Yuqoslaviya dinarı
Dinar üç Yuqoslaviya dövlətlərin valyutası idi: Yuqoslaviya krallığı (keçmiş Serblər, Xorvatlar və Slovenlər krallığı), YSFR və YFR. Dinar 100 paradan ibarət idi.
Banknotlar
1918-ci il dinarı
1920-ci ildə Serblər, Xorvatlar və Slovenlər Krallığının Milli Bankı 10, 100 və 1000 dinarlıq əskinaslar buraxdı. 1929-cu ildə ölkənin adı Yuqoslaviya ilə dəyişdirildikdən sonra şəkli dəyişdirilmiş 10 və 100 dinarlıq əskinaslar buraxıldı. 1931-ci ildə yeni 1000 dinar, 1935-ci ildə isə 500 dinarlıq əsginas buraxıldı. 1939-cu ildə 10 dinar dəyərində yeni dizayna malik banknotlar buraxıldı.
1944-cü il dinarı
1944-cü ildə Demokratik Federal Yuqoslaviyası 1, 5, 10, 20, 50, 100, 500 və 1000 dinarlıq əskinaslar buraxdı. Daha sonra, 1946-cı ildə Yuqoslaviya Federal Xalq Respublikasının Milli Bankı tərəfindən 50, 100, 500 və 1000 dinar nominallı əskinaslar buraxıldı. 1950-ci ildə 5000 dinarlıq əskinas tətbiq edildi.
Dinar kollaborasionist hakimiyyətin buraxdığı serb dinarı (1 yuqoslav : 20 serb) və MXD-nın kunasını əvəzlədi (1 dinar : 40 kuna).
Həmçinin, 50 para, 1, 2 və 5 dinar dəyərində sink sikkələri buraxılırdı. Nominal latınca, ölkənin adı (Yuqoslaviya) isə kiril hərfləri ilə yazılırdı. 1953-cü ildə 50 para, 1, 2 və 5 dinar alüminium sikkələr buraxıldı, onun üstündə ölkə adı və nominal həm kiril, həm də latın hərfləri ilə yazılırdılar. 1955-ci ildə 10, 20 və 50 dinar dəyərində sikkələr zərb edildi.
1963-cü ildə elə həmən sikkələri (50 paradan başqa) artıq yeni ölkə adı altında zərb olunurdu — Yuqoslaviya Sosialist Federal Respublikası.
1966—1989-cu illər
1966-cı ildə 5, 10, 50 və 100 dinar nominallı əskinaslar dövriyyəyə buraxıldı (1965-ci il tarixli). 500 dinarlıq əskinas 1970-ci ildə tətbiq edildi, 1974-cü ildə isə 20 və 1000 dinar da əlavə edildi.
Ayrıca, nominalı 4 dildə olan sikkələr zərb edilməyə başlandı. İlk seriya (1965-ci il) 5 para (birdilli nominalı olan variant da var idi), 10, 20, 50 para və 1 dinardan (1965 — bir dil, 1968 — iki dil) ibarət idi. 1970-ci ildən başlayaraq 1, 2, 5 və 10 dinar (çələng və ulduzlarla çərçivələnmiş nominal 4 dildə idi) nominallı yeni sikkələr seriyası buraxıldı.
1982-ci ildən yeni seriya sikkələr buraxıldı. Üzərində nominal əks olunan tərəfin dizaynı sadələşdirildi. 25, 50 para və 1, 2, 5 (1982—1986), 10 (1982—1988), 20 (1985—1987), 50 (1985—1988), 100 (1985—1988) dinar sikkələri buraxıldı.
1988—1989-cu illərdə, inflyasiya nisbəti tədricən artdığı vaxt, 10, 20, 50, 100 dinar kimi böyük nominallı bir sıra sikkələr meydana çıxdı.
| 1965—1986-cı illər seriyası | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Şəkil | Nominal (dinar) | Ölçüləri (mm) | Əsas rənglər | Təsviri | Nəşr olunma illəri | ||
| Üz tərəfi | Tərs üzü | Üz tərəfi | Tərs üzü | ||||
| 5 | 135×64 | yaşıl | Oraqlı qız | tarla işləri | 1965 | ||
| 123×59 | Nominal | 1968 | |||||
| 10 | 142×68 | qəhvəyi | tökmə sobasının fonunda poladəridən | metallurgiya kombinatı | 1965 | ||
| 131×62 | Nominal | 1968 1978 1981 | |||||
| 20 | 139×66 | bənövşəyi | limanda gəmi | Nominal | 1974 1978 1981 | ||
| 50 | 150×70 | göy | İvan Meştroviçin Belqrad şəhərində yerləşən Serbiya parlament binasındaki barelyefi | Serbiya parlament binası | 1965 | ||
| 139×66 | Nominal | 1968 1978 1981 | |||||
| 100 | 147×70 | qırmızı | Antun Avqustinçiçin BMT-nin Nyu Yorkdaki baş qərargahının binası qarşısında "Sülh" heykəli | Nominal | 1965 1978 1981 1986 | ||
| 500 | 155×74 | оливково-yaşıl | Nikola Teslanın Niaqara Fols şəhərindəki heykəli | Nominal | 1970 1978 1981 1986 | ||
| 1000 | 163×78 | sürməyi | Əlində meyvələr olan qadın | Nominal | 1974 1978 1981 | ||
| Şəkillərin miqyası — bir mm-ə 1,0 piksel | |||||||
| 1985—1989-cu illər seriyası | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Şəkil | Nominal (dinar) | Ölçüləri (mm) | Əsas rənglər | Təsviri | Nəşr olunma illəri | ||
| Üz tərəfi | Tərs üzü | Üz tərəfi | Tərs üzü | ||||
| 5000 | 165×76 | göy, bənövşəyi | İosip Broz Tito | Yaytse panorması | 1985 | ||
| 20 000 | 170×78 | qəhvəyi | şaxtaçı | qazmaçı kombayn | 1987 | ||
| 50 000 | 175×80 | yaşıl | xanım | Dubrovnik panoraması | 1988 | ||
| 100 000 | 180×82 | qırmızı | gənc qız | hərflər və rəqəmlər | 1989 | ||
| 500 000 | 145×75 | bənövşəyi | Mrakovitsedəki xatirə kompleksi | Qəhramanlar vadisində ölən döyüşçülərə həsr olunmuş heykəl | 1989 | ||
| 1 milyon | 151×72 | sarı-yaşıl, narıncı | gənc kəndli qadın | buğda sünbülü | 1989 | ||
| 2 milyon | 145×75 | qəhvəyi | Mrakovitsedəki xatirə kompleksi | Kraquyevatsdaki "qırılmış qanad" heykəli | 1989 | ||
| Şəkillərin miqyası — bir mm-ə 1,0 piksel | |||||||
1985-ci ildə yeni banknot seriyasına istehsalına başladı. İlk buraxılan prezident Titonun portreti olan 5000 dinar bonu idi. İnflyasiya gücləndikcə bonlar daha da böyük nominallarda buraxıldı: 20.000 dinar (1987-ci ildə); 50.000 dinar (1988-ci ildə); 100.000, 500.000, 1 milyon və 2 milyon dinar (1989-cu ildə). 2 milyon dinarlıq əskinasın digərlərindən fərqi o idi ki, üzərində portret əvəzinə Kozara dağındakı monumentin şəkli təsvir olunmuşdur.
1990-cı il dinarı
1990-cı ildə nominal 1:10 000 nisbətində denominasiya reallaşdı və 10, 50, 100, 200, 500 və 1000 dinarlıq yeni banknotlar buraxıldı. Yeni bonun dizaynı alıcılıq qabiliyyəti baxımından müvafiq olan köhnə bonun dizaynına bənzəyirdi. 1991-ci ildə 5000 dinarlıq əskinas təqdim edildi. 1991-ci ildə 5000 dinarlıq banknot təqdim olundu.
Həmçinin, 10, 20 və 50 para və 1, 2 və 5 dinar nominalında sikkələr zərb olunurdu. Dizayn olaraq kiçik ölçü fərqləri xaricində əvvəlki dinarın sikkələrindən heç bir fərqi yox idi.
| 1990—1991-ci il seriyası | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Şəkil | Nominal (dinar) | Ölçüləri (mm) | Əsas rənglər | Təsviri | Nəşr olunma illəri | ||
| Üz tərəfi | Tərs üzü | Üz tərəfi | Tərs üzü | ||||
| 10 | 139×66 | qırmızı | balaca qız | hərflər və rəqəmlər | 1990 | ||
| 50 | 145×75 | bənövşəyi | мемориальный комплекс в Мраковице | Qəhramanlar vadisində ölən döyüşçülərə həsr olunmuş heykəl | 1990 | ||
| 147×70 | balaca oğlan | qızılgüllər | |||||
| 100 | 151×72 | sarı-yaşıl, narıncı | gənc kəndli qadın | buğda sünbülü | 1990 | ||
| sarı-yaşıl | 1991 | ||||||
| 200 | 145×75 | qəhvəyi | Mrakovitsedəki xatirə kompleksi | Kraquyevatsdaki "qırılmış qanad" heykəli | 1990 | ||
| 500 | 159×76 | göy | gənc oğlan | dağ mənzərəsi | 1990 | ||
| qəhvəyi, narıncı | 1991 | ||||||
| 1000 | 163×78 | qəhvəyi, narıncı | Nikola Tesla | Tesla transformatoru | 1990 | ||
| göy | 1991 | ||||||
| 5000 | 167×80 | bənövşəyi | İvo Andriç | Drina körpüsü | 1991 | ||
| Şəkillərin miqyası — bir mm-ə 1,0 piksel | |||||||
1992—1993-cü illər dinarı
Banknotların yeni seriyası 1992-ci ildə tətbiq olundu. O, 100, 500, 1000, 5000, 10 000 və 50 000 nominal dəyərində bondan ibarət idi. Həmçinin, 1993-cü ildə 100 000, 500 000, 1 mln, 5 mln, 10 mln, 50 mln, 100 mln, 500 mln, 1 mlrd и 10 mlrd dinar bonları buraxıldı. Əlavə olaraq, 1, 2, 5, 10 və 50 dinar sikkələri zərb olunurdu. Onların dizayn xüsusiyyəti nominal nömrələrinin çox böyük və qalın olması idi. Bu sikkə buraxılışından başlayaraq və demək olar ki Yuqoslaviya dağılana qədər arxa tərəfdə gerb əvəzinə Milli Bankın emblemi təsvir olunurdu.
| Серия 1992—1993 года | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Şəkil | Nominal (dinar) | Ölçüləri (mm) | Əsas rəngləri | Təsviri | Nəşr olunma illəri | ||
| Üz tərəfi | Tərs üzü | Üz tərəfi | Tərs üzü | ||||
| 100 | 151×72 | göy, boz | gənc kəndli qadın | buğda sünbülü | 1992 | ||
| 500 | 159×76 | bənövşəyi | gənc oğlan | dağ mənzərəsi | 1992 | ||
| 1000 | 163×78 | qırmızı | Nikola Tesla | Tesla transformatoru | 1992 | ||
| 5000 | 167×80 | göy-yaşıl sarı-yaşıl | İvo Andriç | Drina körpüsü | 1992 | ||
| 10 000 | 139×66 | qəhvəyi | balaca qız | hərflər və rəqəmlər | 1992 | ||
| 50 000 | 147×70 | yaşıl, bənövşəyi | balaca oğlan | qızılgüllər | 1992 | ||
| 100 000 | 151×72 | sarı-yaşıl , narıncı | gənc kəndli qadın | günəbaxanlar | 1993 | ||
| 500 000 | 159×76 | göy, bənövşəyi | gənc oğlan | Kopaonik dağ xizək kurortu | 1993 | ||
| 1 mln | 147×70 | bənövşəyi, göy, narıncı | balaca oğlan | süsən çiçəkləri | 1993 | ||
| 5 mln | 163×78 | bənövşəyi, göy | Nikola Tesla | Tesla transformatoru, Cerdap I SES-in plotinası | 1993 | ||
| 10 mln | 167×80 | boz-yaşıl | İvo Andriç | Serbiya Milli Kitabxanasının binası | 1993 | ||
| 50 mln | 139×66 | narıncı, boz | balaca qız | Belqrad Universitetinin binasl | 1993 | ||
| 100 mln | 159×76 | göy, boz | gənc oğlan | Serbiya Elmlər və İncənət Akademiyasnın binası | 1993 | ||
| 500 mln | 151×72 | bənövşəyi, boz | gənc kəndli qadın | Zemun şəhərindəki Kənd Təsərrüfatı Fakültəsinin binası | 1993 | ||
| 1 mlrd | 178×82 | qırmızı | balaca qız | Xalq məclisinin binası | 1993 | ||
| 10 mlrd | 163×78 | bənövşəyi, çəhrayı | Nikola Tesla | Tesla transformatoru | 1993 | ||
| Şəkillərin miqyası — bir mm-ə 1,0 piksel | |||||||
1993-cü il dinarı
Bu ilin buraxılışında 5000, 10 000, 50 000, 500 000, 5 mln, 50 mln, 500 mln, 5 mlrd, 50 mlrd və 500 mlrd nominallarında dinar çap olundu. Nominalların qeyri-adi ardıcıllığı Yuqoslaviyada hiperinflyasiya ilə əlaqəli idi.
Həmçinin, 1, 2, 5 (altıbucaqlı nominal) və 10, 50, 100 və 500 (səkkizbucaqlı nominal) dinar nominalında sikkələr zərb olundu.
| Серия 1993 года | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Şəkil | Nominal (dinar) | Ölçüləri (mm) | Əsas rəngləri | Təsviri | Nəşr olunma illəri | ||
| Üz tərəfi | Tərs üzü | Üz tərəfi | Tərs üzü | ||||
| 5000 | 158×76 | qəhvəyi, sarı-yaşıl | Nikola Tesla | Belqraddaki Tesla muzeyi | 1993 | ||
| 10 000 | 163×78 | boz, yaşıl, narıncı | Vuk Karacic | Trşiç monastırı, serb əlifbası | 1993 | ||
| 50 000 | 138×65 | göy, çəhrayı | II Pyotr Petroviç | Çetinye monastırı | 1993 | ||
| 500 000 | 143×68 | yaşıl, narıncı | Dositey Obradoviç | Novo Xopovo monastırı | 1993 | ||
| 5 mln | 147×70 | narıncı, yaşıl, qəhvəyi | Karageorgi | Topola şəhərindəki Karageorgi kilsəsi və məqbərəsi | 1993 | ||
| 50 mln | 151×72 | qırmızı, narıncı, bənövşəyi | Mixail Pupin | Belqraddakı ilk telefon stansiyasının binası | 1993 | ||
| 500 mln | 139×66 | göy, göy, narıncı | Yovan Sviyiç | Belqrad Universiteti | 1993 | ||
| 5 mlrd | 143×68 | sarı, sarı-yaşıl | Yakşiç Jura | Vraçevşnitsa monastırı | 1993 | ||
| 50 mlrd | 163×78 | boz, narıncı | Miloş Obrenoviç | Obrenoviçin sarayı | 1993 | ||
| 500 mlrd | 151×72 | qırmızı, göy | Yovan Yovanoviç Zmay | Serbiya Milli Kitabxanası | 1993 | ||
| Şəkillərin miqyası — bir mm-ə 1,0 piksel | |||||||
1994-cü il dinarı
1994-cü ilin yanvar ayında 10, 100, 1000, 5000, 50 000 və 500 000 və 10 mln dinar nominalında yeni banknotlar seriyasl buraxıldı. Bu pul dövriyyədə bir neçə həftə qaldı, daha sonra onları "yeni dinar" adlı pul vahidi ilə əvəz etdilər.
Həmçinin, 1 dinar nominalında sikkə də zərb olundu və demək olar ki anında dəyərini itirdi, bu da numizmatika tarixinin kuryoz hadisələrindən biri hesab edilir.
| Серия 1994 года | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Şəkil | Nominal (dinar) | Ölçüləri (mm) | Əsas rəngləri | Təsviri | Nəşr olunma illəri | ||
| Üz tərəfi | Tərs üzü | Üz tərəfi | Tərs üzü | ||||
| 10 | 114×55 | göy-yaşıl qəhvəyi | İosif Pançiç | dağ mənzərəsi | 1994 | ||
| 100 | 135×63 | göy, çəhrayı | Nikola Tesla | Belqraddakı Tesla Muzeyi | 1994 | ||
| 1000 | 139×66 | boz, qəhvəyi | II Pyotr Petroviç | Çetinye monastırı | 1994 | ||
| 5000 | 142×68 | göy, çəhrayı | Dositey Obradoviç | Novo Xopovo monastırı | 1994 | ||
| 50 000 | 146×70 | qırmızı, narıncı | Karageorgi | Topola şəhərindəki Karageorgi kilsəsi və məqbərəsi | 1994 | ||
| 500 000 | 139×66 | sarı | Yovan Tsviiç | Belqrad Universiteti | 1994 | ||
| 10 mln | 168×80 | boz-yaşıl | İvo Andriç | Serbiya Milli Kitabxanasının binası | 1994 | ||
| Şəkillərin miqyası — bir mm-ə 1,0 piksel | |||||||
Yeni dinar
24 yanvar 1994-cü ildə dövriyyəyə 1, 5 və 10 dəyərində yeni dinar əsginasları daxil oldu. İlin sonunda 5, 10 və 20 yeni dinar, 1996-cı ildə isə əlavə olaraq 50 və 100 yeni dinar nominalında banknotlar buraxıldı. 2000-ci ildə 10, 20, 50 və 100 bonu ehtiva edən dinarın yeni seriyası buraxıldı və adından "yeni" sözü götürüldü. 2001-ci ildə seriya 200 və 1000 dinar, 2002-ci ildə isə 5000 dinarlıq əskinaslarla tamamlandı.
Sikkələr də həmçinin zərb olunurdu:
- milli bankın emblemi ilə: 1, 5, 10, 50 para, 1 dinar. Eyni nominalda olan bəzi sikkələrin ölçüsü tədricən aşağıya doğru dəyişdirilirdi.
- gerb ilə (cüt başlı qartal): 50 para (iki cür dizaynı var idi), 1 dinar (iki cür dizaynı var idi), 2 и 5 dinar. 1, 2 və 5 dinar sikkələrin dizaynları Yuqoslaviya dağılandan sonra Serbiya dinar sikkələrində də istifadə edilmişdir.
Yuqoslaviya dinarını əvəz edən valyutalar
| Ölkə / Ərazi (дата выхода из Югославии / Сербии) | Ümumi valyuta | Öz valyutaları və onun tətbiq ediılmə (qəbul edilmə) tarixi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1991—1994 | 1995—2002 | 2003 | с 2004 года | |||||||||
| Serbiya | Yeni Yuqoslaviya dinarı (YUD) ↓ 1990 (yanvar) ↓ Yuqoslaviya dinarı (YUN) ↓ | YUN ↑ | Yuqoslaviya dinarı (YUM; 1995, noyabr) | YUM ↑ | Serb dinarı(CSD; 2003, iyul) | Serb dinarı(RSD; 2006, oktyabr) → | ||||||
| Kosovo(17.02.2008) | Alman markı(1999, oktyabr) | Avro(EUR; 2002, mart) → | ||||||||||
| Monteneqro(03.06.2006) | Alman markı(1999, yanvar) | Avro(EUR; 2002, mart) → | ||||||||||
| Serb Respublikası(28.02.1992) | Serb Respublikası dinarı(1992) | Serb Respublikası dinarı(1993, oktyabr) | Konvertasiya olunan marka(1997, iyul) → | |||||||||
| Bosniya və Herseqovina Federasiyası (06.04.1992) | Bosniya və Herseqovina dinarı(1992, iyul) | Bosniya və Herseqovina dinarı(1994) | ||||||||||
| Makedoniya (08.09.1991) | Makedoniya denarı(1992, aprel) → | Makedoniya denarı(1993, may) → | ||||||||||
| Xorvatiya(25.06.1991) | Xorvatiya dinarı(1991, dekabr) | Xorvatiya kunası(1994, may) → | ||||||||||
| Serb Krainası Respublikası (19.12.1991) | Serb Krainası dinarı(1991, декабрь) | |||||||||||
| Sloveniya(25.06.1991) | Sloveniya toları(1991, oktyabr) | Avro(EUR; 2007, yanvar) → | ||||||||||
.svg.html){kind=link}
| Yuqoslaviya dinarı (YUN, YUM) və/və ya serb dinarı (CSD, RSD) — yeganə qanuni ödəmə vasitəsi | Serb dinarının (RSD) müasir dövriyyə zonası |
| Yuqoslaviya dinarı (YUN, YUM) və/və ya serb dinarının (CSD, RSD) yerli valyuta ilə paralel dövriyyədə olması | |
| Milli valyuta — yeganə qanuni ödəmə vasitəsi | Avrozona; avro — yeganə qanuni ödəmə vasitəsi |
Şərhlər
- Qismən tanınan ölkə
- ↑ Avronun de-yure yox de-fakto istifadə edilməsi
- ↑ Vahid dövlət tərkibində muxtariyyət Bosniya və Herseqovina
- "Şimşək" və "Fırtına" əməliyyatları zamanı 1995-ci ildə ləğv olunmuşdur
İstinadlar
- https://en.numista.com/catalogue/pieces9941.html
- Lamine, 2006, p. 44—46
- Lamine, 2006, p. 43—44
Ədəbiyyat
- Lamine B. (2006). Monetary and exchange-rate agreements between the European Community and Third Countries (PDF) (European Economy. Economic Papers. 255). Brussels: European Commission. ISBN 92-79-01196-0.
Xarici keçidlər
- Serbiya Xalq Bankının rəsmi saytı (ing.) (serb.)