Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
I Pyotrun Rəşti işğal etməsi — 1722-ci ilin dekabrı ilə 1723-cü ilin martı arasında baş vermişdir. Rus-Səfəvi müharibəsinin bir hissəsidir. Bu işğalla Rəşt də daxil olmaqla, Səfəvi imperiyasının Xəzər dənizi sahili torpaqlarının bir hissəsi təxminən 10 illik rus işğalı altına düşmüşdür. Bu işğal 1732-ci il Rəşt müqaviləsinə qədər davam etmiş, bu müqavilədən sonra Səfəvi imperiyasına geri qaytarılmışdır.
| I Pyotrun Rəşti işğal etməsi | |||
|---|---|---|---|
| Rusiya-Səfəvi müharibəsi | |||
| Tarix | Dekabr 1722 - mart 1723 | ||
| Yeri | Gilan, Rəşt | ||
| Səbəbi | Pyotrun Xəzəryani bölgələri ələ keçirmə planı. | ||
| Nəticəsi | Ruslar qələbə qazandı və Rəşt ələ keçirildi. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
İşğal və döyüş
Müharibənin başlaması üçün bəhanə rəsmi olaraq Səfəvi dövlətinin təbəəsi olan, lakin mərkəzi hökümətə qarşı artıq uzun müddətdir üsyan qaldırmış olan ləzgi tayfalarının 1721-ci ildə Şirvan əyalətində hücum edərək rus tacirlərinin canına və malına ziyan vurmaları olmuşdur. Bundan əlavə, 1722-ci ildə Səfəvi dövləti tənəzzül etməkdə idi. Ölkənin bir çox yerini üsyanlar bürümüşdü. Buna görə də, Gilan əyalətinin valisi rus yardımına müraciət etdi.
Hücum əməliyyatı Pyotr və onun ordusu üçün sürətli cərəan etməkdə idi. O, artıq Səfəvi torpaqları olan Dağıstanı ələ keçirmiş və təxminən müasir Azərbaycan Respublikasının ərazisini təşkil edən Aran və Şirvana doğru yürüşlər planlamaqda idi. II Təhmasibin ümidsiz vəziyyətindən olduqca çox yararlanmağa çalışan Pyotr mümkün olduğu qədər torpaq ələ keçirmək istəyirdi. 1722-ci ilin sentyabrında meydana çıxmış tufan nəticəsində çox sayıda hərbi gəmilərin dağılmasına və xeyli sayıda döüşçünün Həştərxana geri çəkilməsinə, ordu daxilində yayılmış at epidemiyasının rus süvari dəstələrinə böyük ziyan vurmasına, döyüşçülər arasında yayılmış xəsəliklər sayəsində xeyli sayıda döyüşçünün həyatını itirməsinə baxmayaraq, Pyotr hücumun davam etdirilməsi barədə əmr vermişdi. Əsas hədəf müasir İranın və Azərbaycanın Xəzər sahilindəki torpaqlarının ələ keçirilməsi idi.
1722-ci ilin noyabrında o, polkovnik Şipova iki tabor ordu ilə birlikdə Gilana üzməyi əmr etdi.Xəzər dənizindəki hərbi donanma Soymonovun komandanlığı altında idi. İki tabor döyüşçünün bunun üçün kifayət edib-etməyəcəyi ilə bağlı Şipov sual edərkən, Laurens Lokxartın bildirdiyinə görə "niyə də yox? Stenka Razin orada 500 kazak ilə ayaqda qalmağı bacarmamışdımı? Və sənin nizami döyüşçülərdən ibarət iki taborun var, amma şübhə edirsən!" deyə cavablamışdır.
1722-ci ilin sonlarında Pyotrun ordusu artıq Gilan əyalətinə daxil olmuşdu. Gələn ordu görünüşdə şəhər xalqına şəhərlərini müdafiə etmək üçün gəlirdi. Bir müddət keçdikdən sonra yerli hakim ruslardan geri çəkilmələrini istədi. 1723-cü ilin fevralında yerli hakim yenidən şəhərin müdafiəsində rusların yardımlarına ehtiyyacları olmadığına, şəhərlərini özlərinin də artıq müdafiə edə biləcəklərinə dair təminatlar verdi. Həm hakim təbəqə, həm də yerli əhali tərəfindən xoş qarşılanmayan ruslar Gilan əyalətinin sərhədlərində yerləşən karvansarayda yerləşdirildilər. Təxminən elə bu zamanda II Təhmasib də onlardan dərhal geri çəkilməyi tələb etdi. Rus komandanı polkocnik Şipov öz ləvazimatlarını və artilleriyalarını göndərdikdən sonra geri çəkiləcəklərinə dair söz versə də, buna əməl etmədi. Yerli hakim tərəfindən toplanmış ordu rusların qaldığı karvansarası mühasirəyə aldı. Yerlilərin ordusu əsasən kəndlilərdən ibarət olmaqla, hərbi təlim görməmiş və pis silahlandırılmış 15 min nəfərdən təşkil edilmişdi. Karvansaray ətrafında baş vermiş döyüşdə iki cinahdan hücum edən və artilleriya tərəfindən dəstəklənən ruslar qələbə qazandılar. Yerli silahlı dəstələr qaçmağa başladı, onları təqib edən ruslar isə ən azı min nəfəri qətlə yetirdilər.
Nəticə
Bu qələbədən sonra Rəştdəki real hakimiyyət rusların əlində idi. Qələbə xəbərini eşidən Pyotr kömək üçün 4 tabor döyüşçü göndərdi və polkovnik Şipovu briqada generalı Levaşevlə əvəzlədi. Sentyabrda Gilana gələn Levaşev hələ də əyalətdə güclü müqavimətin olduğuna şahidlik etdi.
Mövcud şərtlər altında və rusların da hücumlarını davam etdirdiklərini nəzərə alaraq II Təhmasibin danışıqlara başlamaqdan başqa çıxış yolu yox idi. Bir neçə ay sonra Sankt-Peterburq müqaviləsi imzalandı.
Müqavilə preambula və 5 maddədən ibarətdir. Preambulada göstərilirdi: "Məlum olsun ki, bir neçə il qabaq İran dövlətində baş verən böyük qarışıqlıqlar və həmin dövlətin təbəələri, Şafi həzrətlərinə qarşı üsyan qaldırıblar, öz qanuni hökmdarlarına qarşı deyil, həm də bütün Rusiya imperator həzrətlərinin təbəələrinə pis təsir göstərirlər ki, bu da qədimdən dostluq və traktatla bağlı olan hər iki dövləti, öz aralarında ticarətlə bağlı olanlara, böyük ziyankarlıq edib dağıntılar törədiblər. Buna görə də Şah həzrətləri təbəəsində olan üsyankarların öhdəsindən gələ bilmirdi, ona görə də bütün Rusiya imperatoru həzrətləri Şah həzrətlərinə olan dostluğa sadiq qalaraq, üsyankarların Rusiya sərhədlərinə yaxınlaşmağına və İran 71 dövlətinin tam dağılmasının qarşısını almaq üçün özü silah işlədərək bütün üsyankarları və bəzi şəhərləri və Xəzər sahilində olan başqa yaşayış məntəqələrini, hansılardakı üsyankarlar sığınacaq tapmışdılar, silah gücünə onlardan azad etdi və Şah həzrətlərinin təbəələrini gələcəkdə qorumaq üçün öz qoşunlarını yerləşdirdi, bir tərəfdən məlum oldu ki, üsyankarlar silahlanıb, güclənib İran dövlətinin paytaxtını tutublar və Şah həzrətlərini və onun ailəsini əsir götürüblər. Salamat qalan təkcə oğlu Təhmasib qanuni olaraq taxta sahib olub.... Beləliklə, Rusiya Azərbaycan və İranın Xəzərsahili torpaqlarının işğalına "bəraət" qazandırır, buna uyğun olaraq müqavilənin şərtləri irəli sürülür"
- I maddə: Çar, Təhmasibə yardım göstərməyə və onun ölkəsindəki üsyankarlara qarşı mübarizədə onunla birgə çıxış edəcəyinə söz verir. O, İrana üsyankarları tamamilə darmadağın edənədək təqib edəcək qoşun göndərməyi boynuna götürür.
- II maddə: Əvəzində Təhmasib Dərbənd, Bakı şəhərlərini, ona bitişik əraziləri və həmçinin üç əyaləti - Gilan, Mazandaran və Astrabadı daimi olaraq Rusiyaya güzəştə gedir.
- III maddə: Rusiyanın İrandakı qoşunları üçün təchizat və atlar göndərilməsi mümkün olmadığından bütün lazım olanların burada aşağı qiymətlərlə alınması təşkil olunmalıdır.
- IV maddə: İki dövlət arasında sabit dostluq və anlaşma hökm sürməlidir: hər iki ölkənin əhalisi bir-birinin ərazisinə istədiyi vaxt və istədiyi qədər azad surətdə daxil ola və burada qala bilər. İran və Rusiya arasında ticarət azadlığı mövcud olmalıdır.
- V maddə: İran və Rusiya bir-birlərinin dostlarına münasibətdə dost, düşmənlərinə isə düşmən olmalıdırlar
Şah Təhmasib təbii olaraq Peterburq müqaviləsini təsdiq etməkdən boyun qaçırdı. Şahın razılığını almaq üçün Rusiyadan göndərilən elçi knyaz B. Meçerskini qəbul etməyərək, geri qaytardı. Baş vəzir ona bildirdi ki, İsmayıl bəyə andlaşma səlahiyyəti verilmədiyi üçün təsdiq etmək barədə danışığı “eşitmək belə istəmirlər”. Rezident Avraamov da saraya buraxılmadı. İsmayıl bəyin dövlətə xəyanət etməsi rəsmən bildirildi. Bu, ona ölüm hökmü verilməsi demək idi. Buna görə o vətənə geri dönmədi. İmperatorun buyruğu ilə böyük pul təqaüdü verilən və Həştərxanda ev alan İsmayıl bəy ömrünün sonuna qədər burada yaşayır.
Nəticədə, Səfəvi imperiyası Şimali və Cənubi Qafqazı, müasir Azərbaycanı (həm şimali, həm də cənubi), Gilana qədərki torpaqları itirdi. Pyotr Gilanı, Mazandaranı və yeni ələ keçirilmiş torpaqların onun əlinə keçməsinə nail oldu. 1724-cü ildə Pyotr Gilandakı rus komandanı Matyuşkinə "ermənilər və əgər varsa, başqa xristianlar Gilana və Mazandarana yerləşdirilsinlər. Bu zaman müsəlmanlar sakit olsunlar ki, onlar bilməsinlər. Onların sayını mümkün olan qədər azaldın".
Lakin Pyotr heç bir zaman bu niyyətinə nail ola bilmədi və 1725-ci ildə vəfat etdi.
Rəşt şəhəri də daxil olmaqla Gilanın yerdə qalan bütün hissələri, digər Xəzər sahili bölgələr kimi rus hakimiyyəti altında qaldı. Bu, 1732-ci ildə Pyotrun varisi Çariça Anna ilə Səfəvi generalı Nadir xan arasında imzalanmış Rəşt müqaviləsinə qədər davam etdi. Bundan sonra Osmanlı ilə müharibəyə köklənən Nadir xan onları məğlub etdi və Rusiyadan Səfəvi torpaqlarının hamısından çıxmağı tələb etdi. 1735-ci ildə imzalanmış Gəncə müqaviləsi ilə ruslar bütün əldə etdikləri torpaqları itirdilər və rus orduları akuasiya edildilər.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Alexander Mikaberidze Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia [2 volumes]: A Historical Encyclopedia 2022-06-28 at the Wayback Machine ABC-CLIO, 22 jul. 2011 ISBN s. 762
- Langaroudi, EIr; Langaroudi, R. Rezazadeh. GĪLĀN vi. History in the 18th century // Arxivlənmiş surət. Encyclopaedia Iranica, Vol. X, Fasc. 6. 2009. 642–645. 2022-06-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-28.
- William Bayne Fisher,P. Avery,G. R. G. Hambly,C. Melville. The Cambridge History of Iran, Volume 7 2022-06-28 at the Wayback Machine Cambridge University Press, 10 okt. 1991 ISBN p 318
- Laurence Lockhart. The fall of the Ṣafavī dynasty and the Afghan occupation of Persia 2022-06-28 at the Wayback Machine Cambridge University Press, 1958 (originally from the University of Michigan) s. 239
- William Bayne Fisher,P. Avery,G. R. G. Hambly,C. Melville. The Cambridge History of Iran, Volume 7 2022-06-25 at the Wayback Machine Cambridge University Press, 10 okt. 1991 ISBN p 321
- Dadaşova, Rəhimə. Səfəvilərin son dövrü (ingilis dilli tarixşünaslıqda). Bakı: Nurlan nəşriyyat. 2003.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
I Pyotrun Resti isgal etmesi 1722 ci ilin dekabri ile 1723 cu ilin marti arasinda bas vermisdir Rus Sefevi muharibesinin bir hissesidir Bu isgalla Rest de daxil olmaqla Sefevi imperiyasinin Xezer denizi sahili torpaqlarinin bir hissesi texminen 10 illik rus isgali altina dusmusdur Bu isgal 1732 ci il Rest muqavilesine qeder davam etmis bu muqavileden sonra Sefevi imperiyasina geri qaytarilmisdir I Pyotrun Resti isgal etmesiRusiya Sefevi muharibesiTarix Dekabr 1722 mart 1723Yeri Gilan RestSebebi Pyotrun Xezeryani bolgeleri ele kecirme plani Neticesi Ruslar qelebe qazandi ve Rest ele kecirildi Munaqise terefleri Rusiya Car Rusiyasi Sefevi imperiyasiKomandan lar Rusiya I Pyotr Rusiya polkovnik Sipov Rusiya Fyodor Soymonov II TehmasibTereflerin quvvesiIki tabor nizami qosun Xezer Denizi Flotiliyasi 15 minden ibaret telimsiz ve pis silahlanmis kenli ItkilerBilinmir 1000 neferIsgal ve doyusMuharibenin baslamasi ucun behane resmi olaraq Sefevi dovletinin tebeesi olan lakin merkezi hokumete qarsi artiq uzun muddetdir usyan qaldirmis olan lezgi tayfalarinin 1721 ci ilde Sirvan eyaletinde hucum ederek rus tacirlerinin canina ve malina ziyan vurmalari olmusdur Bundan elave 1722 ci ilde Sefevi dovleti tenezzul etmekde idi Olkenin bir cox yerini usyanlar burumusdu Buna gore de Gilan eyaletinin valisi rus yardimina muraciet etdi Hucum emeliyyati Pyotr ve onun ordusu ucun suretli cerean etmekde idi O artiq Sefevi torpaqlari olan Dagistani ele kecirmis ve texminen muasir Azerbaycan Respublikasinin erazisini teskil eden Aran ve Sirvana dogru yurusler planlamaqda idi II Tehmasibin umidsiz veziyyetinden olduqca cox yararlanmaga calisan Pyotr mumkun oldugu qeder torpaq ele kecirmek isteyirdi 1722 ci ilin sentyabrinda meydana cixmis tufan neticesinde cox sayida herbi gemilerin dagilmasina ve xeyli sayida douscunun Hesterxana geri cekilmesine ordu daxilinde yayilmis at epidemiyasinin rus suvari destelerine boyuk ziyan vurmasina doyusculer arasinda yayilmis xeselikler sayesinde xeyli sayida doyuscunun heyatini itirmesine baxmayaraq Pyotr hucumun davam etdirilmesi barede emr vermisdi Esas hedef muasir Iranin ve Azerbaycanin Xezer sahilindeki torpaqlarinin ele kecirilmesi idi 1722 ci ilin noyabrinda o polkovnik Sipova iki tabor ordu ile birlikde Gilana uzmeyi emr etdi Xezer denizindeki herbi donanma Soymonovun komandanligi altinda idi Iki tabor doyuscunun bunun ucun kifayet edib etmeyeceyi ile bagli Sipov sual ederken Laurens Lokxartin bildirdiyine gore niye de yox Stenka Razin orada 500 kazak ile ayaqda qalmagi bacarmamisdimi Ve senin nizami doyusculerden ibaret iki taborun var amma subhe edirsen deye cavablamisdir 1722 ci ilin sonlarinda Pyotrun ordusu artiq Gilan eyaletine daxil olmusdu Gelen ordu gorunusde seher xalqina seherlerini mudafie etmek ucun gelirdi Bir muddet kecdikden sonra yerli hakim ruslardan geri cekilmelerini istedi 1723 cu ilin fevralinda yerli hakim yeniden seherin mudafiesinde ruslarin yardimlarina ehtiyyaclari olmadigina seherlerini ozlerinin de artiq mudafie ede bileceklerine dair teminatlar verdi Hem hakim tebeqe hem de yerli ehali terefinden xos qarsilanmayan ruslar Gilan eyaletinin serhedlerinde yerlesen karvansarayda yerlesdirildiler Texminen ele bu zamanda II Tehmasib de onlardan derhal geri cekilmeyi teleb etdi Rus komandani polkocnik Sipov oz levazimatlarini ve artilleriyalarini gonderdikden sonra geri cekileceklerine dair soz verse de buna emel etmedi Yerli hakim terefinden toplanmis ordu ruslarin qaldigi karvansarasi muhasireye aldi Yerlilerin ordusu esasen kendlilerden ibaret olmaqla herbi telim gormemis ve pis silahlandirilmis 15 min neferden teskil edilmisdi Karvansaray etrafinda bas vermis doyusde iki cinahdan hucum eden ve artilleriya terefinden desteklenen ruslar qelebe qazandilar Yerli silahli desteler qacmaga basladi onlari teqib eden ruslar ise en azi min neferi qetle yetirdiler NeticeBu qelebeden sonra Restdeki real hakimiyyet ruslarin elinde idi Qelebe xeberini esiden Pyotr komek ucun 4 tabor doyuscu gonderdi ve polkovnik Sipovu briqada generali Levasevle evezledi Sentyabrda Gilana gelen Levasev hele de eyaletde guclu muqavimetin olduguna sahidlik etdi Movcud sertler altinda ve ruslarin da hucumlarini davam etdirdiklerini nezere alaraq II Tehmasibin danisiqlara baslamaqdan basqa cixis yolu yox idi Bir nece ay sonra Sankt Peterburq muqavilesi imzalandi Muqavile preambula ve 5 maddeden ibaretdir Preambulada gosterilirdi Melum olsun ki bir nece il qabaq Iran dovletinde bas veren boyuk qarisiqliqlar ve hemin dovletin tebeeleri Safi hezretlerine qarsi usyan qaldiriblar oz qanuni hokmdarlarina qarsi deyil hem de butun Rusiya imperator hezretlerinin tebeelerine pis tesir gosterirler ki bu da qedimden dostluq ve traktatla bagli olan her iki dovleti oz aralarinda ticaretle bagli olanlara boyuk ziyankarliq edib dagintilar toredibler Buna gore de Sah hezretleri tebeesinde olan usyankarlarin ohdesinden gele bilmirdi ona gore de butun Rusiya imperatoru hezretleri Sah hezretlerine olan dostluga sadiq qalaraq usyankarlarin Rusiya serhedlerine yaxinlasmagina ve Iran 71 dovletinin tam dagilmasinin qarsisini almaq ucun ozu silah islederek butun usyankarlari ve bezi seherleri ve Xezer sahilinde olan basqa yasayis menteqelerini hansilardaki usyankarlar siginacaq tapmisdilar silah gucune onlardan azad etdi ve Sah hezretlerinin tebeelerini gelecekde qorumaq ucun oz qosunlarini yerlesdirdi bir terefden melum oldu ki usyankarlar silahlanib guclenib Iran dovletinin paytaxtini tutublar ve Sah hezretlerini ve onun ailesini esir goturubler Salamat qalan tekce oglu Tehmasib qanuni olaraq taxta sahib olub Belelikle Rusiya Azerbaycan ve Iranin Xezersahili torpaqlarinin isgalina beraet qazandirir buna uygun olaraq muqavilenin sertleri ireli surulur I madde Car Tehmasibe yardim gostermeye ve onun olkesindeki usyankarlara qarsi mubarizede onunla birge cixis edeceyine soz verir O Irana usyankarlari tamamile darmadagin edenedek teqib edecek qosun gondermeyi boynuna goturur II madde Evezinde Tehmasib Derbend Baki seherlerini ona bitisik erazileri ve hemcinin uc eyaleti Gilan Mazandaran ve Astrabadi daimi olaraq Rusiyaya guzeste gedir III madde Rusiyanin Irandaki qosunlari ucun techizat ve atlar gonderilmesi mumkun olmadigindan butun lazim olanlarin burada asagi qiymetlerle alinmasi teskil olunmalidir IV madde Iki dovlet arasinda sabit dostluq ve anlasma hokm surmelidir her iki olkenin ehalisi bir birinin erazisine istediyi vaxt ve istediyi qeder azad suretde daxil ola ve burada qala biler Iran ve Rusiya arasinda ticaret azadligi movcud olmalidir V madde Iran ve Rusiya bir birlerinin dostlarina munasibetde dost dusmenlerine ise dusmen olmalidirlar Sah Tehmasib tebii olaraq Peterburq muqavilesini tesdiq etmekden boyun qacirdi Sahin raziligini almaq ucun Rusiyadan gonderilen elci knyaz B Mecerskini qebul etmeyerek geri qaytardi Bas vezir ona bildirdi ki Ismayil beye andlasma selahiyyeti verilmediyi ucun tesdiq etmek barede danisigi esitmek bele istemirler Rezident Avraamov da saraya buraxilmadi Ismayil beyin dovlete xeyanet etmesi resmen bildirildi Bu ona olum hokmu verilmesi demek idi Buna gore o vetene geri donmedi Imperatorun buyrugu ile boyuk pul teqaudu verilen ve Hesterxanda ev alan Ismayil bey omrunun sonuna qeder burada yasayir Neticede Sefevi imperiyasi Simali ve Cenubi Qafqazi muasir Azerbaycani hem simali hem de cenubi Gilana qederki torpaqlari itirdi Pyotr Gilani Mazandarani ve yeni ele kecirilmis torpaqlarin onun eline kecmesine nail oldu 1724 cu ilde Pyotr Gilandaki rus komandani Matyuskine ermeniler ve eger varsa basqa xristianlar Gilana ve Mazandarana yerlesdirilsinler Bu zaman muselmanlar sakit olsunlar ki onlar bilmesinler Onlarin sayini mumkun olan qeder azaldin Lakin Pyotr hec bir zaman bu niyyetine nail ola bilmedi ve 1725 ci ilde vefat etdi Rest seheri de daxil olmaqla Gilanin yerde qalan butun hisseleri diger Xezer sahili bolgeler kimi rus hakimiyyeti altinda qaldi Bu 1732 ci ilde Pyotrun varisi Carica Anna ile Sefevi generali Nadir xan arasinda imzalanmis Rest muqavilesine qeder davam etdi Bundan sonra Osmanli ile muharibeye koklenen Nadir xan onlari meglub etdi ve Rusiyadan Sefevi torpaqlarinin hamisindan cixmagi teleb etdi 1735 ci ilde imzalanmis Gence muqavilesi ile ruslar butun elde etdikleri torpaqlari itirdiler ve rus ordulari akuasiya edildiler Hemcinin baxPeterburq muqavilesi 1723 Rusiyanin Xezeryani bolgelere herbi yurusuIstinadlarAlexander Mikaberidze Conflict and Conquest in the Islamic World A Historical Encyclopedia 2 volumes A Historical Encyclopedia 2022 06 28 at the Wayback Machine ABC CLIO 22 jul 2011 ISBN 1598843370 s 762 Langaroudi EIr Langaroudi R Rezazadeh GiLAN vi History in the 18th century Arxivlenmis suret Encyclopaedia Iranica Vol X Fasc 6 2009 642 645 2022 06 22 tarixinde Istifade tarixi 2022 06 28 William Bayne Fisher P Avery G R G Hambly C Melville The Cambridge History of Iran Volume 7 2022 06 28 at the Wayback Machine Cambridge University Press 10 okt 1991 ISBN 0521200954 p 318 Laurence Lockhart The fall of the Ṣafavi dynasty and the Afghan occupation of Persia 2022 06 28 at the Wayback Machine Cambridge University Press 1958 originally from the University of Michigan s 239 William Bayne Fisher P Avery G R G Hambly C Melville The Cambridge History of Iran Volume 7 2022 06 25 at the Wayback Machine Cambridge University Press 10 okt 1991 ISBN 0521200954 p 321 Dadasova Rehime Sefevilerin son dovru ingilis dilli tarixsunasliqda Baki Nurlan nesriyyat 2003