbərləri ilə onun arasında fikir ayrılıqları yarandı. O, əsgərlərin siyasətə qarışmasını istəmirdi. Bu səbəbdən cəmiyyətdən ayrıldı.

Fəaliyyəti

1908-ci ilin iyulunda "Gənc türklər" inqilabına rəhbərlik edən "İttihad və Tərəqqi" partiyası Sultan II Əbdülhəmidin ləğv etdiyi 1876-cı il konstitusiyasının bərpa olunduğunu elan etdi. İyulun 24-də İstanbul əhalisi və şəhər qarnizonunun üsyançılar tərəfinə keçməsi nəticəsində Sultan konstitusiyanın bərpa olunması və məclisin çağırılması haqqında fərman verməyə məcbur oldu. Məclisdə çoxluq təşkil edən "Gənc türklər" inqilab ərəfəsində verdikləri vədlərinə (aqrar islahatı, fəhlələrin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq, milli azlıqlara muxtariyyət vermək, xarici kapitalı məhdudlaşdırmaq və s.) əməl etmədiklərindən onların sosial bazaları getdikcə zəiflədi. Bundan istifadə edən II Əbdülhəmid tərəfdarları 1909-cu il aprelin 13-də hərbi çevriliş edib hakimiyyəti ələ keçirdilər. Makedoniyaya qaçmış gənc türklər əsas dayaqları olan üçüncü ordunu ("Hərəkət ordusu") İstanbul üzərinə yeritdilər. 1909-cu il aprelin 27-də II Əbdülhəmid taxtdan salındı. "İttihad"çılar hakimiyyəti ələ aldıqdan sonra ölkədə sultan hakimiyyəti dövründəkindən fərqlənməyən, hətta daha sərt siyasət yeritməyə başladılar. Onlar ordunu da siyasətə qarışdırırdılar. Nəticədə, Osmanlı ordusunda zabitlərin böyük əksəriyyəti ya ittihadçı, ya da onlara qarşı müxalifətdə idilər. Zabitlərin bir-birlərinə qarşı düşmənçilik etməsi ordunun döyüş qabiliyyətini itirməsinə səbəb oldu. Bundan əlavə, yeritdikləri səbatsız siyasət nəticəsində "ittihad"çılar xaricilərin Osmanlı dövləti üzərinə ayaq açmasına şərait yaratdılar.

Birinci dünya müharibəsi (1914-18) ərəfəsində hakimiyyəti ələ alan "İttihad və Tərəqqi"nin rəhbərlərindən ibarət üçlük (Ənvər, Tələt və Camal) Türkiyənin milli mənafelərini Almaniya imperializminin maraqlarına tabe etdirərək, ölkəni müharibəyə sürüklədilər. Bu da 1918-ci ildə Türkiyənin rüsvayçı məğlubiyyəti ilə sona çatdı. Yalnız Mustafa Kamal başda olmaqla həmin üçlüyün siyasəti əleyhinə olan vətənpərvərlərin Qurtuluş savaşı nəticəsində ölkə tamamilə dağılmaqdan xilas edildi və türk dövlətçiliyini yaşatmaq mümkün oldu.

"İttihad və Tərəqqi"nin proqramındakı türkçülük və türk xalqlarının birliyi ideyası o dövrdə çar Rusiyasının milli əsarəti altında olan türk xalqlarının, o cümlədən Cənubi Qafqaz türklərinin "İttihad və Tərəqqi"yə rəğbətini artırmışdı. Gizli şəkildə də olsa, bu ərazilərdə "İttihad və Tərəqqi"nin şöbələri yaranmışdı.

Türk xalqlarının Rusiya imperiyasına qarşı milli azadlıq hərəkatının əsas mərkəzlərindən biri olan Azərbaycanda "İttihad və Tərəqqi"yə rəğbət daha güclü idi. Azərbaycanda "İttihad və Tərəqqi"çilər, hətta özlərinin müstəqil parti-yalarını yaratmışdılar.

Əsas üzvləri

Təsisçilərindən biri də Azərbaycan Milli Hərəkatının görkəmli xadimi Əli bəy Hüseynzadə idi. Cəmiyyətin üzvləri, din və məzhəb fərqi qoymadan, Osmanlı dövləti daxilindəki bütün toplumları "Osmançılıq" düşüncəsi ətrafında birləşdirmək, 1876-cı il konstitusiyasını bərpa etməyə çalışırdılar.

Həmçinin bax

Ədəbiyyat

  • Erol Güngör, Tarihte Türkler, İstanbul, 1990;
  • Ahmet Palazoğlu, Osman Bircan, Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, Ankara, 1993.

İstinadlar

  1. "İttihad və Tərəqqi". Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II. Bakı: "Lider". 2005. səh. 71. ISBN 9952-417-44-4.

Avqust 03, 2021
ittihad, tərəqqi, ittihad, tərəqqi, partiyası, türk, إتحاد, ترقى, ittihat, terakki, 1889, ildə, türkiyədə, qurulmuş, 1908, 1918, illərdə, qısa, fasilələrlə, hakimiyyətdə, olan, konstitusiyalı, monarxiyayı, əsas, ideya, qəbul, etmiş, siyasi, cəmiyyət, ittihad, . Ittihad ve tereqqi partiyasi turk إتحاد و ترقى Ittihat ve Terakki 1889 cu ilde Turkiyede qurulmus 1908 1918 ci illerde qisa fasilelerle hakimiyyetde olan konstitusiyali monarxiyayi esas ideya qebul etmis siyasi cemiyyet Ittihad ve tereqqiإتحاد و ترقىLider Camal pasa Telet pasa Enver pasaQurucu Ishak Sukuti Ibrahim Temo Abdullah Cevdet Cerkez Mehmet Resit Eli bey HuseynzadeSedri 1913 den sonra Enver pasa Camal pasa Telet pasaQurulus tarixi 21 may 1889Dagilma tarixi 1 noyabr 1918Bas qerargah IstanbulIdeologiya konstitusiyali monarxiyaosmanlicilik 1913 dek turkculuk 1913 den sonra Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Tarixi 2 Fealiyyeti 3 Esas uzvleri 4 Hemcinin bax 5 Edebiyyat 6 IstinadlarTarixi Redakte Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin esasi 1889 cu ilde Istanbulda herbi tibb mektebinin telebeleri terefinden qoyulmusdu Ittihad ve Tereqqi cemiyyeti sonralar Ehmed Rza beyin fealiyyeti neticesinde daha da guclenmis ve olkenin vilayetlerinde gizli sobeleri acilmisdi Genc turkler Parisde ozlerinin xarici merkezini yaratmis ve 1892 ci ilde Mesveret qezetini nesr etmeye baslamisdilar Aralarinda Enver Niyazi Eyyub Sebri kimi cesaretli ve vetenperver zabitlerin oldugu Ittihad ve Tereqqi ciler elave komek almaq ucun bolqar inqilabcilari ile de elaqe saxlayirdilar Osmanli imperiyasinda idarecilik sistemini deyismek terefdari olan Mustafa Kamal da Ittihad ve Tereqqi cilerle yanasi evvelce Samda Demesq sonra ise Solanikde Saloniki Veten ve Hurriyyet cemiyyeti yaratmisdi Bu cemiyyet sonralar Ittihad ve Tereqqi cemiyyeti ile birlesmis neticede 1907 ci ilin sonundan etibaren Ittihad ve Tereqqi genc turklerin vahid teskilatina cevrilmisdi Mustafa Kamal esgeri heyatdan kenar siyasi fealiyyetini bu cemiyyetde davam etdirirdi Lakin cox kecmeden cemiyyetin rehberleri ile onun arasinda fikir ayriliqlari yarandi O esgerlerin siyasete qarismasini istemirdi Bu sebebden cemiyyetden ayrildi Fealiyyeti Redakte Eli bey Huseynzade 1908 ci ilin iyulunda Genc turkler inqilabina rehberlik eden Ittihad ve Tereqqi partiyasi Sultan II Ebdulhemidin legv etdiyi 1876 ci il konstitusiyasinin berpa olundugunu elan etdi Iyulun 24 de Istanbul ehalisi ve seher qarnizonunun usyancilar terefine kecmesi neticesinde Sultan konstitusiyanin berpa olunmasi ve meclisin cagirilmasi haqqinda ferman vermeye mecbur oldu Meclisde coxluq teskil eden Genc turkler inqilab erefesinde verdikleri vedlerine aqrar islahati fehlelerin veziyyetini yaxsilasdirmaq milli azliqlara muxtariyyet vermek xarici kapitali mehdudlasdirmaq ve s emel etmediklerinden onlarin sosial bazalari getdikce zeifledi Bundan istifade eden II Ebdulhemid terefdarlari 1909 cu il aprelin 13 de herbi cevrilis edib hakimiyyeti ele kecirdiler Makedoniyaya qacmis genc turkler esas dayaqlari olan ucuncu ordunu Hereket ordusu Istanbul uzerine yeritdiler 1909 cu il aprelin 27 de II Ebdulhemid taxtdan salindi Ittihad cilar hakimiyyeti ele aldiqdan sonra olkede sultan hakimiyyeti dovrundekinden ferqlenmeyen hetta daha sert siyaset yeritmeye basladilar Onlar ordunu da siyasete qarisdirirdilar Neticede Osmanli ordusunda zabitlerin boyuk ekseriyyeti ya ittihadci ya da onlara qarsi muxalifetde idiler Zabitlerin bir birlerine qarsi dusmencilik etmesi ordunun doyus qabiliyyetini itirmesine sebeb oldu Bundan elave yeritdikleri sebatsiz siyaset neticesinde ittihad cilar xaricilerin Osmanli dovleti uzerine ayaq acmasina serait yaratdilar Birinci dunya muharibesi 1914 18 erefesinde hakimiyyeti ele alan Ittihad ve Tereqqi nin rehberlerinden ibaret ucluk Enver Telet ve Camal Turkiyenin milli menafelerini Almaniya imperializminin maraqlarina tabe etdirerek olkeni muharibeye suruklediler Bu da 1918 ci ilde Turkiyenin rusvayci meglubiyyeti ile sona catdi Yalniz Mustafa Kamal basda olmaqla hemin ucluyun siyaseti eleyhine olan vetenperverlerin Qurtulus savasi neticesinde olke tamamile dagilmaqdan xilas edildi ve turk dovletciliyini yasatmaq mumkun oldu Ittihad ve Tereqqi nin proqramindaki turkculuk ve turk xalqlarinin birliyi ideyasi o dovrde car Rusiyasinin milli esareti altinda olan turk xalqlarinin o cumleden Cenubi Qafqaz turklerinin Ittihad ve Tereqqi ye regbetini artirmisdi Gizli sekilde de olsa bu erazilerde Ittihad ve Tereqqi nin sobeleri yaranmisdi Turk xalqlarinin Rusiya imperiyasina qarsi milli azadliq herekatinin esas merkezlerinden biri olan Azerbaycanda Ittihad ve Tereqqi ye regbet daha guclu idi Azerbaycanda Ittihad ve Tereqqi ciler hetta ozlerinin musteqil parti yalarini yaratmisdilar 1 Esas uzvleri RedakteTesiscilerinden biri de Azerbaycan Milli Herekatinin gorkemli xadimi Eli bey Huseynzade idi Cemiyyetin uzvleri din ve mezheb ferqi qoymadan Osmanli dovleti daxilindeki butun toplumlari Osmanciliq dusuncesi etrafinda birlesdirmek 1876 ci il konstitusiyasini berpa etmeye calisirdilar Hemcinin bax RedakteEli bey HuseynzadeEdebiyyat RedakteErol Gungor Tarihte Turkler Istanbul 1990 Ahmet Palazoglu Osman Bircan Turkiye Cumhuriyeti Inkilap Tarihi ve Ataturkculuk Ankara 1993 Istinadlar Redakte Ittihad ve Tereqqi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II Baki Lider 2005 seh 71 ISBN 9952 417 44 4 Menbe https az wikipedia org w index php title Ittihad ve Tereqqi amp oldid 5927059, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.