Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
| Tagetes | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Tagetes | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Tagetes (lat. Tagetes) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
Tagetes - Asteraceae ailəsinə aid 50 növ birillik və ya çoxillik, əsasən otsu bitki cinsidir. Onlar ingilis dilində marigolds kimi tanınan bir neçə bitki qruplarından biridir. Tagetes cinsi 1753-cü ildə Carl Linnaeus tərəfindən təsvir edilmişdir.
Əvvəlcə nahua xalqları tərəfindən cempōhualxōchitl adlanan bu bitkilərin vətəni Mərkəzi və Cənubi Meksika və bir sıra digər Latın Amerikası ölkələridir. Bəzi növlər bütün dünyada təbiiləşdirilmişdir. Bir növ, T. minuta, bəzi ərazilərdə zərərli invaziv bitki hesab olunur.
Təsvir
| ]Tagetes növlərinin ölçüləri 0,1 ilə 2,2 m arasında dəyişir. Əksər növlərin pinnate yaşıl yarpaqları var. Çiçəklər təbii olaraq qızılı, narıncı, sarı və ağ rənglərdə olur, tez-tez tünd qırmızı rənglərlə. Çiçək başları adətən (1-) ilə 4-6 sm diametrdədir, ümumiyyətlə həm şüa çiçəkləri, həm də disk çiçəkləri ilə. Bağçılıqda, çoxillik növlər populyarlıq qazansa da, onlar illik bitkilər kimi əkilirlər. Bütün marigoldlar kimi, lifli kök sisteminə malikdirlər.
Növlərdən asılı olaraq, Tagetes növləri demək olar ki, hər cür torpaqda yaxşı böyüyür. Ən çox bağçılıq seçimləri yaxşı drenajı olan torpaqda yaxşı böyüyür və bəzi çeşidlərin quraqlığa yaxşı dözümlü olduğu bilinir.
Nomenklatura
| ]Latın Tagētes, Etrusk mifologiyasında yerin şumlanmasından doğan Tages'dən gəlir. Bu, çox güman ki, bu cinsdən olan bitkilərin hər il ya əvvəlki ildə istehsal olunan toxumlarla, ya da artıq yerində olan kötükdən yenidən böyüyən gövdələrlə asanlıqla çıxmasına aiddir.
İngilis dilində ümumi ad, marigold, Məryəmin qızılından Məryəmin şərəfinə götürülmüşdür, bu ad ilk dəfə Avropada yaşayan oxşar bitki olan Calendula officinalis üçün tətbiq edilmişdir.
Tagetesin ən çox becərilən sortları Afrika marigoldları (adətən Tagetes erecta sortlarına və hibridlərinə aiddir) və ya Fransız marigoldları (adətən bir çoxu Fransada hazırlanmış Tagetes patula hibridləri və sortlarına aiddir) kimi müxtəlif adlarla tanınır. Mühürlü marigolds adlanan hibridlər əsasən Tagetes tenuifolia-dan əldə edilir.
Yetişdirilməsi və İstifadəsi
| ]Növlərdən asılı olaraq, marigold yarpaqları müşklü, kəskin bir qoxuya malikdir, baxmayaraq ki, bəzi növlər qoxusuz olmaq üçün yetişdirilmişdir. Köklər tərəfindən ifraz olunan antibakterial tiofenlər səbəbindən Tagetes hər hansı paxlalı bitkilərin yaxınlığında əkilməməlidir. Çoxillik növlərdən bəziləri maral, dovşan, gəmirici və cirit və ya pekariyə davamlıdır.
Əslən Cənubi Amerikadan olan T. minuta (khakibush və ya huacatay), tagette və ya "marigold oil" kimi tanınan ətir sənayesi üçün efir yağının mənbəyi, qida və tütün sənayesində ətirləndirici kimi istifadə edilmişdir. O, adətən Cənubi Afrikada becərilir, burada növ həm də pozulmuş torpaqların meliorasiyasında faydalı qabaqcıl bitkidir.
Tagetes erecta çiçəkləri narıncı-sarı karotenoid luteinlə zəngindir və makaron, bitki yağı, marqarin, mayonez, salat sarğı, çörək məhsulları, qənnadı məmulatları, süd məhsulları, dondurma, şirə və şirə kimi qidalar üçün Avropa İttifaqında qida rəngi (INS nömrəsi E161b) kimi istifadə olunur. ABŞ-da isə tozlar və ekstraktlar yalnız heyvan yemində rəngləndirici kimi təsdiqlənir.
Marigoldlar bəzi Lepidoptera tırtılları üçün qida bitkisi, o cümlədən nöqtə güvəsi və digər kəpənəklər və arılar üçün nektar mənbəyi kimi qeyd olunur. Onlar tez-tez kəpənək bağçılıq əkinlərinin bir hissəsidir. Təbiətdə bir çox növ böcəklər tərəfindən tozlanır.
Mədəni Əhəmiyyəti
| ]Tagetes lucida
Pericon kimi tanınan Tagetes lucida növü Meksikada şirin, razyana ətirli dərman çayı hazırlamaq üçün istifadə olunur. O, həmçinin bir çox isti iqlimlərdə kulinariya otu kimi, tərxun əvəzi kimi istifadə olunur və uşaq bağçasında "Texas tarragon" və ya "Mexican nant marigold" kimi təklif olunur.
Tagetes minuta
Tagetes minuta, Cənubi Amerikanın cənubundadır, Peru, Ekvador və Çili və Boliviyanın bəzi bölgələrində kulinariya otu kimi istifadə edilən kiçik çiçəkləri olan hündür, dik bir kadife çiçəyi bitkisidir. Pasta ocopa adlı məşhur kartof yeməyi hazırlamaq üçün istifadə olunur. Həm "yaşıl", həm də "sarı/narıncı" notlara malik olan təzə T. minutanın dadı və qoxusu şirin reyhan, tərxun, nanə və sitrusun qarışığına bənzəyir. O, həmçinin mədə-bağırsaq şikayətləri və xüsusilə nematodlara qarşı dərman çayı kimi istifadə olunur.
Tagetes erecta Tagetes erecta Meksikada Ölülər Günü qeyd etmələrində geniş istifadə olunur.
Tagetes – various species
Banqladeş, Hindistan və digər Cənubi Asiya ölkələrində marigold zerdeçal mərasimi, toylar, Pohela Falgun və digər funksiyalar kimi funksiyalarda bəzək məqsədləri üçün istifadə olunur. Müstəmləkə dövründə bu çiçəklərin yerli növləri T. erecta, T. patula və T. tenuifolia kimi Amerika növləri ilə əvəz edilmişdir. Marigold Hindistan və Taylandda da geniş şəkildə becərilir, xüsusən də T. erecta, Tagetes patula və T. tenuifolia növləri. Həmişə bazarlarda gündəlik ayinlər üçün satılır. Böyük miqdarda marigolds toylar, festivallar və dini tədbirlər üçün çələnglərdə və bəzəklərdə istifadə olunur. Marigold becərilməsi Hindistanın Telangana, Andhra Pradeş, Tamil Nadu, Qərbi Benqal, Karnataka və Uttar Pradeş (Vijayadaşami və Diwali bazarları üçün) əyalətlərində geniş şəkildə görülür.
Ukraynada chornobryvtsi (T. erecta, T. patula və möhür gülü, l. tenuifolia) milli simvollardan biri kimi qəbul edilir və mahnılarda, şeirlərdə və nağıllarda tez-tez xatırlanır.
Sinonimləri
| ]Heterotipik sinonimləri
| ]- Adenopappus Benth.
- Diglossus Cass.
- Enalcida Cass.
- Solenotheca Nutt.
- Vilobia Strother
Növləri
| ]- Posada-Ar.
- Panero & Villaseñor
- Cabrera
- Cabrera
- Griseb.
- Willd.
- Schrad.
- Kunth
- Schiavinato, D.G.Gut. & Adr.Bartoli
- Sm.
- B.L.Turner
- L.
- Lag.
- DC.
- DC.
- Greenm.
- H.Rob.
- Schiavinato & Adr.Bartoli
- Brandegee
- Cabrera
- A.Gray
- Seaton
- Cav.
- Ortega
- Sch.Bip. ex Klatt
- Cav.
- L.
- Schiavinato & Adr.Bartoli
- H.Rob.
- S.F.Blake
- Kunth
- Greenm.
- B.L.Turner
- Hicken
- A.Gray
- A.Gray
- DC.
- Cabrera
- (Benth.) B.L.Turner
- (Strother) H.Rob.
- S.Watson
- M.Ferraro
- Cabrera
- Standl. & Steyerm.
- B.L.Rob.
- Cerv.
- Cav.
- Kunth
- Lag. & Rodr.
- Bonpl.
İstinadlar
| ]- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 378. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 887.
- "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 9 mart 2012. İstifadə tarixi: 17 iyun 2025.
- "Arxivlənmiş surət". 17 may 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyun 2025.
- "Arxivlənmiş surət". 10 yanvar 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyun 2025.
- https://peerj.com/articles/2133/ (#bare_url_missing_title).
- Everett, Thomas H. The New York Botanical Garden Illustrated Encyclopedia of Horticulture (ingilis). Taylor & Francis. 1980. ISBN .
- "Arxivlənmiş surət". 9 noyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyun 2025.
- "All About Mary Update : University of Dayton, Ohio". udayton.edu. 18 iyun 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyun 2025.
- "All About Marigolds". American Meadows (ingilis). 25 aprel 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyun 2025.
- Zhang, Jinhao; Ahmed, Waqar; Zhou, Xinghai; Yao, Bo; He, Zulei; Qiu, Yue; Wei, Fangjun; He, Yilu; Wei, Lanfang; Ji, Guanghai. "Crop Rotation with Marigold Promotes Soil Bacterial Structure to Assist in Mitigating Clubroot Incidence in Chinese Cabbage". Plants (Basel, Switzerland). 2 sentyabr 2022. 2295. doi:10.3390/plants11172295. 17 aprel 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyun 2025.
- "Arxivlənmiş surət". 10 iyun 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyun 2025.
- "Arxivlənmiş surət". 6 oktyabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyun 2025.
- "Arxivlənmiş surət". 10 dekabr 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyun 2025.
- "USDA Plants Database". plants.usda.gov.
Həmçinin bax
| ]wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya TagetesElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad Ali bitkilerKlad Coxsporlu bitkilerKlad Borulu bitkilerKlad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad EvdikotlarKlad Bazal evdikotlarKlad SuperasteridlerKlad AsteridlerKlad KampanulidlerDeste AstraciceklilerFesile MurekkebciceklilerYarimfesile AstrakimilerTriba TageteaeYarimtriba PectidinaeCins TagetesBeynelxalq elmi adiTagetes L 1753Sekil axtarisiITIS 38482NCBI 13707EOL 60978 Tagetes lat Tagetes bitkiler aleminin astracicekliler destesinin murekkebcicekliler fesilesine aid bitki cinsi Tagetes Asteraceae ailesine aid 50 nov birillik ve ya coxillik esasen otsu bitki cinsidir Onlar ingilis dilinde marigolds kimi taninan bir nece bitki qruplarindan biridir Tagetes cinsi 1753 cu ilde Carl Linnaeus terefinden tesvir edilmisdir Evvelce nahua xalqlari terefinden cempōhualxōchitl adlanan bu bitkilerin veteni Merkezi ve Cenubi Meksika ve bir sira diger Latin Amerikasi olkeleridir Bezi novler butun dunyada tebiilesdirilmisdir Bir nov T minuta bezi erazilerde zererli invaziv bitki hesab olunur Tesvir span Tagetes novlerinin olculeri 0 1 ile 2 2 m arasinda deyisir Ekser novlerin pinnate yasil yarpaqlari var Cicekler tebii olaraq qizili narinci sari ve ag renglerde olur tez tez tund qirmizi renglerle Cicek baslari adeten 1 ile 4 6 sm diametrdedir umumiyyetle hem sua cicekleri hem de disk cicekleri ile Bagciliqda coxillik novler populyarliq qazansa da onlar illik bitkiler kimi ekilirler Butun marigoldlar kimi lifli kok sistemine malikdirler Novlerden asili olaraq Tagetes novleri demek olar ki her cur torpaqda yaxsi boyuyur En cox bagciliq secimleri yaxsi drenaji olan torpaqda yaxsi boyuyur ve bezi cesidlerin quraqliga yaxsi dozumlu oldugu bilinir Nomenklatura span Latin Tagetes Etrusk mifologiyasinda yerin sumlanmasindan dogan Tages den gelir Bu cox guman ki bu cinsden olan bitkilerin her il ya evvelki ilde istehsal olunan toxumlarla ya da artiq yerinde olan kotukden yeniden boyuyen govdelerle asanliqla cixmasina aiddir Ingilis dilinde umumi ad marigold Meryemin qizilindan Meryemin serefine goturulmusdur bu ad ilk defe Avropada yasayan oxsar bitki olan Calendula officinalis ucun tetbiq edilmisdir Tagetesin en cox becerilen sortlari Afrika marigoldlari adeten Tagetes erecta sortlarina ve hibridlerine aiddir ve ya Fransiz marigoldlari adeten bir coxu Fransada hazirlanmis Tagetes patula hibridleri ve sortlarina aiddir kimi muxtelif adlarla taninir Muhurlu marigolds adlanan hibridler esasen Tagetes tenuifolia dan elde edilir Yetisdirilmesi ve Istifadesi span Novlerden asili olaraq marigold yarpaqlari musklu keskin bir qoxuya malikdir baxmayaraq ki bezi novler qoxusuz olmaq ucun yetisdirilmisdir Kokler terefinden ifraz olunan antibakterial tiofenler sebebinden Tagetes her hansi paxlali bitkilerin yaxinliginda ekilmemelidir Coxillik novlerden bezileri maral dovsan gemirici ve cirit ve ya pekariye davamlidir Eslen Cenubi Amerikadan olan T minuta khakibush ve ya huacatay tagette ve ya marigold oil kimi taninan etir senayesi ucun efir yaginin menbeyi qida ve tutun senayesinde etirlendirici kimi istifade edilmisdir O adeten Cenubi Afrikada becerilir burada nov hem de pozulmus torpaqlarin meliorasiyasinda faydali qabaqcil bitkidir Tagetes erecta cicekleri narinci sari karotenoid luteinle zengindir ve makaron bitki yagi marqarin mayonez salat sargi corek mehsullari qennadi memulatlari sud mehsullari dondurma sire ve sire kimi qidalar ucun Avropa Ittifaqinda qida rengi INS nomresi E161b kimi istifade olunur ABS da ise tozlar ve ekstraktlar yalniz heyvan yeminde renglendirici kimi tesdiqlenir Marigoldlar bezi Lepidoptera tirtillari ucun qida bitkisi o cumleden noqte guvesi ve diger kepenekler ve arilar ucun nektar menbeyi kimi qeyd olunur Onlar tez tez kepenek bagciliq ekinlerinin bir hissesidir Tebietde bir cox nov bocekler terefinden tozlanir Medeni Ehemiyyeti span Tagetes lucida Pericon kimi taninan Tagetes lucida novu Meksikada sirin razyana etirli derman cayi hazirlamaq ucun istifade olunur O hemcinin bir cox isti iqlimlerde kulinariya otu kimi terxun evezi kimi istifade olunur ve usaq bagcasinda Texas tarragon ve ya Mexican nant marigold kimi teklif olunur Tagetes minuta Tagetes minuta Cenubi Amerikanin cenubundadir Peru Ekvador ve Cili ve Boliviyanin bezi bolgelerinde kulinariya otu kimi istifade edilen kicik cicekleri olan hundur dik bir kadife ciceyi bitkisidir Pasta ocopa adli meshur kartof yemeyi hazirlamaq ucun istifade olunur Hem yasil hem de sari narinci notlara malik olan teze T minutanin dadi ve qoxusu sirin reyhan terxun nane ve sitrusun qarisigina benzeyir O hemcinin mede bagirsaq sikayetleri ve xususile nematodlara qarsi derman cayi kimi istifade olunur Tagetes erecta Tagetes erecta Meksikada Oluler Gunu qeyd etmelerinde genis istifade olunur Tagetes various species Banqlades Hindistan ve diger Cenubi Asiya olkelerinde marigold zerdecal merasimi toylar Pohela Falgun ve diger funksiyalar kimi funksiyalarda bezek meqsedleri ucun istifade olunur Mustemleke dovrunde bu ciceklerin yerli novleri T erecta T patula ve T tenuifolia kimi Amerika novleri ile evez edilmisdir Marigold Hindistan ve Taylandda da genis sekilde becerilir xususen de T erecta Tagetes patula ve T tenuifolia novleri Hemise bazarlarda gundelik ayinler ucun satilir Boyuk miqdarda marigolds toylar festivallar ve dini tedbirler ucun celenglerde ve bezeklerde istifade olunur Marigold becerilmesi Hindistanin Telangana Andhra Prades Tamil Nadu Qerbi Benqal Karnataka ve Uttar Prades Vijayadasami ve Diwali bazarlari ucun eyaletlerinde genis sekilde gorulur Ukraynada chornobryvtsi T erecta T patula ve mohur gulu l tenuifolia milli simvollardan biri kimi qebul edilir ve mahnilarda seirlerde ve nagillarda tez tez xatirlanir Sinonimleri span Heterotipik sinonimleri span Adenopappus Benth Diglossus Cass Enalcida Cass Solenotheca Nutt Vilobia StrotherNovleri span Posada Ar Panero amp Villasenor Cabrera Cabrera Griseb Willd Schrad Kunth Schiavinato D G Gut amp Adr Bartoli Sm B L Turner L Lag DC DC Greenm H Rob Schiavinato amp Adr Bartoli Brandegee Cabrera A Gray Seaton Cav Ortega Sch Bip ex Klatt Cav L Schiavinato amp Adr Bartoli H Rob S F Blake Kunth Greenm B L Turner Hicken A Gray A Gray DC Cabrera Benth B L Turner Strother H Rob S Watson M Ferraro Cabrera Standl amp Steyerm B L Rob Cerv Cav Kunth Lag amp Rodr Bonpl Istinadlar span Linney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 378 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 887 Arxivlenmis suret Archived from the original on 9 mart 2012 Istifade tarixi 17 iyun 2025 Arxivlenmis suret 17 may 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyun 2025 Arxivlenmis suret 10 yanvar 2014 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyun 2025 https peerj com articles 2133 bare url missing title Everett Thomas H The New York Botanical Garden Illustrated Encyclopedia of Horticulture ingilis Taylor amp Francis 1980 ISBN 978 0 8240 7240 7 Arxivlenmis suret 9 noyabr 2023 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyun 2025 All About Mary Update University of Dayton Ohio udayton edu 18 iyun 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyun 2025 All About Marigolds American Meadows ingilis 25 aprel 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyun 2025 Zhang Jinhao Ahmed Waqar Zhou Xinghai Yao Bo He Zulei Qiu Yue Wei Fangjun He Yilu Wei Lanfang Ji Guanghai Crop Rotation with Marigold Promotes Soil Bacterial Structure to Assist in Mitigating Clubroot Incidence in Chinese Cabbage Plants Basel Switzerland 2 sentyabr 2022 2295 doi 10 3390 plants11172295 17 aprel 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyun 2025 Arxivlenmis suret 10 iyun 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyun 2025 Arxivlenmis suret 6 oktyabr 2024 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyun 2025 Arxivlenmis suret 10 dekabr 2024 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyun 2025 USDA Plants Database plants usda gov Hemcinin bax span Takson eynilesdirmeleriWikidata Q147552 Wikispecies Tagetes APDB 195304 APNI 66322 BioLib 41383 eFloraSA Tagetes EoL 60978 EPPO 1TAGG FloraBase 22290 FNA 132217 FoAO2 Tagetes FoC 132217 GBIF 3088468 GRIN 11840 iNaturalist 72389 IPNI 11234 1 IRMNG 1362312 ITIS 38482 NBN NHMSYS0000464129 NCBI 13707 NZOR 869eb939 1423 4b1c 906b e7ef7d40bc77 PLANTS TAGET POWO urn lsid ipni org names 325872 2 Tropicos 40009619 VASCAN 1738 VicFlora 9021cb24 c139 4040 817e 298d20bac2a5 WFO wfo 4000037446 WoRMS 1076555 Kateqoriya TagetesGizli kateqoriyalar Imtina edilmis goruntu basliqlarina malik sehifelerVikipediya Kartockasinda yanlis alem gosterilen biologiya meqaleleriVikipediya Vikidatada menbeleri olan meqalelerVikinovlere istinadi olmayan meqalelerTakson sablonu istifade olunan meqalelerTaksonbarda from parametri daxil edilmemis meqaleler25 29 ID olan Taksonbar