ikinci SSRi Finlandiya müharibəsi rus Вторая советско финская война Kareliya üsyanı fin itäkarjalaisten kansannousu kar

İkinci SSRİ–Finlandiya müharibəsi (rus. Вторая советско-финская война), Kareliya üsyanı (fin itäkarjalaisten kansannousu, kar. päivännouzu karjalan kanzannouzu, rus. Карельское восстание), sovet-Azərbaycan ədəbiyyatında Ağ finlərin Kareliyada fitnəkarlığı — 1921-ci ilin oktyabrından 1922-ci ilin fevralında Rusiya SFSR tərkibində olan Kareliya bölgəsinə hücumu. Əməliyyatlarda ağ finlərlə yanaşı də iştirak etmişdir.

İkinci SSRİ–Finlandiya müharibəsi

Rusiyada vətəndaş müharibəsi

Karel və fin qoşunlarının bolşeviklərə qarşı vuruşması. 9 yanvar 1922-ci il.

Tarix

6 noyabr 1921 – 21 mart 1922

Yeri

Səbəbi

Tartu müqaviləsi

Nəticəsi

SSRİ-nin qələbəsi

Münaqişə tərəfləri

Karel üsyançılar
Fin könüllülər

Rusiya SFSR

Komandan(lar)

Ukki Vyaynyamoynen
Osippa Borissaynen
Yalmari Takkinen

Tərəflərin qüvvəsi

13,000

3,050

İtkilər

Naməlum

10,444 hərbçi həlak oldu və ya yaralandı

Zəmin

1920-ci ilin martında Uxtada (indiki Kalevala) çağırılmış qolçomaq qurultayında Kareliya Müvəqqəti Hökuməti seçilmiş, oktyabrda yaradılmış Kareliya İttifaqına isə Finlandiya hökumət dairələrinin nümayəndələri də daxil oldular. 1921-ci ilin payızında Kareliyanın Finlandiyaya birləşdirilməsi şüarı ilə qolçomaq qiyamları başlandı və ağ fin dəstələri hücuma keçdi.

Müharibə

Ağ finlərə qarşı kommunistlərin başçılığı ilə yerli əhalidən olan dəstələr və kiçik sərhəd qoşunu hissələri mübarizə aparırdı. 1921-ci ilin noyabrında onlara kömək məqsədi ilə Petroqraddan Qızıl Ordu hissələri göndərilmiş və vahid hərbi komandanlıq yaradılmışdır. Sovet qoşunları dekabr–yanvar aylarında müdaxiləçilərin əsas qüvvələrini məğlub etmişdir.

Nəticə

17 fevralda Kareliyada döyüş əməliyyatı qurtarmışdır. Ağ finlərin məğlub edilməsində başçılıq etdiyi və əsasən, fin kommunistlərindən ibarət xizəkçilər dəstənin də böyük rolu olmuşdur. Ağ finlərin Kareliyadakı döyüş əməliyyatlarında müvəffəqiyyətsizliyə uğraması şimal-qərbdən Sovet respublikalarına qarşı müdaxilə cəhdlərini boşa çıxarmışdır.

İstinadlar

Paavo Talvela, Sotilaan elämä, p. 46, Kirjayhtymä 1976
Mirko Harjula: Venäjän Karjala ja Muurmanni 1914-1922, p. 229, SKS 2007
Mirko Harjula:Venäjän Karjala ja Muurmanni 1914-1922, p. 245, SKS 2007
General-Lieutenant G.F.KRIVOSHEYEV. "SOVIET ARMED FORCES LOSSES IN WARS,COMBAT OPERATIONS MILITARY CONFLICTS" (PDF). MOSCOW MILITARY PUBLISHING HOUSE. 1993. 43, Table 15. 2015-11-02 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 21 noyabr 2021.
Ағ финләрин Карелијада фитнәкарлығы (1921–22) // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 94.

Əlavə ədəbiyyat

Красная Карелия (Сб. док-тов). Петрозаводск, 1925;
Соколов-Страхов К. И. Зимняя кампания в Карелии в 1921/22 г. Ленинград, Военная типография Управделами Наркомвоенмор и РВС СССР, 1927. 162 стр.;
В боях за Советскую Карелию. Очерки и воспоминания. М., 1932;
Хропов И. Н. В борьбе с белофинской авантюрой в Беломорско-Ухтинской Карелии в 1921—1922 гг. // журнал «Красная летопись», № 2, 1933
Разгром белофинских интервентов в Карелии в 1918-22 гг. / Сборник документов. [Беломорск], гос. изд-во Карело-Финской ССР, 1944;
Гардин Е. С. Разгром белофинской авантюры (1921—1922). — Петрозаводск: Госиздат Карело-Финской ССР, 1947. — 44 с.;
Хесин С. С. «Разгром белофинской авантюры в Карелии в 1921-22 гг.» М., Воениздат, 1949.
Балагуров Я. А. Борьба за Советы в Карельском Поморье. Изд. 2-е, испр. и доп. Петрозаводск, «Карелия», 1973. 160 стр., илл.
Тойкка Э. В. Сквозь грозовые годы (воспоминания). Петрозаводск, «Карелия», 1980.
Широкорад А. Б. Финляндия: Через три войны к миру. Друзья и враги России. М.: Вече. 2009. ISBN ..
Гусев К. В. К истории карельского мятежа (по материалам комиссии по реабилитации при Президенте РФ) // «Отечественная история»: журнал. — 1996. — № 6 — С. 71—84.
Niinistö, Jussi. Heimosotien historia. Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, 2005, ISBN
Shirokorad. Alexander. Finland – Russia. Three unknown wars (Финляндия - Россия. Три неизвестные войны), 2006, ISBN

Xarici keçidlər

Карельское восстание (1921—1922)
Катерина Лексунова: Интернет-журнала «Республика», 5.02.2013

[1] Paavo Talvela, Sotilaan elämä, p. 46, Kirjayhtymä 1976

[2] Mirko Harjula: Venäjän Karjala ja Muurmanni 1914-1922, p. 229, SKS 2007

[3] Mirko Harjula:Venäjän Karjala ja Muurmanni 1914-1922, p. 245, SKS 2007

[4] General-Lieutenant G.F.KRIVOSHEYEV. "SOVIET ARMED FORCES LOSSES IN WARS,COMBAT OPERATIONS MILITARY CONFLICTS" (PDF). MOSCOW MILITARY PUBLISHING HOUSE. 1993. 43, Table 15. 2015-11-02 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 21 noyabr 2021.

[ASE-5] Ағ финләрин Карелијада фитнәкарлығы (1921–22) // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 94.