Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Bu məqaləni lazımdır. |
İfrazat sistemi və ya ekskretor sistem - insan və heyvan orqanizmindən suyu və duzları, maddələr mübadiləsinin son məhsullarını, eləcə də orqanizmə daxil edilən, yaxud orqanizmdə əmələ gələn zəhərli maddələri xaric edən orqanların məcmusu. İbtidailərdə tez həll olunan ekskretlər(ammonyak, sidik cövhəri) diffuziya yolu ilə və ya yığılıb-açılan qovuqcuqlar vasitəsilə xaric olunur. İbtidai çoxhüceyrəlilərdə və az fəal olan dəniz heyvanlarında mübadilə məhsulları bədən səthindən və xarici mühitlə əlaqədar olan boşluqların divarından diffuziya edilir. Təkamül nəticəsində ibtidai qurdlarda və bəzi halqavarı qurdlarda, eləcə də molyuskların sürfələrində xüsusi ifrazat orqanları - protonefridilər - bir ucu dəlik vasitəsilə xaricə açılan, digər (kor) ucu isə daxildə qurtaran borular əmələ gəlmişdir. Halqavarı qurdların əksəriyyətində ifrazat sistemi metanefridilər şəklindədir. Bu boruların bir ucu qıf vasitəsilə selom kisələrinə, digər ucu isə xaricə - sonrakı seqmentin səthinə açılır. Molyusklarda bu qıf ürəkətrafı boşluğa, selom axacağının xarici dəliyi isə manti boşluğuna açılır. Xərçəngkimilərdə ifrazat orqanları kor kisəcik ilə başlayıb, bığların əsasında xaricə açılan qıvrım borulardan (yaşıl vəzilər) ibarətdir. Quru buğumayaqlıları üçün ifrazat funksiyasının bağırsaq divarlarına (bir ucu orta və arxa bağırsağın qovuşduğu yerə açılan, digər ucu isə kor bağırsaq çıxıntıları olan borucuqlar və ya Malpigi damarları topası əmələ gətirir) keçməsi xarakterikdir.
İfrazatın xüsusi tipi katabolitlərin çətin həll olunan formaya keçib xüsusi törəmələrdə toplanmasıdır. Qişalıların və assidilərin ifrazat orqanları xüsusi kisəciklər, neştərçəninki qəlsəmə nahiyəsində 100 cütə qədər nefromiksinlərdən ibarətdir. Onurğalılarda isə ifrazat orqanı böyrəklərdir. Orqanizmin inkişafından asılı olaraq üç böyrək tipi müşahidə edilir:
- ön və ya baş böyrək (pronefros);
- ilk, orta, yaxud gövdə böyrək (mezonefros);
- ikinci, arxa və ya çanaq böyrək (metanefros).
Bütün balıqlarda və suda-quruda yaşayanlarda ilk böyrək fəaliyyət göstərir. İbtidai onurğalılarda rüşeym dövründə fəaliyyət göstərən ilk böyrəyi ikinci böyrək əvəz edir. Bu böyrək dişilərdə regenerasiyaya uğrayır, erkəklərdə isə toxumötürücü aparat funksiyasını yerinə yetirərək xaya artımı və ya epididimis adlanır.
 | Biologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə . Məqalə məzmununu zənginləşdirərək Vikipediyaya kömək edin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
 | Tibb ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ifrazat sistemi ve ya ekskretor sistem insan ve heyvan orqanizminden suyu ve duzlari maddeler mubadilesinin son mehsullarini elece de orqanizme daxil edilen yaxud orqanizmde emele gelen zeherli maddeleri xaric eden orqanlarin mecmusu Ibtidailerde tez hell olunan ekskretler ammonyak sidik covheri diffuziya yolu ile ve ya yigilib acilan qovuqcuqlar vasitesile xaric olunur Ibtidai coxhuceyrelilerde ve az feal olan deniz heyvanlarinda mubadile mehsullari beden sethinden ve xarici muhitle elaqedar olan bosluqlarin divarindan diffuziya edilir Tekamul neticesinde ibtidai qurdlarda ve bezi halqavari qurdlarda elece de molyusklarin surfelerinde xususi ifrazat orqanlari protonefridiler bir ucu delik vasitesile xarice acilan diger kor ucu ise daxilde qurtaran borular emele gelmisdir Halqavari qurdlarin ekseriyyetinde ifrazat sistemi metanefridiler seklindedir Bu borularin bir ucu qif vasitesile selom kiselerine diger ucu ise xarice sonraki seqmentin sethine acilir Molyusklarda bu qif ureketrafi bosluga selom axacaginin xarici deliyi ise manti bosluguna acilir Xercengkimilerde ifrazat orqanlari kor kisecik ile baslayib biglarin esasinda xarice acilan qivrim borulardan yasil veziler ibaretdir Quru bugumayaqlilari ucun ifrazat funksiyasinin bagirsaq divarlarina bir ucu orta ve arxa bagirsagin qovusdugu yere acilan diger ucu ise kor bagirsaq cixintilari olan borucuqlar ve ya Malpigi damarlari topasi emele getirir kecmesi xarakterikdir Ifrazatin xususi tipi katabolitlerin cetin hell olunan formaya kecib xususi toremelerde toplanmasidir Qisalilarin ve assidilerin ifrazat orqanlari xususi kisecikler nesterceninki qelseme nahiyesinde 100 cute qeder nefromiksinlerden ibaretdir Onurgalilarda ise ifrazat orqani boyreklerdir Orqanizmin inkisafindan asili olaraq uc boyrek tipi musahide edilir on ve ya bas boyrek pronefros ilk orta yaxud govde boyrek mezonefros ikinci arxa ve ya canaq boyrek metanefros Butun baliqlarda ve suda quruda yasayanlarda ilk boyrek fealiyyet gosterir Ibtidai onurgalilarda ruseym dovrunde fealiyyet gosteren ilk boyreyi ikinci boyrek evez edir Bu boyrek disilerde regenerasiyaya ugrayir erkeklerde ise toxumoturucu aparat funksiyasini yerine yetirerek xaya artimi ve ya epididimis adlanir Biologiya ile elaqedar olan bu meqale qaralamadir Meqale mezmununu zenginlesdirerek Vikipediyaya komek edin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Tibb ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin