Vikipediya azad ensiklopediya Qazaxıstanın Mineral sənayesi Qazaxıstanın mineral sənayesi ölkənin ən rəqabətli və ən sür

Vikipediya azad ensiklopediya Qazaxistanin Mineral senayesi Qazaxistanin mineral senayesi olkenin en reqabetli ve en suretli boyuyen sektorlarindan biridir Qazaxistan mineral istehsalina gore MDB olkeleri arasinda Rusiyadan sonra ikinci yeri tutur Genis bir metal filizleri senaye minerallari ve yanacaq ehtiyatlarina sahibdir ve onun metallurgiya sektoru yerli ve idxal olunan xammaldan cox sayda metalin esas istehsalcisidir 2005 ci ilde metal meden sektorunda boksit xromit mis demir qurgusun manqan ve sink filizleri metalurgiya sektorunda ise berilyum vismut kadmium mis ferro erintiler qurgusun maqnezium renium polad titan ve sink Olkede aluminium arsen barit qizil molibden fosfat qaya ve volfram kimi ehemiyyetli miqdarda diger elvan ve senaye mineral mehsullari istehsal edilmisdir Olke komur tebii qaz neft ve uran da daxil olmaqla mineral yanacaqlarin boyuk bir istehsalcisi idi Olke iqtisadiyyati minerallarin istehsalindan cox asilidir Qazaxistanin mineral ve tebii servetler sektorundan 2004 cu il erzinde mehsul istehsal deyerinin 74 1 ni teskil etmisdir ki bunun da 43 1 i neft ve qaz kondensati hasilati hesabina olmusdur 2004 cu ilde mineral hasilat sektoru UDM in 32 ni teskil edir 191 000 isci calisir ve kapital qoyulusunun 33 1 ni ve birbasa xarici investisiyalarin 64 5 ni teskil edir bunun 63 5 i neft sektorundadir Qazaxistanin meden senayesi 2017 ci ile qeder 29 5 milyard ABS dollari seviyyesinde qiymetlendirilir Etraf muhit span Qazaxistan bir sira ekoloji problemlerle uzlesir o cumleden Senaye cirklenmesi torpaqlarin deqradasiyasi ve sehralasma ve Semipalatinsk bolgesinde nuve silahinin hazirlanmasinda ve sinaqda evvelki rolundan cirklenme Bend insasi ve cay axininin tenzimlenmesi sayesinde simal Aral denizi erazisinin ekoloji veziyyetinde ciddi deyisiklikler edilmisdir Struktur span Qazaxistan qanunlarina gore iqtisadiyyatin hec bir sektoru investorlara tam qapali deyil ve 2005 ci ilde Qazaxistanin cox sayda mineral istehsal muessisesi ehemiyyetli xarici mulkiyyete sahib idi 2005 ci ilde hokumet bir sira mineral istehsal muessiselerinde mulkiyyetini saxladi mulkiyyet faizi muessiseden asili olaraq deyisdi Xarici sermayelere aciq olmagina ve hetta Qerb birjalarinda siyahiya alinmasina baxmayaraq bezi boyuk mineral istehsal eden muessiselerin sahiblik strukturu tamamile seffaf deyildi Ticaret span 2005 ci ilde yanacaq ve neft mehsullari ixrac deyerinin 69 ni teskil etmisdir Qara ve elvan metallar diger ehemiyyetli ixrac mehsullari idi Neft ve diger mineral mallarin qiymetinin artmasi sebebinden mineral hasilati sektorlarindan emtee ixracinin deyeri 2005 ci ilde xeyli artmisdir Qazaxistan minerallari Rusiya Cin ABS Yaponiya Almaniya Isvecre Boyuk Britaniya Italiya Ispaniya Hollandiya Cenubi Koreya BEE ye ixrac edir Mineral ehtiyatlar span Qazaxistanin mineral ehtiyat bazasi cox sayda neft medeni ve qaz saheleri ve muxtelif mineral ehtiyatlari ile xarakterize olunur Xromit volfram qurgusun sink manqan gumus ve uran ehtiyatlarina gore olke dunyanin aparici olkeleri sirasinda yer alir t also has significant reserves of bauxite copper gold iron ore coal natural gas and petroleum According to data reported from Kazakhstan the country is one of the 10 leading countries in the world for a significant number of mineral resources Within the CIS based on the reserve classification system that was used in the Soviet Union and then by many of its successor states Kazakhstan ranked first in its reserves of chromite and lead possessing 97 and 38 respectively of all CIS reserves The country ranked second in manganese nickel oil phosphate rock silver and zinc and third in coal gas gold and tin Sovet Ittifaqi dagildiqdan beri Qazaxistan dunya miqyasinda neft elvan metallar ve uran ehtiva eden mineral mallarin tedarukcusu kimi qebul edilmisdir Qazaxistan zengin mineral ehtiyat fonduna sahibdir Six xammal istehsali ve ixraci iqtisadiyyata iqtisadi bohranlarin ohdesinden gelmeye komek etdi ve son 3 il erzinde yuksek iqtisadi artim tempini temin etdi Qazaxistan iqtisadiyyati hasilat senayesine xarici sermaye celb etmek dovlet siyaseti sayesinde boyuyur Qazaxistan investisiya suveren reytinqi vermis ilk MDB olkesidir ve Dunya Banki Qazaxistani investisiya ucun en celbedici 20 olke siyahisina saldi Boyuk yanacaq ve mineral ehtiyatlari olan kicik bir iqtisadiyyat olaraq Qazaxistan emal sektoruna investisiya ucun celbedici olmamisdir bu da olkeni emtee qiymetlerindeki dalgalanmalara qarsi hessas edir Iqtisadiyyatin hasilatci sektorlardaki artiq menfeetden semereli istifade etmemesi ve neftin qiymetinin keskin enmesi neticesinde ola bilecek menfi tesiri nezere alaraq hokumet artiq neft gelirlerini toplamaq ucun Milli Fond yaratdi Fonddaki gelirler milli iqtisadiyyatin umumi inkisafi ucun istifade edilmelidir Fondun yaradilmasi Norvecin Hokumet Pensiya Fondunun tecrubesine esaslanir Xromit span Qazaxistan Cenubi Afrika dan sonra dunyada ikinci yeri tutan xromit istehsalcisidir Istehsal Qazaxistanin simal qerbindeki Aqtobe bolgesinde Xromtau kompleksinde yerlesdi Qerb sermayelerinin komeyi ile xromit istehsali ehemiyyetli derecede genislenirdi Londonda fealiyyet gosteren Oriel Resources Plc Vosxod xromit layihesinin 100 ni 2005 ci ilin fevral ayinda elde etdi ve texniki iqtisadi esaslandirmanin musbet neticelerine esasen Vosxod layihesinin suretli inkisafini planlasdirdi 1963 cu ilde kesf edilmis Vosxod xromit yatagi Aqtobe bolgesinin Xromtau rayonundadir Movcud mina qrupu terefinden muhasireye alinsa da hec islenmemisdi Filiz derecesi orta hesabla 48 Cr2O3 ve konsentrat 57 Cr2O3 qeder yukseldildiyi bildirildi Vosxoddan hasilatin 900 000 t y olacagi gozlenilir istehsal 2008 ci ilde baslayacaq ve 14 il davam edecekdir Vosxod medeninin yuksek dereceli xromit tedarukculerinden biri oldugu proqnozlasdirildi Sonralar Oriel kecmis Sovet ehtiyat tesnifat sistemine gore 7 8 Mt seviyyesinde olan C2 ve P1 tesnifat qaynaqlarina sahib olan Qaraagas yataginin daxil olmasi ucun Vosxod muqavile lisenziyasi sahesine genislendirme verildi Tesdiqleme qazma proqraminin musbet neticelerini nezere alaraq bu menbeler Vosxodun 20 illik omrunun xaricinde medeni genislendire biler Mis span Olkedeki en cox mis meden ve metal istehsalina nezaret eden firma olan Kazakhmys plc qisa muddetde boyumeni temin etmek ve daha uzun muddetde ehtiyat yer deyisdirmesini temin etmek ucun bir sira layihelerle mesgul idi Bu layihelerin ekseriyyetinin yaxin ve ya orta muddetde hasilata baslamasi gozlenilir ve hem yeni mina inkisafi hem de movcud medenlerin genislendirilmesi daxildir Yeni medenler vaxtindan evvel tamamlanan ve 28 000 tn mis mis ve 98 000 t y sink istehsal etmek gucune malik olan Artemovskoye Serq bolgesi kompleksinin bir hissesi idi tikilmekde olan ve 1 069 Mt mis olan 75 3 Mt filiz ehtiyati olan Jaman Aybat Yezkazgan dag metallurgiya kompleksinin bir hissesi idi orta hesabla 0 36 mis ve ya 5 810 Mt orta derecede 1 614 Gt filiz istehsal edileceyi gozlenilen meden ucun aciq bir quyunun islenmesi ucun qiymetlendirilen Aktogay Balxas meden metallurgiya kompleksinin bir hissesi idi mis Movcud medenlerin genislendirilmesine Serqi Saryoba yeralti medeni bu Yezkazgan kompleksinin bir hissesi idi Akbastau ve Kosmurun Minalari Serq Bolgesi Kompleksinin bir hissesi idi ve Taksura Aciq Cuxuru bir hissesi idi daxildir simal medeni Qurgusun ve sink span Kazzinc ASC olkenin ekser aparici ve sink meden ve metallurgiya muessiselerinde fealiyyet gosterirdi Mis ve qiymetli metallar da istehsal edirdi Medencixarma fayda getirme metallurgiya elektrik enerjisi istehsali ve komekci istehsal sahelerinde 22 mine yaxin insan isledi Sirket 1997 ci ilde Serqi Qazaxistanin uc esas rengli metal sirketinin Leninogorsk indiki Ridder Polimetalik kompleksi Ust Kamenogorsk Qurgusun ve Sink kompleksi ve Zyryanovsk Qurgusun Kompleksinin birlesmesi yolu ile quruldu Kazzinc de sehmlerin nezaret paketi dovlet terefinden ozel sektora satildi Isvecrenin Glencore International AG sirketi sirketin esas investoruna cevrildi Kazzinc den elave ZAO Yuzhpolimetal Corp Simkent qurgusun zavodundan texminen 60 000 t il qurgusun metal istehsal etdi ve Qazaxmys Balxas sink zavodunda 20000 ton sr den cox sink metal istehsal etdi Notarov 2005 Kazzincin inkisaf strategiyasi onu dunyanin aparici qurgusun ve sink istehsalcilarinin sirasina qosulmaga cagirdi Qazaxistanin demek olar ki butun qurgusun ve sink mehsullari ixrac edildi bu da Qazaxistani dunyada aparici ve sink ixrac eden olkeler sirasina daxil etdi 2005 ci ilde Qazaxistanin qurgusun ve sink istehsal eden muessiseleri gucden asagi fealiyyet gosterirdiler Ust Kamenogorsk kompleksi 150 000 t y den cox qurgusun ve 240 000 t yr sink istehsal etmek gucune malik idi Ridder kompleksi 25 000 t y qurgusun ve 110 000 t yr sink ve Balxas sink zavodu 100 000 t sr sink Simsek qurgusun zavodu xammal catismazligi sebebinden gucden cox asagi seviyyede isleyirdi Kazzinc Maeeyevskoye Ridder Sokol noye ve Tishinskoye yataqlarindan qurgusun sink filizleri qazdi ve Ridder ve Ust Kamenogorsk komplekslerinde qurgusun ve sink islendi 2006 ci ilde Kustanay vilayetindeki Saimreden yataginda Qazzinc e elave 60 000 ton sr sink istehsal etmeye imkan verecek planlar Notarov 2005 2004 cu ilin dorduncu rubunde Kazzinc Ridder yaxinliginda Subinsky yeralti medenini isleyecek yeni Subinsky dag meden muessisesinde istehsalina basladi Subinskoe yatagindaki ehtiyatlarin 1 5 Mt qurgusun sink ve mis filizleri oldugu texmin edildi Neft span Qazaxistan Xezer denizi bolgesinin en boyuk berpa olunan xam neft ehtiyatlarina malikdir 2005 ci ilde onun hasilati Xezer regionunda MDB olkeleri terefinden istehsal olunan texminen 2 Mbbl s nin ucde ikisini teskil etmisdir Novbeti onillikde olke dunya bazarlarina daha da vacib bir techizatci olmaga hazirlasdi Qazaxistan 2005 ci ilde texminen 1 29 Mbbl s neft hasil etdi ve 222 000 Mbbl s istehlak etdi neticede xalis ixrac 1 Mbbl s den cox oldu Qazaxistan hokumeti 2015 ci ile qeder hasilat seviyyesini texminen 3 Mbbl s a qeder artirmagi proqnozlasdirdi ki bu da esasen quruda olan texminen 700 000 Mbbl s hasilatindan baslayacaq Tengiz yatagi inkisaf etdirile bilen Qurmanqazi yatagindan 600 000 Mbbl s quruda Qaracaganaq yatagindan 500 000 Mbbl s Qalan hissesi kicik sahelerin islenmesinden gelecekdi Esas artim Tengiz yatagindan hasilatin texminen 75 artmasi ve 2010 cu ilden sonra elave 1 Mbbl s elave edecek Kasagan yataginin islenmesi hesabina olacaqdir Uranium span Qazaxistan uran istehsalinin hecmine gore dunyada en yaxsi olke idi Sirket Kazatomprom 2009 cu ilde dunyada dorduncu sirada olan uran istehsalcisidir Dunyadaki uran ehtiyatlarinin texminen besde biri Qazaxistanda yerlesir Uranin umumi ehtiyatlari 1 5 Mt den coxdur ve yeralti sualti usulla 1 1 Mt den coxu cixarila biler Qazaxistan genislenen bir uran medeni sektoruna sahibdir 2016 ci ilde texminen 24 min ton uran istehsal etdi lakin sonra bir qeder azaldi Gorunus span Xezer selfindeki Qazaxistan sektorunun boyuk proqnozlasdirilan neft ehtiyatlari inkisaf etdirmek ucun xeyli miqdarda investisiya teleb edecekdir Teleb olunan mecmu investisiya 160 milyard dollara qeder ola biler ki bunun da teqriben 10 milyard dollari yatagin qiymetlendirilmesi de daxil olmaqla kesfiyyatin ilkin merhelesi ucun olacaqdir Qerb sirketleri artiq 7 milyard dollardan cox sermaye qoymusdur Xezer selfini inkisaf etdirmek ucun investisiya fondlarinin elde edilmesinde bir manee Xezer denizinin erazi veziyyetinin serhed bolgelerinin demarkasiya xetleri ve mulkiyyet huquqlarina dair hell edilmemesidir Qazaxistan ve Rusiya arasinda Xezer denizinin sahillerini iki olke arasindaki orta xett boyunca bolmek barede razilasma ile bu mesele qismen hell olunmus ola biler Oxsar muqavileler Qazaxistan ile Azerbaycan arasinda Azerbaycan ile Rusiya arasinda da baglanib Ayrica enerji sektorunda Kieltyka dunyanin esas uran tedarukculerinden biri kimi getdikce daha cox rol oynayacaqdir Qazaxistanda novbeti on il erzinde hasilati genislendirmeye imkan veren kifayet qeder qurgusun ve sink ehtiyati olsa da genislenme Qazaxistan sirketlerinin maliyyelesdirme elde ede bileceyinden ve iri qurgusun ve sink yataqlarinin islenmesinde xarici firmalarin istirakindan asili olacaqdir Ustelik Qazaxistan minerallarinin kritik tukenmesi ile uzlesir Sovet geoloqlari terefinden kesf olunan saheler son onilliklerde cox intensiv islenmisdir halbuki geoloji kesfiyyat hele butun perspektivli saheleri ehate etmemisdir Qazaxistan tukenmis ehtiyatlari geri qaytarmaq iqtidarinda deyil ve meyl getdikce pislesir Bir cox esas mineral ehtiyatlarinin tukenmesi kesfiyyatdan sonra onlarin boyume suretini xeyli usteleyir Bezi metallarin demir manqan qizil sink ehtiyatlari esasen yeniden qiymetlendirme ve elave kesfiyyat isleri neticesinde artir Lakin yaxinlarda askar edilmis mis ve qizil yataqlarinin movcud qeyde alinmis ehtiyatlari keyfiyyetsizdir ve tukenmis ehtiyatlara beraber hesab edile bilmez Istinadlar span Richard M Levine and Glenn J Wallace The Mineral Industries of the Commonwealth of Independent States Arxivlesdirilib 2013 03 02 at the Wayback Machine 2005 Minerals Yearbook December 2007 This article incorporates text from this U S government source which is in the public domain Kazakhstan s mining industry worth almost 30 billion by 2017 mining com 5 yanvar 2022 tarixinde arxivlesdirilib Association of Mining and Metallurgical Enterprises agmp kz 5 dekabr 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Mining Industry in Kazakhstan kazbao com 28 aprel 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Roman Vakulchuk and Indra Overland 2018 Kazakhstan Civil Society and Natural Resource Policy in Kazakhstan in Indra Overland ed Public Brainpower Civil Society and Natural Resource Management Cham Palgrave pp 143 162 https www researchgate net publication 320657015 Arxivlesdirilib 2018 02 12 at the Wayback Machine Arxivlenmis suret 17 noyabr 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 aprel 2020 Arxivlenmis suret 17 noyabr 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 aprel 2020 Kazakhstan Faces Critical Depletion of its Minerals The Gazette of Central Asia Satrapia 24 iyul 2012 Istifade tarixi 24 iyul 2012 Hemcinin bax span Xarici kecidler span Kateqoriyalar Qazaxistan iqtisadiyyatiQazaxistanda etraf muhit