fbpx
Wikipedia

Yunan-İran müharibələri

Avqust 03, 2021

Yunan-İran müharibələri (e.ə. 500-449) — Qədim Yunanıstan şəhər-dövlətlərinə (polislər) qarşı İranın işğalçılıq müharibələri. E.ə. 500 ildə Kiçik Asiyada İran hökmranlığına qarşı üsyan etmiş polislərə (Milet üsyanı) Afina və Eretriyanın yardım göstərməsi (Evbeya adasında) Yunan-İran müharibələrinin başlanmasına səbəb olmuşdu. E.ə. 493 ildə üsyanı yatıran İran ordusu Mərdoninin başçılığı ilə e.ə. 492 ilin yazında Hellespontdan keçib Yunanıstanı işğal etmək məqsədilə yürüşə başladı. Lakin Afon burnu (Egey dənizində) yaxınlığında İran donanmasının əksər hissəsi (təqr. 300 gəmi) fırtınadan məhv olduğu üçün yürüş dayandırıldı və yalnız Frakiya ələ keçirildi.

Marafon döyüşü

  Əsas məqalə: Marafon döyüşü

E.ə. 490 ilin yazında sərkərdə Datis və Artafernin başçılığı ilə İran ordusu Egey dənizini keçərək yolüstü Naksos adasını, Evbeya adalarında Karistos və Eretriya şəhərlərini tutdu və Afinadan 42 km aralı Marafon düzənliyinə çıxdılar. Təcrübəli strateqlərin komandanlığı altında ordu toplandı. 10 000 ağır silahlı piyadadan ibarət falanqa yaradıldı. I Daranın ordusu qüvvətli idi, çoxsaylı piyada və süvarilər və işğal olunmuş torpaqların döyüşçüləri də var idi. Yunan ordusuna Miltiad başçılıq edirdi. O, mərkəzdə zəif, cinahlarda isə qüvvətli müdafiə sistemi qurdu. Farslar hücuma keçərkən falanqalar cinahlardan onları sıxdı. Yunanlar düşməni 100-150 metr yaxınlığa qədər buraxdı və qəflətən yürüyərək, onlara , xüsusilə oxçulara göz açmağa imkan vermədilər. üstünlüyünü itirən farslar geri çəkildi. İran qoşunu yunanlar tərəfindən təqib olundu və böyük itki verdi. 7 düşmən gəmisi ələ keçirildi.

Sağ qalmış və ehtiyatdakı fars qoşunu Afina qoşununun Marafon düzənliyində olduğunu və Afina şəhərinin müdafiəsiz qaldığını düşünürək, gəmilərə minib yarımadanı fırlanaraq Afinaya hücum etdilər. Lakin bundan duyuq düşən Afina hərbi komandanı Miltiades Marafonda cüzi ordu saxlayıb, əsas qüvvələri sürətlə Afina şəhərinə qaytardı. Sürətlə hərəkət edən Afina ordusu 40 km məsafəni 1 gündə qət etdi. Datisin komandanlığı altında fars donanması hələ gəlib çıxmamışdı. Farslar gecikdiklərini başa düşən kimi, çıxıb vətənlərinə getdilər. Bugünlərdə təşkil olunan olimpiadalarda Marafon qaçışı Afina ordusunun Marafondan Afinaya qədər olan məsafəni qısa müddətdə qət etməsi şərəfinə keçirilir. Yanlış əfsanələrdən biri budur ki, guya yunan döyüşçülərindən biri Fiddipid Afinanın qələbə xəbərini Marafon düzənliyindən Afinaya qədər olan 42 km qaçaraq çatdırmışdır. "Afinalılar, sevinin, biz qalib gəldik" söylədikdən sonra ürəyi partlayıb ölmüşdür və beləcə Marafon qaçışı ilk dəfə Yunanıstanda həmin döyüşçünün şərəfinə yaranmış və dünya dövlətlərinə yayılmışdır. Halbuki, bu əfsanənin tarixi əsası yoxdur. Heredot yazır ki, Fidippid fars işğalı zamanı qonşu şəhər-dövlətlərdən kömək istəmək üçün Spartaya göndərilmiş qasidin adıdır və o 230 km məsafəni 2 gündən də az vaxta qət etmişdi. Fidippidin adı ilə bağlı "Marafon qaçışı əfsanəsi" ilk dəfə Plutarxın "Afinaya eşq olsun!" əsərində çəkilmişdir ki, bu da real hadisələrdən 550 il sonra yazılmışdır və tarixi əsası yoxdur.

Fermopil döyüşü

  Əsas məqalə: Fermopil vuruşması

Marafon döyüşündən 10 il sonra I Daranın oğlu Kserks atasının Yunanıstanı işğal etmək niyyətini həyata keçirmək istədi. O, misirlilərdən, babillərdən, hətta kiçik Asiya yunanlılarından təşkil olunmuş qoşunu ilə b.e.ə. 480`da Orta Yunanıstan üzərinə hücuma keçdi. Bundan xəbərdar olan yunan şəhər dövlətləri birləşdilər. Sparta şahı Leonid`in başçılığı ilə Orta Yunanıstana gedən yolu Fermopil keçidini tutdular.

Kserks Fermopilə yaxınlaşaraq ilk əvvəl yunanlara elçi göndərir ki, təslim olsunlar. Lakin Leonid bu tələbi rədd edir. İranlılar yunanlıları qorxutmaq üçün demişdi ki, "bizim oxlarımız və mizraqlarımız günəşinqabağını tutacaqdır!". Spartalı yunan da cavab vermişdi: "Nə olar kölgədə vuruşarıq!" Yunanlar iki gün iranlıların hücumlarını dəf etdilər. Bir nəfər xain dağ cığırı ilə iranlıları Fermopil keçidinə apardı. Mühasirəyə düşdüklərini görən Leonid spartalılardan başqa bütün yunan qüvvələrinin geri çəkilməsi əmrini verdi. Qeyri bərabər olan döyüşdə 300 nəfər spartalı və Leonid həlak oldu. İranlılar Orta Yunanıstanı, Beotiya, Attika və Afinanı ələ keçirdilər. Yunanlar qadın, qoca və uşaqları Afinadan çıxararaq, Peloponnesə və Salamin adasına apardılar. Vuruşa bilən bütün kişilər orduya və donanmaya daxil edildilər.

Salamin döyüşü

  Əsas məqalə: Salamin döyüşü

İranlıları Fermopil keçidində ləngidən yunanlar donanmalarını gücləndirirlər. Yunan hərb gəmiləri triyera adlanırdı. Hər bir gəminin sağ və sol hissəsində 3 sıra avarçəkən olurdu. Sürətlə hərəkət edirdilər, lazımı anda çevikliklə gəminin istiqamətini dəyişirdilər. Hər gəmidə 180 avarçəkən və 20-30 döyüşçü olurdu. Yunan donanmasına Femistokl başçılıq edirdi. B.e.ə 480`də Salamin dəniz döyüşü baş verdi. Bu döyüşdə '370 yunan triyerası, 700 iran gəmisi' iştirak edirdi. Triyeralar iranlıların ağır gəmilərinə nisbətən daha sürətli hərəkət edirdilər. Yunanlar cəld hərəkət edərək iran gəmilərinin avarlarını qırır, yanlarını deşir, taran edirdilər. Döyüşdə İran donanması məğlub olur və geri çəkilirlər və 300 gəmi itirirlər.

Plateya

  Əsas məqalə: Plateya döyüşü

Kserks İrana gedən dəniz yolunun yunanlar tərəfindən tutulmasından qorxaraq, öz gəmilərinin bir hissəsi ilə çıxıb getdi. Yerdə qalan iran qüvvələri ilə yunanlar arasında b.e.ə.479`da Plateya şəhəri yaxınlığında (Mİkal burnu yaxınlığı) döyüş oldu. Yunanlar iranlıları məğlub etdi. Lakin dəniz döyüşləri 30 ilədək davam etdi. Ona görə də yunan şəhər dövlətləri öz aralarında ittifaq yaratdılar. Onların içərisində ən güclüsü Afina idi .Birləşmiş ittifaqın ordu və donanmasına Afina strateqi başçılıq edirdi. Ona görə də bu ittifaq Afina dəniz ittifaqı adlanırdı. E.ə. 479 ildə Yunanıstan polislərinin birləşmiş ordusunun İran qoşunları (Plateya yaxınlığında) və donanması (Mikal burnu yaxınlığında) üzərində qələbəsi Yunan-İran müharibələrinin müqəddəratını həll etdi. İşğal olunmuş polislərin böyük hissəsi azad edildi (e.ə. 478-468).

E.ə. V əsrin 70-ci illərində afinalı sərkərdə Kimonun başçılığı ilə yunan ordusu Frakiya sahillərini, Egey dənizindəki bir sıra adaları və Bizans şəhərini ələ keçirdi. E.ə. 469 ildə Evrimedont çayı yaxınlığında İran qoşunları ağır məğlubiyyətə uğradılar və bu vuruşmalardan sonra hərbi əməliyyatlar fasilələrlə e.ə. 449 ilə qədər davam etdirildi. E.ə. 449 ildə Salamin yaxınlığında yunanların iranlılar üzərində yeni qələbəsindən sonra sülh haqqında danışıqlar başlandı. Kalli sülhünə (e.ə. 449) əsasən İran Egey dənizindəki Hellespont və Bosfordakı mülklərindən əl çəkdi, Kiçik Asiyada yunan polislərinin istiqlaliyyətini tanıdı. İran hərbi donanmasına Egey dənizində üzmək qadağan edildi.

Yunan-İran müharibələrinin əsas şərtləri

Bu müharibələr Yunanıstan tarixində çox mühüm mərhələ oldu. İlk dəfə bu mübarizə nəticəsində ümum Ellada təəsübkeşliyi məsələsi ortaya çıxdı.

Kiçik Asiya və ona yaxın adaların yunan şəhərlərinin Əhəmənilərə qarşı üsyanı Yunan-İran müharibəsinin başlanğıc nöqtəsi oldu. II Kirin, II Kambizin, I Daranın istilaları bütün Yaxın Şərqin Hahamanişi imperiyasının tərkibinə daxil olmasına gətirdi. Lidiyanın e.ə 546-cı ildə darmadağın edilməsindən sonra, ona tabe olan yunan şəhərləri farsların hakimiyəti altına keçdilər. Farsların aldığı vergilər Lidiya dövründəkindən çox deyildi, lakin Lidiya hakimiyəti dövründə vergi ilə yığılmış pul yenidən dövrüyəyə buraxılırdı, farslara ödənilən vergi isə ölü yük kimi Əhəməni xəzinəsinə yatırdı. Bu isə yunan şəhərlərinin ticarətinə də böyük zərbə idi. Donanması olmayan lidiyalılardan fərqli olaraq farsların əla finikiyalı donanması vardı. Bundan başqa farslar yunanların üzərinə bir çox, o cümlədən tikinti və hərbi, mükələfiyətlər qoymuşdular.

Bundan başqa xarici işğalçılara qarşı mübarizə polisdaxili mübarizə ilə çulğaşırdı, çünki bir müddət siyasi zərurət olan yunan tiraniyaları Əhəməni hakimiyətində özlərinə yeni dayaq tapdılar və tarix səhnəsindən getmək fikrində deyildilər.

Femistokl

  Əsas məqalə: Femistokl

Kserksın yürüşü

  Əsas məqalə: I Kserks

Delos dəniz ittifaqı. Kali sülhü

E.ə.449-cu ildə Afina elçisi Kalli Suz şəhərinə gəldi. Burada yunanlarla farslar arasında sülh müqaviləsi imzaland. Bu müqavilə tarixə "Kalli sülhü" kimi daxil olmuşdur. Müqaviləyə görə, farslar Kiçik Asiyadakı yunan şəhərləri üzərində ağalıqdan əl çəkməli, Əhəməni ordusu Halis çayını keçməməli idi. Yunanlar da öz növbəsində Kipr adasını boşaltdılar. Bu məğlubiyyət Əhəməni hökmdarı I Artakserksi və onun varislərini dövlətin xarici siyasətinin əsas istiqamətini dəyişməyə vadar etdi. Onlar müxtəlif dövlətləri bir-birinə qarşı qaldırmaq siyasətinə əl atdılar.

Mənbə

  1. Y. Yusifov. Qədim Şərq tarixi. Bakı,2007, səh.411
  2. Qədim dünya tarixi, Ümumtəhsil məktəblərinin 6. sinifi üçün dərslik, Bakı, "Maarif" nəşriyyatı, 2001.

Xarici keçidlər

  Vikianbarda Yunan-İran müharibələri ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 03, 2021
yunan, iran, müharibələri, qədim, yunanıstan, şəhər, dövlətlərinə, polislər, qarşı, iranın, işğalçılıq, müharibələri, ildə, kiçik, asiyada, iran, hökmranlığına, qarşı, üsyan, etmiş, polislərə, milet, üsyanı, afina, eretriyanın, yardım, göstərməsi, evbeya, adas. Yunan Iran muharibeleri e e 500 449 Qedim Yunanistan seher dovletlerine polisler qarsi Iranin isgalciliq muharibeleri E e 500 ilde Kicik Asiyada Iran hokmranligina qarsi usyan etmis polislere Milet usyani Afina ve Eretriyanin yardim gostermesi Evbeya adasinda Yunan Iran muharibelerinin baslanmasina sebeb olmusdu E e 493 ilde usyani yatiran Iran ordusu Merdoninin basciligi ile e e 492 ilin yazinda Hellespontdan kecib Yunanistani isgal etmek meqsedile yuruse basladi Lakin Afon burnu Egey denizinde yaxinliginda Iran donanmasinin ekser hissesi teqr 300 gemi firtinadan mehv oldugu ucun yurus dayandirildi ve yalniz Frakiya ele kecirildi Mundericat 1 Marafon doyusu 2 Fermopil doyusu 3 Salamin doyusu 4 Plateya 5 Yunan Iran muharibelerinin esas sertleri 6 Femistokl 7 Kserksin yurusu 8 Delos deniz ittifaqi Kali sulhu 9 Menbe 10 Xarici kecidlerMarafon doyusu Redakte Esas meqale Marafon doyusuE e 490 ilin yazinda serkerde Datis ve Artafernin basciligi ile Iran ordusu Egey denizini kecerek yolustu Naksos adasini Evbeya adalarinda Karistos ve Eretriya seherlerini tutdu ve Afinadan 42 km arali Marafon duzenliyine cixdilar Tecrubeli strateqlerin komandanligi altinda ordu toplandi 10 000 agir silahli piyadadan ibaret falanqa yaradildi I Daranin ordusu quvvetli idi coxsayli piyada ve suvariler ve isgal olunmus torpaqlarin doyusculeri de var idi Yunan ordusuna Miltiad basciliq edirdi O merkezde zeif cinahlarda ise quvvetli mudafie sistemi qurdu Farslar hucuma kecerken falanqalar cinahlardan onlari sixdi Yunanlar dusmeni 100 150 metr yaxinliga qeder buraxdi ve qefleten yuruyerek onlara xususile oxculara goz acmaga imkan vermediler ustunluyunu itiren farslar geri cekildi Iran qosunu yunanlar terefinden teqib olundu ve boyuk itki verdi 7 dusmen gemisi ele kecirildi Sag qalmis ve ehtiyatdaki fars qosunu Afina qosununun Marafon duzenliyinde oldugunu ve Afina seherinin mudafiesiz qaldigini dusunurek gemilere minib yarimadani firlanaraq Afinaya hucum etdiler Lakin bundan duyuq dusen Afina herbi komandani Miltiades Marafonda cuzi ordu saxlayib esas quvveleri suretle Afina seherine qaytardi Suretle hereket eden Afina ordusu 40 km mesafeni 1 gunde qet etdi Datisin komandanligi altinda fars donanmasi hele gelib cixmamisdi Farslar gecikdiklerini basa dusen kimi cixib vetenlerine getdiler Bugunlerde teskil olunan olimpiadalarda Marafon qacisi Afina ordusunun Marafondan Afinaya qeder olan mesafeni qisa muddetde qet etmesi serefine kecirilir Yanlis efsanelerden biri budur ki guya yunan doyusculerinden biri Fiddipid Afinanin qelebe xeberini Marafon duzenliyinden Afinaya qeder olan 42 km qacaraq catdirmisdir Afinalilar sevinin biz qalib geldik soyledikden sonra ureyi partlayib olmusdur ve belece Marafon qacisi ilk defe Yunanistanda hemin doyuscunun serefine yaranmis ve dunya dovletlerine yayilmisdir Halbuki bu efsanenin tarixi esasi yoxdur Heredot yazir ki Fidippid fars isgali zamani qonsu seher dovletlerden komek istemek ucun Spartaya gonderilmis qasidin adidir ve o 230 km mesafeni 2 gunden de az vaxta qet etmisdi Fidippidin adi ile bagli Marafon qacisi efsanesi ilk defe Plutarxin Afinaya esq olsun eserinde cekilmisdir ki bu da real hadiselerden 550 il sonra yazilmisdir ve tarixi esasi yoxdur Fermopil doyusu Redakte Esas meqale Fermopil vurusmasiMarafon doyusunden 10 il sonra I Daranin oglu Kserks atasinin Yunanistani isgal etmek niyyetini heyata kecirmek istedi O misirlilerden babillerden hetta kicik Asiya yunanlilarindan teskil olunmus qosunu ile b e e 480 da Orta Yunanistan uzerine hucuma kecdi Bundan xeberdar olan yunan seher dovletleri birlesdiler Sparta sahi Leonid in basciligi ile Orta Yunanistana geden yolu Fermopil kecidini tutdular Kserks Fermopile yaxinlasaraq ilk evvel yunanlara elci gonderir ki teslim olsunlar Lakin Leonid bu telebi redd edir Iranlilar yunanlilari qorxutmaq ucun demisdi ki bizim oxlarimiz ve mizraqlarimiz gunesinqabagini tutacaqdir Spartali yunan da cavab vermisdi Ne olar kolgede vurusariq Yunanlar iki gun iranlilarin hucumlarini def etdiler Bir nefer xain dag cigiri ile iranlilari Fermopil kecidine apardi Muhasireye dusduklerini goren Leonid spartalilardan basqa butun yunan quvvelerinin geri cekilmesi emrini verdi Qeyri beraber olan doyusde 300 nefer spartali ve Leonid helak oldu Iranlilar Orta Yunanistani Beotiya Attika ve Afinani ele kecirdiler Yunanlar qadin qoca ve usaqlari Afinadan cixararaq Peloponnese ve Salamin adasina apardilar Vurusa bilen butun kisiler orduya ve donanmaya daxil edildiler Salamin doyusu Redakte Esas meqale Salamin doyusuIranlilari Fermopil kecidinde lengiden yunanlar donanmalarini guclendirirler Yunan herb gemileri triyera adlanirdi Her bir geminin sag ve sol hissesinde 3 sira avarceken olurdu Suretle hereket edirdiler lazimi anda ceviklikle geminin istiqametini deyisirdiler Her gemide 180 avarceken ve 20 30 doyuscu olurdu Yunan donanmasina Femistokl basciliq edirdi B e e 480 de Salamin deniz doyusu bas verdi Bu doyusde 370 yunan triyerasi 700 iran gemisi istirak edirdi Triyeralar iranlilarin agir gemilerine nisbeten daha suretli hereket edirdiler Yunanlar celd hereket ederek iran gemilerinin avarlarini qirir yanlarini desir taran edirdiler Doyusde Iran donanmasi meglub olur ve geri cekilirler ve 300 gemi itirirler Plateya Redakte Esas meqale Plateya doyusuKserks Irana geden deniz yolunun yunanlar terefinden tutulmasindan qorxaraq oz gemilerinin bir hissesi ile cixib getdi Yerde qalan iran quvveleri ile yunanlar arasinda b e e 479 da Plateya seheri yaxinliginda MIkal burnu yaxinligi doyus oldu Yunanlar iranlilari meglub etdi Lakin deniz doyusleri 30 iledek davam etdi Ona gore de yunan seher dovletleri oz aralarinda ittifaq yaratdilar Onlarin icerisinde en guclusu Afina idi Birlesmis ittifaqin ordu ve donanmasina Afina strateqi basciliq edirdi Ona gore de bu ittifaq Afina deniz ittifaqi adlanirdi E e 479 ilde Yunanistan polislerinin birlesmis ordusunun Iran qosunlari Plateya yaxinliginda ve donanmasi Mikal burnu yaxinliginda uzerinde qelebesi Yunan Iran muharibelerinin muqedderatini hell etdi Isgal olunmus polislerin boyuk hissesi azad edildi e e 478 468 E e V esrin 70 ci illerinde afinali serkerde Kimonun basciligi ile yunan ordusu Frakiya sahillerini Egey denizindeki bir sira adalari ve Bizans seherini ele kecirdi E e 469 ilde Evrimedont cayi yaxinliginda Iran qosunlari agir meglubiyyete ugradilar ve bu vurusmalardan sonra herbi emeliyyatlar fasilelerle e e 449 ile qeder davam etdirildi E e 449 ilde Salamin yaxinliginda yunanlarin iranlilar uzerinde yeni qelebesinden sonra sulh haqqinda danisiqlar baslandi Kalli sulhune e e 449 esasen Iran Egey denizindeki Hellespont ve Bosfordaki mulklerinden el cekdi Kicik Asiyada yunan polislerinin istiqlaliyyetini tanidi Iran herbi donanmasina Egey denizinde uzmek qadagan edildi Yunan Iran muharibelerinin esas sertleri RedakteBu muharibeler Yunanistan tarixinde cox muhum merhele oldu Ilk defe bu mubarize neticesinde umum Ellada teesubkesliyi meselesi ortaya cixdi Kicik Asiya ve ona yaxin adalarin yunan seherlerinin Ehemenilere qarsi usyani Yunan Iran muharibesinin baslangic noqtesi oldu II Kirin II Kambizin I Daranin istilalari butun Yaxin Serqin Hahamanisi imperiyasinin terkibine daxil olmasina getirdi Lidiyanin e e 546 ci ilde darmadagin edilmesinden sonra ona tabe olan yunan seherleri farslarin hakimiyeti altina kecdiler Farslarin aldigi vergiler Lidiya dovrundekinden cox deyildi lakin Lidiya hakimiyeti dovrunde vergi ile yigilmis pul yeniden dovruyeye buraxilirdi farslara odenilen vergi ise olu yuk kimi Ehemeni xezinesine yatirdi Bu ise yunan seherlerinin ticaretine de boyuk zerbe idi Donanmasi olmayan lidiyalilardan ferqli olaraq farslarin ela finikiyali donanmasi vardi Bundan basqa farslar yunanlarin uzerine bir cox o cumleden tikinti ve herbi mukelefiyetler qoymusdular Bundan basqa xarici isgalcilara qarsi mubarize polisdaxili mubarize ile culgasirdi cunki bir muddet siyasi zeruret olan yunan tiraniyalari Ehemeni hakimiyetinde ozlerine yeni dayaq tapdilar ve tarix sehnesinden getmek fikrinde deyildiler Femistokl Redakte Esas meqale FemistoklKserksin yurusu Redakte Esas meqale I KserksDelos deniz ittifaqi Kali sulhu RedakteE e 449 cu ilde Afina elcisi Kalli Suz seherine geldi Burada yunanlarla farslar arasinda sulh muqavilesi imzaland Bu muqavile tarixe Kalli sulhu kimi daxil olmusdur Muqavileye gore farslar Kicik Asiyadaki yunan seherleri uzerinde agaliqdan el cekmeli Ehemeni ordusu Halis cayini kecmemeli idi Yunanlar da oz novbesinde Kipr adasini bosaltdilar Bu meglubiyyet Ehemeni hokmdari I Artakserksi ve onun varislerini dovletin xarici siyasetinin esas istiqametini deyismeye vadar etdi Onlar muxtelif dovletleri bir birine qarsi qaldirmaq siyasetine el atdilar Menbe RedakteY Yusifov Qedim Serq tarixi Baki 2007 seh 411 Qedim dunya tarixi Umumtehsil mekteblerinin 6 sinifi ucun derslik Baki Maarif nesriyyati 2001 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Yunan Iran muharibeleri ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Yunan Iran muharibeleri amp oldid 5046518, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.