| Sərbəst dəmir | |
|---|---|
|   | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Kateqoriya | Mineral | 
| Formul (təkrarlanan vahid) | Fe | 
| Xüsusiyyətləri | |
| Kristalloqrafik sinqoniya | kubik sinqoniya | 
|  Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Sərbəst dəmir α — Fe — Kubik sinqoniya.
Rast gəlmə tezliyi şkalasıː nadir. Sərbəst dəmirin yaxın xassələrlə səciyyələnən tellurik – yer mənşəli (ferrit: adətən 2,9 at. %-dək Ni) və meteorit – kosmik mənşəli (kamasit: ~ 6,4 at. % Ni; tenit : 24 at. %-dən çox Ni) əmələ-gəlmələri ayrılır.
Xassələri
| ]Rəng – poladı-bozdan qarayadək; Mineralın cizgisinin rəngi – poladı-boz, parıltılı; Parıltı – metallik; Şəffaflıq – qeyri-şəffaf; Sıxlıq – 7,3 (ferrit) — 8,2 (tenit) ; Sərtlik – 4–5; Ayrılma – ferrit və kamasitdə {100} üzrə mükəmməl; Sınıqlar – tikanlı; Başqa xassələr – döyüləndir; güclü maqnitlik xassəsinə malikdir; tərkibində 30 %-dən çox Ni olduqda tenit maqnitlik xassəsini itirir; Morfologiya – XX: çox nadir hallarda: heksaedrik və oktaedrik; İ: {111} üzrə; Mineral aqreqatları: bütöv dənəvər kütlələr, püruzlar, qeyri-düzgün formalı aqreqatlar, pulçuqlar, lövhələr, dendritlər, meteorit mənşəli əmələgəlmələr üçün səciyyəvi olan vidman-ştett fiqurları, plessit – kamasit və tenitin incə qatışıqları.
Mənşəyi və yayılması
| ]Tellurik dəmir ilkin maqmatik əmələgəlmə, yaxud dəmirli birləşmələrin reduksiya məhsulu hesab edilir. Mineralın kütləsi bir neçə tona, nadir hallarda 20 tona çatan ən iri yığınları bazaltlarda yerləşir. Onun tapıntıları serpentinləşmiş ultrabazitlərdə də qeyd olunmuşdur. Ekzogen mənşəli ferritə kömürlü çökmə süxurlarda, filiz yataqlarının oksidləşmə zonalarında rast gəlinir. O, bataqlıq tipli dəmir filizinin formalaşması və daş kömür yangınları zamanı əmələ gəlir, bəzən səpintilərdə toplanır. Dəmir meteoritlərin əsas kütləsini təşkil edən, daş meteoritlərdə də qeyd olunan kosmik mənşəli minerallar – kamasit və tenit üstünlük təşkil edən dəmirlə nikelin təbii xəlitəsindən ibarətdir. Həm qatışığı olmayan dəmir, həm də nikelli dəmir ay süxurlarının nümunələrində də aşkar edilmişdir. BR: pirrotin, troilit, kogenit, maqnetit və b. Y: Disko ad. (Qrenlandiyanın qərb sahilləri yaxınlığında); Kassel yaxınlığında Bül (Almaniya); Krasnoyarsk ölkəsi, Cənubi Primorye, Kola yarımadası (Rusiya); Rovno vilayəti (Ukrayna); Kurduk çayı səpintiləri (Özbəkistan) və b. Azərbaycanda sərbəst dəmir hematitin reduksiya məhsulu kimi Zəylik alunit yatağının metasomatitləri içərisində qeyd edilmişdir. Sərbəst dəmirə Qaladərəsi sulfid təzahüründə də rast gəlinir. Azərbaycanda dəmirin ən maraqlı tapıntısı Yardımlı meteoritidir (düşmə tarixi: 24. XI.1959-cu il; ölçüləri: 27x29x43 sm; kütləsi: 127 kq); tərkibində 92,5 % Fe, 6,7 % Ni, 0,4 % Co və az miqdarda qrafit aşkar edilmişdir.
Tətbiqi
| ]Qrenlandiyanın qərb sahilləri yaxınlığındakı Disko adasında yerləşən böyük yığınlar istisna olmaqla dəmir filizi kimi hələlik praktik əhəmiyyəti yoxdur. Kosmos haqqında müxtəlif informasiyalar saxlayan kosmik mənşəli minerallar elmi nöqteyi-nəzərdən böyük maraq doğurur.
İstinadlar
| ]- mineralienatlas.de (ing.).
Mənbə
| ]- Azərbaycan mineralları. Bakı: Nafta-Press, 2004.
Xarici keçidlər
| ]- Iron, Native
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Serbest demirUmumi melumatlarKateqoriya MineralFormul tekrarlanan vahid FeXususiyyetleriKristalloqrafik sinqoniya kubik sinqoniya Vikianbarda elaqeli mediafayllar Serbest demir a Fe Kubik sinqoniya Rast gelme tezliyi skalasiː nadir Serbest demirin yaxin xasselerle seciyyelenen tellurik yer menseli ferrit adeten 2 9 at dek Ni ve meteorit kosmik menseli kamasit 6 4 at Ni tenit 24 at den cox Ni emele gelmeleri ayrilir Xasseleri span Reng poladi bozdan qarayadek Mineralin cizgisinin rengi poladi boz pariltili Parilti metallik Seffafliq qeyri seffaf Sixliq 7 3 ferrit 8 2 tenit Sertlik 4 5 Ayrilma ferrit ve kamasitde 100 uzre mukemmel Siniqlar tikanli Basqa xasseler doyulendir guclu maqnitlik xassesine malikdir terkibinde 30 den cox Ni olduqda tenit maqnitlik xassesini itirir Morfologiya XX cox nadir hallarda heksaedrik ve oktaedrik I 111 uzre Mineral aqreqatlari butov denever kutleler puruzlar qeyri duzgun formali aqreqatlar pulcuqlar lovheler dendritler meteorit menseli emelegelmeler ucun seciyyevi olan vidman stett fiqurlari plessit kamasit ve tenitin ince qatisiqlari Menseyi ve yayilmasi span Tellurik demir ilkin maqmatik emelegelme yaxud demirli birlesmelerin reduksiya mehsulu hesab edilir Mineralin kutlesi bir nece tona nadir hallarda 20 tona catan en iri yiginlari bazaltlarda yerlesir Onun tapintilari serpentinlesmis ultrabazitlerde de qeyd olunmusdur Ekzogen menseli ferrite komurlu cokme suxurlarda filiz yataqlarinin oksidlesme zonalarinda rast gelinir O bataqliq tipli demir filizinin formalasmasi ve das komur yanginlari zamani emele gelir bezen sepintilerde toplanir Demir meteoritlerin esas kutlesini teskil eden das meteoritlerde de qeyd olunan kosmik menseli minerallar kamasit ve tenit ustunluk teskil eden demirle nikelin tebii xelitesinden ibaretdir Hem qatisigi olmayan demir hem de nikelli demir ay suxurlarinin numunelerinde de askar edilmisdir BR pirrotin troilit kogenit maqnetit ve b Y Disko ad Qrenlandiyanin qerb sahilleri yaxinliginda Kassel yaxinliginda Bul Almaniya Krasnoyarsk olkesi Cenubi Primorye Kola yarimadasi Rusiya Rovno vilayeti Ukrayna Kurduk cayi sepintileri Ozbekistan ve b Azerbaycanda serbest demir hematitin reduksiya mehsulu kimi Zeylik alunit yataginin metasomatitleri icerisinde qeyd edilmisdir Serbest demire Qaladeresi sulfid tezahurunde de rast gelinir Azerbaycanda demirin en maraqli tapintisi Yardimli meteoritidir dusme tarixi 24 XI 1959 cu il olculeri 27x29x43 sm kutlesi 127 kq terkibinde 92 5 Fe 6 7 Ni 0 4 Co ve az miqdarda qrafit askar edilmisdir Tetbiqi span Qrenlandiyanin qerb sahilleri yaxinligindaki Disko adasinda yerlesen boyuk yiginlar istisna olmaqla demir filizi kimi helelik praktik ehemiyyeti yoxdur Kosmos haqqinda muxtelif informasiyalar saxlayan kosmik menseli minerallar elmi noqteyi nezerden boyuk maraq dogurur Istinadlar span mineralienatlas de ing Menbe span Azerbaycan minerallari Baki Nafta Press 2004 Xarici kecidler span Iron Native Kateqoriyalar Demirin minerallariMetallarErintilerKubik sinqoniya minerallariGizli kateqoriya Vikipediya Vikidatada menbeleri olan meqaleler