Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Demaqogiya (q.yun. δημαγωγία — xalqın liderliyi) — məntiqi səhvlərə əsaslanan yanlış nəzəri mülahizələrin köməyi ilə auditoriyanı (xalqı) çaşdırmağa və onları öz tərəfinə çəkməyə imkan verən natiqlik və polemik üsullar və vasitələrin məcmusu.
Demaqogiya daha çox siyasi məqsədlərə çatmaq üçün, reklam və təbliğatda istifadə olunur.
Demaqogik üsullar
Yanlış sillogizmlər
Demaqogik üsulların ən geniş yayılmış forması məntiqin qəsdən pozulmasıdır, bir ifadə zahirən öz məntiqiliyini qoruyub saxlasa da, faktiki olaraq məntiqi yalanı özündə ehtiva edir. Ən sadə formada yanlış sillogizmi aşağıdakı nümunə ilə xarakterizə etmək olar:
- Biz sarı saçlıyıq.
- Şirlər də sarı saçlıdır.
- Deməli, biz şirik!
və ya
- Əsgərlərimiz həmişə sülhpərvərdir.
- Onlar əsgərlərimizə atəş açdılar.
- Deməli, onlar təcavüzkardırlar!
Dissertasiyanın dəyişdirilməsi
Tezisin əvəzlənməsi, mübahisə edənin öz arqumentini rəqibin ifadə etdiyi bəzi (adətən zəif və ya səhv) fərziyyəsi üzərində qurması, diqqətsiz izləyicilərə (və bəzən hətta rəqibə) həqiqətən belə bir bəyanat verdiyi təəssüratı yaratmasıdır. Bu, adətən, çoxsaylı təkrarlarla əldə edilir.
Misal üçün:
- A: "Günəşli günlər yaxşıdır."
- B: "Əgər bütün günlər günəşli olsaydı, heç vaxt yağış yağmazdı, yağış olmasa isə, quraqlıq, aclıq və ölüm olardı."
Tezisi əvəz edərkən, bir müddəanı sübut etməyə başladıqdan sonra mübahisə edən şəxs tədricən başqa bir müddəanın isbatına və əsaslandırılmasına keçir. Bu texnikanın ümumi adı "anlayışın əvəzlənməsi"dir.
Mübahisə predmetinin müzakirəsindən fərdin müzakirəsinə keçid (şəxsiyyətə arqument)
Demaqoq öz mövqelərinin doğruluğunu sübut etmək və rəqibinin arqumentlərini təkzib etmək əvəzinə, ad hominemə müraciət edə bilər. Yəni, arqumentlər deyil, rəqibin şəxsiyyətini tənqid etmək, tamaşaçını rəqibin pis, ləyaqətsiz, cahil, qərəzli və ya ikiüzlü şəxs olduğuna inandırmağa çalışılır.
- Qeydiyyatı olmayan adam memarlıq haqqında nə deyə bilər ki? (M. Jvanetski)
Bu cür mübahisələr çox vaxt arqumentasiyanın obyektiv zəif tərəflərini şüurlu şəkildə təhlil etmək üçün kifayət qədər biliyə və məntiqi təfəkkür qabiliyyətinə malik olmayan, onların nəzərində daha nüfuzlu görünən birinə əsassız olaraq etibar etməyə üstünlük verən savadsız insanlarda təəssürat yaradır.
Şəxsiyyətə keçidin bir forması, müzakirə olunan problemə rəqib kimi oxşar baxışlara malik, asanlıqla tənqid olunan bir insan tapmaqdır.
- — Dövlət siqaretlə mübarizə aparmalıdır!
- —Eləmi? Bəs siz bilirsinizmi ki, Hitler də tütünün qatı əleyhdarı olduğu üçün nasist Almaniyasında hökumət siqaretlə mübarizə proqramı qəbul etmişdi?
Şiddətli dairə
Arqument arqumentin özünə daxil olan tezisə əsaslanaraq sübuta yetirilir.
Misal üçün:
- -Tiryəkin yuxugətirici təsir göstərməsinin səbəbi nədir?
- — Cavab verirəm: çünki, tiryək insanı yatırtmaq qabiliyyətinə malikdir.
və ya
- — Siz niyə belə hesab edirsiniz ki, dünyanı Kimsə yaradıb?
- — "Çünki dünya Yaradanın iradəsi olmadan tək başına yarana bilməzdi!"
Argumentum ad ignorantiam (cahillik arqumenti)
Cahillik arqumenti, inandırılan şəxsin məlumatsızlığını aradan qaldırmaq üçün nəzərdə tutulmuş bir arqumentdir, o zaman həqiqiliyi sübut edilmiş müəyyən bir müddəanın yalan olduğunu heç kim sübut etmədiyi üçün doğru olduğu və ya əksinə, heç kim doğruluğunu sübut etmədiyi üçün ifadənin yalan olduğu qənaətinə gəlir.
Misal üçün:
- Kabuslar var, çünki hələ heç kim onların olmadığını sübut etməyib.
Yalan alternativ, yalan dilemma
Alternativ olaraq daha böyük məcmudan iki variantı təqdim etməyə əsaslanan ümumi texnika. Yanlış alternativ həm də bir-birinə alternativ olmayan və əsas xüsusiyyətləri bir variantda birləşdirilə bilən iki və ya daha çox variantın alternativi kimi qeyd edilməsidir.
- — Əzizim, mənim üzərimə qışqırmağı dayandıra bilərsən?
- — "Bəlkə qarşında diz də çökməliyəm?"
"Sonra" "nəticədə" demək deyil
"Bundan sonra, buna görə deməkdir" (lat. post hoc ergo propter hoc) — səbəb-nəticə əlaqəsinin xronoloji, müvəqqəti əlaqə ilə eyniləşdirildiyi məntiqi hiylə: "Seriyalı qatil uşaqlıqdan poçt markaları ilə maraqlanır, buna görə də filateliya insanları amansız qatilə çevirir. "
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Demaqogiya q yun dhmagwgia xalqin liderliyi mentiqi sehvlere esaslanan yanlis nezeri mulahizelerin komeyi ile auditoriyani xalqi casdirmaga ve onlari oz terefine cekmeye imkan veren natiqlik ve polemik usullar ve vasitelerin mecmusu Demaqogiya daha cox siyasi meqsedlere catmaq ucun reklam ve tebligatda istifade olunur Demaqogik usullarYanlis sillogizmler Demaqogik usullarin en genis yayilmis formasi mentiqin qesden pozulmasidir bir ifade zahiren oz mentiqiliyini qoruyub saxlasa da faktiki olaraq mentiqi yalani ozunde ehtiva edir En sade formada yanlis sillogizmi asagidaki numune ile xarakterize etmek olar Biz sari sacliyiq Sirler de sari saclidir Demeli biz sirik ve ya Esgerlerimiz hemise sulhperverdir Onlar esgerlerimize ates acdilar Demeli onlar tecavuzkardirlar Dissertasiyanin deyisdirilmesi Tezisin evezlenmesi mubahise edenin oz arqumentini reqibin ifade etdiyi bezi adeten zeif ve ya sehv ferziyyesi uzerinde qurmasi diqqetsiz izleyicilere ve bezen hetta reqibe heqiqeten bele bir beyanat verdiyi teessurati yaratmasidir Bu adeten coxsayli tekrarlarla elde edilir Misal ucun A Gunesli gunler yaxsidir B Eger butun gunler gunesli olsaydi hec vaxt yagis yagmazdi yagis olmasa ise quraqliq acliq ve olum olardi Tezisi evez ederken bir muddeani subut etmeye basladiqdan sonra mubahise eden sexs tedricen basqa bir muddeanin isbatina ve esaslandirilmasina kecir Bu texnikanin umumi adi anlayisin evezlenmesi dir Mubahise predmetinin muzakiresinden ferdin muzakiresine kecid sexsiyyete arqument Demaqoq oz movqelerinin dogrulugunu subut etmek ve reqibinin arqumentlerini tekzib etmek evezine ad homineme muraciet ede biler Yeni arqumentler deyil reqibin sexsiyyetini tenqid etmek tamasacini reqibin pis leyaqetsiz cahil qerezli ve ya ikiuzlu sexs olduguna inandirmaga calisilir Qeydiyyati olmayan adam memarliq haqqinda ne deye biler ki M Jvanetski Bu cur mubahiseler cox vaxt arqumentasiyanin obyektiv zeif tereflerini suurlu sekilde tehlil etmek ucun kifayet qeder biliye ve mentiqi tefekkur qabiliyyetine malik olmayan onlarin nezerinde daha nufuzlu gorunen birine esassiz olaraq etibar etmeye ustunluk veren savadsiz insanlarda teessurat yaradir Sexsiyyete kecidin bir formasi muzakire olunan probleme reqib kimi oxsar baxislara malik asanliqla tenqid olunan bir insan tapmaqdir Dovlet siqaretle mubarize aparmalidir Elemi Bes siz bilirsinizmi ki Hitler de tutunun qati eleyhdari oldugu ucun nasist Almaniyasinda hokumet siqaretle mubarize proqrami qebul etmisdi Siddetli daire Arqument arqumentin ozune daxil olan tezise esaslanaraq subuta yetirilir Misal ucun Tiryekin yuxugetirici tesir gostermesinin sebebi nedir Cavab verirem cunki tiryek insani yatirtmaq qabiliyyetine malikdir ve ya Siz niye bele hesab edirsiniz ki dunyani Kimse yaradib Cunki dunya Yaradanin iradesi olmadan tek basina yarana bilmezdi Argumentum ad ignorantiam cahillik arqumenti Cahillik arqumenti inandirilan sexsin melumatsizligini aradan qaldirmaq ucun nezerde tutulmus bir arqumentdir o zaman heqiqiliyi subut edilmis mueyyen bir muddeanin yalan oldugunu hec kim subut etmediyi ucun dogru oldugu ve ya eksine hec kim dogrulugunu subut etmediyi ucun ifadenin yalan oldugu qenaetine gelir Misal ucun Kabuslar var cunki hele hec kim onlarin olmadigini subut etmeyib Yalan alternativ yalan dilemma Alternativ olaraq daha boyuk mecmudan iki varianti teqdim etmeye esaslanan umumi texnika Yanlis alternativ hem de bir birine alternativ olmayan ve esas xususiyyetleri bir variantda birlesdirile bilen iki ve ya daha cox variantin alternativi kimi qeyd edilmesidir Ezizim menim uzerime qisqirmagi dayandira bilersen Belke qarsinda diz de cokmeliyem Sonra neticede demek deyil Bundan sonra buna gore demekdir lat post hoc ergo propter hoc sebeb netice elaqesinin xronoloji muveqqeti elaqe ile eynilesdirildiyi mentiqi hiyle Seriyali qatil usaqliqdan poct markalari ile maraqlanir buna gore de filateliya insanlari amansiz qatile cevirir IstinadlarPragmaticheskaya logika M 2018 21 272 ISBN 978 5 98124 720 0 Podmena tezisa Slovar po logike rus M 1998 383 ISBN 5 691 00099 3