fbpx
Wikipedia

İbtidai incəsənət

September 18, 2021

İbtidai incəsənət — ibtidai icma dövrünün incəsənəti.

Tarixi

Arxeoloqlar qədim insanların hazırladıqları müxtəlif alətlər əsasən ibtidai dövrü daş və metal (mis, tunc və dəmir) dövrlərinə görə mərhələləşdirirlər.

Daş dövrü qədim (paleolit), orta (mezolit) və yeni (neolit) daş dövrü kimi mərhələlərə bölünür. Daş dövrünün təxmini xronoloji sərhədləri e.ə. 2,5-3 milyon ildən – e.ə. VI min illiyi nəzərdə tutur. Paleolit, öz növbəsində üç dövrə: aşağı, orta və yuxarı (və ya son) paleolitə bölünür. Daş dövrü mis və tunc dövrü ilə əvəz olunur ki, sonuncu b.e.ə. III-II minillikləri əhatə edir. Daha sonra (b.e.ə. I minilliyin əvvəli) dəmir dövrü başlanır.

İbtidai insan torpaq və heyvandarlıqla məşğul olmuşdur. Bundan öncə isə, o, minillər ərzində öz dolanışığını üç yolla: yığıcılıq, ovçuluq və balıqçılıqla təmin etmişdir.

İbtidai cəmiyyətin tarixi amerikalı etnoqraf L.Q.Morqanın «Qədim cəmiyyət» adlı tədqiqatında öz əksini tapmışdır. Aparılan tədqiqatlar bir daha sübut edir ki, insan təkcə təbiətin tərkib hissəsi olmamış, o həm də incəsənət vasitəsilə özünü formalaşdırmış və kamilləşdirmişdir. Bunu sübut edən bir çox dəlillər mövcuddur. Xüsusilə, dünya arxeologiya elminin mütəxəssisləri bu haqda yetərincə misallar göstərmək iqtidarındadırlar. 1836-cı ildə Şaffoda (Vyana departamenti) məşhur arxeoloq Eduard Larte tərəfindən xüsusi rəsmlərlə cizgilənmiş lövhəciklərin tapıntısı bu sahədə ən dəyərli nümunələrdəndir. O, həm də La Madlendə (Fransa) mamont təsvirini də tapmışdır.

Ən erkən mərhələdə incəsənətin səciyyəvi xüsusiyyəti sinkretizmdir (yunanca – synkretimos – birləşmə – müxtəlif baxışların əlaqəsi).

Dünyanın bədii şəkildə dərk edilməsi «homo sapiens»-in (ağıllı insanın) formalaşmasına güclü təkan oldu. Arxeoloqların kəşfləri nəticəsində məlum olur ki, incəsənət əsərləri əmək alətlərinin hazırlanmasından çox sonra, təqribən milyon ildən sonra yaranmağa başlayıb.

Paleolit, mezolit və neolit dövrü abidələri ibtidai insanların əsas diqqətinin, məhz nəyə yönəldiyini göstərir. Qaya üzərindəki cizgi və rəsmlər, daş, gil və ağacdan hazırlanmış heykəllər, qablar üzərindəki ovçuluq səhnələrinin təsvirləri insanların heyvanlar haqqındakı düşüncələrini sübut edir. Paleolit, mezolit və neolit dövrünün əsas təsvir obyekti vəhşi heyvanlardır.

Sonuncu paleolit dövrünə aid olan ilk təsviri sənət əsərləri Orinyak (Fransa) mədəniyyətinə aid edilir. Daş və sümükdən hazırlanan qadın fiqurlarına da məhz bu dövrdə təsadüf olunur. Bu cür «venera»lara Fransa, İtaliya, Avstriya, Çexiya, Rusiya və dünyanın digər regionlarında rast gəlmək olar.

Bunlarla eyni vaxtda mamont, fil, at, maral kimi heyvanların ümumiləşdirilmiş – ifadəli təsvirlərinə də rast gəlirik. Xüsusilə, bu heyvanlara aiddir.

Qaya rəsmləri və fiqurlar ibtidai insanların təfəkkür tərzini öyrənməyə imkan verir. Məsələn, ovçunun mənəvi qüvvələri təbiət qanunlarını dəf etməyə yönəldilir. Bundan ibtidai insanın bütün həyatı asılıdır.

İbtidai incəsənətin əsas bədii xüsusiyyətini simvolik forma və təsvirin şərti xarakteri təşkil edirdi.

Yuxarı paleolit rəngkarlığına mağara təsvirləri aid edilir. Ən qədim abidələr Qərbi Avropada tapılmışdır. 1879-cu ildə ispan arxeoloqu M.Sautuola Altamır mağarasında (İspaniya) paleolit dövrünün rəngkarlıq təsvirlərini kəşf etdi. 1895-ci ildə Fransanın Lya Mut mağarasında ibtidai insanın çəkdiyi rəsmlər tapıldı. 1901ci ildə A.Breyl Fransada Vezera düzənliyində Le-Kombatel mağarasında mamont, bizon, maral, at, ayı təsvirlərini tapır. Burada təsvirlərin sayı 300-ə qədərdir, həmçinin insan təsvirləri də üstünlük təşkil edir. Həmin ildə arxeoloq Pestroni Le Kombateldən çox da aralı olmayan Fon de Qomda 40 vəhşi at, 23 mamont, 17 maral təsvirlərindən ibarət olan «rəsm qalereyasını» kəşf edir. Daş dövrünün palitrası çox kasıbdır, burada dörd əsas rəng – qara, ağ, qırmızı və sarı üstünlük təşkil edir. Ağ və qara rənglərdən isə nadir hallarda istifadə olunub.

Eyni dövrləri ibtidai musiqiyə də aid etmək olar. Hərəkət, jest, mimika və səslər ibtidai musiqini yaradan əsas elementlər idi.

Son paleolitdə əldə edilən musiqi alətləri xüsusi maraq doğurur. Çernovitsk vilayətində Dnestrin sağ sahilində Moldova düşərgələrindəki qazıntılar zamanı arxeoloq A.P.Çernış son paleolitin ortasına aid olan mədəni təbəqədəşimal maralının buynuzundan hazırlanmış 21 sm uzunluğunda fleyta tapmışdır.

İbtidai incəsənətin əsas sahəsini ornament təşkil edir. Paleolit dövründə o çox geniş tətbiq olunmuşdur. Hələ XIX əsrdə Mezin paleolit düşərgəsində (Ukrayna) daş və sümük alətlər üzərində həndəsi ornamentlər aşkar etmişdir. Həndəsi naxışlar qolbaq və digər müxtəlif fiqurlar üzərində öz təcəssümünü tapmışdır. Bu cür ornamentlər əyri xətt və cizgilərdən ibarətdir.

Abstrakt naxışlarla ibtidai rəssamlar təbiəti əks etdirmiş, onun surətini yaratmışlar.

Bir çox tədqiqatçılar belə güman edirlər ki, yuxarı paleolit incəsənəti təkcə sənətdən ibarət deyil, o həm də ibtidai insanların dini-magik görüşlərini əks etdirir.

İbtidai mədəniyyətin bir qədər sonrakı mərhələləri mezolit, neolit və ilk metal alətlərin hazırlanması dövrünə təsadüf edir. İbtidai insan təbiətdən əldə etdyi hazır məhsullarla yanaşı əməyin digər formalarını – ovçuluq, balıqçılıq, əkinçilik və heyvandarlıqla də məşğul olmağa balşayır. Yeni daş dövründə insan tərəfindən ilk dəfə odadavamlı gil kəşf edilir. İnsanlar öz məqsədləri üçün ilk növbədə təbiətdən alınan daş, ağac və sümükdən istifadə edirdilər. Torpaqla məşğul olanlar gildən hazırlanmış qabların üzərini naxışlayırdılar.

Neolit və tunc dövründə ornament daha da çiçəklənməyə başlayır. Buradakı təsvirlər mürəkkəb anlayışları ifadə edir. Dekorativ-tətbiqi sənətin və bir çox növləri – keramika və metalın yenidən işlənməsi formalaşmağa başlayır.

Tunc dövründən başlayaraq yırtıcı heyvan təsvirləri tədricən aradan çıxmağa başlayır. Hər yerdə quru həndəsi sxemlər vüsət tapır. Məsələn, Azərbaycan, Dağıstan, Orta və Mərkəzi Asiya dağlarında keçi profilləri üstünlük təşkil edir. İnsanlar petroqliflərin (petroqlif – yunan sözü olub, petros – daş, glirhe – kəsmə; qaya təsvirləri.) yaradılmasına daha az səy göstərirlər.

B.e.ə. III minilliyə, tunc dövrünün erkən çağına aid olan Şimali Qafqaz mədəniyyəti Maykop adını almışdır. Bu ad məşhur Maykop kurqanı abidəsinə uyğun adlandırılmışdır. Maykop mədəniyyəti Taman yarımadasının şimal-qərbindən Dağıstanın cənub şərqinə qədər yayılmışdır.

İbtidai cəmiyyətin sonlarına doğru bədii peşələr və sənətlər geniş vüsət tapmağa başlayır: bürüncdən, qızıl və gümüşdən müxtəlif məmulatlar hazırlanır.

İbtidai dövrün sonlarına yaxın memarlığın yeni-yeni növləri — qalalar yaranmağa başlayır. Bu cür tikililər kobud surətdə cilalanmış nəhəng daşlardan hazırlanır. Belələrinə Avropanın bir çox yerlərində və Qafqazda rast gəlmək olur.

B.e.ə. I minilliyin II yarısından Avropanın meşəlikləri boyu məskunlaşma başlayır. Məskunlaşma nəticəsində düşərgə, kənd və şəhərlər yaranırdı.

Düşərgələr daha çox daş və tunc dövrünə aiddir. «Düşərgə» anlayışı şərtidir. Bu anlayış «məskunlaşma» termininə daha yaxındır. Pompey, Troya və Herkulanumda daş dövrünə aid ovçu düşərgələrinə rast gəlmək olar ki, bunları ən qədim şəhərlərə də aid etmək olar.

Məskunlaşma olan yerlərdə dəfn mərasimi də həyata keçirilir. İbtidai dövrün dəfn abidələri iki növə – qəbirüstü tikililərə (kurqan, meqalitik, sərdabə) və heç bir tikilisi olmayan qrunt qəbirlərə bölünür.

İbtidai mədəniyyətə aid əsas məqamlardan biri də dini təsəvvür və dünyagörüşdür. Bunlar əsasən animizm magiya, fetişizm, totemizm, erotik ayinlər, dəfn ayinləridir.

İbtidai mifik təsəvvürlər animizmdə (latınca anima — ruh) təcəssüm tapmışdır. Bu terminin elmi mahiyyət kəsb etməsi ingilis etnoloqu E.B.Teylorun (1832-1917) fundamental əsəri olan «İbtidai mədəniyyət» kitabından başlayır. Bu nəzəriyyənin əsas mahiyyətini bədəndən ayrılmış «ruh» ideyası təşkil edir. Əcdadlarımızdan bizə miras qalmış yuxugörmə və yuxuyozma, qarabasma (qallyüsinasiya), letargiya yuxusu və digər anlaşılmaz məqamlar animizmin əsas mövzusudur.

Dini təsəvvürlərin, mərasim və ənənələrin inkişaf prosesi məhz animizmdən başlamışdı.

Ruhun təbiəti haqqında animistik təsəvvürlər ibtidai insanın ölümə, dəfnə ilkin münasibətlərinin müəyyənləşməsinə kömək etmişdir.

Dinin ən qədim forması magiya (yunanca – megeia – sehrbazlıq hesab edilir. Bu forma qarğış və adətlər rituallarını, rəmzi fəaliyəti əks etdirir.

Din tarixi problemləri arasında magiya hələ də tam aydın olmayan problemlərdəndir. Bir çox alimlər, o cümlədən ingilis dinşünas və etnoloqu Ceyms Frezer (1854-1941) magiyanı dinin sələfi hesab edirdi. İbtidai və qədim xalqların ayinlərini tədqiq edərək o, psixoloji təsəvvürlərdən irəli gələrək magik üsul və yolların təsnifatını tərtib etmişdi.

Alman etnoloq və sosioloqu A.Firkandt (1867-1953) magiyaya dini təsəvvürlərin inkişaf mənbələrindən biri kimi yanaşır.

Magiyanın növlərinin təsnifatı da mövcuddur: ziyankar, hərbi, cinsi (məhəbbət), sağlamlıq, qoruyucu, metereoloji və digər ikinci dərəcəli növlər.

Magiyanın bir çox növləri müasir dövrdə də tətbiq edilir. Magiyanın bir növü olan fetişizm (fransızca fetiche – talisman, amulet, idol) fövqəltəbii xüsusiyyətləri ilə dərk edilən qeyri-canlı əşyalara inam və etiqadı təmsil edir. Fetişlər — etiqad obyektləri – daş, ağac və s-dir. Onlar həm təbiət mənşəli, həm də insan tərəfindən yaradılmış ola bilər. Müasir dinlərdə də fetişizm geniş yayılmışdır: məsələn, xristianlarda ikonalara etiqad belələrindəndir.

Etiqadın digər bir növü isə canlı və ağaclara olan sitayişdir ki, buna totemizm deyilir (Totem — şimali hindularda «əcdad, soy» deməkdir). Totemizmin irsi, fratrial (yunanca — qardaşlıq), qrup, cinsi və fərdi növləri vardır. Tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrincə, fratrilər daha qədim hesab edilir. Fratrilər (icmanın bir neçə qruplara bölünməsi) daha kiçik nəslin qruplara bölünməsini nəzərdə tutur. Totemdən bütün nəsil və onun hər bir üzvünün taleyi asılı idi. Müxtəlif sehrli hərəkətlər etməklə ondan bütün nəslin dolanışığı üçün xahişlər olunur. Çox güman ki, məhz bir çox mağara təsvir və rəsmləri totemizmlə bağlı olmuşdur.

Otuz min illik arxaik mədəniyyət itməmişdir. İbtidai əcdadlarımızın bizə miras olaraq adət-ənənələr, simvol və abidələr, stereotiplər qalmışdır. İbtidai inamlar bütün dünya xalqlarının dinlərində qorunub saxlanılmışdır.

İbtidai dövr incəsənəti dünya mədəniyyətinin gələcək inkişafı üçün baza olmaqla Qədim Misir, Şumer, İran, Hindistan, Çin incəsənətinin təşəkkülündə əhəmiyyətli dərəcədə rol oynamışdır.

Təqribən e.ə. 30-cu minillikdə ibtidai incəsənət meydana gəlmişdi. İncəsənətin yaranması insanların gündəlik həyatı ilə bağlı idi. «Ağıllı insan» buynuzdan kiçik heykəllər düzəldir, sümük üzərində təsvirlər cızır, təbiətdən əldə etdikləri boyalarla mağara divarlarında rəsmlər çəkirdilər. Belə təsviri sənət nümunələri İspaniyada Altamira, Uralda Kap mağaralarının divarlarında aşkar olunmuşdur. Bu təsvirlərdə bizonların bir qismi sakit duran, digər qismi düşmən üzərinə atılan vəziyyətində verilmişdir. Sonralar dünyanın digər müxtəlif yerlərində də mağara divarlarında, qaya üzərində bu tipli ibtidai təsviri incəsənət nümunələri tapıldı. Demək, incəsənətin bəzi növləri Paleolit dövründə yaranmışdır.

Insanlar ov və döyüş səhnələrini, ovlayacaqları heyvanların hərəkətlərini təqlid edirdilər. Buradan da rəqs meydana gəlmişdir. Bu yolla insanlar bildiklərini gənclərə öyrədirdilər. Memarlığın rüşeymləri və heykəltəraşlıq nümunələri də Paleolit dövründə yaranmışdı. İnsanlar heyvanların gözəlliyini, onların zahiri və daxili aləmini təsvir etməyə çalışmışdılar.

İbtidai din Paleolit dövründə - təqribən 50-40 min il bundan əvvəl meydana gəlmişdir. Dini inam insanların təbiət hadisələri qarşısında acizliyindən yaranmışdır. İbtidai dinin ilk formaları olan totemizm, animizm və ovsunçuluq Paleolit dövründə daha geniş yayılmışdı.

Totemizmə görə, hər hansı qəbilənin bütün üzvlərinin ilkin əcdadı müəyyən heyvan və bitki olmuş, həmin nəsil bu və ya digər heyvan və bitkidən törəmişdir. «Totem» sözü Şimali Amerika hindu tayfalarının birinin dilində «onun nəsli» deməkdir. İnsanlar, heyvanlar, bitkilər guya ümumi əcdada malikdirlər. İnsanlar ağacdan, daşdan, sümükdən büt yonub obanın görməli yerində qoyurdular.

Animizm insanın ruha və axirət dünyasına inamından yaranmışdır. İbtidai insanlar yuxu və ölüm kimi təbii hadisələrin səbəbini bilmirdilər. İnsanlara görə insanın bədənində fövqəltəbii varlıq olan ruh yaşayır. İnsan yatanda və ya öləndə ruh onun bədənini tərk edir. Guya ruh insanlar arasında yaşayır və insanın bədəninə qayıda bilər. Odur ki, ibtidai insanlar ruha da etiqad edirdilər.

Ovsunçuluq ibtidai insanlar arasında geniş yayılmışdır. Ovsunçuluq insandan bədbəxtliyi kənar etmək, onu xoşbəxtliyə çatdırmaq arzusundan, ovun uğurlu və ya uğursuz keçməsinə inam istəyindən yaranırdı. Qədim ovçular ovlayacaqları heyvanların əvvəlcədən şəklini çəkir, onların üzərində xətlər cızır, beləliklə, onları ovsunladıqlarını güman edirdilər.

Qədim insanların müxtəlif dəfnetmə formaları mövcud olmuşdu. Ölülərin içərisi çıxarılaraq mumiyalanır və yaxud yandırılırdı. Meyitin içərisinin çıxarılıb mumiyalanması inqumasiya, meyitin yandırılaraq gülünün dəfn olunması kreamasiya adlanır. Padşahlar piramidalarda, yeraltı sərdabələrdə dəfn olunur, tayfa başçıları və varlılar üçün dəfn edildiyi yerdə kurqanlar (torpaq təpə) qurulurdu. Ölülər torpaq, küp, daş qutu, katokomba qəbirlərdə dəfn olunurdular.

Ədəbiyyat

  • Первобытное искусство: Сб. / Под ред. Р. С. Васильевского. — Новосибирск: Наука, Сибирское отделение, 1976. — 180 с.: ил.
  • Формозов А. А. 1966. Памятники первобытного искусства на территории СССР. М. 126 с.
  • Фролов Б. А. 1992 Первобытная графика Европы. М., Наука.
  • Семёнов В. А. 2008. Первобытное искусство. Каменный век. Бронзовый век. Новая история искусства. Азбука-Классика. С-Пб.
  • Мириманов В. Б. 1997. Искусство и миф. Центральный образ картины мира. М., Согласие.
  • A. W. G. Pike et al. U-Series Dating of Paleolithic Art in 11 Caves in Spain. Science 336, 1409 (2012); DOI: 10.1126/science.1219957.
  • Bednarik, Kumar, Watchman, Roberts 2005. Preliminary Results of the EPI Progect. RAR. Volume 22, Number 2, pp. 147–197
  • Beaumont B.Peter and Bednarik G.Robert 2013. Tracing The Emergence of Palaeoart in Sub-Saharan Africa 2014-02-21 at the Wayback Machine. RAR. Volume 30, Number 1, pp.33-54

Xarici keçidlər

  Vikianbarda İbtidai incəsənət ilə əlaqəli mediafayllar var.

İstinadlar

  1. İbtidai icma dövrü mədəniyyəti
  2. Ən qədim dövrdə mədəniyyət və din

September 18, 2021
ibtidai, incəsənət, ibtidai, icma, dövrünün, incəsənəti, altamira, mağarası, rəsmi, mündəricat, tarixi, ədəbiyyat, xarici, keçidlər, istinadlartarixi, redaktəarxeoloqlar, qədim, insanların, hazırladıqları, müxtəlif, alətlər, əsasən, ibtidai, dövrü, daş, metal,. Ibtidai incesenet ibtidai icma dovrunun inceseneti Altamira magarasi resmi Mundericat 1 Tarixi 2 Edebiyyat 3 Xarici kecidler 4 IstinadlarTarixi RedakteArxeoloqlar qedim insanlarin hazirladiqlari muxtelif aletler esasen ibtidai dovru das ve metal mis tunc ve demir dovrlerine gore merhelelesdirirler Das dovru qedim paleolit orta mezolit ve yeni neolit das dovru kimi merhelelere bolunur Das dovrunun texmini xronoloji serhedleri e e 2 5 3 milyon ilden e e VI min illiyi nezerde tutur Paleolit oz novbesinde uc dovre asagi orta ve yuxari ve ya son paleolite bolunur Das dovru mis ve tunc dovru ile evez olunur ki sonuncu b e e III II minillikleri ehate edir Daha sonra b e e I minilliyin evveli demir dovru baslanir 1 Ibtidai insan torpaq ve heyvandarliqla mesgul olmusdur Bundan once ise o miniller erzinde oz dolanisigini uc yolla yigiciliq ovculuq ve baliqciliqla temin etmisdir Ibtidai cemiyyetin tarixi amerikali etnoqraf L Q Morqanin Qedim cemiyyet adli tedqiqatinda oz eksini tapmisdir Aparilan tedqiqatlar bir daha subut edir ki insan tekce tebietin terkib hissesi olmamis o hem de incesenet vasitesile ozunu formalasdirmis ve kamillesdirmisdir Bunu subut eden bir cox deliller movcuddur Xususile dunya arxeologiya elminin mutexessisleri bu haqda yeterince misallar gostermek iqtidarindadirlar 1836 ci ilde Saffoda Vyana departamenti meshur arxeoloq Eduard Larte terefinden xususi resmlerle cizgilenmis lovheciklerin tapintisi bu sahede en deyerli numunelerdendir O hem de La Madlende Fransa mamont tesvirini de tapmisdir En erken merhelede incesenetin seciyyevi xususiyyeti sinkretizmdir yunanca synkretimos birlesme muxtelif baxislarin elaqesi Dunyanin bedii sekilde derk edilmesi homo sapiens in agilli insanin formalasmasina guclu tekan oldu Arxeoloqlarin kesfleri neticesinde melum olur ki incesenet eserleri emek aletlerinin hazirlanmasindan cox sonra teqriben milyon ilden sonra yaranmaga baslayib Paleolit mezolit ve neolit dovru abideleri ibtidai insanlarin esas diqqetinin mehz neye yoneldiyini gosterir Qaya uzerindeki cizgi ve resmler das gil ve agacdan hazirlanmis heykeller qablar uzerindeki ovculuq sehnelerinin tesvirleri insanlarin heyvanlar haqqindaki dusuncelerini subut edir Paleolit mezolit ve neolit dovrunun esas tesvir obyekti vehsi heyvanlardir Sonuncu paleolit dovrune aid olan ilk tesviri senet eserleri Orinyak Fransa medeniyyetine aid edilir Das ve sumukden hazirlanan qadin fiqurlarina da mehz bu dovrde tesaduf olunur Bu cur venera lara Fransa Italiya Avstriya Cexiya Rusiya ve dunyanin diger regionlarinda rast gelmek olar Bunlarla eyni vaxtda mamont fil at maral kimi heyvanlarin umumilesdirilmis ifadeli tesvirlerine de rast gelirik Xususile bu heyvanlara aiddir Qaya resmleri ve fiqurlar ibtidai insanlarin tefekkur terzini oyrenmeye imkan verir Meselen ovcunun menevi quvveleri tebiet qanunlarini def etmeye yoneldilir Bundan ibtidai insanin butun heyati asilidir Ibtidai incesenetin esas bedii xususiyyetini simvolik forma ve tesvirin serti xarakteri teskil edirdi Yuxari paleolit rengkarligina magara tesvirleri aid edilir En qedim abideler Qerbi Avropada tapilmisdir 1879 cu ilde ispan arxeoloqu M Sautuola Altamir magarasinda Ispaniya paleolit dovrunun rengkarliq tesvirlerini kesf etdi 1895 ci ilde Fransanin Lya Mut magarasinda ibtidai insanin cekdiyi resmler tapildi 1901ci ilde A Breyl Fransada Vezera duzenliyinde Le Kombatel magarasinda mamont bizon maral at ayi tesvirlerini tapir Burada tesvirlerin sayi 300 e qederdir hemcinin insan tesvirleri de ustunluk teskil edir Hemin ilde arxeoloq Pestroni Le Kombatelden cox da arali olmayan Fon de Qomda 40 vehsi at 23 mamont 17 maral tesvirlerinden ibaret olan resm qalereyasini kesf edir Das dovrunun palitrasi cox kasibdir burada dord esas reng qara ag qirmizi ve sari ustunluk teskil edir Ag ve qara renglerden ise nadir hallarda istifade olunub Eyni dovrleri ibtidai musiqiye de aid etmek olar Hereket jest mimika ve sesler ibtidai musiqini yaradan esas elementler idi Son paleolitde elde edilen musiqi aletleri xususi maraq dogurur Cernovitsk vilayetinde Dnestrin sag sahilinde Moldova dusergelerindeki qazintilar zamani arxeoloq A P Cernis son paleolitin ortasina aid olan medeni tebeqedesimal maralinin buynuzundan hazirlanmis 21 sm uzunlugunda fleyta tapmisdir Ibtidai incesenetin esas sahesini ornament teskil edir Paleolit dovrunde o cox genis tetbiq olunmusdur Hele XIX esrde Mezin paleolit dusergesinde Ukrayna das ve sumuk aletler uzerinde hendesi ornamentler askar etmisdir Hendesi naxislar qolbaq ve diger muxtelif fiqurlar uzerinde oz tecessumunu tapmisdir Bu cur ornamentler eyri xett ve cizgilerden ibaretdir Abstrakt naxislarla ibtidai ressamlar tebieti eks etdirmis onun suretini yaratmislar Bir cox tedqiqatcilar bele guman edirler ki yuxari paleolit inceseneti tekce senetden ibaret deyil o hem de ibtidai insanlarin dini magik goruslerini eks etdirir Ibtidai medeniyyetin bir qeder sonraki merheleleri mezolit neolit ve ilk metal aletlerin hazirlanmasi dovrune tesaduf edir Ibtidai insan tebietden elde etdyi hazir mehsullarla yanasi emeyin diger formalarini ovculuq baliqciliq ekincilik ve heyvandarliqla de mesgul olmaga balsayir Yeni das dovrunde insan terefinden ilk defe odadavamli gil kesf edilir Insanlar oz meqsedleri ucun ilk novbede tebietden alinan das agac ve sumukden istifade edirdiler Torpaqla mesgul olanlar gilden hazirlanmis qablarin uzerini naxislayirdilar Neolit ve tunc dovrunde ornament daha da ciceklenmeye baslayir Buradaki tesvirler murekkeb anlayislari ifade edir Dekorativ tetbiqi senetin ve bir cox novleri keramika ve metalin yeniden islenmesi formalasmaga baslayir Tunc dovrunden baslayaraq yirtici heyvan tesvirleri tedricen aradan cixmaga baslayir Her yerde quru hendesi sxemler vuset tapir Meselen Azerbaycan Dagistan Orta ve Merkezi Asiya daglarinda keci profilleri ustunluk teskil edir Insanlar petroqliflerin petroqlif yunan sozu olub petros das glirhe kesme qaya tesvirleri yaradilmasina daha az sey gosterirler B e e III minilliye tunc dovrunun erken cagina aid olan Simali Qafqaz medeniyyeti Maykop adini almisdir Bu ad meshur Maykop kurqani abidesine uygun adlandirilmisdir Maykop medeniyyeti Taman yarimadasinin simal qerbinden Dagistanin cenub serqine qeder yayilmisdir Ibtidai cemiyyetin sonlarina dogru bedii peseler ve senetler genis vuset tapmaga baslayir buruncden qizil ve gumusden muxtelif memulatlar hazirlanir Ibtidai dovrun sonlarina yaxin memarligin yeni yeni novleri qalalar yaranmaga baslayir Bu cur tikililer kobud suretde cilalanmis neheng daslardan hazirlanir Belelerine Avropanin bir cox yerlerinde ve Qafqazda rast gelmek olur B e e I minilliyin II yarisindan Avropanin meselikleri boyu meskunlasma baslayir Meskunlasma neticesinde duserge kend ve seherler yaranirdi Dusergeler daha cox das ve tunc dovrune aiddir Duserge anlayisi sertidir Bu anlayis meskunlasma terminine daha yaxindir Pompey Troya ve Herkulanumda das dovrune aid ovcu dusergelerine rast gelmek olar ki bunlari en qedim seherlere de aid etmek olar Meskunlasma olan yerlerde defn merasimi de heyata kecirilir Ibtidai dovrun defn abideleri iki nove qebirustu tikililere kurqan meqalitik serdabe ve hec bir tikilisi olmayan qrunt qebirlere bolunur Ibtidai medeniyyete aid esas meqamlardan biri de dini tesevvur ve dunyagorusdur Bunlar esasen animizm magiya fetisizm totemizm erotik ayinler defn ayinleridir Ibtidai mifik tesevvurler animizmde latinca anima ruh tecessum tapmisdir Bu terminin elmi mahiyyet kesb etmesi ingilis etnoloqu E B Teylorun 1832 1917 fundamental eseri olan Ibtidai medeniyyet kitabindan baslayir Bu nezeriyyenin esas mahiyyetini bedenden ayrilmis ruh ideyasi teskil edir Ecdadlarimizdan bize miras qalmis yuxugorme ve yuxuyozma qarabasma qallyusinasiya letargiya yuxusu ve diger anlasilmaz meqamlar animizmin esas movzusudur Dini tesevvurlerin merasim ve enenelerin inkisaf prosesi mehz animizmden baslamisdi Ruhun tebieti haqqinda animistik tesevvurler ibtidai insanin olume defne ilkin munasibetlerinin mueyyenlesmesine komek etmisdir Dinin en qedim formasi magiya yunanca megeia sehrbazliq hesab edilir Bu forma qargis ve adetler rituallarini remzi fealiyeti eks etdirir Din tarixi problemleri arasinda magiya hele de tam aydin olmayan problemlerdendir Bir cox alimler o cumleden ingilis dinsunas ve etnoloqu Ceyms Frezer 1854 1941 magiyani dinin selefi hesab edirdi Ibtidai ve qedim xalqlarin ayinlerini tedqiq ederek o psixoloji tesevvurlerden ireli gelerek magik usul ve yollarin tesnifatini tertib etmisdi Alman etnoloq ve sosioloqu A Firkandt 1867 1953 magiyaya dini tesevvurlerin inkisaf menbelerinden biri kimi yanasir Magiyanin novlerinin tesnifati da movcuddur ziyankar herbi cinsi mehebbet saglamliq qoruyucu metereoloji ve diger ikinci dereceli novler Magiyanin bir cox novleri muasir dovrde de tetbiq edilir Magiyanin bir novu olan fetisizm fransizca fetiche talisman amulet idol fovqeltebii xususiyyetleri ile derk edilen qeyri canli esyalara inam ve etiqadi temsil edir Fetisler etiqad obyektleri das agac ve s dir Onlar hem tebiet menseli hem de insan terefinden yaradilmis ola biler Muasir dinlerde de fetisizm genis yayilmisdir meselen xristianlarda ikonalara etiqad belelerindendir Etiqadin diger bir novu ise canli ve agaclara olan sitayisdir ki buna totemizm deyilir Totem simali hindularda ecdad soy demekdir Totemizmin irsi fratrial yunanca qardasliq qrup cinsi ve ferdi novleri vardir Tedqiqatcilarin ekseriyyetinin fikrince fratriler daha qedim hesab edilir Fratriler icmanin bir nece qruplara bolunmesi daha kicik neslin qruplara bolunmesini nezerde tutur Totemden butun nesil ve onun her bir uzvunun taleyi asili idi Muxtelif sehrli hereketler etmekle ondan butun neslin dolanisigi ucun xahisler olunur Cox guman ki mehz bir cox magara tesvir ve resmleri totemizmle bagli olmusdur Otuz min illik arxaik medeniyyet itmemisdir Ibtidai ecdadlarimizin bize miras olaraq adet eneneler simvol ve abideler stereotipler qalmisdir Ibtidai inamlar butun dunya xalqlarinin dinlerinde qorunub saxlanilmisdir Ibtidai dovr inceseneti dunya medeniyyetinin gelecek inkisafi ucun baza olmaqla Qedim Misir Sumer Iran Hindistan Cin incesenetinin tesekkulunde ehemiyyetli derecede rol oynamisdir Teqriben e e 30 cu minillikde ibtidai incesenet meydana gelmisdi Incesenetin yaranmasi insanlarin gundelik heyati ile bagli idi Agilli insan buynuzdan kicik heykeller duzeldir sumuk uzerinde tesvirler cizir tebietden elde etdikleri boyalarla magara divarlarinda resmler cekirdiler Bele tesviri senet numuneleri Ispaniyada Altamira Uralda Kap magaralarinin divarlarinda askar olunmusdur Bu tesvirlerde bizonlarin bir qismi sakit duran diger qismi dusmen uzerine atilan veziyyetinde verilmisdir Sonralar dunyanin diger muxtelif yerlerinde de magara divarlarinda qaya uzerinde bu tipli ibtidai tesviri incesenet numuneleri tapildi Demek incesenetin bezi novleri Paleolit dovrunde yaranmisdir 2 Insanlar ov ve doyus sehnelerini ovlayacaqlari heyvanlarin hereketlerini teqlid edirdiler Buradan da reqs meydana gelmisdir Bu yolla insanlar bildiklerini genclere oyredirdiler Memarligin ruseymleri ve heykelterasliq numuneleri de Paleolit dovrunde yaranmisdi Insanlar heyvanlarin gozelliyini onlarin zahiri ve daxili alemini tesvir etmeye calismisdilar Ibtidai din Paleolit dovrunde teqriben 50 40 min il bundan evvel meydana gelmisdir Dini inam insanlarin tebiet hadiseleri qarsisinda acizliyinden yaranmisdir Ibtidai dinin ilk formalari olan totemizm animizm ve ovsunculuq Paleolit dovrunde daha genis yayilmisdi Totemizme gore her hansi qebilenin butun uzvlerinin ilkin ecdadi mueyyen heyvan ve bitki olmus hemin nesil bu ve ya diger heyvan ve bitkiden toremisdir Totem sozu Simali Amerika hindu tayfalarinin birinin dilinde onun nesli demekdir Insanlar heyvanlar bitkiler guya umumi ecdada malikdirler Insanlar agacdan dasdan sumukden but yonub obanin gormeli yerinde qoyurdular Animizm insanin ruha ve axiret dunyasina inamindan yaranmisdir Ibtidai insanlar yuxu ve olum kimi tebii hadiselerin sebebini bilmirdiler Insanlara gore insanin bedeninde fovqeltebii varliq olan ruh yasayir Insan yatanda ve ya olende ruh onun bedenini terk edir Guya ruh insanlar arasinda yasayir ve insanin bedenine qayida biler Odur ki ibtidai insanlar ruha da etiqad edirdiler Ovsunculuq ibtidai insanlar arasinda genis yayilmisdir Ovsunculuq insandan bedbextliyi kenar etmek onu xosbextliye catdirmaq arzusundan ovun ugurlu ve ya ugursuz kecmesine inam isteyinden yaranirdi Qedim ovcular ovlayacaqlari heyvanlarin evvelceden seklini cekir onlarin uzerinde xetler cizir belelikle onlari ovsunladiqlarini guman edirdiler Qedim insanlarin muxtelif defnetme formalari movcud olmusdu Olulerin icerisi cixarilaraq mumiyalanir ve yaxud yandirilirdi Meyitin icerisinin cixarilib mumiyalanmasi inqumasiya meyitin yandirilaraq gulunun defn olunmasi kreamasiya adlanir Padsahlar piramidalarda yeralti serdabelerde defn olunur tayfa bascilari ve varlilar ucun defn edildiyi yerde kurqanlar torpaq tepe qurulurdu Oluler torpaq kup das qutu katokomba qebirlerde defn olunurdular Edebiyyat RedaktePervobytnoe iskusstvo Sb Pod red R S Vasilevskogo Novosibirsk Nauka Sibirskoe otdelenie 1976 180 s il Formozov A A 1966 Pamyatniki pervobytnogo iskusstva na territorii SSSR M 126 s Frolov B A 1992 Pervobytnaya grafika Evropy M Nauka Semyonov V A 2008 Pervobytnoe iskusstvo Kamennyj vek Bronzovyj vek Novaya istoriya iskusstva Azbuka Klassika S Pb Mirimanov V B 1997 Iskusstvo i mif Centralnyj obraz kartiny mira M Soglasie A W G Pike et al U Series Dating of Paleolithic Art in 11 Caves in Spain Science 336 1409 2012 DOI 10 1126 science 1219957 Bednarik Kumar Watchman Roberts 2005 Preliminary Results of the EPI Progect RAR Volume 22 Number 2 pp 147 197 Beaumont B Peter and Bednarik G Robert 2013 Tracing The Emergence of Palaeoart in Sub Saharan Africa Arxivlesdirilib 2014 02 21 at the Wayback Machine RAR Volume 30 Number 1 pp 33 54Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Ibtidai incesenet ile elaqeli mediafayllar var RockArtScandinavia EuroPreArt database of European Prehistoric Art Lepenski Vir Gobekli Tepe in German Nevali Cori Prehistoric Art Expressions from India http witcombe sbc edu ARTHprehistoric html general http donsmaps com combarelles html http www caveartproject org Arxivlesdirilib 2020 10 20 at the Wayback Machine List of oldest Prehistoric Art ever discovered Human Timeline Interactive Istinadlar Redakte Ibtidai icma dovru medeniyyeti En qedim dovrde medeniyyet ve dinMenbe https az wikipedia org w index php title Ibtidai incesenet amp oldid 5810489, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.