fbpx
Wikipedia

Çay terrasları

Avqust 12, 2021

Çay terrasları — çay dərələrində geniş yayılmış bu morfoskulpturların elementlərin morfoloji xüsusiyyətləri, sayı, nisbi və mütləq yüksəklikləri, deformasiya və saxlanılma dərəcələri çay hövzəsinin yerləşdiyi sahənin mütləq yüksəkliyindən, dərənin yaşından, relyefin enerjisindən, uzun müddətli, çoxillik və mövsümi iqlim dəyişmələrindən, axımın miqdarından və rejimindən, erozion siklləri müəyyən edən və terrası formalaşdıran tektonik hərəkətlərin xarakterindən və ritmlərin sayından, çayların uzunluqlarından, eroziya bazisinin miqrasiyasından bilavasitə asılıdır. Bu əlaqəni müxtəlif geotektonik rejimli morfostrukturları kəsən çay dərələrində terrasların sayına, struktur quruluşuna, deformasiya dərəcəsinə, ölçülərinə və kəsilişlərdə olan çöküntü komplekslərinin xarakterinə əsasən izah etmək mümkündür.

Böyük Qafqazın cənub yamacı çaylarında terras səviyyəsi

Böyük Qafqazın cənub yamacı çaylarında B.Ə.Budaqov 17 terras səviyyəsi ayırmışdır (cədvəl 1).

Cədvəl 1.

Baş Qafqaz silsiləsinin  cənub yamacının bəzi çay dərələrinin çay terrasları 

Terraslar Balakənçay Kişçay Xalxalçay Filfiliçay Dəmiraparançay
I 1,5-2 0,5-1 0,5-4 1-2 2
II 4-6 6-8 4-8 4-7 6-8
III 12 10-15 - 11-14 14-16
IV - 20-25 20-24 18-20 20-27
V - 30-35 - 30-34 -
VI 40-44 40-45 35-40 43 35-40
VII 50-55 - 45-50 50-55 47-57
VIII 70-72 65 60-70 60-65 60
IX - - 83-76 70-80 82
X 90-100 95-100 102-92 90-100 100
XI - - 115 114-115 -
XII - 124 - 120-125 -
XIII - - 130-140 180-185 135
XIV 150 - - 155 156-166
XV - - 175 175 -
XVI - - 180-200 190-200 186
XVII 200 210 - 200-220 217-222

Bu terraslar çayların su səviyyəsindən 0,5-2; 6-8; 10-15; 20-25; 30-35; 40-45; 50-55; 65-70; 75-80; 90-115; 120-125; 135-145; 150-155; 175; 190-200; 210-220; 240-250 metr yüksəkliklərdə yerləşir. Lakin bütün çay dərələrində bu terras kompleksləri tam iştirak etmir. Ərazinin intensiv tektonik qalxması və güclü eroziya nəticəsində terras səviyyələrinin bəziləri tamamilə yuyulmuş, bəzi sahələrdə isə onların xırda fraqmentləri saxlanılmışdır. Alçaq və qismən orta səviyyəli terraslar daha yaxşı saxlanılmışdır. Bu terras səviyyələri çay dərələrinin orta və aşağı hissələri üçün xarakterikdir.

Şimal-şərq yamacın çay dərələrində terraslar

Şimal-şərq yamacın çay dərələrində (Qusarçay, Qudiyalçay, Vəlvələçay, Gilgilçay və s.) əsas terras səviyyələri onların sinklinal strukturları kəsdiyi sahələrdə, geniş sahəli olmaqla yaxşı saxlanılmışdır. D.A.Lilienberq, B.Ə.Budaqov şimal-şərq yamacda, A.A.Mikayılov isə Qusar maili düzənliyində 14-17 terras səviyyəsinin olduğunu göstərir. Bəzi çay terraslarının Xəzər dənizi terrasları ilə uzlaşdırılması onların yaşını xeyli dəqiqləşdirməyə imkan vermişdir.

Kiçik Qafqazın çay dərələrində terraslar

Kiçik Qafqazın çay dərələrində qeydə alınan terrasların miqdarı, səviyyəsi və yüksəklikləri onların kəsdiyi tektonik strukturların (fəal və nisbi sabit) xarakterindən asılı olaraq dəyişkəndir. Ərazinin əsas çay dərələrində ayrı-ayrı tədqiqatçılar müxtəlif miqdarda və yüksəklikdə terras kompleksləri ayırmışlar. Lakin terras sxemləri arasında fərq olduqca böyükdür. Hətta eyni çay dərəsində müxtəlif sayda terras səviyyəsi ayrılır. Şimal-Qərbdə İncəsu, Ağstafaçay, Həsənsu və Tovuzçay (Axınca) çaylarının dərələri Qazax sinklinorisinin ox hissəsinə uyğun gələn Ağstafaçay çökəkliyini kəsərək erozion-akkumulyativ, akkumulyativ mənşəli terras kompleksləri əmələ gətirmişdir. Terrasların nisbi yüksəklikləri çökəkliyin mərkəzinə doğru azalır. Terrasların sayı dərənin morfolojiyasına uyğun dəyişkəndir. Həsənsuyun dərəsində - 7 (1, 3, 7, 12, 22, 27, ), Ağstafaçayda - 4 (5, 10, 33, ), Axıncaçayda - 4 (5, 21, 30, ). Zəyəmçay dərəsi Başkənd-Dəstəfur struktur-denudasion çökəkliyində nisbətən genişlənir və aşağıdakı akkumulyativ, erozion-akkumulyativ terraslar müşahidə olunur: 2,0, 10,0, 26,0, 40,0, 57,0, 110, 140,0 və . Gəncəçayın terras səviyyələri 0,7, 5,0, 15, 25, 38. 63-65. 92 və təşkil edir. Kürəkçayın 0,5, 3,0, 9, 18, 44 və 106 m-lik terrasları əsasən erozion-akkumuliyativ mənşəlidir. Tərtərçay Kəlbəcər muldasında 14 - (3,0, 5-7, 10-11, 16-22, 30, 40-45, 55-60, 100, 120-130, 145, 180-200, 235, 260, 320-), Həsənriz sinklinal çökəkliyində 7- (3,0, 10-12, 30, 50, 75-80, 100-120 və ) terras səviyyələri ilə səciyyələnir. Xaçınçayın dərəsində, 1600- yüksəklikdə Sarıbaba sinklinoriumu daxilində 12 müxtəlif mənşəli terras səviyyəsi (0,5-1, 5, 8-15, 18, 25, 35, 50, 110-120, 135-140, 160, 240-260, 280-) müşahidə olunur. Köndələnçay-Siznək-Qarabulaq sinklinal çökəkliyində 1, 5, 33, 65, 80 və 110 metrlik, Qırmızıbazar qraben-sinklinal çökəkliyində 2, 6, 8-10, 21, 35, 40-45, 65, 90, 112, 142 və 150 metrlik terras səviyyələri əmələ gətirmişdir.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. ↑ Azərbaycan Respublikasının Coğrafiyası. I cild. "Regional Coğrafiya". Bakı, 2015, səh.43. Əlizadə E.K., Tarixazər S.Ə.

Avqust 12, 2021
çay, terrasları, çay, dərələrində, geniş, yayılmış, morfoskulpturların, elementlərin, morfoloji, xüsusiyyətləri, sayı, nisbi, mütləq, yüksəklikləri, deformasiya, saxlanılma, dərəcələri, çay, hövzəsinin, yerləşdiyi, sahənin, mütləq, yüksəkliyindən, dərənin, yaş. Cay terraslari cay derelerinde genis yayilmis bu morfoskulpturlarin elementlerin morfoloji xususiyyetleri sayi nisbi ve mutleq yukseklikleri deformasiya ve saxlanilma dereceleri cay hovzesinin yerlesdiyi sahenin mutleq yuksekliyinden derenin yasindan relyefin enerjisinden uzun muddetli coxillik ve movsumi iqlim deyismelerinden aximin miqdarindan ve rejiminden erozion siklleri mueyyen eden ve terrasi formalasdiran tektonik hereketlerin xarakterinden ve ritmlerin sayindan caylarin uzunluqlarindan eroziya bazisinin miqrasiyasindan bilavasite asilidir Bu elaqeni muxtelif geotektonik rejimli morfostrukturlari kesen cay derelerinde terraslarin sayina struktur qurulusuna deformasiya derecesine olculerine ve kesilislerde olan cokuntu komplekslerinin xarakterine esasen izah etmek mumkundur 1 Mundericat 1 Boyuk Qafqazin cenub yamaci caylarinda terras seviyyesi 1 1 Simal serq yamacin cay derelerinde terraslar 2 Kicik Qafqazin cay derelerinde terraslar 3 Hemcinin bax 4 IstinadlarBoyuk Qafqazin cenub yamaci caylarinda terras seviyyesi RedakteBoyuk Qafqazin cenub yamaci caylarinda B E Budaqov 17 terras seviyyesi ayirmisdir cedvel 1 1 Cedvel 1 Bas Qafqaz silsilesinin cenub yamacinin bezi cay derelerinin cay terraslari Terraslar Balakencay Kiscay Xalxalcay Filfilicay DemiraparancayI 1 5 2 0 5 1 0 5 4 1 2 2II 4 6 6 8 4 8 4 7 6 8III 12 10 15 11 14 14 16IV 20 25 20 24 18 20 20 27V 30 35 30 34 VI 40 44 40 45 35 40 43 35 40VII 50 55 45 50 50 55 47 57VIII 70 72 65 60 70 60 65 60IX 83 76 70 80 82X 90 100 95 100 102 92 90 100 100XI 115 114 115 XII 124 120 125 XIII 130 140 180 185 135XIV 150 155 156 166XV 175 175 XVI 180 200 190 200 186XVII 200 210 200 220 217 222Bu terraslar caylarin su seviyyesinden 0 5 2 6 8 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 65 70 75 80 90 115 120 125 135 145 150 155 175 190 200 210 220 240 250 metr yuksekliklerde yerlesir Lakin butun cay derelerinde bu terras kompleksleri tam istirak etmir Erazinin intensiv tektonik qalxmasi ve guclu eroziya neticesinde terras seviyyelerinin bezileri tamamile yuyulmus bezi sahelerde ise onlarin xirda fraqmentleri saxlanilmisdir Alcaq ve qismen orta seviyyeli terraslar daha yaxsi saxlanilmisdir Bu terras seviyyeleri cay derelerinin orta ve asagi hisseleri ucun xarakterikdir 1 Simal serq yamacin cay derelerinde terraslar Redakte Simal serq yamacin cay derelerinde Qusarcay Qudiyalcay Velvelecay Gilgilcay ve s esas terras seviyyeleri onlarin sinklinal strukturlari kesdiyi sahelerde genis saheli olmaqla yaxsi saxlanilmisdir D A Lilienberq B E Budaqov simal serq yamacda A A Mikayilov ise Qusar maili duzenliyinde 14 17 terras seviyyesinin oldugunu gosterir Bezi cay terraslarinin Xezer denizi terraslari ile uzlasdirilmasi onlarin yasini xeyli deqiqlesdirmeye imkan vermisdir 1 Kicik Qafqazin cay derelerinde terraslar RedakteKicik Qafqazin cay derelerinde qeyde alinan terraslarin miqdari seviyyesi ve yukseklikleri onlarin kesdiyi tektonik strukturlarin feal ve nisbi sabit xarakterinden asili olaraq deyiskendir Erazinin esas cay derelerinde ayri ayri tedqiqatcilar muxtelif miqdarda ve yukseklikde terras kompleksleri ayirmislar Lakin terras sxemleri arasinda ferq olduqca boyukdur Hetta eyni cay deresinde muxtelif sayda terras seviyyesi ayrilir Simal Qerbde Incesu Agstafacay Hesensu ve Tovuzcay Axinca caylarinin dereleri Qazax sinklinorisinin ox hissesine uygun gelen Agstafacay cokekliyini keserek erozion akkumulyativ akkumulyativ menseli terras kompleksleri emele getirmisdir Terraslarin nisbi yukseklikleri cokekliyin merkezine dogru azalir Terraslarin sayi derenin morfolojiyasina uygun deyiskendir Hesensuyun deresinde 7 1 3 7 12 22 27 Agstafacayda 4 5 10 33 Axincacayda 4 5 21 30 Zeyemcay deresi Baskend Destefur struktur denudasion cokekliyinde nisbeten genislenir ve asagidaki akkumulyativ erozion akkumulyativ terraslar musahide olunur 2 0 10 0 26 0 40 0 57 0 110 140 0 ve Gencecayin terras seviyyeleri 0 7 5 0 15 25 38 63 65 92 ve teskil edir Kurekcayin 0 5 3 0 9 18 44 ve 106 m lik terraslari esasen erozion akkumuliyativ menselidir Tertercay Kelbecer muldasinda 14 3 0 5 7 10 11 16 22 30 40 45 55 60 100 120 130 145 180 200 235 260 320 Hesenriz sinklinal cokekliyinde 7 3 0 10 12 30 50 75 80 100 120 ve terras seviyyeleri ile seciyyelenir Xacincayin deresinde 1600 yukseklikde Saribaba sinklinoriumu daxilinde 12 muxtelif menseli terras seviyyesi 0 5 1 5 8 15 18 25 35 50 110 120 135 140 160 240 260 280 musahide olunur Kondelencay Siznek Qarabulaq sinklinal cokekliyinde 1 5 33 65 80 ve 110 metrlik Qirmizibazar qraben sinklinal cokekliyinde 2 6 8 10 21 35 40 45 65 90 112 142 ve 150 metrlik terras seviyyeleri emele getirmisdir 1 Hemcinin bax RedakteCay cografiya Cay yatagi Cay dereleriIstinadlar Redakte 1 2 3 4 5 Azerbaycan Respublikasinin Cografiyasi I cild Regional Cografiya Baki 2015 seh 43 Elizade E K Tarixazer S E Menbe https az wikipedia org w index php title Cay terraslari amp oldid 4360060, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.