Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
İkinci Vyana arbitrajı — 30 avqust 1940-cı ildə Almaniya və İtaliya tərəfindən Macarıstanla Rumıniya arasında sərhəd məsələsini həll etmək məqsədilə qəbul edilmiş beynəlxalq arbitraj qərarı. Bu qərar nəticəsində Rumıniyanın şimaldakı Transilvaniya ərazisinin bir hissəsi — Şimali Transilvaniya Macarıstana verildi.
| İkinci Vyana arbitrajı | |
|---|---|
 | |
| İmzalanma tarixi | 30 avqust 1940 |
| İmzalanma yeri | |
| İmzalayanlar | |
| Tərəflər | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Arbitraj İkinci Dünya müharibəsi dövründə Almaniyanın Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropada siyasi nüfuzunu gücləndirmə vasitəsi idi. 1920-ci il Trianon sülh müqaviləsi nəticəsində Macarıstan ərazilərinin böyük hissəsini, o cümlədən Transilvaniyanı Rumıniyaya itirmişdi. 1938–1940-cı illərdə Almaniya və İtaliya Avropada müttəfiqlərinin ərazi iddialarını dəstəkləyərək bir neçə arbitraj qərarı vasitəsilə sərhədləri dəyişdirdi. Bu prosesin bir hissəsi olaraq, Macarıstan da itirdiyi torpaqları geri almağa çalışırdı.
Arbitraj qərarının gedişi
Rumıniya və Macarıstan arasında Transilvaniyanın gələcəyi ilə bağlı danışıqlar nəticəsiz qaldıqdan sonra məsələ Almaniya və İtaliyanın arbitrajına verildi. Münhen şəhərində baş tutan ilk arbitrajdan sonra bu ikinci qərar 1940-cı il avqustun 30-da Vyanada, Belvedere Sarayında elan olundu.
Qərara əsasən Şimali Transilvaniya, təxminən 43 min kvadrat kilometr ərazi və 2,5 milyon əhali Macarıstana verilmişdir. Bu əhali içərisində həm macarlar, həm də rumınlar yaşayırdı, bu da gələcəkdə ciddi etnik qarşıdurmalara səbəb olmuşdur.
Nəticə
Rumıniya bu qərarı Almaniyanın təzyiqləri altında qəbul etsə də, ictimai narazılıq böyümüşdür və ölkədə siyasi dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Kral II Karol taxtdan imtina etməyə məcbur olmuşdur, general İon Antonesku hakimiyyətə gəlmişdir.
Macarıstan müvəqqəti ərazi qazancları əldə etsə də, bölgədə etnik qarşıdurmalar baş vermiş və almanların bölgədəki təsiri daha da artmışdır. İkinci Dünya müharibəsindən sonra, 1947-ci il Paris sülh müqaviləsi ilə bu arbitrajın nəticələri ləğv olunmuşdur və Şimali Transilvaniya yenidən Rumıniyaya qaytarılmışdır.
İkinci Vyana arbitrajı, Nasist Almaniyasının və Faşist İtaliyanın regionda hegemonluq siyasətinin bir nümunəsi kimi qiymətləndirilir. Bu qərar regionda uzunmüddətli etnik və siyasi gərginliklərə səbəb olmuş, II Dünya müharibəsi dövründə Şərqi Avropadakı mürəkkəb geosiyasi vəziyyəti daha da qızışdırmışdır.
Arbitrajdan sonra etnik münasibətlər
İkinci Vyana arbitrajı nəticəsində Şimali Transilvaniyanın Macarıstana verilməsi, bölgədəki çoxmillətli əhalinin – xüsusilə rumınlar və macarlar arasında gərginliyə səbəb oldu. Arbitrajdan sonra bölgədə baş verən hadisələr etnik zəmində qarşıdurmalar, hüquq pozuntuları və qarşılıqlı güvənsizliklə müşayiət olunurdu. Macarıstan hakimiyyəti Şimali Transilvaniyada öz nəzarətini bərpa etdikdən sonra macarlaşdırma siyasətini gücləndirdi. Bu siyasət çərçivəsində:
- rumın dili rəsmi idarələrdə sıxışdırıldı
- rumın məktəbləri bağlandı və ya Macar təhsil sisteminə tabe edildi
- dövlət idarəetməsində yalnız macarlar işlədilirdi
- bəzi hallarda rumın ailələri evlərindən çıxarılır, əmlakları müsadirə edilirdi
1940–1944-cü illər arasında bölgədə rumın əhalisinə qarşı zorakılıq halları qeydə alındı. Ən çox xatırlanan hadisələrdən biri Treznya və İp kəndlərində baş verən qətliamlar idi:
- (5 sentyabr 1940) – Macar əsgərləri tərəfindən 93 rumın mülki şəxs öldürüldü.
- (13–14 sentyabr 1940) – təxminən 157 rumın və yəhudi sakin qətlə yetirildi.
Bu hadisələr beynəlxalq aləmdə də rezonans doğurdu və Rumıniya tərəfi onları "etnik təmizləmə" aktı kimi qiymətləndirdi.
Rumıniyanın cənub ərazilərində isə macar azlığına qarşı repressiv tədbirlər müşahidə olunurdu. Bu da qarşılıqlı güvənsizliyi daha da dərinləşdirirdi. Rumıniya hökuməti bəzi hallarda Şimali Transilvaniyada baş verən zorakılıqlara cavab olaraq öz ərazisindəki macarların hüquqlarını məhdudlaşdırırdı. Qərardan sonra on minlərlə rumın Şimali Transilvaniyanı tərk edərək Rumıniyanın cənubuna köçmüşdür. Eyni zamanda, Macarıstan da öz ərazisindən minlərlə macar ailəsini bu bölgəyə köçürərək demoqrafik tərkibi dəyişməyə çalışdı. İkinci Dünya müharibəsinin sonlarına yaxın Sovet Ordusunun bölgəyə daxil olması ilə Macarıstanın nəzarəti sona çatdı. 1947-ci il Paris sülh müqaviləsi ilə Şimali Transilvaniya yenidən Rumıniyaya qaytarıldı.
İstinadlar
- Árpád E. Varga, Transylvania's History Arxivləşdirilib 2017-06-09 at the Wayback Machine at Kulturális Innovációs Alapítvány
- Dan-Străulești, Petre. Atlas istoric ilustrat al României [Illustrated historical atlas of Romania]. Bucharest: Editura Litera. 2017. səh. 86. ISBN .
- Hitchins, Keith, Romania: 1866–1947, Oxford History of Modern Europe, Oxford: Clarendon Press, 1994, ISBN , OCLC 44961723
- Hungarian armor http://ftr.wot-news.com/2013/11/16/hungarian-armor-part-4-toldi-ii-toldi-iia-toldi-iii/
- Sr. Cluj-Napoca Archive, Cluj County Prefecture fund. Confidential - presidential documents, 1940, file 54,98,255,511
- Bodea, Gheorghe I.; Suciu, Vasile T.; Pușcaș, Ilie I. Administrația militară horthystă în nord-vestul României. Cluj-Napoca: Editura Dacia. 1988. OCLC 1036519807.
- Testimonies about the massacres in Ip and Traznea - article published in the Gardianul newspaper, edition from 02.09.2008
- "George Barițiu" Cultural-Scientific Society, History of Romania. Transilvania , vol. II, cap. VII Transylvania in the Second World War , George Barițiu Publishing House, Cluj-Napoca, 1997, page 24
- Lechințan, V. "Procesul criminalilor de război de la Ip, Treznea, Huedin, Mureșenii de Câmpie și din alte localități sălăjene" [The Trial of the War Criminals from Ip, Treznea, Huedin, Mureșenii de Câmpie and other localities from Sălaj County] (PDF) (rumın). 278, 280, 293. İstifadə tarixi: 1 April 2021.
- "Linia fortificată Carol al II-lea" [The Carol II fortified line] (rumın). İstifadə tarixi: May 24, 2020.
- Bucur, Maria. "Treznea: Trauma, nationalism and the memory of World War II in Romania". Rethinking History (ingilis). 6 (1). April 1, 2002: 35–55. doi:10.1080/13642520110112100.
- Giurescu, Dinu C. Romania in the Second World War (1939–1945). East European Monographs. Boulder, CO; New York: Columbia University Press. 2000. ISBN . OCLC 1170535723.
- Țurlea, Petre. Ip și Trăznea: Atrocități maghiare și acțiune diplomatică (rumın). București: Editura Enciclopedică. 1996. ISBN . OCLC 243869011.
Ədəbiyyat
- Alessandro Vagnini. German-Italian Commissions in Transylvania 1940-1943. A crucial key Study for Italian Diplomacy, Studia Universitatis Petru Maior, Historia Volume 9, 2009, pp. 165–187.
- Shirer, William. The Rise and Fall of the Third Reich: A History of Nazi Germany. New York: Simon & Schuster. 1960. ISBN . OCLC 22888118.
- Nolan, Cathal J. The Concise Encyclopedia of World War II [2 volumes]. Santa Barbara, CA: . 2010. ISBN . OCLC 1037383584.
- Varga E., Árpád. "Hungarians in Transylvania between 1870 and 1995" (PDF). Magyar Kisebbség. Cluj/Kolozsvár: Teleki László Foundation. 3–4 (New series IV). 1999: 331–407. ISSN 1224-2292.
Xarici keçidlər
- Text of the Second Vienna Award
- Árpád E. Varga, Essays on Transylvania's Demographic History Arxivləşdirilib 2017-06-09 at the Wayback Machine. (Mainly in Hungarian, but also in English and Romanian.)
- (rus.) Проблема Tрансильвании в отношениях СССР с союзниками по антигитлеровской коалиции (июнь 1941 г. — май 1945 г.) (an article on the Allies and the question of Transylvania)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ikinci Vyana arbitraji 30 avqust 1940 ci ilde Almaniya ve Italiya terefinden Macaristanla Ruminiya arasinda serhed meselesini hell etmek meqsedile qebul edilmis beynelxalq arbitraj qerari Bu qerar neticesinde Ruminiyanin simaldaki Transilvaniya erazisinin bir hissesi Simali Transilvaniya Macaristana verildi Ikinci Vyana arbitrajiImzalanma tarixi 30 avqust 1940Imzalanma yeri Belveder sarayiImzalayanlar Ioahim fon Ribbentrop Qaleatsso CianoTerefler Ucuncu Reyx Italiya kralligi Macaristan kralligi Ruminiya kralligi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Arbitraj Ikinci Dunya muharibesi dovrunde Almaniyanin Merkezi ve Cenub Serqi Avropada siyasi nufuzunu guclendirme vasitesi idi 1920 ci il Trianon sulh muqavilesi neticesinde Macaristan erazilerinin boyuk hissesini o cumleden Transilvaniyani Ruminiyaya itirmisdi 1938 1940 ci illerde Almaniya ve Italiya Avropada muttefiqlerinin erazi iddialarini destekleyerek bir nece arbitraj qerari vasitesile serhedleri deyisdirdi Bu prosesin bir hissesi olaraq Macaristan da itirdiyi torpaqlari geri almaga calisirdi Arbitraj qerarinin gedisiRuminiya ve Macaristan arasinda Transilvaniyanin geleceyi ile bagli danisiqlar neticesiz qaldiqdan sonra mesele Almaniya ve Italiyanin arbitrajina verildi Munhen seherinde bas tutan ilk arbitrajdan sonra bu ikinci qerar 1940 ci il avqustun 30 da Vyanada Belvedere Sarayinda elan olundu Qerara esasen Simali Transilvaniya texminen 43 min kvadrat kilometr erazi ve 2 5 milyon ehali Macaristana verilmisdir Bu ehali icerisinde hem macarlar hem de ruminlar yasayirdi bu da gelecekde ciddi etnik qarsidurmalara sebeb olmusdur NeticeRuminiya bu qerari Almaniyanin tezyiqleri altinda qebul etse de ictimai naraziliq boyumusdur ve olkede siyasi deyisikliklere sebeb olmusdur Kral II Karol taxtdan imtina etmeye mecbur olmusdur general Ion Antonesku hakimiyyete gelmisdir Macaristan muveqqeti erazi qazanclari elde etse de bolgede etnik qarsidurmalar bas vermis ve almanlarin bolgedeki tesiri daha da artmisdir Ikinci Dunya muharibesinden sonra 1947 ci il Paris sulh muqavilesi ile bu arbitrajin neticeleri legv olunmusdur ve Simali Transilvaniya yeniden Ruminiyaya qaytarilmisdir Ikinci Vyana arbitraji Nasist Almaniyasinin ve Fasist Italiyanin regionda hegemonluq siyasetinin bir numunesi kimi qiymetlendirilir Bu qerar regionda uzunmuddetli etnik ve siyasi gerginliklere sebeb olmus II Dunya muharibesi dovrunde Serqi Avropadaki murekkeb geosiyasi veziyyeti daha da qizisdirmisdir Arbitrajdan sonra etnik munasibetlerIkinci Vyana arbitraji neticesinde Simali Transilvaniyanin Macaristana verilmesi bolgedeki coxmilletli ehalinin xususile ruminlar ve macarlar arasinda gerginliye sebeb oldu Arbitrajdan sonra bolgede bas veren hadiseler etnik zeminde qarsidurmalar huquq pozuntulari ve qarsiliqli guvensizlikle musayiet olunurdu Macaristan hakimiyyeti Simali Transilvaniyada oz nezaretini berpa etdikden sonra macarlasdirma siyasetini guclendirdi Bu siyaset cercivesinde rumin dili resmi idarelerde sixisdirildi rumin mektebleri baglandi ve ya Macar tehsil sistemine tabe edildi dovlet idareetmesinde yalniz macarlar isledilirdi bezi hallarda rumin aileleri evlerinden cixarilir emlaklari musadire edilirdi 1940 1944 cu iller arasinda bolgede rumin ehalisine qarsi zorakiliq hallari qeyde alindi En cox xatirlanan hadiselerden biri Treznya ve Ip kendlerinde bas veren qetliamlar idi 5 sentyabr 1940 Macar esgerleri terefinden 93 rumin mulki sexs olduruldu 13 14 sentyabr 1940 texminen 157 rumin ve yehudi sakin qetle yetirildi Bu hadiseler beynelxalq alemde de rezonans dogurdu ve Ruminiya terefi onlari etnik temizleme akti kimi qiymetlendirdi Ruminiyanin cenub erazilerinde ise macar azligina qarsi repressiv tedbirler musahide olunurdu Bu da qarsiliqli guvensizliyi daha da derinlesdirirdi Ruminiya hokumeti bezi hallarda Simali Transilvaniyada bas veren zorakiliqlara cavab olaraq oz erazisindeki macarlarin huquqlarini mehdudlasdirirdi Qerardan sonra on minlerle rumin Simali Transilvaniyani terk ederek Ruminiyanin cenubuna kocmusdur Eyni zamanda Macaristan da oz erazisinden minlerle macar ailesini bu bolgeye kocurerek demoqrafik terkibi deyismeye calisdi Ikinci Dunya muharibesinin sonlarina yaxin Sovet Ordusunun bolgeye daxil olmasi ile Macaristanin nezareti sona catdi 1947 ci il Paris sulh muqavilesi ile Simali Transilvaniya yeniden Ruminiyaya qaytarildi IstinadlarArpad E Varga Transylvania s History Arxivlesdirilib 2017 06 09 at the Wayback Machine at Kulturalis Innovacios Alapitvany Dan Străulești Petre Atlas istoric ilustrat al Romaniei Illustrated historical atlas of Romania Bucharest Editura Litera 2017 seh 86 ISBN 9786063319006 Hitchins Keith Romania 1866 1947 Oxford History of Modern Europe Oxford Clarendon Press 1994 ISBN 978 0 19 158615 6 OCLC 44961723 Hungarian armor http ftr wot news com 2013 11 16 hungarian armor part 4 toldi ii toldi iia toldi iii Sr Cluj Napoca Archive Cluj County Prefecture fund Confidential presidential documents 1940 file 54 98 255 511 Bodea Gheorghe I Suciu Vasile T Pușcaș Ilie I Administrația militară horthystă in nord vestul Romaniei Cluj Napoca Editura Dacia 1988 OCLC 1036519807 Testimonies about the massacres in Ip and Traznea article published in the Gardianul newspaper edition from 02 09 2008 George Barițiu Cultural Scientific Society History of Romania Transilvania vol II cap VII Transylvania in the Second World War George Barițiu Publishing House Cluj Napoca 1997 page 24 Lechințan V Procesul criminalilor de război de la Ip Treznea Huedin Mureșenii de Campie și din alte localități sălăjene The Trial of the War Criminals from Ip Treznea Huedin Mureșenii de Campie and other localities from Sălaj County PDF rumin 278 280 293 Istifade tarixi 1 April 2021 Linia fortificată Carol al II lea The Carol II fortified line rumin Istifade tarixi May 24 2020 Bucur Maria Treznea Trauma nationalism and the memory of World War II in Romania Rethinking History ingilis 6 1 April 1 2002 35 55 doi 10 1080 13642520110112100 Giurescu Dinu C Romania in the Second World War 1939 1945 East European Monographs Boulder CO New York Columbia University Press 2000 ISBN 9780880334433 OCLC 1170535723 Țurlea Petre Ip și Trăznea Atrocități maghiare și acțiune diplomatică rumin București Editura Enciclopedică 1996 ISBN 9789734501816 OCLC 243869011 EdebiyyatAlessandro Vagnini German Italian Commissions in Transylvania 1940 1943 A crucial key Study for Italian Diplomacy Studia Universitatis Petru Maior Historia Volume 9 2009 pp 165 187 Shirer William The Rise and Fall of the Third Reich A History of Nazi Germany New York Simon amp Schuster 1960 ISBN 978 1 4516 4259 9 OCLC 22888118 Nolan Cathal J The Concise Encyclopedia of World War II 2 volumes Santa Barbara CA 2010 ISBN 978 0 313 33050 6 OCLC 1037383584 Varga E Arpad Hungarians in Transylvania between 1870 and 1995 PDF Magyar Kisebbseg Cluj Kolozsvar Teleki Laszlo Foundation 3 4 New series IV 1999 331 407 ISSN 1224 2292 Xarici kecidlerVikianbarda Ikinci Vyana arbitraji ile elaqeli mediafayllar var Text of the Second Vienna Award Arpad E Varga Essays on Transylvania s Demographic History Arxivlesdirilib 2017 06 09 at the Wayback Machine Mainly in Hungarian but also in English and Romanian rus Problema Transilvanii v otnosheniyah SSSR s soyuznikami po antigitlerovskoj koalicii iyun 1941 g maj 1945 g an article on the Allies and the question of Transylvania