Yılayır rayonu
Yılayır rayonu (başq. Йылайыр районы) — Rusiya Federasiyası, Başqırdıstan Respublikasının ərazisinə daxil olan inzibati rayon. İnzibati mərkəzi Yılayır kəndidir.
| Yılayır rayonu | |
|---|---|
| | |
| Ölkə | |
| İnzibati mərkəz | Zilair[d] |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 20 avqust 1930 |
| Sahəsi |
|
| Əhalisi | |
| Əhalisi | |
| Rəsmi sayt | |
| Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.png.html){kind=link}
.svg.html){kind=link}
Coğrafiyası
Rayonun sahəsi 5774 km²-dir. Rayon Başqırdıstan Respublikasının Baymak, Böryən, Ziançurinski, Kuqərsen və Xaybulla rayonları ilə həmsərhəddir. Başqırd Uralının cənub hissəsində yerləşir. Rayonun ərazisi Barakal, Zilair, Bolşoy Suren və Böyük İkanın yuxarı axınları - Avaşla, Berdyaş, Tekal çaylarının kanyon yaradan vadiləri ilə kəsilmiş Zilair yaylasında yerləşir. Ağcaqayın, şam meşələri çox yayılmışdır. Rayonun qərb kənarından palıd, cənub-şərq kənarında ağcaqayın və şam meşələri zolaq şəkilində yayılmışdır. Torpaqlar: dağ qartatorpaqları, dağ boz-meşə və qaratorpaq.
Tarixi
Rayon 20 avqust 1930-cu ildə mərkəzi Yılayır kəndi olmaqla qurulur. Bu Berdyaş, Vasilyevsk, Erovçinski, Yılayır, İvano-Kuvalatski, Kananikolski, Novo-Aleksandrovski, Novo-Nikolski, Petrovski, Urkasski, Uspenski və Çuyunçi-Çupanovski kənd icmalarından ibarət idi. Sahəsi 5783 km², əhalisi: 30304 nəfərdir. 1954-cü ildə təşkili planlaşdırılan Maqnitoqorsk rayonunun bir hissəsi olmalı idi. Müasir sərhədlər daxilində rayon 1965-ci ilin noyabr ayında formalaşır.
Böyük Vətən müharibəsi illərində 7585 nəfər vətənini qorumaq üçün rayonu tərk edir. Qəhrəmanlıq və cəsarətə görə 8 nəfər Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına, fədakar əməyinə görə, iki nəfər Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülür.
Əhalisi
Rusiya İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin proqnozuna görə:
2024 - 14,78 min nəfər.
2035 - 14,06 min nəfər.
- Milli tərkib
2010-cu il Ümumrusiya siyahıyaalmasına görə: başqırdlar - 56,5%, ruslar - 36,2%, tatarlar - 3,2%, çuvaşlar - 2,8%, digər millətlərdən olanlar - 1,3%. Dini baxımından əhalisi provaslav və müsəlmandır.
Yerli özünü idarəetmə
Durtöylö rayonu ərazisinə 13 kənd inzibati vahidliyi daxildir. Rayon ərazisinə ümumilikdə 57 yaşayış məntəqəsi daxildir.
Tanınmış şəxsləri
Nikolay İvanoviç Volkov - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.
Hamid Nurislamoviç Gizatullin - Rusiya Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü.
İşmulla İşkleeviç Dilmuxhametov - aktyor, müğənni, bəstəkar, dramaturq, Başqırdıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının xalq artisti, RSFSR-in əməkdar artisti, Salavat Yulaev adına Respublika mükafatı laureatı.
Nikolay Romanoviç İrikov - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.
Leonid Mixayloviç Kuvşinov - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.
Nikolay İvanoviç Lazarev - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.
Vasili İvanoviç Maslov - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.
Pyotr Eqoroviç Pavlov - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.
Andrey İqnatiyeviç Serkov - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.
Valentin Vasilieviç Sorokin - şair, publisist, Rusiya Dövlət Mükafatı laureatı.
Saqdiy Axmadeyeviç Sultanov - geoloq.
George Andreviç Xaçin - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.
Sosial sfera
Rayonda 1 peşə məktəbi, 48 ümumtəhsil məktəbi, o cümlədən 13 orta, 20 kütləvi kitabxana, 43 klub müəssisəsi, mərkəzi rayon və 2 rayon xəstəxanası fəaliyyət göstərir. "Kənd işıqları" - "Auyl Uttars adlı qəzet rus və başqırd dillərində nəşr olunur.
İstinadlar
- Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019. — səh. 62.
- Стратегия пространственного развития Российской Федерации на период до 2025 года (проект)
- "Итоги Всероссийской переписи населения по Республике Башкортостан. Т.5" (pdf). Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. 2013-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-20.