Yerli özünüidarəetmə — yerli ərazi vahidi əhalisinin (ərazi kollektivini) və bu əhalini təmsil edən seçkili orqanların yerli əhəmiyyətli məsələlərin həlli üzrə fəaliyyəti.
Yerli özünüidarəetməyə nəzəri baxışlar
Yerli özünüidarəetməyə müasir baxışın əsasını bu idarəetmənin təbiəti və mahiyyəti haqqında XIX əsr alimlərinin əsərlərində irəli sürülən nəzəri fikirlər təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu fikirlər bir-birindən əsaslı surətdə fərqlənirdi.Bəzi mütəfəkkirlər yerli özünüidarəetməni dövlətdən asılı olan,əhaliyə ümumdövlət standartlarında və mərkəzi hökumətin ümumi siyasi kursuna uyğun xidmət göstərən dövlət mexanizminin əksmərkəzləşmiş forması hesab edirlər. Digər alimlər isə yerli özünüidarəetmə haqqında icma anlayışına sadiq qalaraq yerli hakimiyyət orqanlarının özünəməxsus müstəqilliyini müdafiə edirlər. Bu müstəqillik öz təsdiqini bu orqanların bilavasitə xalq və ya onun iştirakı ilə formalaşmasında, onların sərbəstliyində tapır. Sərbəstliyi xarakterizə edən amil isə yerli özünüidarəetmə orqanlarının şəxsi maliyyə (yerli büdcə və büdcədənkənar fondlar), maddi (bələdiyyəmülkiyyəti) və bəşəri (bələdiyyə qulluqçuları) resurslara və hüquqi səlahiyyətlərə (hüquqi şəxs qismində müqavilələr bağlamaq və iddia qaldırmaq) malik olmasıdır. Yerli özünüidarəetmənin tarixi kökləri, demək olar ki,bütün dünya xalqlarında mövcud olan ümumi maraqları əhatə edən məsələlərin həlli istiqamətindəki adət-ənənələrlə bağlıdır. Bu gün dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində mövcud olan yerliözünüidarəetmə sistemləri öz varlığını əsasən XIX əsrin bələdiyyə islahatlarına borcludur. Bu qurumların təşəkkülü feodal cəmiyyətdən sənayeləşmiş cəmiyyətə keçid prosesləri ilə sıx əlaqəli idi. Yeni doğulan burjuaziyanın istehkamını hələ orta əsrlərdə yerli əhəmiyyətli məsələlərin həllində mərkəzi hakimiyyətin müdaxilə və nəzarətindən müəyyən dərəcədə müstəqillik əldə etmiş şəhərlər təşkil edirdi. O dövrün yerli özünüidarəetməsi tacir gildiyaları (səmərəli iş birliyi və təhlükələrdən qorunmaq üçün tacirlərin yaratdıqları birliklər) və sənətkar ittifaqlarının əsasında təşəkkül etmişdi. Bu qurumların rəhbərləri şəhər kommunalarının magistrarı (rəhbəri) olmaqla inzibati,maliyyə və hətta məhkəmə işlərinin həllində söz sahibi olmağacan atırdılar.
Dövləthakimiyyətinin üstünlüyünün azalması vaxt keçdikcə şəhərlərə təsərrüfat işlərinin idarə olunması sahəsində dəmüəyyən müstəqillik verdi. Şəhərlər tədricən hüquqi statuslarını möhkəmləndirərək icma mülkiyyəti üzərində sərbəst sərəncam vermə səlahiyyəti əldə edirdilər. Yerli özünüidarəetmə konsepsiyasının yaranmasında iqtisadiyyat və dövlət haqqında liberal düşüncə tərzinin geniş yayılmasına zəmin hazırlayan XVIII əsr Böyük Fransızinqilabının da müstəsna rolu olmuşdur. Liberalizm dövlətin müdafiə funksiyası istisna olmaqla cəmiyyətin bütün sferalarına müdaxiləsini məhdudlaşdırırdı. Bu yanaşma çərçivəsində yerli hakimiyyət orqanlarınının dövlətdən qeyri-asılılığı təbii qanunauyğunluq idi. Məhz buna görədə elmi ədəbiyyatda yerli özünüidarəetmə bəzən XIX əsrin liberal-demokratik dövlətinin məhsulu kimi ifadə olunur.
Yerli özünüidarəetmənin xüsusiyyətləri
"Bələdiyyələrin statusu haqqında" AzərbaycanRespublikasının qanunun 1-ci maddəsində göstərilir. Azərbaycan Respublikasında yerli özünüidarə vətəndaşların fəaliyyətinin elə bir qeyri–dövlət sistemidir ki, bu sistem qanun çərçivəsində onlara yerli əhəmiyyətli məsələləri verir. bu hüququ qanunla müəyyən edilmiş qaydada ümumi, bərabər, birbaşa seçki və gizli səsvermə yolu ilə seçilmiş bələdiyyə üzvlərindən ibarət nümayəndəli kollegial orqanlar (bələdiyyələr) və ya vətəndaşların yığıncaqları həyata keçirirlər.
Yerli özünüidarəetmə orqanları onları yerli idarəetmə orqanlarından fərqləndirən bir sıra özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik Yerli özünüidarəetmə orqanları inzibati ərazi vahidinin əhalisi tərəfindən ümumi, bərabər, birbaşa seçkihüququ əsasında formalaşdırılır. Yerli idarəetmə orqanları isə mərkəzi dövlət orqanları tərəfindən təyin olunur və onların səlahiyyətləri tabe olduqları orqan tərəfindən müəyyən olunur.
Yerli özünüidarəetmə orqanları yerli əhəmiyyətli məsələlərin həllində müstəqildirlər. Lakin yerli özünüidarəetmə orqanlarının müstəqilliyi, mütləq mənada başa düşülməlidir. Onlar qanunvericiliklə müəyyən olunmuş səlahiyyətlər çərçivəsində müstəqildirlər, onların qəbul etdikləri aktlar hüquqa, haqq-ədalətə əsaslanmalı, Konstitusiyaya, qanunlara, prezident fərmanlarına, Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır.
“Yerli özünüidarəetmə” və bələdiyyələr” kimi məfhumları da bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. Yerli özünüidarəetmə fəaliyyət formasıdır. Bu fəaliyyət yerli əhəmiyyətli məsələlərin həlli ilə əlaqədər həyata keçirilir. Bu fəaliyyəti hayata keçirən subyekt qismində yerli ərazi vahidinin əhalisi və bu əhalinin təşkil etdiyi yerli özünüidarəetmə orqanları çıxış edir. ”Bələdiyyə”isə yerli ərazi vahidinin əhalisi tərəfindən yerli əhəmiyyətli məsələləri həll etmək üçün təşkil olunası seçkili, kollegial təsisatdır, yəni yerli özünüidarəetmə fəaliyyətinin həyata keçirən seçkili orqandır.
Yerli özünüidarəetmə azad, demokratik cəmiyyətin ilkin başlanğıcını təşkil edir. Görkəmli fransız alimi A.de Foksil hələ 1835 – ci ildə nəşr olunmuş “Amerikada demokratiya ” adlı məcmuəsində yazırdı: “Yerli özünüidarəetmə institutları olmadan millət azad hökumət yarada bilər, lakin o, azadlıq ruhunu duya bilməz”.
AR Konstitusiyasının 4 – cü bölməsi “Yerli özünüidarəetmə” adlandırılmışdır. Bu bölmə “Bələdiyyələr” adlanan IX fəsildən ibarət olub 142 – 146 – cı maddələrini əhatə edir. 142 – ci maddənin I hissəsində qeyd olunur ki, “yerli özünüidarəetməni bələdiyyələr həyata keçirir. Həmin maddənin III hissəsinə görə bələdiyyələrin statusu qanunla müəyyən edilir”. Yerli idarəetmənin hüquqi cəhətdən tənzimlənməsində “Bələdiyyələrinstatusu haqqında” AR – nın Qanun xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Qanun 8 fəsil, 56 maddədən ibarətdir. Bələdiyyələrin hüquqi vəziyyətini müəyyən edən “Bələdiyyələrinstatusu haqqında” AR qanununun 1 – ci maddəsində göstərilir: AR – da yerli özünüidarəetmə vətəndaşların fəaliyyətinin elə bir qeyri - dövlətsistemidir ki, bu sistem qanun çərçivəsində onlara yerli əhəmiyyətli məsələləri müstəqil və sərbəst şəkildə həll etmək hüququnu həyata keçirmək imkanı verir. Bu hüququ qanunla müəyyən edilimş qaydad ümumi, bərabər, birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilmiş bələdiyyə üzvlərindən ibarət nümayəndəliyi kollegial orqanlar (bələdiyyələr) və ya vətəndaşların yığıncaqları həyata keçirirlər.
Yerli özünüidarəetmə orqanlarının təşkili qaydası, funksiyaları və səlahiyyətləri AR – nın Konstitusiyası və qanunları ilə müəyyən edilir. Yerli özünüidarəetmə orqanları yerli əhəmiyyətli məsələlrin həllində müstəqildirlər və mərkəzi dövlət haklimiyyəti orqanlarının onların fəaliyyətinə müdaxiləsi yolverilməzdir. Yerli özünüidarəetmə orqanları dövlət hakimiyyəti orqanları sisteminə daxil deyildir. Konstitusiyadadövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə məsələləri müxtəlif bölmələrdə əks etdirilir və bələdiyyələr dövlət orqanlarının hüquqi vəziyyətini müəyyən edən bölməyə daxil edilmir. Bundan başqa Konstitusiyadabələdiyyə aktları dövlət hakimiyyəti orqanlarının aktları ilə bir sıraya aid edilmir.
Yerli özünüidarə orqanlarının maliyyələşmə mənbələri
Yerli özünüidarə orqanlarının milli iqtisadi siyasət çərçivəsində kifayət qədər maliyyə vəsaitlərinə malik olmaq hüququ vardır, onlar öz funksiyalarını yerinə yetirmək üçün həmin vəsaitlər barədə sərbəst sərəncam verə bilərlər. Yerli özünüidarə orqanlarının maliyyə vəsaitləri konstitusiya ilə, yaxud qanunla onlara verilən səlahiyyətlərə mütənasib olmalıdır. Yerli özünüidarə orqanlarının maliyyə vəsaitlərinin heç olmazsa bir hissəsi yerli rüsum və vergilər hesabına daxil olmalıdır, bunların dərəcəsini yerli özünüidarə orqanlarının qanunda göstərilən hüdudlarda müəyyənləşdirməyə ixtiyarlıdırlar. Yerli özünüidarə orqanlarının maliyyə vəsaitlərinin əsaslandığı maliyyə sistemləri yetərincə müxtəlif və çevik olmalıdır ki, yerli orqanların səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsi zamanı çəkilən xərclərin dəyişməsini mümkün qədər təmin edə bilsin. Maliyyə baxımından daha zəif olan yerli özünüidarə orqanlarının qorunması maliyyə tənzimi prosedurlarının, yaxud yerli orqanların potensial maliyyələşmə mənbələrinin qeyri-bərabər bölüşdürülməsinin nəticələrini və onlar üzərinə düşən xərcləri təshih etmək üçün nəzərdə tutulmuş ekvivalent tədbirlərin tətbiqini tələb edir. Belə prosedurlar və ya tədbirlər yerli özünüidarə orqanlanmn öz səlahiyyətləri hüdudlarında seçim sərbəstliyini məhdudlaşdırmamalıdır. Yenidən bölüşdürülən vəsaitlərin verilmə qaydasını yerli özünüidarə orqanları ilə lazımi qaydada razılaşdırmaq zəruridir.
Yerli özünüidarə orqanlarına verilən subsidiyalar imkan daxilində müəyyən layihələrinmaliyyələşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmamalıdır. Subsidiyaların verilməsi yerli özünüidarə orqanlarının özlərinin səlahiyyətləri sahəsində siyasət seçimində əsas sərbəstliyinə ziyan vurmamalıdır. Kapital qoyuluşları üzrə xərclərin maliyyələşdirilməsi üçün yerli özünüidarə orqanları qanunvericiliyə riayət etməklə milli borckapital bazarından istifadə edə bilməlidir.
İstinadlar
↑ ( (rus.)). alleng.org. 12 dekabr 2019. 2019-12-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
Козлова Е. И. (2007). Konstitusiya hüququ: dərslik. orta peşə məktəbləri üçün. 519 (3-е). М.: Норма. Е. И. Козлова, О. Е. Кутафин. səh. 592. ISBN978-5-468-00130-1. (rus.)
September 26, 2021
yerli, özünüidarəetmə, yerli, ərazi, vahidi, əhalisinin, ərazi, kollektivini, əhalini, təmsil, edən, seçkili, orqanların, yerli, əhəmiyyətli, məsələlərin, həlli, üzrə, fəaliyyəti, mündəricat, nəzəri, baxışlar, xüsusiyyətləri, yerli, özünüidarə, orqanlarının, m. Yerli ozunuidareetme yerli erazi vahidi ehalisinin erazi kollektivini ve bu ehalini temsil eden seckili orqanlarin yerli ehemiyyetli meselelerin helli uzre fealiyyeti Mundericat 1 Yerli ozunuidareetmeye nezeri baxislar 2 Yerli ozunuidareetmenin xususiyyetleri 3 Yerli ozunuidare orqanlarinin maliyyelesme menbeleri 4 IstinadlarYerli ozunuidareetmeye nezeri baxislar RedakteYerli ozunuidareetmeye muasir baxisin esasini bu idareetmenin tebieti ve mahiyyeti haqqinda XIX esr alimlerinin eserlerinde ireli surulen nezeri fikirler teskil edir Qeyd etmek lazimdir ki bu fikirler bir birinden esasli suretde ferqlenirdi Bezi mutefekkirler yerli ozunuidareetmeni dovletden asili olan ehaliye umumdovlet standartlarinda ve merkezi hokumetin umumi siyasi kursuna uygun xidmet gosteren dovlet mexanizminin eksmerkezlesmis formasi hesab edirler Diger alimler ise yerli ozunuidareetme haqqinda icma anlayisina sadiq qalaraq yerli hakimiyyet orqanlarinin ozunemexsus musteqilliyini mudafie edirler Bu musteqillik oz tesdiqini bu orqanlarin bilavasite xalq ve ya onun istiraki ile formalasmasinda onlarin serbestliyinde tapir Serbestliyi xarakterize eden amil ise yerli ozunuidareetme orqanlarinin sexsi maliyye yerli budce ve budcedenkenar fondlar maddi belediyye mulkiyyeti ve beseri belediyye qulluqculari resurslara ve huquqi selahiyyetlere huquqi sexs qisminde muqavileler baglamaq ve iddia qaldirmaq malik olmasidir Yerli ozunuidareetmenin tarixi kokleri demek olar ki butun dunya xalqlarinda movcud olan umumi maraqlari ehate eden meselelerin helli istiqametindeki adet enenelerle baglidir Bu gun dunyanin inkisaf etmis olkelerinde movcud olan yerliozunuidareetme sistemleri oz varligini esasen XIX esrin belediyye islahatlarina borcludur Bu qurumlarin tesekkulu feodal cemiyyetden senayelesmis cemiyyete kecid prosesleri ile six elaqeli idi Yeni dogulan burjuaziyanin istehkamini hele orta esrlerde yerli ehemiyyetli meselelerin hellinde merkezi hakimiyyetin mudaxile ve nezaretinden mueyyen derecede musteqillik elde etmis seherler teskil edirdi O dovrun yerli ozunuidareetmesi tacir gildiyalari semereli is birliyi ve tehlukelerden qorunmaq ucun tacirlerin yaratdiqlari birlikler ve senetkar ittifaqlarinin esasinda tesekkul etmisdi Bu qurumlarin rehberleri seher kommunalarinin magistrari rehberi olmaqla inzibati maliyye ve hetta mehkeme islerinin hellinde soz sahibi olmagacan atirdilar 1 Dovlet hakimiyyetinin ustunluyunun azalmasi vaxt kecdikce seherlere teserrufat islerinin idare olunmasi sahesinde demueyyen musteqillik verdi Seherler tedricen huquqi statuslarini mohkemlendirerek icma mulkiyyeti uzerinde serbest serencam verme selahiyyeti elde edirdiler Yerli ozunuidareetme konsepsiyasinin yaranmasinda iqtisadiyyat ve dovlet haqqinda liberal dusunce terzinin genis yayilmasina zemin hazirlayan XVIII esr Boyuk Fransiz inqilabinin da mustesna rolu olmusdur Liberalizm dovletin mudafie funksiyasi istisna olmaqla cemiyyetin butun sferalarina mudaxilesini mehdudlasdirirdi Bu yanasma cercivesinde yerli hakimiyyet orqanlarininin dovletden qeyri asililigi tebii qanunauygunluq idi Mehz buna gorede elmi edebiyyatda yerli ozunuidareetme bezen XIX esrin liberal demokratik dovletinin mehsulu kimi ifade olunur Yerli ozunuidareetmenin xususiyyetleri Redakte Belediyyelerin statusu haqqinda Azerbaycan Respublikasinin qanunun 1 ci maddesinde gosterilir Azerbaycan Respublikasinda yerli ozunuidare vetendaslarin fealiyyetinin ele bir qeyri dovlet sistemidir ki bu sistem qanun cercivesinde onlara yerli ehemiyyetli meseleleri verir bu huququ qanunla mueyyen edilmis qaydada umumi beraber birbasa secki ve gizli sesverme yolu ile secilmis belediyye uzvlerinden ibaret numayendeli kollegial orqanlar belediyyeler ve ya vetendaslarin yigincaqlari heyata kecirirler Yerli ozunuidareetme orqanlari onlari yerli idareetme orqanlarindan ferqlendiren bir sira ozunemexsus xususiyyetlere malik Yerli ozunuidareetme orqanlari inzibati erazi vahidinin ehalisi terefinden umumi beraber birbasa secki huququ esasinda formalasdirilir Yerli idareetme orqanlari ise merkezi dovlet orqanlari terefinden teyin olunur ve onlarin selahiyyetleri tabe olduqlari orqan terefinden mueyyen olunur Yerli ozunuidareetme orqanlari yerli ehemiyyetli meselelerin hellinde musteqildirler Lakin yerli ozunuidareetme orqanlarinin musteqilliyi mutleq menada basa dusulmelidir Onlar qanunvericilikle mueyyen olunmus selahiyyetler cercivesinde musteqildirler onlarin qebul etdikleri aktlar huquqa haqq edalete esaslanmali Konstitusiyaya qanunlara prezident fermanlarina Nazirler Kabinetinin qerarlarina zidd olmamalidir Yerli ozunuidareetme ve belediyyeler kimi mefhumlari da bir birinden ferqlendirmek lazimdir Yerli ozunuidareetme fealiyyet formasidir Bu fealiyyet yerli ehemiyyetli meselelerin helli ile elaqeder heyata kecirilir Bu fealiyyeti hayata keciren subyekt qisminde yerli erazi vahidinin ehalisi ve bu ehalinin teskil etdiyi yerli ozunuidareetme orqanlari cixis edir Belediyye ise yerli erazi vahidinin ehalisi terefinden yerli ehemiyyetli meseleleri hell etmek ucun teskil olunasi seckili kollegial tesisatdir yeni yerli ozunuidareetme fealiyyetinin heyata keciren seckili orqandir Yerli ozunuidareetme azad demokratik cemiyyetin ilkin baslangicini teskil edir Gorkemli fransiz alimi A de Foksil hele 1835 ci ilde nesr olunmus Amerikada demokratiya adli mecmuesinde yazirdi Yerli ozunuidareetme institutlari olmadan millet azad hokumet yarada biler lakin o azadliq ruhunu duya bilmez AR Konstitusiyasinin 4 cu bolmesi Yerli ozunuidareetme adlandirilmisdir Bu bolme Belediyyeler adlanan IX fesilden ibaret olub 142 146 ci maddelerini ehate edir 142 ci maddenin I hissesinde qeyd olunur ki yerli ozunuidareetmeni belediyyeler heyata kecirir Hemin maddenin III hissesine gore belediyyelerin statusu qanunla mueyyen edilir Yerli idareetmenin huquqi cehetden tenzimlenmesinde Belediyyelerin statusu haqqinda AR nin Qanun xususi ehemiyyet kesb edir Qanun 8 fesil 56 maddeden ibaretdir Belediyyelerin huquqi veziyyetini mueyyen eden Belediyyelerin statusu haqqinda AR qanununun 1 ci maddesinde gosterilir AR da yerli ozunuidareetme vetendaslarin fealiyyetinin ele bir qeyri dovlet sistemidir ki bu sistem qanun cercivesinde onlara yerli ehemiyyetli meseleleri musteqil ve serbest sekilde hell etmek huququnu heyata kecirmek imkani verir Bu huququ qanunla mueyyen edilims qaydad umumi beraber birbasa secki huququ esasinda serbest sexsi ve gizli sesverme yolu ile secilmis belediyye uzvlerinden ibaret numayendeliyi kollegial orqanlar belediyyeler ve ya vetendaslarin yigincaqlari heyata kecirirler 2 Yerli ozunuidareetme orqanlarinin teskili qaydasi funksiyalari ve selahiyyetleri AR nin Konstitusiyasi ve qanunlari ile mueyyen edilir Yerli ozunuidareetme orqanlari yerli ehemiyyetli meselelrin hellinde musteqildirler ve merkezi dovlet haklimiyyeti orqanlarinin onlarin fealiyyetine mudaxilesi yolverilmezdir Yerli ozunuidareetme orqanlari dovlet hakimiyyeti orqanlari sistemine daxil deyildir Konstitusiyada dovlet hakimiyyeti ve yerli ozunuidareetme meseleleri muxtelif bolmelerde eks etdirilir ve belediyyeler dovlet orqanlarinin huquqi veziyyetini mueyyen eden bolmeye daxil edilmir Bundan basqa Konstitusiyada belediyye aktlari dovlet hakimiyyeti orqanlarinin aktlari ile bir siraya aid edilmir 1 Yerli ozunuidare orqanlarinin maliyyelesme menbeleri RedakteYerli ozunuidare orqanlarinin milli iqtisadi siyaset cercivesinde kifayet qeder maliyye vesaitlerine malik olmaq huququ vardir onlar oz funksiyalarini yerine yetirmek ucun hemin vesaitler barede serbest serencam vere bilerler Yerli ozunuidare orqanlarinin maliyye vesaitleri konstitusiya ile yaxud qanunla onlara verilen selahiyyetlere mutenasib olmalidir Yerli ozunuidare orqanlarinin maliyye vesaitlerinin hec olmazsa bir hissesi yerli rusum ve vergiler hesabina daxil olmalidir bunlarin derecesini yerli ozunuidare orqanlarinin qanunda gosterilen hududlarda mueyyenlesdirmeye ixtiyarlidirlar Yerli ozunuidare orqanlarinin maliyye vesaitlerinin esaslandigi maliyye sistemleri yeterince muxtelif ve cevik olmalidir ki yerli orqanlarin selahiyyetlerinin heyata kecirilmesi zamani cekilen xerclerin deyismesini mumkun qeder temin ede bilsin Maliyye baximindan daha zeif olan yerli ozunuidare orqanlarinin qorunmasi maliyye tenzimi prosedurlarinin yaxud yerli orqanlarin potensial maliyyelesme menbelerinin qeyri beraber bolusdurulmesinin neticelerini ve onlar uzerine dusen xercleri teshih etmek ucun nezerde tutulmus ekvivalent tedbirlerin tetbiqini teleb edir Bele prosedurlar ve ya tedbirler yerli ozunuidare orqanlanmn oz selahiyyetleri hududlarinda secim serbestliyini mehdudlasdirmamalidir Yeniden bolusdurulen vesaitlerin verilme qaydasini yerli ozunuidare orqanlari ile lazimi qaydada razilasdirmaq zeruridir Yerli ozunuidare orqanlarina verilen subsidiyalar imkan daxilinde mueyyen layihelerin maliyyelesdirilmesi ucun nezerde tutulmamalidir Subsidiyalarin verilmesi yerli ozunuidare orqanlarinin ozlerinin selahiyyetleri sahesinde siyaset seciminde esas serbestliyine ziyan vurmamalidir Kapital qoyuluslari uzre xerclerin maliyyelesdirilmesi ucun yerli ozunuidare orqanlari qanunvericiliye riayet etmekle milli borc kapital bazarindan istifade ede bilmelidir 1 Istinadlar Redakte 1 2 3 Ozunuidareetme rus alleng org 12 dekabr 2019 2019 12 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Kozlova E I 2007 Konstitusiya huququ derslik orta pese mektebleri ucun 519 3 e M Norma E I Kozlova O E Kutafin seh 592 ISBN 978 5 468 00130 1 rus Menbe https az wikipedia org w index php title Yerli ozunuidareetme amp oldid 5466235, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
