Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Təbii fəlakət — böyük nisbətdə və ya tamamilə insanların idarəsi xaricində reallaşan, mal və can itkisinə səbəb ola biləcək təhlükəli və ümumiyyətlə böyük diametrli hadisədir. Fəlakətin ilk xüsusiyyəti təbii olması, ikincisi can və mal itkisinə səbəb olması, bir sonra insanlar tərəfindən əngəllənə bilməməsidir. Bəzi fəlakətlərin yer üzünün haralarında daha çox olduğu bilinməkdədir. Məsələn; zəlzələ, uçqun, sel, donma kimi bəzi fəlakətlərin nəticələri zəlzələdə olduğu kimi birbaşa və dərhal ortaya çıxar, amma quraqlıqda olduğu kimi bəzilərinin nəticələri isə uzun bir zaman sonra və bilavasitə olaraq görülür.
Sellərin öyrənilməsi, proqnozlaşdırılması və qarşısının alınması tədbirlərinin reallaşdırılması müasir dövrün çətin problemlərindəndir.
Hazırda Yer kürəsində əhalinin sayının artması, insan resurslarının şəhərlərdə toplanması, antropogen-texnogen təsirlərin güclənməsi, eləcə də insanın təbii proseslərə müdaxiləsinin artması, ekosistemlərdə təbii qarşılıqlı əlaqələrin pozulması və mürəkkəb mühəndis konstruksiyalarının fəaliyyətinin genişlənməsi ilə əlaqədar təbii fəlakətlərin nəticələri daha mürəkkəb və daha təhlükəli xarakter alır. Məhz bu səbəbdən təbii fəlakətlərin artması və ziyanın çoxalması kimi neqativ tendensiyaların yaranmasına və inkişafına şərait yaradır.
Hidrosferdə təbii və antropogen təsirlərin törətdiyi dağıdıcı nəticələri bu gün Xəzərin ekoloji durumunda daha parlaq müşahidələr etmək olar.
Növləri
Geoloji mənşəlilər
Meteoroloji mənşəlilər
- Sel
- Eroziya
- Daşqın
- Uçqun
- Tufan
- Quraqlıq
- Meşə yanğınları
- İqlim dəyişiklikləri
- Xortum
- Qasırğa
- Torpaq sürüşməsi
- Tornado
Meteoroloji fəlakətlərin meydana gəlməsini hazırlayan əsas faktorlar atmosfer mənşəli olmasına baxmayaraq, bəzilərində fəlakətin meydana gəldiyi yerin xüsusiyyətləri də təsirli olmaqdadır. Sel, uçqun və sis buna nümunə olaraq verilə bilər.
Bəşəriyyət tarixində — Meqasunamilər
Meqasunami – dalğalarının hündürlüyü adi sunami dalğalarının hündürlüyündən çox-çox hündür olan sunamilərdir. Bir qayda olaraq zəlzələlərlə yox, torpağın nəhəng qeyri tektonik yerdəyişmələri (torpaq sürüşməsi, səma cisimləri ilə toqquşma) nəticəsində baş verir.
- Təxminən 65 milyon il bizim eradan əvvəl Yerin asteroid ilə toqquşması nəticəsində Yukatan adasının cənubunda Çikşulub krateri əmələ gəlmişdir.
- Təxminən 35.3 milyon il bizim eradan əvvəl Yerin bolid (iri parlaq meteorit) ilə toqquşması nəticəsində Çekapiksk körfəzinin krateri əmələ gəldi.
- Təxminən 6000 il bizim eradan əvvəl Etna dağında (Sicilya adasında) nəhəng torpaq sürüşməsi meqasunami yaratdı ki, bu sunami Aralıq dənizi ölkələrinə ziyan vurdu.
- Təxminən 5000 il bizim eradan əvvəl müasir Norveçin kontinental şelf sərhədində su altında "Sturreqa" adı ilə məşhur olan sualtı torpaq sürüşməsi. Bunun nəticəsində müasir İslandiya ölçüsündə torpaq ayrılması olduqda güclü meqasunami yaratmışdı.
- Təxminən 2000 il bizim eradan əvvəl Madaqaskardan şərqdə Reyunon adasında torpaq sürüşməsi.
- Təxminən 1000–800 il bizim eradan əvvəl Yer kürəsi səma cismi ilə toqquşması nəticəsində Hind okeanı altında Byorkl kraterinin əmələ gəlməsinə səbəb oldu.
- 365-ci il. Kritdə zəlzələ. Zəlzələnin yaratdığı meqasunami İskəndəriyyəni məhv etdi. Sahildə dalğalar 35.5 metrə çatırdı.
- 1792-ci ilin iyunun 15-i. Yaponiyada Unzen vulkanı püskürməsi səbəbindən meqasunami yaranmışdı. Dalğaların hündürlüyü 100 metrə çatmışdı.
- 1958-ci il 9 iyul. Alyaskada Lituyya buxtasında torpaq sürüşməsi. Buxtanın əks sahilində əmələ gələn dalğanın hündürlüyü 524 metrə çatmışdı. Bu qeydə alınmış ən hündür dalğadır.
- 1963-cü il 9 oktyabr. İtaliyada Vayont bəndində torpaq sürüşməsi bəndin üzərindən suyun aşmasına səbəb oldu. Suyun həcmi 50 milyon kub metrdən çox, qalınlığı 150–250 metr idi. Su dalğalarının hündürlüyü 90 metr idi. 2000–3000 nəfər insan həlak olmuşdu.
- 1980-ci il 18 may. ABŞ-də Vaşinqton ştatında Müqəddəs Yelena (Sent-Xelens) vulkanı püskürməsi nəticəsində dağın zirvəsi (yuxarı 460 metr) aşağı tökülmüşdü. Torpağın bir hissəsi Duxa gölünə tökülmüşdür, su dalğalarının hündürlüyü 260 metrə çatmışdı.
| Tarix | Yer | Hadisə | Həlak olanların sayı, nəfər |
|---|---|---|---|
| İyul, noyabr 1931-ci il | Çin | Daşqın | 1000000–4000000 |
| Sentyabr-oktyabr 1887-ci il | Çin | Xuanxe çayında daşqın | 900000–2000000 |
| 23 yanvar 1556-cı il | Çin, Şensi əyaləti | Zəlzələ | 830000 |
| 13 noyabr 1970-ci il | Banqladeş | Bxolo siklonu | 500000 |
| 25 noyabr 1839-cu il | Hindistan, Korinqa | Qabarma dalğaları | 300000 |
| may 526-cı il | Antioxiya (müasir Türkiyə) | Zəlzələ | 250000–300000 |
| 28 iyul 1976-cı il | Çin, Xebey | Tyanşan zəlzələsi | 242419 |
| 16 dekabr 1920-ci il | Çin, Ninsa-Qansu əyaləti | Zəlzələ | 234117 |
| 26 dekabr 2004-cü il | İndoneziya, Sumatra | Sunami | 230210 |
| 12 yanvar 2010-cu il | Haiti | Zəlzələ | 230000 |
| Tarix | Yer | Maqnitudu | Qurbanların sayı, nəfər |
|---|---|---|---|
| 22 may 1960-cı il | Çili | 9.5 | 6000 |
| 26 dekabr 2004-cü il | İndoneziya, Sumatra | 9.3 | 230210 |
| 27 mart 1964-cü il | Alyaska, ABŞ | 9.2 | 125 |
| 9 mart 1957-ci il | Andreyanovsk adası (Alyaska) | 9.1 | Məlum deyil |
| 4 noyabr 1952-ci il | Kamçatka, SSSR | 9.0 | 2000-dən çox |
| 13 avqust 1868-ci il | Çili | 9.0 | 25000-dən çox |
| may 526-cı il | Antioxiya (müasir Türkiyə) | 9.0 | 250000–300000 |
| 26 yanvar 1700-cü il | Kanada | 9.0 | Məlum deyil |
| 27 fevral 2010-cu il | Çili | 8.8 | 432 |
| 31 yanvar 1906-cı il | Ekvador-Kolumbiya | 8.8 | 1500-ə qədər |
| Tarix | Zərər çəkmiş bölgələr | Qurbanların sayı, nəfər |
|---|---|---|
| İyul-avqust 1931-ci il | Mərkəzi Çin | 145000–4000000 |
| sentyabr 1887-ci il | Çinin Xuanxe çayı | 900000–2000000 |
| iyun 1938-ci il | Çinin Xuanxe çayı | 500000–700000 |
| mart 1931-ci il | Çin, Yansızı çayı vadisi | 145000 |
| 5 noyabr 1530-cu il | Hollandiya | 100000-dən çox |
| 1971-ci il | Vyetnam, Qırmızı çay deltası | 100000 |
| 1911-ci il | Çin, Yansızı çayı vadisi | 100000 |
| 14 dekabr 1287-ci il | Hollandiya, Şimali Almaniya | 50000–80000 |
| 1212-ci il | Hollandiya | 60000 |
| 12 fevral 2006-cı il | Filippin, sel daşqınları | 1126 |
| Tarix | Zərər çəkmiş bölgələr | Qurbanların sayı, nəfər |
|---|---|---|
| 26 dekabr 2004-cü il | İndoneziya, Tailand, Hindistan, Şri-Lanka, Maldiv adaları, Somali | 230210 |
| 1 noyabr 1755-ci il | Portuqaliya, İspaniya, Morakko, İrlandiya, İngiltərə | 100000 |
| 26 dekabr 1908-ci | Cənubi İtaliya | 100000 |
| 27 avqust 1883-cü il | İndoneziya | 38000-dən çox |
| 28 oktyabr 1707-ci il | Yaponiya | 30000-ə yaxın |
| 15 iyun 1826-cı il | Yaponiya | 27000-dən çox |
| 13 avqust 1868-ci il | Çili | 25000-dən çox |
| 15 iyun 1896-cı il | Yaponiya | 22070 |
| 15 iyun 1896-cı il | Yaponiya | 22070 |
| 21 may 1792-ci il | Yaponiya | 15030 |
| 4 aprel 1771-ci il | Yaponiya | 12000-dən çox |
| Tarix | Yer | Ad | Qurbanların sayı, nəfər |
|---|---|---|---|
| 13 noyabr 1970-ci il | Banqladeş | Bxola siklonu | 500000 |
| 25 noyabr 1839-cu il | Hindistan, Korinqa | Hind siklonu | 300000 |
| 7 oktyabr 1737-ci il | Hindistan | Kəlkütlə siklonu | 300000 |
| 2–8 avqust 1975-ci il | Çin | Mina tayfunu | 210000 |
| 31 oktyabr 1876-cı il | Hindistan | Böyük Bakerqanc siklonu | 200000 |
| 2 may 2008-ci il | Mayanma | Nargis siklonu | 90000–146000 |
| 29 aprel 1991-ci il | Banqladeş | Banqladeş siklonu | 138000 nəfərdən çox |
| 6 iyun 1882-ci il | Hindistan | Bombey siklonu | 100000 |
| 2–3 avqust 1922-ci il | Çin | Svatou siklonu | 50000–100000 |
| 5 oktyabr 1864-cü il | Hindistan | Kəlküttə siklonu | 60000 |
Mənbə
- Редактор — составитель Александр Соловьев. Апокалипсис. M.: Коммерсант: Ексмо, 2010, 336 с.
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tebii felaket boyuk nisbetde ve ya tamamile insanlarin idaresi xaricinde reallasan mal ve can itkisine sebeb ola bilecek tehlukeli ve umumiyyetle boyuk diametrli hadisedir Felaketin ilk xususiyyeti tebii olmasi ikincisi can ve mal itkisine sebeb olmasi bir sonra insanlar terefinden engellene bilmemesidir Bezi felaketlerin yer uzunun haralarinda daha cox oldugu bilinmekdedir Meselen zelzele ucqun sel donma kimi bezi felaketlerin neticeleri zelzelede oldugu kimi birbasa ve derhal ortaya cixar amma quraqliqda oldugu kimi bezilerinin neticeleri ise uzun bir zaman sonra ve bilavasite olaraq gorulur Sellerin oyrenilmesi proqnozlasdirilmasi ve qarsisinin alinmasi tedbirlerinin reallasdirilmasi muasir dovrun cetin problemlerindendir Hazirda Yer kuresinde ehalinin sayinin artmasi insan resurslarinin seherlerde toplanmasi antropogen texnogen tesirlerin guclenmesi elece de insanin tebii proseslere mudaxilesinin artmasi ekosistemlerde tebii qarsiliqli elaqelerin pozulmasi ve murekkeb muhendis konstruksiyalarinin fealiyyetinin genislenmesi ile elaqedar tebii felaketlerin neticeleri daha murekkeb ve daha tehlukeli xarakter alir Mehz bu sebebden tebii felaketlerin artmasi ve ziyanin coxalmasi kimi neqativ tendensiyalarin yaranmasina ve inkisafina serait yaradir Hidrosferde tebii ve antropogen tesirlerin toretdiyi dagidici neticeleri bu gun Xezerin ekoloji durumunda daha parlaq musahideler etmek olar NovleriGeoloji menseliler Vulkan puskurmesiZelzele Torpaq surusmesi Vulkan puskurmesi SunamiMeteoroloji menseliler Sel Eroziya Dasqin Ucqun Tufan Quraqliq Mese yanginlari Iqlim deyisiklikleri Xortum Qasirga Torpaq surusmesi Tornado Meteoroloji felaketlerin meydana gelmesini hazirlayan esas faktorlar atmosfer menseli olmasina baxmayaraq bezilerinde felaketin meydana geldiyi yerin xususiyyetleri de tesirli olmaqdadir Sel ucqun ve sis buna numune olaraq verile biler Beseriyyet tarixinde MeqasunamilerMeqasunami dalgalarinin hundurluyu adi sunami dalgalarinin hundurluyunden cox cox hundur olan sunamilerdir Bir qayda olaraq zelzelelerle yox torpagin neheng qeyri tektonik yerdeyismeleri torpaq surusmesi sema cisimleri ile toqqusma neticesinde bas verir Texminen 65 milyon il bizim eradan evvel Yerin asteroid ile toqqusmasi neticesinde Yukatan adasinin cenubunda Ciksulub krateri emele gelmisdir Texminen 35 3 milyon il bizim eradan evvel Yerin bolid iri parlaq meteorit ile toqqusmasi neticesinde Cekapiksk korfezinin krateri emele geldi Texminen 6000 il bizim eradan evvel Etna daginda Sicilya adasinda neheng torpaq surusmesi meqasunami yaratdi ki bu sunami Araliq denizi olkelerine ziyan vurdu Texminen 5000 il bizim eradan evvel muasir Norvecin kontinental self serhedinde su altinda Sturreqa adi ile meshur olan sualti torpaq surusmesi Bunun neticesinde muasir Islandiya olcusunde torpaq ayrilmasi olduqda guclu meqasunami yaratmisdi Texminen 2000 il bizim eradan evvel Madaqaskardan serqde Reyunon adasinda torpaq surusmesi Texminen 1000 800 il bizim eradan evvel Yer kuresi sema cismi ile toqqusmasi neticesinde Hind okeani altinda Byorkl kraterinin emele gelmesine sebeb oldu 365 ci il Kritde zelzele Zelzelenin yaratdigi meqasunami Iskenderiyyeni mehv etdi Sahilde dalgalar 35 5 metre catirdi 1792 ci ilin iyunun 15 i Yaponiyada Unzen vulkani puskurmesi sebebinden meqasunami yaranmisdi Dalgalarin hundurluyu 100 metre catmisdi 1958 ci il 9 iyul Alyaskada Lituyya buxtasinda torpaq surusmesi Buxtanin eks sahilinde emele gelen dalganin hundurluyu 524 metre catmisdi Bu qeyde alinmis en hundur dalgadir 1963 cu il 9 oktyabr Italiyada Vayont bendinde torpaq surusmesi bendin uzerinden suyun asmasina sebeb oldu Suyun hecmi 50 milyon kub metrden cox qalinligi 150 250 metr idi Su dalgalarinin hundurluyu 90 metr idi 2000 3000 nefer insan helak olmusdu 1980 ci il 18 may ABS de Vasinqton statinda Muqeddes Yelena Sent Xelens vulkani puskurmesi neticesinde dagin zirvesi yuxari 460 metr asagi tokulmusdu Torpagin bir hissesi Duxa golune tokulmusdur su dalgalarinin hundurluyu 260 metre catmisdi Beseriyyet tarixinde 10 en boyuk tebii felaket Tarix Yer Hadise Helak olanlarin sayi neferIyul noyabr 1931 ci il Cin Dasqin 1000000 4000000Sentyabr oktyabr 1887 ci il Cin Xuanxe cayinda dasqin 900000 200000023 yanvar 1556 ci il Cin Sensi eyaleti Zelzele 83000013 noyabr 1970 ci il Banqlades Bxolo siklonu 50000025 noyabr 1839 cu il Hindistan Korinqa Qabarma dalgalari 300000may 526 ci il Antioxiya muasir Turkiye Zelzele 250000 30000028 iyul 1976 ci il Cin Xebey Tyansan zelzelesi 24241916 dekabr 1920 ci il Cin Ninsa Qansu eyaleti Zelzele 23411726 dekabr 2004 cu il Indoneziya Sumatra Sunami 23021012 yanvar 2010 cu il Haiti Zelzele 230000Beseriyyet tarixinde 10 en boyuk zelzele 12 balli skala uzre Tarix Yer Maqnitudu Qurbanlarin sayi nefer22 may 1960 ci il Cili 9 5 600026 dekabr 2004 cu il Indoneziya Sumatra 9 3 23021027 mart 1964 cu il Alyaska ABS 9 2 1259 mart 1957 ci il Andreyanovsk adasi Alyaska 9 1 Melum deyil4 noyabr 1952 ci il Kamcatka SSSR 9 0 2000 den cox13 avqust 1868 ci il Cili 9 0 25000 den coxmay 526 ci il Antioxiya muasir Turkiye 9 0 250000 30000026 yanvar 1700 cu il Kanada 9 0 Melum deyil27 fevral 2010 cu il Cili 8 8 43231 yanvar 1906 ci il Ekvador Kolumbiya 8 8 1500 e qederBeseriyyet tarixinde 10 en boyuk dasqin Tarix Zerer cekmis bolgeler Qurbanlarin sayi neferIyul avqust 1931 ci il Merkezi Cin 145000 4000000sentyabr 1887 ci il Cinin Xuanxe cayi 900000 2000000iyun 1938 ci il Cinin Xuanxe cayi 500000 700000mart 1931 ci il Cin Yansizi cayi vadisi 1450005 noyabr 1530 cu il Hollandiya 100000 den cox1971 ci il Vyetnam Qirmizi cay deltasi 1000001911 ci il Cin Yansizi cayi vadisi 10000014 dekabr 1287 ci il Hollandiya Simali Almaniya 50000 800001212 ci il Hollandiya 6000012 fevral 2006 ci il Filippin sel dasqinlari 1126Beseriyyet tarixinde 10 en boyuk sunami qurbanlarin sayina gore Tarix Zerer cekmis bolgeler Qurbanlarin sayi nefer26 dekabr 2004 cu il Indoneziya Tailand Hindistan Sri Lanka Maldiv adalari Somali 2302101 noyabr 1755 ci il Portuqaliya Ispaniya Morakko Irlandiya Ingiltere 10000026 dekabr 1908 ci Cenubi Italiya 10000027 avqust 1883 cu il Indoneziya 38000 den cox28 oktyabr 1707 ci il Yaponiya 30000 e yaxin15 iyun 1826 ci il Yaponiya 27000 den cox13 avqust 1868 ci il Cili 25000 den cox15 iyun 1896 ci il Yaponiya 2207015 iyun 1896 ci il Yaponiya 2207021 may 1792 ci il Yaponiya 150304 aprel 1771 ci il Yaponiya 12000 den coxBeseriyyet tarixinde 10 en boyuk qasirga qurbanlarin sayina gore Tarix Yer Ad Qurbanlarin sayi nefer13 noyabr 1970 ci il Banqlades Bxola siklonu 50000025 noyabr 1839 cu il Hindistan Korinqa Hind siklonu 3000007 oktyabr 1737 ci il Hindistan Kelkutle siklonu 3000002 8 avqust 1975 ci il Cin Mina tayfunu 21000031 oktyabr 1876 ci il Hindistan Boyuk Bakerqanc siklonu 2000002 may 2008 ci il Mayanma Nargis siklonu 90000 14600029 aprel 1991 ci il Banqlades Banqlades siklonu 138000 neferden cox6 iyun 1882 ci il Hindistan Bombey siklonu 1000002 3 avqust 1922 ci il Cin Svatou siklonu 50000 1000005 oktyabr 1864 cu il Hindistan Kelkutte siklonu 60000MenbeRedaktor sostavitel Aleksandr Solovev Apokalipsis M Kommersant Eksmo 2010 336 s IstinadlarXarici kecidler