fbpx
Wikipedia

Yerin quruluşu

Yerin quruluşu deyildikdə, adətən, onun daxili quruluşu, yəni planetin qabığından başlamış ta mərkəzinə qədər olan dərinlik quruluşu nəzərdə tutulur. Yer kürəyə yaxın formaya malikdir (ekvatoryal diametr - 12 754 km, qütb diametri isə - 12 711 km-dir) və bir neçə qatdan ibarətdir. Yerin daxili quruluşu haqqında ən səhih məlumatı seysmik dalğalar, yəni zəlzələlərin səbəb olduğu Yer maddələrinin rəqsi hərəkətləri üzərində müşahidələr verir. Bu zaman üç dalğa tipi yaranır:

  1. Uzununa dalğalar (P) — maddənin öz vəziyyəti yaxınlığında dalğanın yayılma istiqaməti üzrə elastik rəqslərindən ibarətdir, yəni onun dəyişən sıxılması və dartılmasıdır.
  2. Eninə dalğalar (S) — dalğaların yayılması perpendikulyar istiqamətdə maddənin rəqsləridir; onlar maddənin üfüqi yerdəyişməsi, yəni formasının dəyişməsi ilə əlaqədardır.
Yerin nüvədən ekzosferə qədər kəsiyi

Yer üç əsas təbəqə, yaxud geosferdən ibarətdir: 70 km dərinliyə qədər Yer qabığı, ondan altdan 2900 km dərinliyə qədər Yerin mantiyası (Yuxarı mantiya və Mantiya) və ondan Yerin mərkəzinə qədər nüvə. Yer nüvəsi xarici və daxili nüvələrə ayrılır.

Quruluşu

 
Yerin cismində uzununa P və eninə S dalğaların sürəti

Seysmoqramların, yəni Yer səthinin müxtəlif nöqtələrində yerləşmiş seysmik stansiyalarda zəlzələ dalğalarının formasının, qiymətinin və keçmə sürətinin qeydə alındığı sənədlərin tutuşdurulması dalğaların bütün Yer cismindən keçmə sürətini və məsafəsini müəyyənləşdirməyə imkan verir. Əgər Yer bir cinsli olsaydı, ondan keçən dalğanın yolu düzxətli, sürəti isə hər yerdə eyni olardı. Həqiqətdə isə dalğalar çox mürəkkəb yol keçir.

İlk sıçrayış səthi orta hesabla təqribən 60-70  km dərinlikdədir. Burada uzununa dalğaların sürrəti bir dəfəyə 8  km/san-yə çatır. Sonra gələn təbəqədə sürrət tədricən artıq və 2900 km dərinlikdə 13 km/san-yə olur. Bundan sonra kəskin surətdə 8 km/san-dək azalır, sonra Yerin mərkəzinə doğru tədricən 11 km/san-yə qədər artıq. Eninə dalğalar 2900 km-dən dərinə keçmir və bu dərinlikdə əks olunur və səthə qayıdır. Seysmik dalğalarının sürrətlərinin 70 və 2900 km dərinliklərdə kəskin dəyişməsi bu dərinliklərdə maddələrin sıxlığının sıçrayışla artdığını göstərir.

Yerin dərinlik quruluşu aşağıdakı cədvəldə izah olunur:

Dərinlik Qatlar
0-60 Litosfer ( 5 – 200 km)
0-35 Yer qabığı (5 - 70 км)
35-60 Mantiyanın yuxarı hissəsi
35-2890 Mantiya
100-200 Astenosfer
35-660 Yuxarı mantiya
660-2890 Aşağı mantiya
2890-5150 Xarici nüvə
5150-6371 Daxili nüvə

Yer qabığı

  Əsas məqalə: Yer qabığı

Yer qabığı iki tipə ayrılır: Okeanik və materik Yer qabığı. Geoloji epoxada okeanik Yer qabığının qalınlığı 5-dən 10 km-ə qədərdir. O, üç təbəqədən ibarətdir: üst nazik (1 km-dən artıq deyil) dəniz çöküntüləri təbəqəsi, orta (1,0-2,5 km) bazalt adlanan təbəqə və qalınlığı 5 km-ə yaxın olan, ehtimal ki, qabbrodan ibarət akt təbəqə. Kontinental qabıq daha mürəkkəbdir. Onun qalınlığı orta hesabla 35–45 km-dir. Dağlıq ölkələrdə 70 km-ə çatır. O da üç təbəqədən ibarətdir: bazalt, qranit və çökmə təbəqə.

Mantiya

  Əsas məqalə: Mantiya

Mantiya əsasən Mg, O, FeO, SiO2- dən ibarətdir. Mantiyanın tərkibində həmçinin su, xlor, flyor və digər uçuçu maddələr daxildir. Üst (yuxarı) mantiyada maddələr ərinti halındadır. Alt mantiyada temperaturun daha yüksək olmasına baxmayaraq, maddələr böyük təzyiq altında olduğuna görə onlar nisbətən bərk-plastik vəziyyətdədir və axıcılıq qabilliyyətinə malik deyil. Mantiyada maddələrin ağırlığına görə diferensiyası baş verir. Ağır ərimiş maddələr yuxarı mantiyadan aşağı mantiyaya və nüvəyə çökür, yüngül maddələr isə böyük təzyiq altında yuxarı, Yer qabığına tərəf qalxır. Yer qabığına və Yer səthinə çox böyük təsir göstərən bir çox proseslərin kökü yuxarı mantiyadadır. Burada ən dərin fokuslu zəlzələlərin və bütün vulkanların ocaqları yerləşir

Nüvə

  Əsas məqalə: Nüvə

2900 km dərinlikdə, yəni Yer nüvəsinin yuxarı sərhəddində təziq 1 370 000 atm çatır. Bu və daha artıq təziqdə atomların elektron örtükləri pozulur və nüvə elektronların ümumi kütləsində həll olur. Yerin daxilində hakim olan yüksək temperaturlarda xarici nüvə ərimişdir, daxili nüvə isə ehtimal ki, bərkdir. Müasir məlumata görə nüvənin 85-90 % -i dəmirdən ibarətdir; maye halındakı xarici nüvədə ona oksigen, daxili nüvədə isə nikel əlavə olunur.

Həmçinin bax

Moxoroviçiç sərhədi

Ədəbiyyat

  • L.P.Şubayev. Ümumi Yerşünaslıq. "Maarif" nəşiriyyatı. Bakı. 1986. s.25-30
  • Kruglinski, Susan. Journey to the Center of the Earth. Discover, June 2007.
  • Lehmann, I. (1936) Inner Earth, Bur. Cent. Seismol. Int. 14, 3-31
  • Schneider, David (October 1996) A Spinning Crystal Ball, Scientific American
  • Wegener, Alfred (1915) «The Origin of Continents and Oceans»

İstinadlar

  1. Земля — статья из энциклопедии «Кругосвет»
  2. Основы геологии. Авторы: Н.В.Короновский, А.Ф.Якушова. ВНУТРЕННЕЕ СТРОЕНИЕ ЗЕМЛИ
  3. T. H. Jordan (1979). "Structural Geology of the Earth's Interior" (PDF). Proceedings of the National Academy of Sciences. 76 (9): 4192–4200. doi:10.1073/pnas.76.9.4192. PMC 411539. PMID 16592703.
  4. "Yerin daxili quruluşu"

yerin, quruluşu, deyildikdə, adətən, onun, daxili, quruluşu, yəni, planetin, qabığından, başlamış, mərkəzinə, qədər, olan, dərinlik, quruluşu, nəzərdə, tutulur, kürəyə, yaxın, formaya, malikdir, ekvatoryal, diametr, qütb, diametri, isə, neçə, qatdan, ibarətdir. Yerin qurulusu deyildikde adeten onun daxili qurulusu yeni planetin qabigindan baslamis ta merkezine qeder olan derinlik qurulusu nezerde tutulur Yer kureye yaxin formaya malikdir ekvatoryal diametr 12 754 km qutb diametri ise 12 711 km dir 1 ve bir nece qatdan ibaretdir Yerin daxili qurulusu haqqinda en sehih melumati seysmik dalgalar yeni zelzelelerin sebeb oldugu Yer maddelerinin reqsi hereketleri uzerinde musahideler verir Bu zaman uc dalga tipi yaranir Uzununa dalgalar P maddenin oz veziyyeti yaxinliginda dalganin yayilma istiqameti uzre elastik reqslerinden ibaretdir yeni onun deyisen sixilmasi ve dartilmasidir Enine dalgalar S dalgalarin yayilmasi perpendikulyar istiqametde maddenin reqsleridir onlar maddenin ufuqi yerdeyismesi yeni formasinin deyismesi ile elaqedardir Yerin nuveden ekzosfere qeder kesiyi Yer uc esas tebeqe yaxud geosferden ibaretdir 70 km derinliye qeder Yer qabigi ondan altdan 2900 km derinliye qeder Yerin mantiyasi Yuxari mantiya ve Mantiya ve ondan Yerin merkezine qeder nuve Yer nuvesi xarici ve daxili nuvelere ayrilir Mundericat 1 Qurulusu 2 Yer qabigi 3 Mantiya 4 Nuve 5 Hemcinin bax 6 Edebiyyat 7 IstinadlarQurulusu Redakte Yerin cisminde uzununa P ve enine S dalgalarin sureti Seysmoqramlarin yeni Yer sethinin muxtelif noqtelerinde yerlesmis seysmik stansiyalarda zelzele dalgalarinin formasinin qiymetinin ve kecme suretinin qeyde alindigi senedlerin tutusdurulmasi dalgalarin butun Yer cisminden kecme suretini ve mesafesini mueyyenlesdirmeye imkan verir Eger Yer bir cinsli olsaydi ondan kecen dalganin yolu duzxetli sureti ise her yerde eyni olardi Heqiqetde ise dalgalar cox murekkeb yol kecir 2 Ilk sicrayis sethi orta hesabla teqriben 60 70 km derinlikdedir Burada uzununa dalgalarin surreti bir defeye 8 km san ye catir Sonra gelen tebeqede surret tedricen artiq ve 2900 km derinlikde 13 km san ye olur Bundan sonra keskin suretde 8 km san dek azalir sonra Yerin merkezine dogru tedricen 11 km san ye qeder artiq Enine dalgalar 2900 km den derine kecmir ve bu derinlikde eks olunur ve sethe qayidir Seysmik dalgalarinin surretlerinin 70 ve 2900 km derinliklerde keskin deyismesi bu derinliklerde maddelerin sixliginin sicrayisla artdigini gosterir Yerin derinlik qurulusu asagidaki cedvelde izah olunur 3 Derinlik Qatlar0 60 Litosfer 5 200 km 0 35 Yer qabigi 5 70 km 35 60 Mantiyanin yuxari hissesi35 2890 Mantiya100 200 Astenosfer35 660 Yuxari mantiya660 2890 Asagi mantiya2890 5150 Xarici nuve5150 6371 Daxili nuveYer qabigi Redakte Esas meqale Yer qabigiYer qabigi iki tipe ayrilir Okeanik ve materik Yer qabigi Geoloji epoxada okeanik Yer qabiginin qalinligi 5 den 10 km e qederdir O uc tebeqeden ibaretdir ust nazik 1 km den artiq deyil deniz cokuntuleri tebeqesi orta 1 0 2 5 km bazalt adlanan tebeqe ve qalinligi 5 km e yaxin olan ehtimal ki qabbrodan ibaret akt tebeqe Kontinental qabiq daha murekkebdir Onun qalinligi orta hesabla 35 45 km dir Dagliq olkelerde 70 km e catir O da uc tebeqeden ibaretdir bazalt qranit ve cokme tebeqe Mantiya Redakte Esas meqale MantiyaMantiya esasen Mg O FeO SiO2 den ibaretdir Mantiyanin terkibinde hemcinin su xlor flyor ve diger ucucu maddeler daxildir Ust yuxari mantiyada maddeler erinti halindadir Alt mantiyada temperaturun daha yuksek olmasina baxmayaraq maddeler boyuk tezyiq altinda olduguna gore onlar nisbeten berk plastik veziyyetdedir ve axiciliq qabilliyyetine malik deyil Mantiyada maddelerin agirligina gore diferensiyasi bas verir Agir erimis maddeler yuxari mantiyadan asagi mantiyaya ve nuveye cokur yungul maddeler ise boyuk tezyiq altinda yuxari Yer qabigina teref qalxir Yer qabigina ve Yer sethine cox boyuk tesir gosteren bir cox proseslerin koku yuxari mantiyadadir Burada en derin fokuslu zelzelelerin ve butun vulkanlarin ocaqlari yerlesir 4 Nuve Redakte Esas meqale Nuve2900 km derinlikde yeni Yer nuvesinin yuxari serheddinde teziq 1 370 000 atm catir Bu ve daha artiq teziqde atomlarin elektron ortukleri pozulur ve nuve elektronlarin umumi kutlesinde hell olur Yerin daxilinde hakim olan yuksek temperaturlarda xarici nuve erimisdir daxili nuve ise ehtimal ki berkdir Muasir melumata gore nuvenin 85 90 i demirden ibaretdir maye halindaki xarici nuvede ona oksigen daxili nuvede ise nikel elave olunur Hemcinin bax RedakteMoxorovicic serhediEdebiyyat RedakteL P Subayev Umumi Yersunasliq Maarif nesiriyyati Baki 1986 s 25 30 Kruglinski Susan Journey to the Center of the Earth Discover June 2007 Lehmann I 1936 Inner Earth Bur Cent Seismol Int 14 3 31 Schneider David October 1996 A Spinning Crystal Ball Scientific American Wegener Alfred 1915 The Origin of Continents and Oceans Istinadlar Redakte Zemlya statya iz enciklopedii Krugosvet Osnovy geologii Avtory N V Koronovskij A F Yakushova VNUTRENNEE STROENIE ZEMLI T H Jordan 1979 Structural Geology of the Earth s Interior PDF Proceedings of the National Academy of Sciences 76 9 4192 4200 doi 10 1073 pnas 76 9 4192 PMC 411539 PMID 16592703 Yerin daxili qurulusu Menbe https az wikipedia org w index php title Yerin qurulusu amp oldid 5122492, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.