fbpx
Wikipedia

Yusif ibn Məhəmmədcan Qarabaği

Avqust 27, 2021

Yusif Məhəmmədcan oğlu Qarabaği (1532, Qarabağ – 1591, Səmərqənd) — XVI-XVII əsrlərdə yaşamış Azərbaycan filosofu və şairi

Yusif ibn Məhəmmədcan Qarabaği
Doğum tarixi
Doğum yeri Məhəmmədşahlı obası, Şütur nahiyəsi Qarabağ
Vəfat tarixi
Vəfat yeri
Fəaliyyəti alim

Şəxsiyyəti

Yusif Qarabağinin öz dövründəki elmi nüfuz və şöhrəti haqqında onun müasiri Xacə Seyid Şərif Raqimin «Tarixi-Raqimi» adlı əsərində verdiyi məlumatlar dolğun təsəvvür yaradır: «Alimlərin sultanı, fazillərin sübutu olan Mövlana Yusif Qarabaği mənalar Misrində taxta əyləşmiş, bəlkə də üzüyünün qaşı altına tam fəzilət mülkünü almış, bilik taxt-tacında əzizlənib elm səmasında on dörd gecəlik Ay kimi şəfəqlənmişdi. Bütün elmlər üzrə o, müasirlərindən bir istisna təşkil etmişdir. O, elmlər üzrə ixtisaslaşmış və mahir olmuşdur. Xüsusilə fəlsəfə və nücum sahəsində zəmanəsinin misilsiz alimi və əsrinin yeganəsi idi».

Raqim Yusif Qarabağinin həm də istedadlı bir şair kimi təqdim edərək yazır: «Yusif Qarabaği şeir deməkdə yüksək ilhama və gözəl istedada malik idi, onun qəsidələri mətlədən məqtəyə qədər nadir və məzmunlu qafiyələrlə bitmişdir». Maraqlıdır ki, vaxtilə Abbasqulu ağa Bakıxanov Yusif Qarabağini məhz bir şair kimi yad etmişdir.

Yusif Qarabağinin şəxsiyyəti məşhur Azərbaycan alimi Məhəmmədəli Tərbiyətin diqqətindən kənarda qalmamış və o, «Danişməndani-Azərbaycan» adlı ensiklopedik əsərində əldə etdiyi məlumatları ümumiləşdirərək yazmışdır:

«Kosa adı ilə məşhur olan Yusif Məhəmmədcan oğlu Məhəmmədşahi Qarabaği öz dövrünün alimlərindən olmuş və hicri-qəməri. 1054-cü (1644-cü) ildə vəfat etmişdir. O, Mövlana Cəlaləddin Dəvvaninin «Şərhi-əqayidi-əzüdi» əsərinə haşiyə və əlavələr yazmışdır ki, «Haşiyəyi-Xanəgahi» adı ilə məşhurdur. Yusif Qarabaği bu əsəri Səmərqəndin Hüseyniyyə xanəgahında yazmış və Əbu Hamid Xəlilullaha təqdim etmişdir (hicri-qəməri 999-cu il səfər ayının 2-də / 1590, 30 noyabr). Ağa Hüseyn Xalxali bu əlavələri tənqid etmişdir. Mövlana Yusif hicri-qəməri 1033-cü (1623-cü) ildə Buxara şəhərində ona cavab yazmışdır ki, bu da «Tətimmətul həvaşi fi izalətil ğəvaşi» («Qaranlıq məsələləri aradan qaldırmaq məqsədilə haşiyələrə əlavə») adı ilə məşhurdur». Daha sonra M. Tərbiyət onun bir beyt şeirini misal kimi vermişdir.

Çoxcildlik Özbəkistan və Azərbaycan tarixlərində Yusif Qarabaği bir sıra fəlsəfi əsərlərin müəllifi kimi yad olunmuş və həmin əsərlərin Oktyabr inqilabına qədər Orta Asiya mədrəsələrində dərs vəsaiti kimi öyrənildiyi göstərilmişdir. Həmid Araslı da Yusif Qarabağini «Orta Asiya xalqlarının mədəniyyəti üzərində müəyyən təsiri olmuş» Azərbaycan filosofu kimi xatırlamışdır.

Yusif Qarabağinin həyat və yaradıcılığının öyrənilməsi sahəsində ən mühüm xidmət, şübhəsiz, Azərbaycan tədqiqatçısı Əhməd Əminzadəyə məxsusdur. O, əvvəlcə «Azərbaycan fəlsəfəsi tarixinə dair oçerklər» adlı kollektiv əsər üçün Yusif Qarabaği haqqında məqalə yazmış, daha sonra özünün «Azərbaycanda fəlsəfi və ictimai-siyasi fikir tarixindən» adlı monoqrafiyasında ona xüsusi fəsil həsr edərək, filosofun həyatı və fəlsəfi irsi, ontoloji, qnoseoloji və etik görüşləri barədə geniş bəhs açmışdır.

Həyatı

Yusif Qarabaği çox güman ki, XVI əsrin II yarısında Azərbaycanın Qarabağ mahalında ruhani ailəsində doğulmuş, ilk təhsilini burada almış, daha sonra İrana gedib o dövrün tanınmış alimi Həbibullah Mirzəcan Şirazinin (vəf. 1585) şagirdi olmuşdur. Bir müddət sonra o, müəllimi ilə birgə Orta Asiyaya mühacirət etmişdir.

Yusif Qarabaği bir müddət Səmərqənddə yaşamış, tədrislə məşğul olmuş, «Böyük Axund» («Axundi-kəlan») adı ilə şöhrət qazanmışdır. Elə həmin dövrdə o, məşhur sufi şeyxi Nəcməddin Kübranın (1145-1221) adı ilə bağlı olan «kübraviyyə» təriqətinə qoşulmuşdur.

Daha sonra Buxaraya köçən Yusif Qarabaği burada məhsuldar elmi yaradıcılıqla məşğul olmuşdur. O, Buxara əmiri İmamqulu Bahadurxan (1611-1642) ilə yaxın olmuş, onun məclislərində iştirak etmişdir.

Yusif Qarabağinin oğlu Xacə Yaqub atasının ölümünə maddeyi-tarix yazmışdır. Həmin maddeyi-tarixə («Yaqubun gözündən Yusif getdi») əsasən, Yusif Qarabaği hicri-qəməri 1054-cü ildə (1644/45) vəfat etmişdir və Buxara ətrafında dəfn olunmuşdur.

Yaradıcılığı

Yusif Qarabağinin fəlsəfi irsi kifayət qədər zəngindir. Əhməd Əminzadə yalnız Özbəkistan Şərqşünaslıq İnstitutunun əlyazmalarına əsasən, alimin 20-yə qədər əsərinin adını göstərmişdir. Bu əsərlərin əksəriyyəti ərəbcədir.

Türkiyə alimi Əbdürrəhim Gözəl isə onun Süleymaniyə kitabxanasında əlyazması saxlanılan yeddi əsərinin adını çəkmişdir.

Mənbələrin bildirdiyinə görə, Yusif Qarabağinin elmi-fəlsəfi əsərləri ilə yanaşı, poetik divanı da olmuşdur, lakin bu divan hələlik əldə edilməmişdir.

Yusif Qarabağinin fars dilində yazdığı “Həft cinan” (“Yeddi bağ”) əsəri şərqşünas alim Məsiağa Məhəmmədi tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə və nəşr edilmişdir. Həcmcə kiçik olan bu əsərdə filosofun insan haqqında mükəmməl və sistemli konsepsiyası öz əksini tapmışdır.


Ədəbiyyat

1. Xacə Seyid Şərif Raqim. Tarix-e raqemi. – AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunun arxivi, inv. № 52

2. Məhəmmədəli Tərbiyət. Danişməndani-Azərbaycan. Bakı, 1987

3. Ə. Ə. Əminzadə. Azərbaycanda fəlsəfi və ictima-siyasi fikir tarixindən. Bakı, 1972

4. Yusif Qarabaği. Yeddi bağ. Fars dilindən çevirəni, ön söz və şərhlərin müəllifi Məsiağa Məhəmmədi. Bakı, "İrşad", 1997

Xarici keçidlər

  • | Yusif Qarabaği və onun "Yeddi bağ" əsəri

İstinadlar

Avqust 27, 2021
yusif, məhəmmədcan, qarabaği, yusif, məhəmmədcan, oğlu, qarabaği, 1532, qarabağ, 1591, səmərqənd, xvii, əsrlərdə, yaşamış, azərbaycan, filosofu, şairidoğum, tarixi, 1532doğum, yeri, məhəmmədşahlı, obası, şütur, nahiyəsi, qarabağvəfat, tarixi, 1591vəfat, yeri, . Yusif Mehemmedcan oglu Qarabagi 1532 Qarabag 1591 Semerqend XVI XVII esrlerde yasamis Azerbaycan filosofu ve sairiYusif ibn Mehemmedcan QarabagiDogum tarixi 1532Dogum yeri Mehemmedsahli obasi Sutur nahiyesi QarabagVefat tarixi 1591Vefat yeri Semerqend Buxara xanligiFealiyyeti alim Mundericat 1 Sexsiyyeti 2 Heyati 3 Yaradiciligi 4 Edebiyyat 5 Xarici kecidler 6 IstinadlarSexsiyyeti RedakteYusif Qarabaginin oz dovrundeki elmi nufuz ve sohreti haqqinda onun muasiri Xace Seyid Serif Raqimin Tarixi Raqimi adli eserinde verdiyi melumatlar dolgun tesevvur yaradir Alimlerin sultani fazillerin subutu olan Movlana Yusif Qarabagi menalar Misrinde taxta eylesmis belke de uzuyunun qasi altina tam fezilet mulkunu almis bilik taxt tacinda ezizlenib elm semasinda on dord gecelik Ay kimi sefeqlenmisdi Butun elmler uzre o muasirlerinden bir istisna teskil etmisdir O elmler uzre ixtisaslasmis ve mahir olmusdur Xususile felsefe ve nucum sahesinde zemanesinin misilsiz alimi ve esrinin yeganesi idi Raqim Yusif Qarabaginin hem de istedadli bir sair kimi teqdim ederek yazir Yusif Qarabagi seir demekde yuksek ilhama ve gozel istedada malik idi onun qesideleri metleden meqteye qeder nadir ve mezmunlu qafiyelerle bitmisdir Maraqlidir ki vaxtile Abbasqulu aga Bakixanov Yusif Qarabagini mehz bir sair kimi yad etmisdir Yusif Qarabaginin sexsiyyeti meshur Azerbaycan alimi Mehemmedeli Terbiyetin diqqetinden kenarda qalmamis ve o Danismendani Azerbaycan adli ensiklopedik eserinde elde etdiyi melumatlari umumilesdirerek yazmisdir Kosa adi ile meshur olan Yusif Mehemmedcan oglu Mehemmedsahi Qarabagi oz dovrunun alimlerinden olmus ve hicri qemeri 1054 cu 1644 cu ilde vefat etmisdir O Movlana Celaleddin Devvaninin Serhi eqayidi ezudi eserine hasiye ve elaveler yazmisdir ki Hasiyeyi Xanegahi adi ile meshurdur Yusif Qarabagi bu eseri Semerqendin Huseyniyye xanegahinda yazmis ve Ebu Hamid Xelilullaha teqdim etmisdir hicri qemeri 999 cu il sefer ayinin 2 de 1590 30 noyabr Aga Huseyn Xalxali bu elaveleri tenqid etmisdir Movlana Yusif hicri qemeri 1033 cu 1623 cu ilde Buxara seherinde ona cavab yazmisdir ki bu da Tetimmetul hevasi fi izaletil gevasi Qaranliq meseleleri aradan qaldirmaq meqsedile hasiyelere elave adi ile meshurdur Daha sonra M Terbiyet onun bir beyt seirini misal kimi vermisdir Coxcildlik Ozbekistan ve Azerbaycan tarixlerinde Yusif Qarabagi bir sira felsefi eserlerin muellifi kimi yad olunmus ve hemin eserlerin Oktyabr inqilabina qeder Orta Asiya medreselerinde ders vesaiti kimi oyrenildiyi gosterilmisdir Hemid Arasli da Yusif Qarabagini Orta Asiya xalqlarinin medeniyyeti uzerinde mueyyen tesiri olmus Azerbaycan filosofu kimi xatirlamisdir Yusif Qarabaginin heyat ve yaradiciliginin oyrenilmesi sahesinde en muhum xidmet subhesiz Azerbaycan tedqiqatcisi Ehmed Eminzadeye mexsusdur O evvelce Azerbaycan felsefesi tarixine dair ocerkler adli kollektiv eser ucun Yusif Qarabagi haqqinda meqale yazmis daha sonra ozunun Azerbaycanda felsefi ve ictimai siyasi fikir tarixinden adli monoqrafiyasinda ona xususi fesil hesr ederek filosofun heyati ve felsefi irsi ontoloji qnoseoloji ve etik gorusleri barede genis behs acmisdir Heyati RedakteYusif Qarabagi cox guman ki XVI esrin II yarisinda Azerbaycanin Qarabag mahalinda ruhani ailesinde dogulmus ilk tehsilini burada almis daha sonra Irana gedib o dovrun taninmis alimi Hebibullah Mirzecan Sirazinin vef 1585 sagirdi olmusdur Bir muddet sonra o muellimi ile birge Orta Asiyaya muhaciret etmisdir Yusif Qarabagi bir muddet Semerqendde yasamis tedrisle mesgul olmus Boyuk Axund Axundi kelan adi ile sohret qazanmisdir Ele hemin dovrde o meshur sufi seyxi Necmeddin Kubranin 1145 1221 adi ile bagli olan kubraviyye teriqetine qosulmusdur Daha sonra Buxaraya kocen Yusif Qarabagi burada mehsuldar elmi yaradiciliqla mesgul olmusdur O Buxara emiri Imamqulu Bahadurxan 1611 1642 ile yaxin olmus onun meclislerinde istirak etmisdir Yusif Qarabaginin oglu Xace Yaqub atasinin olumune maddeyi tarix yazmisdir Hemin maddeyi tarixe Yaqubun gozunden Yusif getdi esasen Yusif Qarabagi hicri qemeri 1054 cu ilde 1644 45 vefat etmisdir ve Buxara etrafinda defn olunmusdur Yaradiciligi RedakteYusif Qarabaginin felsefi irsi kifayet qeder zengindir Ehmed Eminzade yalniz Ozbekistan Serqsunasliq Institutunun elyazmalarina esasen alimin 20 ye qeder eserinin adini gostermisdir Bu eserlerin ekseriyyeti erebcedir Turkiye alimi Ebdurrehim Gozel ise onun Suleymaniye kitabxanasinda elyazmasi saxlanilan yeddi eserinin adini cekmisdir Menbelerin bildirdiyine gore Yusif Qarabaginin elmi felsefi eserleri ile yanasi poetik divani da olmusdur lakin bu divan helelik elde edilmemisdir Yusif Qarabaginin fars dilinde yazdigi Heft cinan Yeddi bag eseri serqsunas alim Mesiaga Mehemmedi terefinden Azerbaycan diline tercume ve nesr edilmisdir Hecmce kicik olan bu eserde filosofun insan haqqinda mukemmel ve sistemli konsepsiyasi oz eksini tapmisdir Edebiyyat Redakte1 Xace Seyid Serif Raqim Tarix e raqemi AMEA Serqsunasliq Institutunun arxivi inv 522 Mehemmedeli Terbiyet Danismendani Azerbaycan Baki 19873 E E Eminzade Azerbaycanda felsefi ve ictima siyasi fikir tarixinden Baki 19724 Yusif Qarabagi Yeddi bag Fars dilinden cevireni on soz ve serhlerin muellifi Mesiaga Mehemmedi Baki Irsad 1997Xarici kecidler Redakte Yusif Qarabagi ve onun Yeddi bag eseriIstinadlar RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Yusif ibn Mehemmedcan Qarabagi amp oldid 5823388, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.