Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Dərisitikanlılar (lat. Echinodermata) — heyvanlar aləminə aid heyvan tipi. 7000-ə qədər növü məlumdur.
| Dərisitikanlılar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Klad: Tip: Dərisitikanlılar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Dərisitikanlılar dənizlərin dibində yaşayan və bədənləri beşşüalı simmetriyalı quruluşa malik olan heyvanlardır. Yetkin formaları şüalı, sürfələri isə ikiyan simmetriyaya malikdir. Bu, onu göstərir ki, onların əcdadı ikitərəfli simmetriyalı heyvanlar olmuşdur. ikinci bədən boşluğu (selom) yaxşı inkişaf etmişdir. Əsasən hərəkət funksiyası daşıyan su-damar və ya ambulakral sistemə malikdir. Bu sistem həmçinin tənəffüs, qismən ifrazat və başqa funksiyalar da yerinə yetirir. Daxili orqanlar bədən boşluğunda yerləşir.
Dərisitikanlılar tipi 5 sinfə bölünür: dəniz ulduzları, dəniz lalələri, ofiurlar, dəniz kirpiləri və holoturilər. Xəzər dənizində və Azərbaycanın digər sularında yaşamır. Dərisitikanlılar sırf dəniz heyvanlarıdır. Bu tipə aid olan heyvanlar bədən formasının quruluşuna və müxtəlifliyinə görə lap qədim vaxtlardan diqqəti cəlb etmişdir. Bu heyvanlara dərisitikanlıların adının verilməsi və öyrənilmə tarixi qədim yunanlarla bağlıdır. Bir çox zooloqlar onları qurdlara, bir qismi isə bağırsaqboşluqlulara aid edirdilər. 1847 –ci ildə Frey və Leykart dərisitikanlıların şüalı heyvanlardan, xüsusilə bağırsaqboşluqlulardan fərqini izah edərək, müstəqil bir tipə ayırdılar. Dərisitikanlılar ikinciağızlı heyvanlardır. Bu xüsusiyyətinə görə onlar əvvəl təsvir olunan ilkağızlılardan fərqlənir və xordalılara yaxınlaşırlar. Onlar heyvanat aləmi içərisində yüksək quruluşlu formalar hesab olunur. Bununla belə dərisitikanlılar yetkin mərhələdə şüalı simmetriyaya malikdir. Lakin şüalı simmetriyaya malik olan sadə quruluşlu heyvanlarda şüalı simmetriya ilkin olduğu halda, dərisitikanlılarda bu xüsusiyyət sonradan qazanılmışdır. Dərisitikanlıların dəri örtüyü iki qatdan: ektodermal mənşəldən epidermis və onun altında yerləşən mezodermal mənşəli kutis qatından ibarətdir. Dərisitikanlılar üçün səciyyəvi xüsusiyyətlərdən biri onlardan əhəngli lövhələrdən ibarət bütöv zireh əmələ gətirir. Bu örtükdə xaricə çıxa bilən çoxlu miqdarda əhəngli iynələr var. Bu xüsusiyyətlərinə görə də tipə dərisitikanlılar adı verilmişdir.
Şəkillər
- Dərisitikanlıların rəngarəngliyi
-
![image]()
Plectaster decanus dəniz ulduzu -
![image]()
Linckia sp. dəniz ulduzu -
![image]()
Strongylocentrotus franciscanus dəniz kirpisi -
![image]()
Mellita longifissa yastı dəniz kirpisi -
![image]()
Ophionereis reticulata ilanquyruğu -
![image]()
Голотурия Isostichopus badionotus -
![image]()
Cucumaria miniata holoturisi -
![image]()
Ptilometra australis dəniz laləsi
Təsnifatı
Dərisitikanlılar tipi Echinodermata
- Pelmatozoa yarımtipi
- † Carpoidea sinfi
- † () sinfi
- † Blastoidea sinfi
- Dəniz lalələri (Crinoidea)
- † Edrioasteroidea sinfi
- Eleutherozoa yarımtipi
- † Ophiocistia sinfi
- Dəniz ulduzları (Asteroidea) sinfi
- İlanquyruqlar (Ophiuroidea) sinfi
- Dəniz kirpiləri (Echinoidea) sinfi
- Holoturilər (Holothurioidea) sinfi
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.
- Ruggiero M. A., Gordon D. P., Orrell T. M., Bailly N., Bourgoin T., Brusca R. C., Cavalier-Smith T., Guiry M. D., Kirk P. M. A Higher Level Classification of All Living Organisms (ing.). // PLOS ONE / PLOS ONE Editors PLoS, 2015. Vol. 10, Iss. 4. P. e0119248. ISSN 1932-6203 doi:10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 PMID:25923521
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Derisitikanlilar lat Echinodermata heyvanlar alemine aid heyvan tipi 7000 e qeder novu melumdur DerisitikanlilarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarKlad AmbulacrariaTip DerisitikanlilarBeynelxalq elmi adiEchinodermata Brug 1791 Sekil axtarisiITIS 156857NCBI 7586EOL 1926FW 30739 Derisitikanlilar denizlerin dibinde yasayan ve bedenleri bessuali simmetriyali qurulusa malik olan heyvanlardir Yetkin formalari suali surfeleri ise ikiyan simmetriyaya malikdir Bu onu gosterir ki onlarin ecdadi ikiterefli simmetriyali heyvanlar olmusdur ikinci beden boslugu selom yaxsi inkisaf etmisdir Esasen hereket funksiyasi dasiyan su damar ve ya ambulakral sisteme malikdir Bu sistem hemcinin teneffus qismen ifrazat ve basqa funksiyalar da yerine yetirir Daxili orqanlar beden boslugunda yerlesir Derisitikanlilar tipi 5 sinfe bolunur deniz ulduzlari deniz laleleri ofiurlar deniz kirpileri ve holoturiler Xezer denizinde ve Azerbaycanin diger sularinda yasamir Derisitikanlilar sirf deniz heyvanlaridir Bu tipe aid olan heyvanlar beden formasinin qurulusuna ve muxtelifliyine gore lap qedim vaxtlardan diqqeti celb etmisdir Bu heyvanlara derisitikanlilarin adinin verilmesi ve oyrenilme tarixi qedim yunanlarla baglidir Bir cox zooloqlar onlari qurdlara bir qismi ise bagirsaqbosluqlulara aid edirdiler 1847 ci ilde Frey ve Leykart derisitikanlilarin suali heyvanlardan xususile bagirsaqbosluqlulardan ferqini izah ederek musteqil bir tipe ayirdilar Derisitikanlilar ikinciagizli heyvanlardir Bu xususiyyetine gore onlar evvel tesvir olunan ilkagizlilardan ferqlenir ve xordalilara yaxinlasirlar Onlar heyvanat alemi icerisinde yuksek quruluslu formalar hesab olunur Bununla bele derisitikanlilar yetkin merhelede suali simmetriyaya malikdir Lakin suali simmetriyaya malik olan sade quruluslu heyvanlarda suali simmetriya ilkin oldugu halda derisitikanlilarda bu xususiyyet sonradan qazanilmisdir Derisitikanlilarin deri ortuyu iki qatdan ektodermal menselden epidermis ve onun altinda yerlesen mezodermal menseli kutis qatindan ibaretdir Derisitikanlilar ucun seciyyevi xususiyyetlerden biri onlardan ehengli lovhelerden ibaret butov zireh emele getirir Bu ortukde xarice cixa bilen coxlu miqdarda ehengli iyneler var Bu xususiyyetlerine gore de tipe derisitikanlilar adi verilmisdir SekillerDerisitikanlilarin rengarengliyi Plectaster decanus deniz ulduzu Linckia sp deniz ulduzu Strongylocentrotus franciscanus deniz kirpisi Mellita longifissa yasti deniz kirpisi Ophionereis reticulata ilanquyrugu Goloturiya Isostichopus badionotus Cucumaria miniata holoturisi Ptilometra australis deniz lalesiTesnifatiDerisitikanlilar tipi Echinodermata Pelmatozoa yarimtipi Carpoidea sinfi sinfi Blastoidea sinfi Deniz laleleri Crinoidea Edrioasteroidea sinfi Eleutherozoa yarimtipi Ophiocistia sinfi Deniz ulduzlari Asteroidea sinfi Ilanquyruqlar Ophiuroidea sinfi Deniz kirpileri Echinoidea sinfi Holoturiler Holothurioidea sinfiIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2004 Ruggiero M A Gordon D P Orrell T M Bailly N Bourgoin T Brusca R C Cavalier Smith T Guiry M D Kirk P M A Higher Level Classification of All Living Organisms ing PLOS ONE PLOS ONE Editors PLoS 2015 Vol 10 Iss 4 P e0119248 ISSN 1932 6203 doi 10 1371 JOURNAL PONE 0119248 PMID 25923521Hemcinin bax