Vikipediya azad ensiklopediya Qara dağların iri silsilələrindən biri Qayalı silsiləsi Qara dağlar rus Черныя Горы Черныя

Vikipediya azad ensiklopediya Qara daglarin iri silsilelerinden biri Qayali silsilesi Qara daglar rus Chernyya Gory Chernyya gory Qafqazdaki daglarin tarixi adidir oronim Boyuk Qafqaz dag sisteminin simal yamaci boyunca uzanan dag silsilelerini ehate edir Bunra Qafqaz silsilesinin simalina paralel olaraq Kuban cayinin mensebinden Sulak cayina qeder uzanan dag silsileleri qisa silsileler yaylalar tepeler zenciri ve ayrilmis zirveler daxildir Elmi ve publisistik edebiyyatda oronimlerin yayilma serhedleri haqqinda deqiq fikir yoxdur Rusiya imperiyasi dovrunun oroqrafik sistematikasinda Qara daglar Boyuk Qafqazin uc iri silsilesi Qayali Pastbis ve Lesisti kimi basa dusulurdu Sovet dovrunde Qara Daglara yalniz iki oroqrafik vahid Pastbis ve Lesisti silsileleri aid edildi Qara daglarin serhedleri qerbde ve xususen serqde qisalirdi Bir sira sovet ve muasir tedqiqatcilar elece de yerli ehali umumiyyetle Qara daglar adindan yalniz Mese silsilesi ucun istifade edir bu xususen Cecenistandaki Qara daglar hissesine aiddir Bu gun Qara daglar tarixi adinin lokalizasiyasi Rusiya erazileri Krasnodar diyari Adige Qaracay Cerkesiya Stavropol Kabarda Balkariya Simali Osetiya Inqusetiya Cecenistan ve Dagistan boyunca uzanan bir sira silsileleri ehate edir Qara daglarin serhedlerinin ferqli anlasilmasi sebebinden bir cox qaynaq ferqli morfometrik xususiyyetlerini gostere biler Adi span Qara daglarin zirveleri mese serhedi ile mehdudlasaraq qar xettinin ve ya yuksek alp cemenliklerinin seviyyesine catmir Bu ad qedim dovrlerden beri Qara daglari ehate eden six yarpaqli meselerden daglara qaranliq reng veren six meseli silsilelerin tund renginden yaranmisdir Rusiya imperatorlugunun Cografi Statistik Lugetin de 1863 1885 Qara daglar silsilesi ucun asagidaki etimologiya verilir ve adini butun uzunlugu boyunca qalin catilmasi cetin bir lusomla ortulmus olmasi sebebi ile almisdir Cecenistanda Qara daglarin tesviri ve adlarinin menseyinin eyni versiyasinda XIX esrin II yarisi Salaja cayinin derin ve telatumlu yataginin saginda ve Valerikin solunda ordularin olkenin derinliklerine kecmesine manee yaradan yuksek six meseler baslanir 1888 g Tercy 1888 g Rusiya imperatorlugunun Cografi ve Statistik Lugetin de her iki sozu boyuk herfle yazilmis Qara Daglar ucun basqa bir ad Qara Mese termini lugetde verilmisdir Brokkhaus ve Yefron Ensiklopedik Lugetin de 1890 1907 daglarin adi basqa cur verilmisdir birinci hisse boyuk herfle ikinci hisse ise kicik herfle Qara daglar Rus cografiyasunasi Nikolay Dinnikin ESBE meqalesinde Terek vilayetin de Qara daglar Bas silsilenin adi ile paralel olaraq qeyd edilmisdir Bezen oronim Qara daglar ucun Cernoqoriya ve Karataunun eyni menali adlarina rast gelmek olar Qara daglarda yasayan xalqlarin bezi dillerinde adi Inquslar arasinda Arqas inqus Argӏash ar ʁaʃ alcaq daglarin silsilesi Cecenler arasinda Arts cec arc arc meseli dag kimi adlandirilir Rusiya imperatorlugu dovru span Rusiya imperiyasi dovrunde Qara daglarin serhedi anlayisi Pastbis ve Lesisti silsilelerinin muasir musteqil oroqrafik vahidlerini ehate edirdi imperiya dovrunde oronimlerden istifade edilmirdi ve ehtimal ki umumiyyetle esas Qafqaz silsilesinin simalindaki Kuban cayinin mensebinden Sulak cayina qeder uzanan butun daglari ehate edirdi Rusiya imperatorlugunun Cografi ve Statistik lugeti ne gore Qara daglar sanki Bas Qafqazin dageteyini meydana getiren ikinci dereceli silsiledir ondan 30 80 verst mesafededir ve Qara daglarin en yuksek zirveleri Kabarda da yerlesir Brokhaus ve Yefronun Ensiklopedik lugetin de onlarin relyefinin en cox Kuban bolgesinin Batalpasinski dairesinde Krasnodar erazisinin muasir hissesi Qaracay Cerkesiya Stavropol erazisi nezere carodigini gosteren Qara daglar meqalesi var idi Terek bolgesine muellif Stavropol erazilerinin muasir hissesi Kabarda Balkariya Simali Osetiya Inqusetiya Cecenistan ve Dagistan Ardon cayi hovzesindeki en yuksek zirveleri aid edir Eyni ensiklopediyada rus cografiyasunasi V M Masalskinin Qafqaz silsilesi meqalesinde Qara daglarin relyefi daha etrafli tesvir edilmisdir Bas Qafqaz silsilesinden simalda 17 60 mesafede kecdikleri bildirilmisdir muellif Urux cayi hovzesini daglarin en yuksek noqtelerinin hovzelerine elave edib Nikolay Dinnikin Terek vilayeti adli meqalesinde Kion xok ve Kariu koxa elave olaraq Mat xox 9 855 fut Serdar xox ve Bermatut ehemiyyetli zirveler olaraq elave edilmisdi Sovet dovru span Sovet dovrunde Boyuk Qafqaz sisteminin simal silsileleri uc oronimik vahide Skalisti Pastbis ve Lesisti silsilelerine bolundu Nedense Qara daglar yalniz iki silsile kimi Skalisti silsilesi istisna olmaqla Pastbis ve Lesisti kimi basa dusulmeye baslandi BSE nin ilk nesri 1926 1947 Qara daglarin iki silsileden ibaret oldugunu bildirir Cenub Pastbis silsilesi ve Simal Lesisto silsilesi Silsilelerin en yuksek noqteleri gosterildi Pastbis ucun Fethus dagi 1744 m ve Lesist ucun Lisaya dagi 1035 m e qeder Hem de BSE nin ilk nesrinin Qara daglar meqalesinde bilinmeyen bir sebebden Cecen Muxtar Vilayetindeki Qara daglar anlayisi Simaldaki Qara daglarin qalan hissesinden ne ile ferqlendikleri izah edilmeden ayrica secilmisdir BSE nin ikinci nesrinde 1950 1958 Qara daglar adi hele de Pastbis ve Lesisti silsilelerini ehate edirdi yalniz Pastbis ucun Qara daglara qismen daxil edildiyine dair aydinliq getirilirdi Ikinci nesrde oronimlerin Maykop seheri meridianindan Arqun cayinin vadisine qeder qerb ve serqdeki serhedleri indi gosterilirdi Daglarin yukseklikleri haqqinda melumatlar ortaya cixdi 500 1500 m ve en yuksek noqtesi Cinal silsilesi 1542 m verilmisdi Qara daglarin eyni serhedleri Qisa Cografi Ensiklopediyasinda da 1960 1966 verilmisdir BSE nin ucuncu nesrinde 1969 1978 Qara daglar Skalisti silsilesinin simalindaki silsileler adlanirdi lakin Qara daglarin serhedleri bir az ferqli sekilde tertib edilerek qerbde Belaya cayi serqde Arqun cayi olaraq gosterilmisdir Daglarin hundurluyu 1500 m e qeder gosterilmisdir Oronimlerin bolunmesi zamani yaranan bezi qarisiqliqlari bir sekilde izah etmeye calisan Cografi Ensiklopedik Lugiti 1989 cemenliklerin ustunluk teskil etdiyi bolgelerde Qara daglara Pastbis silsilesi deyilir enenevi formulasiyasina melumatlar elave etdi Qara daglari Lesisti silsilesi ile gosteren bir sira muellifler bu adlarin xususen Inqusetiya ve Cecenistandaki Qara daglarin bolmeleri ucun xarakterik oldugunu deyirler meselen Cecen Inqus MSSR eserinin muellifleri 1971 V V Aqibalova 1988 Eslinde Sovet dovrunde Qara daglar Simali Qafqazin dageteyi zonasina aid edilmisdi Muasir dovr span Hal hazirda elmi ve publisistik edebiyyatda sovet dovrunun nesrlerini tekrarlayan tedqiqatcilar Qara daglara Pastbis ve Lesisti silsilelerini daxil edirler meselen Boyuk Qafqaz silsileleri ve iqlime tesiri eserinin muellifleri 2001 Bezen bezi sovet eserlerinde oldugu kimi Qara daglar da yalniz Lesisti kimi basa dusule biler bu xususile Cecenistan Respublikasindaki Qara daglar hissesine xasdir meselen Z M Baqalova Q Z Ancabadze Ancaq getdikce daha cox istinadli nesrler bu kohne oronimleri siradan cixarir Istinadlar span ESBE T XIIIA 1894 Ryzhikov V V Grebenshikov P A Zoev S O 1971 3 e izd BSE T 29 1978 Efremov Yu V Ilichyov Yu G i dr 2001 Anchabadze 2001 Geografichesko statisticheskij slovar Rossijskoj imperii 1885 Kavkazskij sbornik 1888 Tercy 1888 ESBE T XXXIII 1901 ESBE T XXXVIIIA 1903 Agibalova V V 1988 Perevod teksta arc Perevodchik Govzalla rus dosh govzalla com Istifade tarixi 23 iyun 2018 Ahmadov Sh B 2002 1 e izd BSE T 61 1934 2 e izd BSE T 47 1957 Kratkaya geograficheskaya enciklopediya T 4 1964 Geograficheskij enciklopedicheskij slovar 1989 Vinogradov V B Zoev S O i dr 1969 Bokova V F Vinogradov V B i dr 1980 Edebiyyat span Agibalova V V Na Assu cherez Armhi Turistskie marshruty Solnechnoj doliny 15000 nus Groznyj Checheno Ingushskoe knizhnoe izd vo Red T F Malchevskaya 1988 ISBN 5 7666 0011 9 Anchabadze Georgij Zurabovich Vajnahi Tbilisi Red N V Gelashvili 2001 Ahmadov Sharpudin Bachuevich Chechnya i Ingushetiya v XVIII nachale XIX veka Ocherki socialno ekonomicheskogo razvitiya i obshestvenno politicheskogo ustrojstva Chechni i Ingushetii v XVIII nachale XIX veka Monografiya PDF Akademiya nauk Chechenskoj Respubliki Chechenskij gosudarstvennyj universitet NII gumanitarnyh nauk Chechenskoj Respubliki Elista APP Dzhangar Nauchn red Yandarov Andarbek Dudaevich recenzent Ibragimov Musa Muslievich 2002 ISBN 5 94587 072 3 Bokova V F Vinogradov V B Zoev S O Ponomaryova I Z Rashkevich Naum Abramovich Ryzhikov V V Sagajdachnyj Yu M Smirnova M N Sherbakov N G Fiziko i ekonomiko geograficheskij ocherk Po Checheno Ingushetii putevoditel Izdanie 2 e 15000 nus Groznyj Checheno Ingushskoe knizhnoe izd vo Pod obsh red V V Ryzhikova 1980 Vinogradov V B Zoev S O Ponomaryova I Z Rashkevich N A Ryzhikov V V Sagajdachnyj Yu M Smirnova M N Sherbakov N G Kratkij fiziko i ekonomiko geograficheskij ocherk Po Checheno Ingushetii putevoditel Izdanie 1 e 15000 nus Groznyj Checheno Ingushskoe knizhnoe izd vo Pod obsh red V V Ryzhikova 1969 Deyatelnost Slepcova v 1850 51 godah Dѣyatelnost Slѣpcova v 1850 i 1851 godah Tercy Sbornik istoricheskih bytovyh i geografichesko statisticheskih svedenij o Terskom kazachem vojske Vladikavkaz Tip oblastnogo pravleniya Terskoj oblasti Sost Vojskovoj starshina A Rzhevuskij 1888 Tercy Sbornik istoricheskih bytovyh i geografichesko statisticheskih svѣdѣnij o Terskom kazachem vojskѣ 72 144 Efremov Yu V Ilichyov Yu G Panov V D Panova S V Pogorelov A V Sheremetev V M Morfometricheskaya i morfologicheskaya harakteristika osnovnyh hrebtov Hrebty Bolshogo Kavkaza i ih vliyanie na klimat 200 nus Krasnodar Prosveshenie Yug Otvet red Yu V Efremov 2001 ISBN 5 93491 006 X Letuchij otryad v 1850 i 1851 godah Letuchij otryad v 1850 i 1851 godah Kavkazskij sbornik XII Tiflis Pechatano v tipografii Ya I Libermana Pod red general lejtenant Chernyavskij Ivan Silvestrovich 1888 Kavkazskij sbornik 345 479 Ryzhikov V V Grebenshikov P A Zoev S O Fiziko geograficheskie usloviya Checheno Ingushskaya ASSR 5000 nus Groznyj Checheno Ingushskoe knizhnoe izd vo Red V F Isakova 1971 8 116 Lugetler ve ensiklopediyalar span Drevnetyurkskij slovar Institut yazykoznaniya RAN AN SSSR 6000 nus L Nauka izdatelstvo Red i sost V M Nadelyaev D M Nasilov Tenishev Edhyam Rahimovich Sherbak Aleksandr Mihajlovich filolog 1969 Ingushsko russkij slovar 11142 slova Ingushskaya gosudarstvennyj universitet 5000 nus Magas Serdalo Sost A S Kurkiev 2005 Gӏalgӏaj Ersij doshlorg 11142 dosh ISBN 5 94452 054 X Ingushsko russkij slovar 24 000 slov GBU IngNII gumanitarnyh nauk im Ch Ahrieva Nalchik GP KBR RPK Sost A I Bekova U B Dudarov F M Ilieva L D Malsagova L U Tarieva nauchn rukovod L U Tarieva 2009 Gӏalgӏaj Ersij doshlorg 24 000 dosh ISBN 978 5 88195 965 4 ESBE Kavkazskij hrebet Kavkazskij hrebet Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona XIIIA Istoricheskie zhurnaly Kalajdovich SPb Brokgauz Efron izdatelstvo Pod red Arsenev Konstantin Konstantinovich i Petrushevskij Fyodor Fomich 1894 850 854 Terskaya oblast Enciklopedicheskij slovar v 86 tomah XXXIII Termicheskie oshusheniya Tombazi SPb Brokgauz Efron izdatelstvo Pod red Arsenev Konstantin Konstantinovich i Petrushevskij Fyodor Fomich 1901 82 90 Chyornye gory BSE v 65 t 1 t bez nomera SSSR 61 Ch Shaht 1 e izd 61000 nus M Bolshaya rossijskaya enciklopediya izdatelstvo Gl red Shmidt Otto Yulevich 1934 Chyornye gory BSE v 51 t 2 kn predm alf ukaz 47 Curuoka Sherbot 2 e izd 300000 nus M Bolshaya rossijskaya enciklopediya izdatelstvo Glav red Vvedenskij Boris Alekseevich 1957 198 Chyornye gory BSE v 30 t t 24 v 2 kn 1 kn alfav imenn ukaz 29 Chagan Eks le Ben 3 e izd 632000 nus M Bolshaya rossijskaya enciklopediya izdatelstvo Gl red Prohorov Aleksandr Mihajlovich 1978 106 Chyornye gory Geograficheskij enciklopedicheskij slovar 2 e izd dop 210000 nus M Bolshaya rossijskaya enciklopediya izdatelstvo Glav red red kol E B Alaev i dr 1989 524 ISBN 5 85270 057 6 Chyornye gory Kratkaya geograficheskaya enciklopediya 4 Soyuznaya sovetskaya respublika Yugoslaviya 80500 nus M Glav red Grigorev Andrej Aleksandrovich 1964 337 Chyornye gory Chernyya Gory Geografichesko statisticheskij slovar Rossijskoj Imperii V Taardzhal Yaya SPb tipografiya V Bezobrazov i Kompaniya Sost Semyonov Tyan Shanskij Pyotr Petrovich 1885 Geografichesko statisticheskij slovar Rossijskoj Imperii 689 690 Chyornye gory Chernyya gory Enciklopedicheskij slovar v 86 tomah XXXVIIIA Chelovek Chuguevskij polk SPb Izd li F A Brokgauz i I A Efron Pod red K K Arseneva i F F Petrushevskogo 1903 688 Kateqoriyalar Dag silsileleriDaglarAsiya relyefi